Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 11, 15 Malaki 1907 — EMEPRA NAPOLIONA KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

EMEPRA NAPOLIONA

KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu.

MOKUNA VIII. . l A N'OIK) MA SAXA lIELIN'A —XOIIO lIOU KA MALUIIIA MA EUKOPA. •I ka wa <* hookuuia ai o ka pualikoa 110 lakou ka hanoliano i malalo o ka'u aiakai ana, —ke liaawi aku au i ko'u alolia lo;i aiiH* na hooinaikai i na Ki'm-nila. na aliikoa aiue na ko-a i li. Miika i ko kaua i hala liope no ka maiuliia o Eui'op». Va ia kaua i lioike inai ia oukou. ua loaa na haawina 0 ke koa Jim , ka wiwoole ma ko oukou umaunia, a ko oukou mau aina pakahi , liaahi'o niau ai maluna iho 0 oukou. Iko kakou wa e kaawale M kfk;ilii 1110 kekahi, o oukou lioi ia'u, a owau hoi ia oukou, e hoo;naua<> ana au iA oukou pakalii iloko o ko'u puuwai, 110 na ehaeha na jiopilikia i loaa like ia kakou aj»au maluna o kela kahua > (IM; , kaulana loa i hooukaia —110 ka maluliia oka aina ame ka lioo- , jj, : 1 : t i ka hanoliano oka nohoalii." j{,' hookalii makaliiki o keia nolio ana o ke I)uke o Welinelona I .iiaiii. a i ka wa i pau pono ai na mea apan e pili ana i ka inalul,i;, <» Kui'opa. ma ka ki 29 0 lune, ISIC>, ua haalele aku la oia ia Pa- , i. ;l nll Knelani me ka ukali ia e kona mau ukali ame na aliikoa 0 ka ;iii:>li. I koiia wa i liiki ai i kona kulanakauhale mau, 0 ka Moi, na hoa M ka Ahaolelo. na alii o ka aina, aine ka lahui holookoa, ua hoike ni ai īakou ike ohohia nui ike kanaka nona ka la lanakila, aua piha Imi ka lewa me na leo hui'o o ka hauoli nui ma ka waha o na haneil i;msani o na makaainana. o ka liiki ana aku 0 ke I)uko 0 Welinetona i Enelani, oia ka l,,,ik<' no ka pau o na hoomakaukau, a 0 ka hoi hou ana iho o ka liaini o na aupuni. apau 0 Europa i ka maluliia. Il<' kanaka nui loa o Welinetona ilokcJ o ia mau la, ma ka haawi in iina inai o na makana ame na hooliiwahiwa apau maluna aole o kon.'i aupnni makuahine wale no ka i komo iloko o keia hauoli nui, aka, o na aupuni e ae no kekalii o Eui-opa i hoouna like mai i na hoomaikai ame na makana maluna ona aine na koa i liele pu me ia iloko o kela la. Ua kukuluia na kia hoomanao e pili ana i ke Duke 0 Welinetona maloko o ke kuea 0 Pinika Paka, I)ubelina, a ua welie ia hoi he nwapo nui i kapaia ma ka inoa—Ka Uwapo o Wat,alu. <» keia kekahi o na la kaulana loa ma Enelani i ka wehe ia ana ok< ia uwapo 110 kona hanohano. I ka wa ake Alii ka Moi i liele aku ai inaluna o ua uwapo la me ke I>uke 0 Wellnetona ma kona aoao. ua kukala ae la oia, ua noa a wehe ia keia uwapo i ka lahui, oia ka wa i ki ia ai na pukuniahi he elua hanei'i me elua, he mau hooinanao, oia ka huina o na pukuniahi i lawe pio ia mai e Welinelotia ma ke kaliua kaua 0 Watalu. Ua nolio aku oia maluna o na oihana apau o kona Aupuni, a niai kona kulana Alihikaua mai ma ke kahua kana a liiki