Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 27, 3 Iulai 1908 — OHUOHU HALEMANO I KA LAU LEHUA Kiia ka Pukiniahi o ka Hakoko Kalaiaina—Loheia ka Leo o Garfield ma Aala Paka. [ARTICLE]

OHUOHU HALEMANO I KA LAU LEHUA

Kiia ka Pukiniahi o ka Hakoko Kalaiaina —Loheia ka Leo o Garfield ma Aala Paka.

O ka ]>ukuniahl mua loa i kiia ma nu hiina kaiaiaina o keia kau, ua maianiaia ia e na Repubalika ma ka Paka o Aala ma ka po o ka Poalima i hala, a malaila i ha'loielo ae ai o Kakauuielo James R. Garfleid o ke Keena Kalaiaina o Amerika Huipuia, Kiaaina Frear ame ka Eleie Kalanianaole. Me he mea ia o kela ka helu ekahi 0 na halawai makaainana piha i malamaia ma Aaia, 1 hoomaopopoia ua hiki aku ma kahl o ka eiima kaukani ka nui o na makaainana o kela ame keia lahul a mai na kane, na wahine ame na keiki no hoi. He hora okoa mamua ae o ka hikl ana mai i ka wa e malamala ai na hana ha'iolelo, malaila mua ae ka Bana Hawaii kahi I paanl ai, a Hoko no Jioi o ia inanawa 1 momoku mai ai na kanaka l loaa ai he mau noho no lakou. Ua hoohlwahlwala oluna o ka hale kahi a ka poe ha'iolelo e noho mai ai Tne ka poe kakaikahi i konoia, me na hae kahakahana hoku o Amerika ame Hawaii nei. Aia hol he mau lei ilima 1 hoomakaukaula, a I hookauia aku ■maluna o na poe ha'iolelo o ia po. Ua noho hoomalula ka halawai e Mr. Cooper a nana 1 hooiauna mua jnai i kekahi mau olelo pokole e pill Ana I ke ano o ka halawal makaainana .» ia po. O Klaalna Freār ka mea mua lna ana o ka hooiauna ana mai, me ka hookauia ana aku o ka lei iiima maiuna o kona a-i. Penei iho ke ano nul o kana ha'iolelo: | ' Ke hoomanao nei au, o keia haiawai i keia po, he halawai makaainana ia. aka he hui ana hoi o na Repubalika.. Aole au i kamailio iki a I ole hoi ia hana paha no na hana kalaiaina, mahope iho o ko'u hookohu ia ana mai nn na hana o ka lehulehu, a aole no liol au 1 manao e iawelawe aku i na liana kalaiaina, 1 ke koena aku o ko'u

manawa e noho ai ma ka'u hana, ina paha he manawa loihi ia a pokole paha. Ke manao nei nae au e hulkalaia mai ana au, ina e kamailio aku ana au i keia po, maluna o na hana a ka makaainana ma ke ano laula, a kamailio pokole hoi no na mea pili kalaiaina. "He hana ka kela ame keia makaainana e hana ai iloko o kekahi wahi, he mau hana hoi ka kekahi e lawelawe ai maloko o kekahi mau wahi elua, a pela hoi ma na wahi ekoiu. He hana no ka ka makaainana e hana ai ma kona ano makaainana, no kona aina, he hana hoi ka ke kanaka kalaiaina e hana al no kona aoao, a/he mau hana kaokoa hoi ka ke kanaka e paa ana i na hana o ka lehulehu. Ma keia ano iho la auanei, ua hiki loa i ke Kiaaina o keia Teritore me ka olelo olela aku, ke ku kaokoa iaia iho ma kona leulana, no ka hooko ana i na kanawai ame ka lawelawe ana i kana oihana, a i kona launa ana aku me nā kanaka, he mea pono nona ke lilo ole i- Repubalika, Home Ruia a Demokarata paha. O ka manao o ka'u mea e kamailio nei, ola no ka hooku'i ana o ka hana a kekahi mea ma kona ano makaainana ame kona ano kanaka laweiawe no ka hana o ka lehulehu. "O kd hana l pill i ka aoao, he hana hope ia, a o ka mua no ka hana ma ke ano makaainana i kona aina ame ka hana ma ke ano makaainana. Ua oleloia ae e kekahi alakal o kekahi aoao kaiaiaina, o ka makee ana i ka aoao, e kono aku ana ia 1 (kekahi e koho i kekahi mea kupono ole, ina e kāu puia ae ana maluna o ka paa baioka hookahi: Aole nae keia he pono, no ka mea, o ka hana mua a kekahi mea, oia no ka nana ana i kona aina. a o ka makee ana i ka aoao, i ka wa e huikau mai ai me ka hana pili I ka alna, he kipiia a e a'oia aku ma ia ano he kipi.

