Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 6, 7 February 1908 — NO NA KULANA AUPUNI TERITORE AME KE KALANA O HAWAII NEI, KAU O 1908. [ARTICLE]

NO NA KULANA AUPUNI TERITORE AME KE KALANA O HAWAII NEI, KAU O 1908.

Ke kokoke raai nei ka manawa no ke koho Balota Nui no na Luna Aupuni o ke Teritore ame na Kalana apuni ka Paeaina. A he mea kupono i ka manao ana o na poe mana koho balota, e ike mua a e hoomaopopo mua hoi i ke ano o keia mea nui, ka Mana Kolio Balota i haawi ia mai ma ke kanawai. O ka Pepa Balota, Polu, Ulaula ame ke Keokeo, i kakauia ai na inoa o na Moho Holo Balota. He waiwai nui ia nou ponoi, a nau e wae a e kolio iho ma ke kaliape'a ana ma ka aoao akau o na inoa au i manao ai he kupono, au hoi i manaolana mua ai, he poe hoopono a kuokoa; e liana ana i-ka pono kaulike me ka oiaio, alaila waiwai ke koho ana. Eia keia, O ka mana koho, he pono oi kelakela loa ia mamua o na miliona dala, a mamua ae hoi o na haawina hanohano apau loa. A'no ia kumu, eia na kahua oiaio'e koho ai oe i na moho: 1. I» ' mau kanaka inoa maikai, hoopono me ka oiaio, e kakoo ana i na hana maikai, e malama ana i na kanawai o ka aina. He poe naanao, e kiai ana me ka makaala i ka maluhia ame ke ola o ka leliulehu. He kuokoa me ke kaulike hoi. 2. E koho me ka oiaio i ka poe i hilinaiia, no ke kuonoono me ka hoopono, i poe kupa Hawaii-Amerika ponoi lioi, aole i ka poe lehelehe wale, olelo epa, hana kekee, manao lolelua, maka'u wale,! hoopilimeaai, pelukua, olelo mawaho nei, haalele nae i ke aoha i ka! lahni. ] 3. E ku like e na poe mana kolio mai Hawaii a Niihau, e kau- ] paona i na kanaka e makemake ana i mau molio holo balota no ke I Kau 1008; e hiki mai ana; e ninau a e huli iwaena o na Ekalesia o Hawaii nei, e ui i na Kahu Ekaleaia, e kuka na Ltina, na hoahanau, mai kaukai aku na na aoao kalaiaina e imi a ē hana mai, o ka uoho' a kukulu kii wale aku no ka kakou e na Ekaleaia, a kiola hewa kakou i na balota, i ka poe pukahee, pukalua, holokee, e like me ia p ikeia aku nei; iloko o na kulana aupuni a elua i na nmnawa i hala aku. 4. E imi mua kakou i mau kanaka kupono i keia manawa. aole e waiho a kokoke i ka la koho, o puapuahulu auanei, a hookomo hewa i na balota, no ke unu pehi iole, a haule no ka manaolana o ka leliulehu, oiaio. 5. O ka mana koho o k£ kanaka, oia no kona nohoalii, e hoo kanaka makua kakou i keia pono nui, a pookela loa, oia ka mana koho balota, e minamina kakou i keia pono oiaio ? eia ka hoike a kekahi loea kalaiaina owaho mai: He lahui naanao ka lahui Bawaii, o ka hemahema nui, oia no ke ano kamalii ina ke koho ana, n ka mana koho balota, eia no ke ane oiaio; ina e kohoia na kanaka puni wale, pilia lealea, e pilikia auanei na oiliana kalepa, e hoolioloinua ai i ka pomaikai o ka aina ame ka lahui. A nolaila, ke hoo--malamalama mua ia aku nei keia leta i ka lahvii, oiai hoi, ein no iloko nei o keia Teritore ko kakou nele i keia mana koho balota. Ma keia mau kumu oiaio: 1. E ana waiwaiia koho balota o $C00; ka lua, E ana ia ma na ike olelo Beritania. O keia na' ouli o ka manawa e hiki mai ana, A nolaila, e ka Lahui Hawaii ponoi; e uumi like mai kakou i na hanu, e pupukahi like mai hoi, e ala like, a e alu ka pule ia Hakalau. Ela ae na pilikia a hiki mai, aloha nui. E nana mai 1 keia papa hoonolionoho no ka manawa e hiki mai ana, ina