i ke kulana mana imi 0 ke Kuhina Nui, ua lawelawe a liooko aku ia i na liana e like ine kona ano mau —0 ka eleu, oka mikiala, ka hooi aku 1 ka hanohano 0 kona aina, oia ke kumu i loaa ai ke olioliia mau 0 kela lahuikanaka ma ka lioopuka ana i kona inoa, 0 ke Duke 0 Welinelona. oia ka Alihikaua kaulana loa iloko 0 Europa; lie kanaka i jmka mailoko mai o na miliona kanaka ma leona ano koa. nie ka wiwoolo, oia hookahi; he kanaka i puka mailoko mai o na tausani na kanaka naauao i loaa na manao o ke akahele ame na kuhileuhi I ka hooko mau ia 0 kana mau hana, —oia wale no ke koa—inakaa\llana —a kuliikuhi j)uuone kaulana loa i loaa ia Enelani a hiki iloko o keia la. l NA HOIKE O KONA MAU LA HOPE. I Ma keia malalo iho e heluholu ia ai kekahi o ka W elinetona mau manao pokole 110 na kaua ame kana mau olelo i kahi wa e hoohala ai i ka manawa: No ka Puali—He mea makehewa i kekahi aupuni e komo iloko ona kaua liilii. Iloko oka oihana kaua, oka manawa, oia ka niea 1111 i iloko o na wa apau. Ke ano alakai ika hana—O ka rnea e makeinake ana e hana ia kekahi liana a liololea, e pono no nana ponoi no e hana. Ua lioohala au lie mau la loihi o ko'u ola ana ma na kaliua kaua 0 na aina e, a iloko nae 0 ia manawa pu,—aole loa au i hoouka 1 kekahi kaua e ku-e ana i ka maluhia ame ke kuokoa 0 Europa. 0 ko kakou wahi 0 ka liana, o ka hoomau aku i ka pono /vris<iano i kela ame keia manawa iwaena 0 ka lahul ame ke aupuni; 0 ka noho pono. oia na haawina iiiua loa a ke Akua e aloha mai ai i kekahi laliuikanaka. O ke kahua 0 ka olelo —oia no ka oiaio; ke ole ka oiaio, ua lilo ia i mea ole. Oka puali i loaa keia haawina 0 ka oiaio, oia kona alakai; 0 ka puali i loaa ke apulii, oia ka poino. Aole au i manao, lie mea pono ke komo ana aku 0 kekalii aujmni iloko o na hoopouopono pili aupuni ana o kekalii laliui, koe walo ilio no, ina i ulu mai na pilikia kuloko a liiki ole ke lioomalu It. nlaila, ua hiki ke komo a haawi aku ina kokua. E like me ka'u i hoiko mua ae nei, aole lie pono o ke komo ana aku o kekalii aupuni iloko o na lawelawe aupuni lahui ana o kekahi, —oia ka rula. Owau kekahi 0 na kanaka i hele iloko o na kaua lehulehu mai krj"u mau la opio inai mamua o kekahi poe koa e ae. Oke kaua menomone loa iloko o kekalii aupuni, oia 110 ke kaua huliamahi kulokn ok a lahuikanaka, no keia kumu:

K hoopilikia ia 110 ke aupuui; e lioilihune ia 110 ke kauaka; e pe]>ehi akn 110 ka makunkane i kana keiki; e pepehi aku 110 ke kaikuaana i kona kaikaina; e j)ej)ehi aku 110 kekahi hoaloha i kekahi hoaloha; a o ke kauwa hoi i kona haku; a o ka hope loa—kumakena, ilihuue a mainoino. I ka wa e emi liope ai ka puali, e hui lakou ma ka houluulu ana i kalii hookahi me ka niaopopo o kahi 0 ka pakele a no ka lioouka liou ia mai hoi e ka eneini ke ukali ia mai. O ke kakau ana o kekahi kanaka i kana leta a kau ole i kona inoa, oia ka liewa liiki ke hoahewa