Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 34, 21 August 1908 — HOOPU-AIA KA HOOKAE ILI MA KA HALAWAI A NA DEMOKARATA. [ARTICLE]

HOOPU-AIA KA HOOKAE ILI MA KA HALAWAI A NA DEMOKARATA.

Jla Aala Paka ma ke ahiahi Poalima aku iiei o ka pule i hala, he anaina kanaka nui ka i akoakoa ae no ka hoololie ana i na lia 'iolelo mai na olohe like ole mai i wae ia o na Demokarata no ia ahiahi, a wahi a kekahi poe i hiki kino ilaila a lohe pono e like no me ka ae pono ole mai o na lani mamuli ! o ka hoemiia ana o ka poe hoolohe e na kuhi paka ua eloelo o Kaluahakoi, pela no ka e holopono ole ai na hana i upuia e ia aoao kalaiaina. He mau lia 'iolelo kalaiaina ka i hoolu hēleleiia niai; ua hopu kahi poe a o ka hapanui ua kiola; i mai no ka waiwai ole ka e malama ai, ua nui ka walaau, ke ku-e ame kikaho mai o na olelo mai ke anaina mai. Hookahi kanaka ona i uwa mai me ke kahamalia i ka wa e ha 'iolelo ana o Frank Harvey, a # i kona noho malie ana haule aku la ia a nonolo ka pukaihu. KO KA LUNAHOOMALU MAU MANAO. Ma ka wehe ana i na hana o ka po, ua ku mai la ka Luuahooinalu Wala a weliewehe mai la i kekahi mau manao pokole, a penei kana: "Ma ko'u ano he Lunahoomalu ua ili mai maluna o'u ka liana e weho aku ai i keia lialawai a e hoolauna aku lioi i na poe ha'iolelo lehulehu o keia aliiahi. A i ko'u hana aua aku pela e hoopokole ana au i ka'u niau olelo i ole ai au e a'e hewa loa aku ij ka manawa i hookaawaleia no lakou. (< Ke manao nei au o keia ka manawa kupono e kahea aku ai ia kakou e akoakoa inai ma ke ano he aoao kalaiaina a he lahuikanaka: he nui na pilikia e akeakea mai ana ia kakou; 110 •ka mea, eia kakou lee akoakoa nel no ka liookupono ana i ka inoa i waeia, mamuli o na, hooholo ana a kekahi Aha Elele nui i malamaia e kekalii aoao lealaiaina. O kekahi o na kanaka koikoi loa o keia niau la a no kekahi oiliana kiekie loa a lea lahui e wae ai i ka inoa a e koho i ka mea i kupono e nolio ma ia oihana. Ke manao nei au he kumu maikai no kakou e mahalo ai ia kakou iho nianmli o lea kakou mea i hooliolo ai ma o ka kakou elele la i ka Aha Elele nui ma o.ke koho ana i ka kakou mea . i makemake ai. Ke manao pu nei au he kumu maikai no ka kakou e lioomaikai aku ai i ka aoao kalaiaina nianiuli o ka naauao o ke koho ana i ka moho kupono no oihana; a ke nia- , nao pu nei au ma ko kakou ano Le Demokarata ua pomaikai nui kakou mamuli o ko Jcakou liooiaio lea ana, oia hoi, ina e lanakila ana na lima o na Demokarata ma keia koho baloka lalmi ae, aole no e hiki e paulele nui ia aku ka īnaluhia a i ole ka pomaikai paha iloko o na lima o kekahi mea e ae no na hopena o kekahi lahuikanaka | nui mamua o Williani Jennings Brjan. A oiai, ua wae kakou i keia inoa me ka haaheo nui, aole no kakou e haawi aku ana i na hoomaikai ana i ka Aha Elele ina aole kakou e kakoo pu aku i ko Mr. Bryan lioa holo. 0 kela kanaka i waeia aole no i like loa akju kona kaulana me ko Mr. Bryan, aka nae, ua loaa no iaia ka hanohano ma kona mokuaina ame kona kulanaleauhale ponoi iho, a ua kupono no ka hanohano i hookauia aku