"Ke ha'lolelo nel kekahi poe e koho i ka paa baloka pololel, nie ka hoomaopopo ole i ka poe e kau ana maluna o ia paa, aka ina o ka paa baloka pololei wale no ka kekahi aoao e kauoha ai, alaila e haule pa-hu ana ia aoao. He a'o kupono ole ana keia na'u ma ko'u ano Repuballka, aka nae ke lawe nei au ma ke ano hoohalike, ina aole pela ke a'o ana a na bokl, alaila aole no hoi pela ke a'o ana a na kai—na kanaka i like me Peresldena JBoosevelt. ,r He nui aku kekahi mau mea ana o ke kamaiiio ana maluna o na aoao kalaiaina ame kona kumu o ke koho ana i ka aoao Repuballka o kona aoao ia, a ua hoomaikai pu ae oia no ka Elele Kuhio, no kana mau hana koa a wiwo ole iloko o ka Ahaolelo Lahui no na mea e pono ai keia Teritore. I ka hookuu ana iho o ka ke Kiaalna ha'lolelo, ua hoolauna mai la ka hinahoomalu la -Kakauolelo Garflfleld iloko o na leo hooho huro a na ma- - kaainana e kakali aku ana o ka lohe i kona mau manao e like me na mea e upuia aku ana e ka 'lehulehu. Ua lilo nae i mea e hookahahaia aku ai ka lehulehu, mamuli o kana ha'i«lelo, no ka mea aole ana kamailio no •na mea pili I na pilikia o keia Teritore e like hoi me ka makemake maoli o kekahi poe no na mea pili i na aina aupuni a pela wale aku. He hookahl nae ana mea ano nui o ke kamailio ana mai, oia no ka hoopau ana o na kanaka i ka noonoo ana no ka aoao Home Rula, a pili aku me ka aoao Repubalika, ka aoao nana e kaawi mai i home e rula aku ai i kohu ai ka olelo ana ae he Home Rula. Penei kana ha'iolelo: "E Mr. Lunahoomalu, ke Kiaaina ame o'u mau hoa makaainana. Ke hauoli loa nei au i ka loaa ana ia'u he manawa e Hke me keia p kamailio aku ai imua o kekahi heluna nui o na makaainana 0 Honolulu nei, no ka hoike ana aku 1 ka nul maoli o na hookipa ohaoha 1 paholaia mai maluna o'u iloko o na la a'u i hooh&la ai maluna o ko oukou mau mokupuni. "E llke me ka ka lunahoomalu 1 olelo ae nei, i hele mai nei au no ka hnli ana i kekahi mau mea 1 makemakeia, nolaila ke olelo ae nei au, aole loa I loaa ia'u kekahi puulu mamua e like la me ka'u i haiawai pu ai, ka ohohla maoli o na kanaka I ka hoike ana mai i na mea a'u i makemake ai, me ka pau pono, ma ke ano neepapa a me ka hikiwawe no hoi. Ua haawi mai oukou ia'u i ria mea e hiki ai ke llte maopoppo' lea ia ae na mea i laweia ae i Wakinekona ma ke ano he mau hoike lakou. "He nui na- kuhihewa a maopopo ole maol! no, no na kulana ma ko ou» kon mau makupuni nei, a o ke kumu mal no o keia pilikia, aole no makou e noho mai la ma ka aina makua, a pela no hoi oukou e noho ae nei i ike V ko kakou mau kulana pakahi iho. Nolaila ke makemake nei kakou e hoomaopopo aku kekahi i kekahi, aia hoi makou ma o, a eia hoi oukou iwaena konu o ka Moana Pakipika nei, « ik« aku kakou he hookahi no moi a o ua mol la, oia no o Amerika Huipuia. (Pa'lpa'iia.) "He oiaio, aole i kulike ke kulana kalaialna maloko o na Teritore e like ine kekahi o na mokuaina, no ka mea aole o lakou koho baloka i ka Peresidena a Hope Peresidena paha, aka nae aole no he like