ia kela kanaka me ka liookolokolo ole ia. Ma keia walii ka mea kakau e hookuu ai i kana kamailio liope loa e pili ana no ke Duke o W r elinetona, a e lawe niai kakou i ka inea hope loa 110 kona make ana ame ka lia'iolelo a kela kanaka a kilo kaulana 0 Enelani oia o ]»eniamina l)iseraeli, ma ka lawelawe ana no ke koa kaulana i make. I r a noho iho na hoa o ka Ahaolelo o na Ilaku, a hoouna aku la i kekahi leta e hoomaikai aku ana i ka Moiwahine 110 kona komo kino'ana a hoike aku i kona mana ma na kauoha i ko Enelani kanaka koa hookahi o na la i liala. O lieniamina Dis-eraeli iloko 0 ka Ilale Aliaolelo 0 na makaainana, ku ae la oia iluna a lia'i aku la i kekahi ha'lolelo e pili ana i ke I)uke o Welinetona, kona ano, kana liana ame kana mau kaua. "Ua kahea ia aku nei oukou na lioa o keia Hale i keia po, no ke komo pu ana aku iloko 0 ke kanikau a me ke kumakena ana, no Ata Welesele, Duke o Welinetona. Aole paha he kanaka hookahi iloko o keia Hale i nele kona ike iaia. kona noho inai maluna o kela noho, ke kamailio pu ana ame ka hoopa ana aku i kona lima i kahi wa. Ua ike ia oia e ke au hou 0 ka naauao iloko 0 ko kakou aina a mawaho aku, ua hanau ia keia kanaka iloko o ke au o ke kaulana nui, a iloko hoi o ke ,'in hoo])onopono aupuni au liulihia. Ina i lilo mua iaia ka hanohano o ke alakai ana ma ka papa 0 na kanaka koa, alaila, ua lilo mua iaia ka hanohano a Enelani e kaena ai—oia ka mua loa 0 na kanaka koa i loaa i ko kakou aina mai kona hookumu ia ana niai. "Aole ia he mea kanalua ia ke hoolialike aku ia Napoliona, ua kaulana oia i like pu aku me Alekanedero ame Hanihala o na au kahiko; ua haule mai na Moi o ka honua nei a kukuli aku imua 0 laua! Pela ka mea i ike ia iloko o keia mau makahiki, ua haalulu na Moi o Europa iloko o ko lakou maka'u nui, a ua lielelei wale iho no ko 'akou mau nohoalii imua o ko Na]>oliona mana! "He mea ha'oha'o iloko o na moolelo o ke ao nei,—o Welinetona me Napoliona, ua hanau like ia laua iloko 0 ka makahiki hookalii, ua liele i ke kula a a'o i na lawelawe kaua ana iloko o na makahiki like wale no. E hoikeike ana 0 Napoliona i kona wiwoole i na la oj)io ma Toulana aine kekahi mau walii e ae o ka liema, a e lioike ana hoi o Welinetona i kana niau kaua lanakila iloko o 'na ululaau 0 Inia. E liele lanakila ana o Napoliona i ka akau ame ka liema o Europa, a e hoouka ana hoi o Welinetona i kana mau kaua kaulana ma ka Anemoku a hoauhee aku la 1 na koa Farani. Ua ike liou ia o Napoliona ma na aupuni 0 ka akau e hoouka ana i na kaua lanakila o Lipasika me Deresedena, e noho ana o W elinetona me ka lanakila nui ma na kuahiwi o ka mauua Pirene. Mahope iho 0 ka hala ana o na Ihakahiki he kanaha a oi, ua hui like iho la keia man kanaka he alo a lie alo, a ma ke kahua kaua o Watalu kahi i hooholo ai keia man knnaka elua e hui ai me ka oi 0 ka pahikaua no keia hopena o Europa. TJa loaa ia Welinetona iloko 0 keia mau makahiki—lie umi-kumamalima Kahua kaua kaulana loa o ka papa ekahi iloko o na moolelo, a he ekolu tausani 0 na