maluna ona e ka aoao kalaiaina. Ma ka wae ana a ka Aha Elele ia John Worth Kem i inoho Hope Peresidena, ua hana ka Alia Elele i kekahi liana maikai i kupono loa e haawiia aku na makalo ana. ■"Ke manao nei au ua loaa no ia Hawaii nei ka mea e hauoli ai no ka inea i lianaia ma ka Ahahui Nui a na Elele wae moho; aole no ka naauao wale no 0 ke koho ana i ka moho peresidena, aka no ka loaa pu ana ia kakou ka ikeia mai nia ke kahuahana lahui. {< Aole au i manao e lioalo ae ana 3rakou i ka liaawi ana aku i na hoomaikai ia Edward M. Watson, oiai ma ke ano he Komite oia no na Olelo Hooholo, ua hooikaika oia me ka pauaho ole i mea e ikeia mai ai ka kakou mau koi, a pela pu hoi me na keonimana na lakou i kakoo, oia na Messrs Frank| E. Harvey, Chas.' McGonagle, Allan j Herbert ame James L. C'oke. ' \ ' 1 A oiai eia kekahi o lakou maanei j 1 keia ahiahi, ke waiho aku nei au naj lakou e hoike aku i na hana apau e I pili ana i ka Aha Elele, a ke hooki nei au maanei me ka lawa ole nae o na mahalo ana no ka lakou mau hana kelakela. Ua loaa ia'u ka manao ma ka ōlelo ana ae, i ka naua aku o ke kau koho baloka e hiki mai ana lie kali lioloniua loa ia no ka aoao Demokarata, maanei a ma na tfina e, a ke kahea aku nei au i na puali nia Hawaii nei aole e hoomau wale no i ka liana ana, aka e palua ilio i ko lakou ikaika ma leeia kau mokomoko ae, i mea e lilo ai ka hana i hookahuaia i mea e lei ai i ka leialii me ka holomua. I ka pau ana o' kana ha 'iolelo, ua hoolauna mai la oia ia Frank R. Harvev. Ua wehe mai oia i .kana ha'iolelo ma ka hoike ana mai i ka inoho i waēia o ka aoao Deinokarata no ka noh'» residena, a i ka pau ana ua mai la oia e lioakaka no lea baloka Hawaii īiiaīuna o ke k v hookae ili. '' Ia 'u i huli hoi mai nel mai L ~ mai, ua hele a paiakuli ko'u mai peiao i na olelo. 'E koho i keia naka; aole e koho i kela kanaka; koho no na kanaka Hawaii wale no.

0 kela kekahi o na olelo knpono oie. | Oia manao ana pela, he noonoo linpo loa ia 110 kakou, 110 na Hawaii e apono ai, u no ia manao lalau, e ku-e anft an a liiki i ko'u liann liope loa. Ma ko kakou ano he poe "kolio 'lie pono ia. kakou ke lawe i ka aoao naauao m* ka la koho baloka. Ma Hawaii ne'u e paio kakou he aoao a lie aoao, aole ka ili i ka ili, no ka mea, e hal ak» au ia oukou ina kakou e wae a'na ina, ka ili a e hoi hope lion a"kn 'kakou 0 ' like me na la i kaahope aleu e hoike maoli ae ana kakou i ko kakou ano hui>o maoli. "E ku-e anei kakou i ke kanaka hookahi no kona liaole ana, a e koh» ae i kekahi kanaka 110 leona Hawaii ana? Aole. Ke hana akou pe/a e lio-o ana kakou ia kakou ih'o iloko 1» ka poino me ka hana ana i ka hewa koikoi loa 110 kakou. Ua haawiia mai 1 na Hawaii ka pono koho baloka e ke Aupuni Amerika, no ke kumu ua oleloia he laliui naauao ka lahui Hawaii a ua kupono lakou e koho lialoka, a ina e liana ana kakou ma ke ano hupo, a, hoole kakou i ke koho ana i ka haoie, e hooiaio ana ia hana a kakou i ka kakou kupono ole no ke koho balok» a 0 ka maopopo loa e laweia aku ai)» ia pono mai a kakou aku."' Ua nui na leo