Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 7, 15 Pepeluali 1907 — EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

KA WELI O NA, AUPUNI HUI O EUROPA.

Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i Alo ke Kaua Nui o Wata-Lu. MOKUNA V. ~ ~ KE KAHUA KAUA O WATALU. 1 0 ka hooili kaua o ka manawa elua, oia ka ho-a hou ik ana o ka pauda ma na pa-pohaku o Hugemona, a oia hoi ka manawa a na kaa kaua Farani e ki hoomau ana i kona mau paia, a 0 ka ikaika o ka lakou mau pukuniahi e ki nei, ua lilo ka pa-pohaku e ku hoopuni ana i mea ole, ua helelei a palahe i ka honua, a 0 na koa iloko 0 na laina kaua kuea iloko o na kauhale, ua hoouka hou ia na kaua hou aku a hou mai me na elau pu, a 0 na Kenerala nana e alakai nei na koa Beritania iloko 0 Hugemona, oia o Mekia-Kenerala Byrg, Konela Hepburn, Haku Saltoun me Kenerala Woodford, na lakou 1 kupaa keia kahua 0 Hugemona a hiki i kona manawa i haule pio ai na ke ahi e a ia ana. E haalele kakou i ke kaua 0 Hugemona, ua helelei kona mau paia pohaku i ka enemi, a aia hoi mawaho 0 na laina kaua kuea Beritania na koa Imeperiela kahi i hoouka ai i ke kaua wawahi i ko lakou mau laina; nolaila, e hoomaka ko kakou kamailio ana no ka hoouka kaua 0 waena e alakai ia ana e Ilamuku Ne imua o kahi kauhale 0 La Haye Saint. He mau minute pokole i hala ae 0 ka hora 1 0 ka auwina la, nia ka manawa i haalele aku ai ka aoao akau me waena 0 ka Emepera ia La Bele Eliena iloko 0 na kolamu kaua eono. Ua piha ka umi-kumamalima tausani koa o ka mahele hookahi, a ua naa pu ka laina loih'i o na koa Beritania i keia mau kolamu eono e ka enemi mai ke alahele mai 0 Berusela a hiki i kauhale 0 P;iprlot<', a 0 ko lakou nanaina a ka Emepera e nana nei iluna o Trimotio, —he nana ame ka hiehie ke ano 0 ko lakou hoouka ana aku i ke kaua. He hulali wale no 0 ka hinuhinu 0 na mea kaua ka mea e ike ia nei i ka oaka ilalo o Watalu, a oiai lakou e hoomau nei i ka pii ana aku iinua, aia hoi iloko o ia wa, ua haawi ae la ke Duke 0 Welinetona i kana kauoha, e ki ia na pukiniahi maiwaena aku o kona puali loihi a hiki i Tel La Haye kona aoao hema, no ka loihi he ekolu liapaha mile ke kaawale. 1 ka wa i hiki pono mai ai 0 na kolamu Farani i ka hoopiina o La Haye Saint, a oiai ka enemi e pii ana me ka puahi nui, oia ka wa i ki ia mai ai o na kolamu Farani e na pukuniahi Beritania e ku ana imua loa 0 ke kahua kaua, a 0 ka lakou mau poka apau i ki ia mai ai, ua loaa koke na pualikoa Farani me kekahi poino nui mamua o ko lakou alaliele, aka, aole o keia ulia i hoike ia ae la he mea ia no lakou e kuemi hope ai! Ua hoomau mai la no lakou i ka pii pono ana imua o ka laina kaua, a o ko lakou mau kaa kaua, ua kauoha koke ae la o Ilamuku Ne e pii