ole mawaena o kn makaainana o ka Mokuaina ame 3s» Teritore. Aka e o'u mau hoaloha, he mau makahiki kakaikahi wale no koe, e komo mai ana oukou a Hlo 1 Mokuaina iloko o Amerika. O ka hiki ana mai nae o ia manawa, aole e hiki ia'u a ia oukou ke olelo mai. E hlki leoke mal ana no nae ia. ina e hoopaa oukou a e huli I ke ano o na kulana mali>ko o ko oukou Teritore a pela hoi f ko Ameiika Huipuia, i ike ai oukou 1 na ninau & Ameiika e hana nei, ame ko oukou pili ia mau ninau. "Ma kekahi aoao mai hoi, aia makou ke nana mai la i ko oukou mau kulana maanei nei ma la ano hookahi e like ine ka oukou, e hana ae ana i na ninau lahui. O keia iho la ke kumu o keia hoakoakoaia ana mai nei o oukou i kela po, a o makou hoi e ku aku nei imua o oukou, a kukakuka pu, aole nae ma ke ano e hoike aku i na ninau ano nul, a i ole ia na mea paha l hanala e ka hoopoeopono aupuni' Repubalika o ka wa i hala a 0 ka wa paha e hooa mai ana. "Ua lohe au no na aoao kaiaiaina Uke ole iloko nei o ke Teritore. ua ike no hoi i ka mahele nui o ka aoao Repubalika ame ke Demokarata. ,tJa lohe pu no hoi au 1 ka aoao ekolu, oia ka Home Rula. Aple au 1 ike maoli 1 kona manao, ke olelo aku nei nae au i keia, ina i manaoio na kanaka •maanei i ka home rula, owau pu no kekahi me lakou. ina nae ua like ko kakou hoomaopopo ana ia mea he hf>me rula. O ka manao o ia mea he k>me rula, oia no ka rula ana lala aka nae e o'u mau hoaloha, he ona pono e loaa mua ia oukou ona kne e rula iho ai, (Nokeia i ka pa'ipan.) "Ina 4 makemake- oukou e loaa ona home e hoohanaia al ka home rula, o ka hookokoke wale aku no me Amerika ke kumu e .loaa mai ai, e malama na n aku onkou iaia ma kahl kokoke, a e ike auanei oukou i ko oukou liio Jk mea nui iaia, a pela hoi oia ia oukou.

ina nae oukou e waiho ana i na mga v pili lahui i ka aoao Repubalika, "O ka aoao Repuballkab ka aoao i Ike mau ia ka aoao o Ka home, a ke manaoio nei ka aoao Repubalika o ka home ke kahua o na makaainana, a ma kona moolelo loihi, e maopopo al kona ku mau ana ma ka aoao Home Rula ma kona ano maoli. Nolaila ke olelo aku nel au ia oukou, e na hoa Home Rula ina i makemake oukou i na hooponopono home rula ana, o ka hui pu ana mai me ka aoao Repubalika ka mea e hookoia ai ia makemake, e like me ka'u e manaoio nei, a e apono aku hoi i na a'o ana a kō Aupuni Makua. "He ol ae ka pili kokoke loa o ke aupuni Teritore, mamua o ka mea i manao mua ia, me na hana o ke aupuni makua. Ua ikeia māi oukou, a o ko oukou holomua, ko oukou kuokoa iho, ua hui puia 'aku ia! me ka holo-! mua o kekahi hooponopono lahui ana. ■ Eia oukou ke ku nei ma ka Moana Pakipika, ka hapalua like o ke ala mawaena o ka Hikina ame ka aina Makua o Amerika, me na ninau apau e u(u nei iwaena o na mea pili lahui, me na ninau apau e ala mai ana iwaena 0 na hana kalepa, me na mea apau e pili ana i na mokuahi e holo ana mai ka Hikina a ke Komohana ,eia oukou ke ku nel ma ke kikowaena, e hoea mai ai i kela ame keia makahiki na mea e pili ana i keia mau ninau. "He