hauwalaau mai "ke ana ina niai a.ua leu iki ka Harvey ha'iolelo ana no ka pane aku i na ninau lehulehu .mai ka poe ku-e mai. Ua hooki iho la kana ha'iolelo ana nia ka olelo Hawaii a hoomaka mai la oia e ha'iolelo ma ka olelo haole. "He pono ia kakou ke ike maopopo i keia niea oiaio, he poē Amerika kou apau. Ke noho nei kakou ma:lalo 0 ka lioomalu ana a ka Aeko Amerika. Ina kakou e kaupale ana i lea laina hookae ili, e pokole ana ko kakou mau Ia kalaiaina." Loli liou ae la oia ma ka olelo Hawaii a lioomau mai la: v "E pono kakou e lawe i na paio ' ana ma keia kau koho sx% ke kahuahana i ke kanuahana, na Demokarata i na Repubalika, aole hoi o na Hawaii i na haole. "Ina oukou e hooko ole ana a e inakemake ana oukou e paio no ka ili, e lawe oukou i ka'u a'o mai hana aku ia hana, no ka mea ina e haiia aku ana pela e like me,ka'u e lohe nei, e pokole ana ke ola anā o ko kakou pono koho baloka. Ke kokoke mai n<> : manawa e hakoko aku ai k^' a'o aku nei au ia o'-" oukou e leoho m* 1 " koho ana i - a 'hap 1 ** 1' * ' /

0 ka poe hoolohe mai ia mea, a ua lilo nae i mea hoopahaohao aku ia lakou. Ua hoohalike mai oia no na Elele Hawaii elua i liookipaia aku ma Amerika, ua haawiia he eono baloka i na Pemokarata, he elua mau kanaka i hoohaikiia e na Repubalika a he eha 1 oleloia e hoi inahope loa. Ua hoike pu mai oia i ko Bryan hiki ana mai i Honolulu nei, ua hele oia a lulu liina po me kekalii mau makai ma ke alanui. "Ina paha he Kepubalika oia," wahi ana ina ua kau oia i papale biwa loihi ame ona kuka kanahai a no ka nui loa aole hiki iaia ke nana mai maluna o ka Hokele lana. Aole oia e haawi ana i manawa nona e ike mai ai i ka makai ma ke alanui." KA J. FERN HA'IOLELO. Mailoko mai o kekahi nupepl Demokarata i kapaia ke Commoner i lawe mai ai oia i kekalii maū manao e pili ana i ko Bryan ohohiaia e na kanaka o na hui Limahana ame Uniona ma Amerika. Ua kokua nui oia i ka Har\ey ha'iolelo e pili ana i ka hookae ili, me ke a 'o pu mai i na kanaka e koho ma ke ano kupono me ka nana ole i ka ili o na moho e holo ana. Ua a'o pu mai oia i ka poe leoho i ke ano kupono e hoopaa ai i ko lakou mau inoa i paa ai ma ka papainoa o lea poe koho, a ua pahu mai la me na olelo oolea i kona wa i lawe mai ai i ka ninau no ka hookupono ana i ka poe koho no ka papainoa o ka poe koho no na luna aupuni kulanakauhale. Ua hoakaka pu mai oia i kona manao e laweia kela ninau no ka hookupono ia imua o ka Aha Kiekie no ka liooponopono kokeia, mamua o ke kali ana a maliope o ke koho. baloka ana, ma lia ia wa e kiolaia ana kela kanawai holookoa, a e kukalaia mai ana kela koho ana ua ku ole i ke kanawai. KO ALLEN HERBERT MANAO MALUNA O NA AINA. "He mau makahiki lehulehu i hala mai ko'u hiki ana mai i Hawaii nei, a ua nolio au malalo o na Moi ekolu aine hookahi Moiwahine/' walii ana. Aole au i makemake iki i kekahi oiliana na'u aole no hoi i mau aina, .aka 0 ka 'u i makemake ai e hoolala aku ,i loaa ai i mau home no ka poe nele a i aina i ka poe aina ole. Ua loaa ia oukou kā mana e hoihoi hou mai ai i lee aupuui i ka lahui ma