nae ua kulike ia me ka oiaio, penei: 1. Ka Oihana Elele no Wakinekona, Kau o 1908. O na lono, na hauwawa ame na nune olelo e holoke nei iwaena o ka lahui, penei no ia: O ke keikialii Kalanianaole, ko kakou Elele e paa nei i ke kulana oihana Elele no ka Lahui Hawaii, i keia manawa, ua kanaluaia iwaena c ka Lahui Hawaii, no keia mau knmu paha: (1) Ua oleloia, he 10 mau makahiki i koe, alaila, e pau ai ka Olelo Hawaii, a o ka Olelo Beritania ka olelo mana ma ke kanawai. (2) O keia paio mawaena o ke Kieikialii Kalanianaole ame Kauka Walaka, no ke kahua o na Ma'i Lepera. Alia hoi e wikiwiki e ka lahui, e kali a e hoomanawanui hoi, mai pulale i ka huhu, oiai hoi,

he iwi a he koko ponoi ka Elele no kakou, a maipuli o keia onioni o ka lahui, ke o'iku mai nei ka aoao kalaiaina Demokarata, a ke upu wale ia aku nei no e lawe ia ana ka ;noa o Hon. W. A. Kinney i Moho Elele no ia aoao; a ke panapana nei na puuwai o ka aoao kalaiaina Repubalika, ke upu ia aku nei no hoi e waiho ia mai ana ka inoa o Hon. Robinson (Alika) i Molio Elele no ia aoao, a malia ])aha o waiho hou'inai hoi ka aoao kalaiaina Kuokoa Home Rula i inolio Elele na lakou. He manao koho a hoakaka wale no keia; a na ke j au o ka manawa e hoike mai i ka mea oiaio. E ka lahni oiwi ponoi. o ke kulana oiliana Elele no Wakinekona oia ke kulana ko'iko'i loa no kakou. E hoomau kakou rke keikialii Kalanianaole i Moho Elele no Hawaii nei. E koho like mai kanalua mai kuihe, e hele ini'ua a lanakila, kapae loa i na ulia i ikeia ai. a e hoopaa iho i ke alolia oiaio no ke Keikialii Kalauianaole i Molio Elele no kakou ? no ke Kau o 1908, a pela auanei ke Akua e kokua mai ai ia Hawaii laliui ame ke one kulaiwi aloha o kakou. Ina e hooliemahema ana kakou e ka Lahui i keia kulana Elele Laliui. a lilo aku ma ka lima o liai, e hiki mai ana ko kakou liopena. E lawe e na poe mana koho balota a e noonoo pono, a e kaupaona iho lioi e like me kou manao maikai ana iloko o kou ulmne ike, a na ka Haku no e kokua mai ia kakou, oiaio. 2. Ke koho ana i na Senatoa ame na Lunamakaainana no ke Kau o 1908 e hiki mai nei, e oluolu ilio no e nana akahele i na mahele a elima; i hoakaka ia inaiiiua aku, E nana iho ike Kau Aliaolelo o 1907 i hala aku. He kau ia i hoike akeaia ai; na hana hoopuhalu o na Hoa Hanoliano, ua haule ka Mana o ka Hale Hanoliano imua o ka Mana o ka Papa 01a A mamuli o keia Olelo Hooliolo ku-e kanawai, a ina he mea ku i ka pono ame ka oiaio, e hoomāluleia na inoa o ia Kau o 1907, oiai ua hooliaahaaia ka Inoa o ka laliui liolookoa, mai Hawaii a hiki i Kauai. E hanaia ka pono kaulike no ka lehulehu. > T o ke koho ana ina Luna Aupuni ona Kalana. E hana no e like me na mahele mua i hoakakaia ai, aine ke alakai ana a na Lunaikeliala o ka lehulehu, koe nae ke kulana aupuni Kalana o ka Mokupuni o Oaliu, T. H., oiai aia maloko o keia Kalana, he kanawai Kulanakauhale kona, a ua lioakakaia ke kulana o kona mau Luna aupuni oia: He Meia ke Poo, oka Papa Luoakiai o 7 mau lala j ame na luna e ae. A ano ka manawa, e hoikeike n\ua mai no ina moho e makemake nei no ia mau kulana Aupuni, e lluliu ana, a e lawelawe aku ana na aoao kalaiaina like ole i ka lakou mau hana, no ko lakou mau pomaikai pili ka.lii, a pili laula hoi. Eia .na Aha|hui ke liuliu e nei i ola honua, e laa ka Hui Oiwi, Kaukeaouli, ka Mauu Hilo ame na Hui Ma-lu