pukuniahi i lawepio niai, a aole uae i lilo aku hookalii o kona mau lako kaua i ka enemi. "Ua loaa iaia ka lanakila me na k«a nawaliwali: ua l«aa iaia ka lanakila ine na mea hana ole, a o kela kula ma \Vatalu ka mea nana e lioike mai, ilaila ka lioku liope loa o ko Wi*linet«na lanakila i hooko ia ai iloko o ka pomaikai mau. a o kona ano aim* kana niau lawelawe i kona mau koa me ka oluolu, oia ka mea nana i kuui paa loa aku i ko lakou aloha iaia inamua o na men e ae. "O ke kahiko mau iloko o na aupuni apau malalo ilio o ka la, aia iloko o kela ame keia lahui pakahi—he pualikoa; a o ke aupuni i nele i ka pualikoa ole, aole oia i kupono e lilo oia kekahi panalaau 0 Europa nei. O ko kakou panalaau nei, he iliookalii wale no o kakou koa— oia o Welinetona, nana i alai ae ia kakou mai ka poino ae ma ke kahua kaua. a nana i liookele aku i ko kakou aina ma kona ano Kuhina Nui iloko oka inaalalii ame ka lanakila mau. I keknhi wa, e lilo ana ka haaliaa o ke kanaka i mea kaulana—i mea lia'iolelo naauao, a i mea kakau akamai. O keia na haawlna ekolu i loaa i ko kakou koa Welinetona, mahope iho o na hoohana ana o kona aina makuahine iaia. He ekolu manawa ona i hoouna ia lie Kmahaaedoa no ka hooponopono ana i na liihia o na aupuni o Europa; he elua manawa i ke Kuhina o ko na Aina E; he elua manawa i ka Alihikaua Xui, a he hookahi manawa he Kuliina Nui ina ke poo o ka lahuikanaka. • ••••• "Ua w r aiho mai o Welinetona i kekahi haawlna nui no kona aina—oia ka hanohano ma ke kaliua kaua, i oi ae mamua o kekahi anpuni o Europa nei ke \»ui ia lakou i liookalii; o kana mau kuliikuhi ana me lea pahikaua maluna o ke kahua kaua ame kana mau lawelawe ana i ke aupuni iloko o keia Hale, eia oia iloko o ko kakou puuwai kahi i kuni paa ia ai, ame na hanauna hou o Enelani ma keia mua aku. • * • • • • "ne hookalii a'u mea i koe e kamailio ai—a c hoomaikai aku lioi i ke Akua Mana Loa iloko o keia anaina nui a anaina kamaliao. Ua liaawi mai ke Akua ia Euelani i koa nona —oia o Ata Weleaele, Duke o Welinetona, ke kanaka i hele iloko o na kahua kaua nui no ka pono o kona aina, aole loa i liemo aku liookalii lauoho mai' kona poo aku, a oia ka'u i olelo mua ae ai—e kaena kakou me ka olioli 1 ka inoa o Welinetona oia ko kakou koa; o ko kakou koko, oia kona koke, a no kakou ponoi oia; e kaena kakou maloko o keia Hale a inaluna o kela nolio, ke hoike mai na paia o ko kakou Hale Kau kanawai, ua lolie lakou i ko Welinetona leo e hooponopono ana i na liana o kona aupuni, o kona leo iloko o keia Hale, o kakou no ia. A he liookalii mea i oi loa aku o ka kakou koa, aole palia he hookahi kanaka o Enelani i keia la i nele kona ike iaia a lulu lima pu me ia i na manawa apau mai ke kanaka kiekie a liiki i ke kanaka haahaa