ae lakou mamua, no ka hoihoi hou aku i na poka i ki ia mai la e na Beritania mai ke kiekiena mai, a oiai ko lakou mau kaa kaua i puka pono ae ai mamua 0 na kolamu kaua e pii nei, ua hoouka ia na kaua pukuniahi mawaena 0 na aoao elua, a e lele ana na poka ma o a maanei me ka hooku'i ana i ka lewa a 0 ke kauoha a ke Duke o Welinetona i haawi aku ai i kona mau laina kaua kuea, e emi ihope 0 ke ahua, i pakele ai lakou i na poka pukuniahi a ka enemi e ki mai nei, a o ko lakou emi ana ihope, ike mai la ka Emepera Napoliona 51una o Timotio me ka manao he emi hope loa ana ia o lakou, aka, aole pela ka manao 0 ka Olali opio, oiai i ka wa a Nee e pii hookuanui mai ana imua o ka waha o kana mau pukuniahi, ua kaihea hou ae la oia i na laina kaua w ? awae a pii hou aku lakou imua pono o ka enemi me ka makaukau e hou aku ia lakou me ka oi o ka elau pu i ka wa e loaa mai ai o na kauoha mai lo lakou Alihikaua nui mai. O ka hooili kaua mawaena 0 na puali pukaa 0 na aoao elua, oia kekahi 0 na hoouka kaua weliweli loa iloko 0 keia la hooili kaua, e laa ka loilii o ka laina kaua he ekolu hapaha mile ka loa a he eha haneri a oi puknniahi e kani hoomau nei, a he kanalima tausani 0 na pukaupoohiwi,—ua like me kekahi ululaau nui e a ia ana e ke ahi, pela ka enaena 0 na mea kaua iloko 0 keia mau hora 0 ka auwina la. Ua paa a nalowale ka malamalama 0 ka la i ka uwahi pauda e punohu malie nei, a ua like ke kahua kaua me kekahi luapele nui e a ana iluna 0 ka ilihonua, a o ka uwila e anapu ana ma ka waha o na pukuniahi, oia ke kukui nana e hoomalamalama nei i ke kiekiena o Mauua St. Jena, a 0 ka haalulu 0 ka aina i ke kani a na pukuniahi, ua holo aku ka halulu 0 ka honua a hiki i kauhale 0 Wavele, kahi hoi 0 Ilamuku Goroke.i hoouna ia ai e Napoliona me na koa he kanakolu tausani, no ke kiai ana aku i na pualikoa Perusia malalo 0 lamuku Puluka. O ka hoouka kaua ana o na aoao elua mai ka akau a i ka hema, na liiki pono ole ia Xapoliona ke ike pono mai i ke kahua kaua e hooukaia nei, oiai ka uwahi pauda e nee malie mai ana iluna o La Bele Eliena, a o ka oaka o na pukuniahi a na koa Imeperiela, oia wale no kona wa e hoomaopopo a>, ke mau nei no ka pii ana o kona mau puali imua, nolaila, ua haaīele aku la ka Emepera i kona kulana mua i ukali ia e Ilamuku Soula ame na ukali e ae, a o ka huaolelo ana i hoopuka ae ai, oia kana i pane aku ai i na tausani 0 na Koa Puali Kahiko, — •' "O ka pualikoa 0 ka enemi," wahi a Napoliona me ka leo o ka hauoli, "Ua oi ae lakou mamua 0 kakou; aka, he kanaiwa manawa no kakou e loaa ai ka lanakila, a aohe hoi i piha ka umi manawa no ka eneini." O keia mau liuaolelo a Napoliona e kamailio nei imua o na koa oiai oia e liolo ana, ua haawi ae la kela ame