o ke kaona nei. A maluna ae o na mea e ae, ka mana o na pala liaku, eloelo no. Na olelo Paipai: I na kaliu Ekalesia, na Luna Ekalesia ame na hoahanau Ekalesia o ka Mokupuni o Oaliu nei, e ala like mai a e liana pu kakou no ka maiia kolio balota, e imi mua, a e ui hoi, « n'inau iho ,a e kuka pu i ka mea kupono e koho ai. E helu i na hoalianau o kou kiliapai i kupono i ke kolio ana, a e ninau ia lakou | ina ae niai me ka oiaio, ua pono ia, ina e loaa i na Ekalesia oiaio, he 1000 a oi a emi paha na balota oiaio e kakoo ana i na poe luna lioopono a oiaio, apuni ka Mokupuni o Oahu nei, ua ola kakou na liaipule oiaio apau loa. Aole kakou ena haipule oiaio, e waiho wale i ka mana koho, e paani wale ia mai e ka poe i kupono ole. O na hemahema e hanaia ana e na Senatoa tfme na Lunamakaainana, e ili mai ana no ia maluna o ka lehulehu apau loa, a pela no na Luna o ke Kulanakauliale ine Kalana. i t E ike aku ana kakou i na pohai e holo moho ana, e kaana mai ana ia kakou, e hoopillpili mai ana, a e liapai memeue mai ana, me na leo pelo hoopunipuni. Eia iho no na mea hoowalewale oiaio, o na mea inu no, o na mea ulaula me ke keokeo no, o na holokaa uwila no me ke kaaahi. O neia mau kumu oiaio wale no ka mea i hoolaha ia ai kakou lie poe kamalii puni wale na kanaloi Hawaii, aole i kupono ka haawiia ana o ka īuana koho balota ia lakou. A no keia mea nui, e pono e loaa ia'kakou na kanaka kupono me ka hoopono ame ka oiaio. O ke kulana kuokoa me ke kaulike, e like me ka Makai Nui o ke Kalana o keia mau la, ua hilinai aku kakou maluna oia Luna Aupuni. A ina e loaa ia Hawaii nei na kanaka o m ano a piha lie 10 a oi akn lakou, alaila, ola ka lahui ame ka aina. Eia nae, ke lohelohe ia aku nei.no na manao nema, a ku-e hoi i ka Makai Nui, ua kupu mai no liela mau manao, noloko mai o na pohai hakihaki kanawai ame na poliai iuu rama, he mea ku-e mau ia no na kanaka hoopono e malama ana i ka maluhia o ka leliulehu ame ka waiwai ame na ohana. A ku-e ia aku ka lioi ke k«iki ake Akua r no na hana maikai ana e lioola ana i na kanaka a pela no hoi na kanaka kulana hoopono o keia mau la, a ua manaoia e kapae ae ana ka aoao Demokarata ia Hon. C/l\ laukea mai ke kulana ana e ku ( nei. No ke kumu hea la? O ke ano iho la no ia o na hana o na aoao kalaiaina o kakon; nolaila. ina kakou e makemake i ka maluhia, e koho i poe kuokoa a hoopono; ina hoi i manao kakou e noho haunaele, e koho i poe lealea, inu rama, me ka pepeliikanaka, ka poe ailiue, alaila liauoli ke Diabolo, me ka poliai Daimonio, nui mai na lealea, hakihaki na iwi, puu na lae, uluao'a ka lahui, haunaele na ohana, pau ka noho maluhia ana. Auwe ke aloha e! Imua o oukou e na haipule oiaio a pau 'loa ame ka poe maikai o ka aina lianau, mai ae iki kakou e haawi i hookahi balota i ka poe kupono ole, a i hoomaopo]K) mua ia ko lakou mau ano. Aole kakou e nana wale aku, me ke apono ana aku i na hana a na aoao kalaiaina o kakou. A aole hoi e manao ilio iloko o kakou iho no ka waeia ana o ua moho la ma kou aoao kalaiaina au ī noho ai, a aole nae he mea kiipono a oiaio ua moho la, he mea ku i ka pono ame ka oiaio e nana ia ma ka inoa maikai ame ka lioopono a naauao hoi, ma ke kulana kuokoa me ke kaulike e hana ana no ka pono o ka lehulehu mai o a o o ka aina. Me ka mahalo, L. W. P. KANEALII, Kalihi-waena, Honolulu, lannan 31, 1908.