Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 47, 22 Nowemapa 1907 — AEIA O WALAKA E LAPAAU I KA MA'I LEPERA Koho ka Peresidena o ka Papa Ola ma ka Aoao e Ae ana i ka Hoopii a ka Poe Ma'i. [ARTICLE]

AEIA O WALAKA E LAPAAU I KA MA'I LEPERA

Koho ka Peresidena o ka Papa Ola ma ka Aoao e Ae ana i ka Hoopii a ka Poe Ma'i.

ka noho ana o ka halawai a ka Papa Ola ma ka auwina la o ka Poakolu nei i haawi ae ai ia papa i ka iakou olelo hooholo e ae ana ia J. Lorj Walaka e lapaau i umi-kumamalua ma'i lepera ma ka hale ma'i mauka ae nei o Kalihi. Ua hoa o ka Papa Ola maluna o ka ninau e plll ana i ka haawi ana aku ia Walaka i ka mana e lapaau ai i ka ma'i iepera, aka nae mahope -iho o ko ka peresidena ha'iolelo loihi ana, ua haawi mai la oia i Jcana koho ma ka aoao ae, a o ka holo ae la no ia o ke noi e aeia aku o Wae like me ka palapala noi a na ma'i lepera he 527 o ke kahua ma'i o Kalaupapa. Ma kela huakai a ka Elele Kuhio i ! holo aku al no Molokai ma ka pule i hala, ua lawe mai oia he palapala hoo- ! pii mai ka poe ma'i mai ma Kalawao ame kekahi aelike I kakauinoaia, a ua heluheluia ae keia mau paiapala imua o ka halawal a ka papa. I ka pau ana o ka ke kakauolelo heluhelu ana i ka palapala hoopii ua noi koke mai la o Kalauokalani e ae ia aku ke noi, e like me ia maloko o ka palapala, me kona makemake e lawe kokeia na ae ame na hoole maluna o ia nol. Ua ku mai la nae o Hemanway a olelo mai la ua makemake oia e helu»heluia mai na kumu aelike, a ua hanaia aku pela, a mahope o ka pau ana o na palapala a elua i ka heluheluia, ua hapai hou mai la o Kalauokalani i ke noi e aeia aku ka palapala hoopii, a ua kokuala mai ke noi e Kauka Wayson, me kona nlnau pu ana mai ia Kalauokalani, ina paha ua komo pu ka palapala aelike maloko o kana noi, a ua ae ia aku. I ke kaheaia ana o na poe ma ka aoao e ae ana i ka haawi ana aku ia Walaka i ka pono lapaau, e like me ke noi, ua ikeia he ekolu hoa o ka papa ma ka ae, oia o Kauka J. T. Watson,

D. Kalauokalani ame M. P. Robinson, huina ekoln. 0 na poe hoi ma ka aoao hoole, o F. C. Smith, Kauka Baldwin ame C. R. Hemenway, huina ekoiui Ua kau iho i kela manawa maiuna 0 ka Peresidena o ka Papa Ola ke ko'iko'i o ke koho ana ma kekahi o keia mau aoao i hoohoioia ai kela, ninau, oiai ke nonoho ia na poe oloko o ke keena me na manao pilihua, a ia manawa i ku mai ai ka peresidena a hoike mai la, he mea pono iaia e haawi mua mai i wahl ha'iolelo, mamua o kona koho ana, me ke kauoha pu ana mai I ka Loio Kuhina Hemenwa/ e hoi aku a noho maluna o kona noho. 1 ke kuu ana iho nae o kana ha'iolelo, ua haawi mal la oia i kana koho ma ka aoao ae, a o ka manawa ia i He-i ae ai oioko o ke keena i na pa'ipa'i iima ana maKka poe e nonoho aku ana, a penei ke ano nui o ka ha'iolelo a ka Peresidena: Aole oia i makemake e kamallio i ke ano o Waiaka, no ka mea ma kona manao aoie he ano o keia haole, a aole no hoi oia 1 makemake e kamaiiio no kona makaukau, no ka mea ua manaoio no oia aole i loaa iaia ka makaukau e hoola ai 1 ka ma'i lepera, aiiie kekahi *jiau mea e aku ana i kama,iii» mai ai e pili ana no Walaka. Ua hoikeike pu mai no hoi oia i na mea i hanaia ma na halawai a ka papa 1 hana, a i noonoo ai ma na halawai mua ana maluna no o keia ninau, a ma ke noi a Kauka Wayson i kokuaia mai e Hemenway, ua waihoia ia mau pepa ana i heluhelu mai ai ma kahi hoomanao. Ua noi ia aku ka Elele Kalanianaole e haawi mai i kekahi mau pepa ina t he mea kekahi o ia ano iaia mai ke kahua ma'i mai, aka ua haawi mai la nae oia he ha'iolelo imua o ka papa, a penei kana ha'iolelo: i "Ua hele aku au e makaikai i ke

Knlnia Ma'i ma o ka ae ana mai a ka Peresidena v a o ke ano hoi o ia huakai makaikai a'u i heie aku ai mamuli no ia o na wawa e pahola ana ma Honolulu nei, i ka hiki ole i ka Papa Ola ke hoomalu i na hana ma ke Kahua Ma'i. la'u nae ! hoea aku ai ilaila ua hui a ua kuka pu aku la au me na kanaka. "I ko'u hoike ana aku ia lakou i na lohe e pili ana i ko lakou manao ana e hana mai i kekahi mau hoopilikia, ua olelo mai la lakou he mea hilahila i na kanaka ma Honolulu ka lawe ana i ks ninau no Walaka a lilo 1 mea e olelo ai, i ka haklhakl o na kanaka maanei nei i na kanawai." "He mea hilahj!a wahl a lakou i olelo mai ai ia'u i ka olelo ana o na kanaka ma Honolulu i na olelo o keia ano, a aole loa hoi he oiaio o na oleloia ana i ko lakōu hoala ana i kekahi pilikia, a no ka mea he malkai ka ka Papa Ola e hana aku nei ia lakou. " > "Ua kahea'a kekahi halawai e ka Lunanui McVeigh, a ua olelo mai lakou aole loa lakou i ike i na hana maikai i hanaia aku ia lakou e like la me keia manawa, a he nui hoi ko lakou mahalo ia McVeigh ame Pinkham. la'u i kamailio aku ai e pili ana ia Walaka, ua ku koke mai la kekahi a ninau mai la heaha la ka'u i makemake ai e hana no Walaka. Ua ninau aku la au ina paha i makemake lakou ia Walaka? a ua hooho like mai la lakou ua makemake io lakou iaia, a ua ha'i aku la au e hana koke l|ikou 1 kekaht olelo hooholo." Ua waiho ae la oia 1 ka olelo hooholo i hanaia e ka poe ma'i ame ka a na ke Kakauolelo i heluhelu ae imui o ka halawai. O ke ano nui no maloko o ka palapaia hoopii i kakauinoaia e ke Komite o ehiku lala tna ka aoao o na ma'l, oia no ke noi maoli ana mai i ka oluolu o ka Papa Ola e ae aku i ka lakou noi, aole no ko lakou manao, ua hikl ia lakou ke hana mai me ko lakou makemake, aka mamuli o ko ka papa oluolu wale aku 1 ka lakou noi. .TTa hana no hol lakou I kela noi mamuli o ka ana aku a ko lakou mau hoaloha he hiki loa ia Walaka ke lapaau i ka ma'i lepera, a maHja_ paha he oiaio ia mau lohe, nolaila e loaa hol he wahi nianaolana ia lakolr v tiia he mea nana _e kala ae 1 kela pilikia i kau aku maluna o lakou. Penei iho hol ke ano nui o ka aelikē a na komite 1 makemake ai e hanaia mawaena o Walaka i kulike ai me ka hoopil: E hana kaokoa loa ia i hale ma ke kahua mauka ae nei o Kalihi, a malaila e hoonohoia aku ai kekahl mau' ma'l he umi-kumamalua i wae poriblfe"e ke komite, na kauka ame ka luna nui o ke kahua ma'i, ka poe hoi e ae mai ana me ko lakou mau manao ponoi iho, ma ke kakau ana. E hana pu hoi keia mau ma'i he umi-kumamalua he aelike me Walaka no ka lakou mau mea ai, ko lakou lapaauia ana ajne kekahi mau mea kupono e ae e pono ai lakou, a o Walaka Vale no ke kuleana ia lakou, aole hol loaa kekahi hoohalahala ana i ka Papa Ola kekahi mau mea pono ole e hanala aku ana ia lakou. Aole e emi iho malalo o na mahina he umi-kumamalua ka loihi o ko lakou noho ana malalo o ka ana a Walaka koe wale no nae, ina ua i!te o Walaka i ke ola ana o kekahi o ia mau ma'i mamua ae o ia manawa a e hoike aku hoi oia i ka Papa Ola no ia ola->ana, a e helela mai e nana ke ola io ana. He nui aku kekahi mau kumu ae- , like i hanala, a o ka panina o ka aelike e kakau inoaia e Walaka me ka . hooiaio puia e ka Notari o ka Lehu- ' lehu.