keia mahele i na leo huro o ka hauoli 110 keia man olelo lioolana a ko lakou Alihikaua, a 0 na koa hope Imeperiela ilalo o ke kahua kaua o Watalu, haawi ae la ka Emepera i ke kauoha no ka nee ana imua, a lawe ae la oia 1 ka hanohano 0 ke alakai ana i na koa wawae Imeperiela mahope o Ilamuku Ne imua 0 La Haye Saint, ke kikowaena o ke Duke o Welinetona kahi ana i makemake loa ai e nahaha liilii. Ma keia wahi e ike ai kaua e ka mea heluhelu i ka loli iki ana 0 ka lawelawe kaua a Napoliona i keia la, mamuli o kona komo maoli ana aku a lawe ae la i ke alakai i na koa Imeperiela imua o La Haye Saint. Ua hookaawale ia na koa hope no kela ame keia puaii ; a o ka mea i ikeia mahope iho o ka hora 2 auwina la, aohe mau koa hope i koe e hiki ai ke hoolawa ia ka hakahaka no kela mau wahi i poino, oiai, ua ku ke kanaka ma kona kulana a hiki i kona make ana, a ua hiki aku hoi na make maluna aku 0 ka ewalu tausani o na kino ola me ka helu ole ia" ona koa eha. Ma ka aoao oke Duke o Wolinetona, aia oia iloko 0 kela ame keia kuea kaua, a o ka leo o na Aliikoa e noi aku ana i ke Duke i mau koa kokua hou, eia mai kana pane ia lakou penei: "Aohe koa, —E ku aku a hiki Ike kanaka hope loa." Iloko o keia inanawa ma ka aoao' o na puali kaua Farani e hoouka nei i ke kaua iluna 0 ke kiekiena, ua hoouna aku la o Ilamuku Ne i kona ukali e noi aku i ka Emepera i mau koa wawae hou, a eia maikanapane: ' "Koa wawae? Ihea oia i manao ai he liiki ia'u ke hoouna hou aku i mau koa? Ua manao anei oia he hiki ia'u ke hana i ke kanaka a lilo i koa?" "0 na Koa 0 ka Puali Kahiko,' wahi hou a ka pane.

"Na Koa Kahiko," wahi hou a Napoliona, —"Aia wale no maluna o lakou ka hilinai 0 ko kakou pualikoa ; ke ole lakou. ua lilo kakou i mea ole. E ha'i aku ika Ilamuku, ua hiki no ke loaa ka lauakila ia kakou, ke ole ka hoohana ia o ka Puali Kahiko i keia wa." O keia ae la maluna kajSapoliona mau olelo e aua ana i ka Puali Kahiko aole e komo e i keia wa, oiai, aia wale no maluna o lakou kona mau hilinai ana. Ano ke Diike <hoi o Welinetona, ua aua no oia i kona mau koa hope malalo o Haku Hila, oiai, o kona mau hillnai ana, aia wale no ia ma ke kupaa o kela ame keia koa a hiki i ke kanaka hope loa. E hoomaka hou kakou i ka papakuhikuhi loli a Napoliona 1 hoike mua ia ae nei, a oia keia malalo nei penei: Ua mahele ia ka pualikoa Farani no ke kaua o Mauna St. Jena o waena iloko o na mahele nui ekolu, a o keia mau mahele ekolu, ua mahele ia lakou iloko o na laina ekolu, malalo o ke alakai ana a Jerome Bonehati Mahele Hema, Hugemona Ilamuku Ne Mahele Waena, La Haye Saint Napoliona Mahele Hope Ua mahele ia na laina mua elua iloko o na kolaniu kaua ewalu, a ua mahele ia hoi o hope iloko o na kolamu ekoln.