loa, a oia hoi ka kakou e hoike aku i ke ao liolookoa —eia kakou lie akoakoa nei i keia po,—e uwe ana—e kanikau ana—e *ninamina ana i ko kakou koa hookahi. Ko kakou makaainana hookahi! Ko kakou koko hookahi! Ao ko kakoii hoopakele nui hookalii." MOKUNA IX. ' NA MANAO O NAPOLIONA E PILI ANA I NA ILAMUKU. ( 0 keio malalo iho, oia ko Nopoliona mau manao ponoi e pili ana i kona mau Ilamuku'ina ko lakou kulana koa, ka wiwoole, ka oiaio ame ka hooko kauoha. Ua lawe ia mai keia mau inanao oka Emepera a hoike aku ma keia walii, i inea hoolialikelike no ka lakou mau hana me keia mau moolelo e lioopuka ia aku nei. Oiai o Napoliona wale no ke kanaka e hiki ke kilo aku i ke ano o kona mau Ilamuku ma ke kulana hele imua, a oia no ke kanaka mua loa e kilo liou aku i ko lakou kulana ma ke ano o ka hoi hope. Oiai oia e noho pio ana ma ka mokupuni o Sana Helina, i kekahi la u«a wehe ae la oia ika papa inoa ona Uamuku, ama ka inoa kau ana maluna loa, oia kana i pane aku ai ia o'Meara penei: "loilana, he kanaka keia na'u i hoomaopopo ole i kona kulana koa, a ua like no oia me kekalii o na koa e ae ma ke kahua kaua. He kanaka malama kulana oia, a he makaainana hoopono oiaio." 1 ka elua mai o ka inoa, e kau ana o Ilamuku Seruria malalo aku o kela inoa mua, a oia kana i hoopuka liou ae ai,— "O Seruria, lie kanaka koa oia ma ke kahua kaua ina malalo o ke alaka? ana a kekahi mea e ae; o ka waiho ana aku iaia wale nō, he kanaka pakalaki loa oia, aka, he lioopono, pololei a he iiilinai ia; he Kenerala kupono ole 110 ka puali/ I ka ekolu o ka inoa, nana loihi loa iho la ka Emepera i kela inoa, a o kona mau helehelena, me he mea la e lioike mai ana oia i kekahi mea hou loa, a oia kana i kuene pono ae ai ,a pane aku la ia o'Meara: "O Lene. oia kekahi o na kanaka koa l«a a'u i ike ai. Owau wale no kana mea nui i na wa apau,.aka, he aloha no nae i kana wahine ame na keiki. a aole nae he kamailio pinepine ia lakou. Ua pii mai oia mai ke kulana haahaa loa iloko o ka puali, a ua haalele mai oia ia'u ma ke kulana kiekie loa o na Alihikaua. I kona wa i loaa mua ai ia'u, ua like no oia ine kekahi mau koa e ae, aka, ua pii maluiahua ae oia i na wa apau. a i kona wa i make ai, aia oia ma ka papa ekahi ona Aliliikaua. He kanaka koa loa oia, wiwoole, hooko kauoha, a ua oi pakela loa aku ia mamua o na Ilamuku Moreau, Boula ame kekahi mau Kenerala e ae." O ka eha aku « na llamuku. hiki mai la oia i ka inoa o Wiliama liurune, ka mea nana i pepehi ke kaikamahine alii Lamhalle, a ua kiiia aku oia iloko o kona rumi nui e na kanaka n pepehiia, a ua alako ia aku kona kino no kekahi wahi loihi e na kanaka, a oia ka Napoliona i ha'i ae ai i kona ano, — "Ō Burune, he kanaka koa oia ma ke poo o kekahi mahele, aole nae i kupono e lilo i alakai no ka puali. He kanaka oia i make iloko o ka hilahila."' (Aole i pau).

:>A ILA .Ail'lU' KAI'LANA A LMHPE UA NAI'OLIONA