mau oihana mikiala uuku wale no ka oukou i keia manawa, a o kekahl nae o ia mau hana, he hana 1 like me ke keiki nui, aka e hiki mai ana 1 ka wa e lilo ai i hana nui loa iloko 0 na makahiki e hoea mai ana. Eia oukou ke hoolala nel ma kekahi mau hana mahiai, ke ike nei oukou i ka hoohua ana mai o ka lepo i na hua maikai,' e ike aku ana oukou i ka hoea mai o na hale hana ia nei; e ike aku ana oukou, e kipa mal ana na moku nunui o ke ao nei ma ko oukou awa kumoku, a e ike aku anp. oukou o ko oukou Teritore kekahi o na Teritore nui ioa—ke malama nae oukou i ka launa pololei ana me ke aupunl Makua, a ke hoike okoa ae oukou i ka hoohana ana i na mea hiki ia oukou ke hana iloko o ko oukou mau lima i kela manawa." No ka hoopokole ana ae nae 1 na mea ana o ka helu papa ana mai, o kekahi o na mea ano nui ua pill no la i ka hooponopono aupuni Repubalika mai ke au mai e noho Peresidena ana o McKinley a hiki ia Peresidena Rusawela. * Ua haalele aku na Repubalika 1 ka imi ana i ko lakou mau pomaikai ponoi iho ma Amerika a ua kii aku ē hana i ke ala oki o Panama, a i keia la, ua hui ke aumoku o ka Moana Akelanika, me ka Pakipika, a ke halihaliia mai nei na oihana kalepa a hiki 1 ka ipuka hale. No na mea hoi e pili ana i ke Aupuni Federala ame ke Teritore, ina he kanaka launa nui ole aku ka Elele i hoounaia aku ai i ka Ahaolelo me na hoa Lunamakaainana, ina aole e loaa 1 mai a e haawiia mai na kokua ana e like me na mea i loaa mai iala iloko 0 kona kau o ka noho ana. Ua manaoio loa oia, e kaa ana no ka hapanui o ka Ahaol'elo I poe R'epubalika, a pela no hoi ka peresidena he Repubalika ana no oia, a e hoomau ia aku ana no ke ano o ka lawelawe aupuni ana a Peresidena Rusawela. No ka aoao Demokarata, he nui ka 1 lakou mau mea e kamailio ai e hana, eia nae aole o lakou hooko iki, a ke hookuku i ka lakou mau mea i hana ai aoīe ia i like aku me ka na Repuhalika. O Peresidena Cleveland kekahi o na Peresidena naauao a nana 1 ka pono o ka lehulehu, e ku-e ana i na hana hewa ame ke kahuahana ana i ike ai i hanala mai e kona aoao. I kona hoopau ana i kana ha'iolelo, ua hoomaikai mai la oia i ke anaina, iloko o na pa'ipa'i llma mai ke anaina aku. Ua nolia aku ka Elele Kuhio e ha'ioielo mai, a iaia i ku mai ai, ua hoole oia i ka lei ana i ka lel ilima, a he mau wahi olelo pokole wale no kana, a wahi ana, ua minamina loa oia no ka loaa ole ana he manawa maikai no Kakauolelo Garfleld e kamailio pu ai me na makaalnana a e nlnau pono mai ai hoi i ka lakou mau mea i makemake ai. Ua hoola mai no nae oia 1 na mea ' 1 kamailioia e ke Kakauolelo, a o ka ' hoolohe ame ka hooko i na mea i ka--1 mnilioia ola wale no ka mea e loaa 1 mai ai o na pono ame na pomaikal * i kelā Terltore ame kona mau maka--1 ainana.' No ka awiwi loa o ke Kakauolelo 1 ma kana huakai nō Kauai. nolaila ua * hoopau kokeia ka halawai ma ka hora * eiwa o ia po. a holo pololei aku la ke 1 Kakauolelo ame Kiaaina Prear no k ka uwapo, a. kau aku la maluna o ' ka Mokuahi Malulani no Kaual.