He hookahi mahele o na koa w'aw'ae malalo o Konerala Keille o ka laina ekahi, mawaena o na alanui 0 Nevela me Kaliloi. He ekolu mahele 0 na koa wawae malalo o Generala D'Elona o ka laina ekahi mawaena o ke alanui o Kaliloi me Frichemont. He elua mahele o na koa lio malalo o Ilamuku Kelemena 0 ka laina elua ma ke alanui 0 Nevela. He elua mahele 0 na koa lio malalo o Kenerala Milhand 0 ka laina elua elua ma Frichemont. He ekolu inahele koa lio ūia ke alanui o Kaliloi malalo o ke alakai ana a Kauna Lohau. He elua mahele hou o na koa lio ma kahi kokoke i ke alahele 0 Kaliloi malalo o Daumont. He iwakalua-kumamaha bataliona o na koa wawae'mawaena o na alamii o Nevela ame Kaliloi,'a he iwakalua bataliona ma ka aoao o ke alanui iloko o na laina kaua ekolu, 0 keia ka mahele hope i hoike mua ia ae nei inaluna malalo 0 ke alakai ponoi ana a ka Emepera. O keia w r ale ae la no na mea ano nui no ka hoololi i manao ia, a oiai na aoao elua e hooinau ana i ka hooili kaua o keia la, oiai ka wa 1 holo ae ai ka lono a lohe ka Emepera,—He puali koa nui e nee mai ana inaloko mai o ka ululaau ma ke alahele mai o Wevele. O ka Emepera ame na ukali, ua lawe pakahi ae la kela ame keia i na ohenana, a nana hoomau aku la lakou i ka pualikoa nui e nee mai nei maloko 0 ka ululaau, a 0 ka leo e lohe ia nei iwaena 0 na ukali, —"O na koa Perusia paha, a i ole, 0 na koa Farani paha malalo o Ilamuku Goroke." O ka hora 4 o ua aliiahi nei, oia ka wa i puka mai ai o keia puali kaua nui mawalio mai 0 na ululaau, a iloko o ia wa i ike maopopo ia aku ai na koa Perusia he kanakolu tausani malalo o Ivenerala Bulow, e maki mai na ina kalii mainao 110 ke kahua kaua, aka e liala ana he mau hoia mamua o ko lakou makaukau ana e hoouka mai i ke kaua, oiai ua paa ke ko-wa mai na alanui 0 Oliene a liiki i Wavele i ka laina kaua loilii o na koa Farani. O keia ])ualikoa l'erusia i ike ia aku la. ua manao loa ia, o keia ka pualikoa 0 Ilamuku Puluka i maki mai la mai Wavele mai, oiai ua pii mai lakou ma ia alahele, alaila, lie mea maopopo loa, aole lakou i huipu me Ilamuku Goroke. Ua huhewa 0 Goroke, a i ole ua lohi loa ia ]»aha oia i ka pii ana i kauhale o Wavele, a oia ke kuniu i puka mai ai o keia pualikoa me ka hoouka kaua ole ia. ! O keia lohi ana o Ilaniuku (ioroke, aole e liiki ia Napoliona ke aliewa aku i ka lohi ana o kona Ilamuku iua ua hoouka io no oia i ke kaua i Wavele, a oia kana i pane ae ai imua o na koa penei: i "I ke kakahiaka nei," wahi a ka Emepera,—"He kanaiwa manawa no kakou e loaa ai ka lanakila. I keia hora, mainuli o ka hiki ana mai o na koa Perusia, ua lilo aku lie kanakolu i ka enemi, a koe he kanaono wale 110 me kakou." E liaalele iki ae lioi kakou e ka mea heluhelu i ke kamailio ana no ke l)nke o Welinetona ame Napoliona, oiai, 110 laua keia la hooili kaua, a aia 110 laua iluna o ke kaliua kaua kalii i ku ai, a e ku ana laua iluna olaila a liiki i ke kanaka hoj)e loa, nolaila, e lawe hou mai kakou i ke kamailio ana no Ilainuku Goroke ame Ilamuku Puluka, i maopopo pono ai ko Goroke nee ana i ka hikina, a o ko Puluka i ke komohana. He mea keia i kamailio nui ia e kahi poe ina o Goroke kekahi me Napoliona i ua k) la i hoouka ia ai keia kaua, ina ua loa ka lanakila iaia inaluna o Welinetona. Aka he mea maopopo ole kela ke kolio aku, 110 ka mea, aole ia he mea e hooi aku ana i ka ikaika no ka hoouka kaua ana aku, aka. he hooi ana aku la i ka ikaika o ka puali 110 kekahi la ae. alaila, he elua la e hoouka ia ai 0 keia kaua no ka hopena o Euro]»a. No ka lua o ko Goroke kulana iua me Napoliona oia i kela la. alaila, aole e holo ana o Puluka i Wavele e hoomaha ai 110 hookahi la mahope ilio o kona auhee ana ia Napoliona ma ke kahua kaua o Ligena i ka la 1(> o lune, lie mea maopo])o. e liuipu ana keia mau pualikoa elua i hookahi, a oia hoi ka mea a ka Emepera i maka'u ai o ko laua hui ae, alaila, lie mea paakiki ka loaa ana o ka lanakila i ke kii ana aku e hui me \Velinetona-Puluka, 110 laua ka ikaika i oi aku mamua o na haneii tausani o na koa. No keia mau kmii 11 i hiki pono ole ai i ka T j ]me]»era ke lawe mai ia Goroke mai Wavele niai.