ke kolip ana'i ka baloka Demokarata. Ua manao maoli no au i ka hapanui o na Repubalika ame na Home Ruia ke poe kanaka hoopono lakou, aka ua kuh'ihewa loa au. Ke hoohana nei na Repubalika i keia aina e like me ka maikai loa a lakou i manao ai, aka eia maloko o keia kulanakauhale ie mau kaukani o na kanaka aina ole. ā aia mawalio aku he mau kaukani eka aina 1 onaia e na poe kakaikahi e waiho wale mai nei me ka hoohana oleia. He pono ia oukou e hana i kekahi mea no ko oukou pono aole ka hoopilipili aku me Aehi ame ka aoao Home Rula. He pono ia oukou e lilo i Demokarata a i ole ia i Repubalika r a he inea pono ia oukou e hoomaka e ike koke ia mea i keia manawa." KO WATSON MANAO. Ma ke ano nui o kana ha'iolelo, e pili ana ia i ke aponoia ana o ke kumuhana o Hawaii nei e pili ana i na aina iloko o ke kahuahana o lea aoao Demokarata ma ka noho ana mai nei a ka Aha Elele, a e hoakaka ana ina e kohoia ana o Bryan i Peresidena, alaila e weheia aku ana na aina ma Hawaii nei no ka poe noho hookuonoono, a e hoololi ae i ke ano o ka hoolianaia ana mai ke alahele e hoohanaia nei a i ke alahele hou ae, oiai i keia manawa o na kanaka mahiko ame ka poe waiwai wale no ka poe e loaa nei na aina nui. Ua lioaiai mai oia i na aina i welieia a i haaleleia ai e ka poe Molokana ma Kauai, ua hoi hou i ka mahiko aole hoi i haawi ia ae i na kanaka Hawaii a Pukiki paha i noi ai i mau aina no lakou. Wahi ana ua ikeik kiela pilikia o na kanaka Hawaii ma Amerika, oiai nae 0 na Elele Rēpubalika i hoounaia ai nole lakou a pau i noho pu iloko o ka Aha Elele, a no ka aoao Home Rula aolie o lakou ikeia ma Amerika. Ua lioakaka pu mai oia o ke kohoia ana o na Repubalika he ae ana aku ia 1 ke kopaa o Pilipine ame Kuba e ko- j mo wale mai me ke dute olē, a he haiki ana mai ia i ka pomaikai ano-j nui o keia mau mokupuni, a ia wa e komo mai ai na poe mahi liilii iloko nei o ka aina. Ua kakoo no oia ia mea hana mikiala like ole me ka hoo-j pilikia ole, nae i ke kahua pomaikai o keia mau mokupuni oia ke kopaa. Ej pili ana i ke kahuahana a na Repuba«j lika uo na aina, wahi ana aole lakou i hoala iki a hiki i ka wa a na Demo-j karata i hookomo ai i ke noi, a i keia manawa akahi no ke Kiaaina a hooko-j hu mai i Papa Komisina bo ka noii, pono ana ia hana. Ma ka nana aku i kona manao no keia kumuhana he ano hoopohala i ka hana a ka Papa Komiaina Aina. Wahi hou ana he manaopaa kona e lan&kila ana ka paa baloka Djemokarata ma keia kau, a ua ae oia e paio me ka paa baloka a ka aoao Repubaßka. 0 ka hope loa o na ha'iolelo o ia po oia no o Rev. Kekipi o Maui. Ma ka olelo Hawaii kana kakele ana mai a he mau moolelo hoakaaka wale no ka hapanui no kona ike i ka makah?£moe o ke anaina. | Mahope mai ona o loela Kiakahi ke-

kahi kakaolelo kaulana o ke kulanakauhale nei n he moho no ia aoao no kela kau i liala. O kekahi mau ha'iolelo i manaoia no ia j»o oia ka Lunakanawai Quarles ame James L. Coke, a ua noi mai ka Lunahooinalu e kala aku ia laua no ko laua hiki ole mai. He leka ka Lunakanawai Quarles o ka hoouna ana ae i ka Lunahoomalu. —: