Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 34, 23 ʻAukake 1907 — KA KE KIAAINA HOU KAHUA ALAKAI NO KA HOLOMUA O HAWAII. [ARTICLE]

KA KE KIAAINA HOU KAHUA ALAKAI NO KA HOLOMUA O HAWAII.

Ke hoopuka aku nei makou i na ha'iolelo a na Kiaaina elua o ke Teritorj 0 Hawaii nei, i hiki ai i ka lehulehu ke ike mai i ka like ole o iia alakai a keia mau kanaka no ka holomua o ke Teritori. Aole he olelo nui ana no .na hana a ke Kiaaina i pau iho la no ka mea ua hala aku oia me kana hana, ua hala aku hoi me ka noho lokahi ole me na makaainana o keia Teritori, a he mau hoike kakou no kana mau hana, e like hoi me na hana like ole i hoea mai iloko o na kau aliaolelo i.hala hope aku. Ua hoike ae oia ma kana ha'iolelo i ke kaihi loa o ka aha Senate , i.ka mana o ka apono ame ka hoopau ana i na luna aupuni, a mamuli 0 kekahi mau hookohu ana a ia aha i ulu mai ai kekahi mau pilikia iloko o kekahi mau oihana aupuni ame ia mau luna aupuni o ka wa i hala. Ua pau aku la nae ia Kiaaina, a ua pau pu me ia mau luna aupum pono ole, na lakou e lawelawe ana i na hana ano nui o ka leliulehu, a eia kakou me ke Kiaainā hou, ame na luna aupuni malalo o kana hoomalu ana, a o ko kakoii makemake oia no ka ike aku i kana mau hookele ame na hooponopono ana no ka holomua o ka aina. He powehiwehi no ko kakou ike ana aku i ka nee ana o ke au o ka manawa no ka holomua o ka aina malalo o ka hookele ana a keia kapena hou o ke Teritori, aka he hookahi nae mea hiki ia kakou ke hooimaopopo aku, oia no kona ake nui ana e lilo na makaainana i poe e ake mai ana e loaa na home hookuonoono, e lilo hoi i poe e komo ana ma na hana hoeueu a hooholomua iloko o ka aina. Ke kikoo aku nei oia i na mea o mua aku nei, mamuli nae oka ike ana i na mea i hala, a he mau kumu alakai kupono hoi e hiki ai ke kaleleia na hopena maikai e hoea mai ana no ka holomua, ke hookoia kona - manao alakai. • ' Ua hoike akea ae oia i ka lilo ana o ka oihana mahiko, 1 oihana kokua mai i ke aupuni mamuli o ka auhau, a ke iini pu nei oiS e kū hou ae he mau oihana imi loaa iloko o ka aina, no ka hoomahuahua āna mai i ka waihona o ke Teritori, ke kumu hookahi hoi e hiki ai ke loaa mai a ke hoohanaia aku na hana hou no ka pono 0 ke aupuni ame ka lehulehu. Aolte o Frear i ike nuiia iloko o na hana kalaiaina a ma kekahi mau hana hoeueu e ae iloko 0 ka aina, aka mamuli nae o kana ha'i.'olelo e hiki ai ke ikeia aku, he kanaka oia e hookahūa ana i kona manao maluna o na oihana hoeueu iloko o ka aina no ka holomua o ke aupuni, aole no hoi oia wale no, aka ua makemake oia e lawelaweia tja oihana 0 ka lehulehiī e na kanaka e hōoko. ana i ka'_ makemake o lee kanāwai, a e hana ana hoi me ka pololei ame ka hoopono'. Mamua ae o ko Kiaaina Frear pii ana ae ma ka noho kiaaina, ua pahola ae kekahi lohe no ko Carter kauoha ana aku iaia e hoopau loa i na luna aupuni ma na keena like ole, aka aole nae oia i hoopau aku i kekahi o lakou, he hoike okoa ana mai no hoi ia i ka like ole o ko laua mau manao. '• '-t Ua maopopo loa ka noeau o ko Kia'aina Frear hookele hana ana, mia o kona kaohi ana i na luna aupuni kahiko ma ko lakou mau wahi pakahi, i lilo ole ai i hana nui na ka poe i maa ole ma ia mau hana ke noho aku a lilo pu hof i hana nui na ke aupuni, e like me ka ike ana ma kekahi mau hana e ae. Malalo o keia kahua alakai a keia kiaaina hou o kak(?u, e nlo ana na aina aupuni, i mau punana no ka hookuonoono ana, ame ka hoohana ana i kekahi mau hana hookuonoono, aole i pili wale no keia 1 na kanaka Hawaii, aka, ke makemake pu nei oia e lilo na makaainana aoau o_ke Teritori i poe e hahai ana i ke kulana Amerika maoli, hapai ana mai i na hana mahiai, ka hookomo nui ana mai i na h'niahana maikai iloko o ka aina, a mamuli o ka piha ana o ka aina i na kanaEa, e nui mai ai ke kuaiia ana o na mea o kela ame keia ano. Ke nana aku nei oia ma na kumuhana hohonu a powehiwehi i ka ike o ka poe i maopopo ole ia mau mea, aka mamuli nae o ka nana ana aku i na aina o ke Komohana ame ka Hikina, ua hiki loa ke loaa mai ka hooia ana e hiki io mai auanei ka hopena holomua no kefti % Teritori. E hiki mai ana i ka manawa e weheia aku ai a e kukuluia aku ai 0 na hui alahao ma na mokupuni o kakou, ke ikeia aku na hana hoeueu e ku ae ana iloko a ka aina, a mamuli o ka hanaia ana o na awaku-1 moku, e hiki ai i na mokuahi o na aina e ke kipa mai, e oho mai auanei na manao iloko o ka poe mea aina e hoomahu'i ma na hana imi loaa, a o keia no hoi ke ake nui o ke Kiaaina hou e haawi aku i na aina aupuni no ka hookuonoono ana. O keia no ka iini o na makaainana o ke Teritori o ka loaa mai o na aina hookuonoono, a he hookahi no pilikia nui o ka hiki ole no 1 na kanaka Hawaii e hooko i na kumu aelike me ke aupuni e hiki ai ke loaa ona aina rio lakou, a i a'e ai na kanaka Hawaii i ka loaa ole o ka aina, he loaa ole ka hoi ka hiki ole no e malama i ka aina, aole keia i pili i ka poe e hooko ana i.na kumu aelke, aka i ka poe e ake ana e loaa aku na aina no ka le'ale'a wale no, e like me kekahi poe lehulehu i kaili houia aku ai o na aina hookuonoono mai ia lakou aku e ke aupuni. O ka haalele ana mai o na kokua Loio Kuhina i ko laua mau kulana ilOko o ke keena o ka Loio Kuhina he puupuu ikaika loa ia e hooku'i aku ana me ka Loio Kuhina hou C. R. Hemenway, a ke lāna nei no nae ko makou manao, aole no e loihi loa ka manawa nona e ike aku ai i na kulana hana o kana oihana hou. Ua ikeia ka hooikaika o na kokua Loio Kuhina i pau i ka laua jmau hana no ka pono o ke Teritori, a aole nae e hiki ia kakou ahewa aku i ko laua haalele ana mai ia mau kulana, oiai he mau moho laua e alualu ana no ke kulana Loio Kuhina no ke Tentori, a koho oleia ana aku o kekahi o laua 'maluna o ke poo o ia oihana, ua maopopo loa ka makemake oleia e lilo i poo no kekahi oihana ano nui o ke aupuni, oiai nae he mea pono e hookohuia aku kekahi o laua ma ke ano i Loio Kuhina, mamuli o ka maa a kamaaina i na hana o ia keena, a mamuli no hoi o ka makaukau i loaa ia laua.

O ke kono oleia ana mai o na hoa o ka hale kaukanawa! e hiki aku ma na hana hoonoho kiaaina hou no ke Teritori ma ka Poaha i hala, he hoike okoa ana mai no ia i ko Carter hookae i na Hawaii, ma na manao pilikino mai no paha no na mea i hanaia e ke kau ahaolelo 1 hala. Uia hoohaahaa puia hoi ke Kalana o Oahu no ka ike oleia ana ak'u o kekahi o na Lunakiai iloko o ka poe i konoia, ma ia a'na, a ma kv. lioike mai a kekahi o na Lunakiai, he makemake no kona e he)e ma ia koe wale no ka lōaa ole ana aku o ke kono iaia, no ka hele ana aku, a e like no me kela rula mau iloko o na kanaka Hawaii ka hilahila i ka hele aku me ke kono oleia mai pela iho la no i hiki ole aku ai na Lunakiai o ke Kalana o Ōahu.