aoke kauoh{\ i liaawi ia aku iaia"E kiai. a inakaala i ka i„. ( . ~ mai o na puali l'emaia mai Wavelc mai. " 1,1

T'a noho o (Joroke e nialama i ke kauoha, e kiai a mukuala i l. nee ana inai o na lVrusia i \Vatalu, a o ka hora 2 o ka auwi,, ;( oia ka manawa e kani hooiuau nei ka leo weliweli o na piikiim,,! a e haalulu ana hoi ka honua i ka holo a na kaa kuju. O keia leo kani oua nu*a kaua e kani nei i Wahilu a | M |,, t pualikoa Farnni i Wavele. aol,> ia lie kaua uuku. aka, oia k,- kai,., hookahi i hoouka ia iloko o Euiopa, e laa ka halulu o ka iloko o keia mau mile loihi, a ma ka aoao heina hoi o ka uii,., ~!* pouli pu o Watalu me ka ululaau o Sorine mahope 1 ua ao ciet>ii>,, pauda, a he mau hooiaio keia ua hoouka kaua ka Eme|H ra m, i! Puke o Welinetona, nolaila, o Kenerala Excelmaus o na ko it ll( ' huli ae la oia a pane aku la ia Ilamuku <?oroke me keia mau !,|,v "He oiaio, —Ua hoouka ka Einepera me nu pualikoa relekan,.. aole ia he mea e ninau hou ia ai. e laa ka halulu o ka honua i k.- u n | a na pukuniahi, a o na ao lani e lele mai la iluna o Watalu. ua . i,, |,! ika uwahi pauda. Eka Ilamuku," wahi hou a ua Kencralu n., Goroke, —"O ko kaua wahi oka hana. oka maki akii mo k<. ka Ua pualikoa ike kahua kaua oke ahi. He oiaio,—he kou kaliik,, au no ka puali koa o Italia, a ua lohe pinepine au i ka Emepna N a poliona no ka haneri manawa a oi aku i kona Hula paa.—«n|, hewa ia keknhi alakai ke uhaki i na kauoha, ina i ke kahua o k. ; ii,i kana hookele ana. Ina e nee ana kakou ika hema i keia hora. al.ul i e hiki ana kakou i ke kahua kaua o Watalu mamua o ka naiM»,, ~ . 0 ka la." ' 1 1 "Ua manao au, ua poloh-i o»« »■ Mr. ExcM'lmanK, ,, walii a Ilanmku Goroke; "aka. ina kakou e haalele ana i keia hora. a ukali i„ ;1 i p„ luka ia kakou. alaila, e hoouka kaua aku ana ko kakou hopi* ia lak<ni 1 kum » e puka pono aku ai ko kakou inahele mua i Watalu.- ;i ~ia h°i ko '« "haki ana ike kauoha i waiho ia mai ma ko'u lima , k ( Emepera." "I \\avele. oia kalii o ke kauoha i makemakeia ai kakou , u, aole i keia wahi he eono inile mai Wavele mai." wahi >iou a K u, rala Excelmanß. "O ko kakou maki mli» ana i k« i ia kaKahiak.i i,. 'Wavele, ua uhaki maopopo oe i ke kana. a ua haawi <>e i manaw. i„, na puali Perusia e puka ai ma ka akaiuo k«- alahele o <Ui<mi<-. n l mea nui wale no a kakou e hana ai,—<• maki k<»k<- aku i ke ka ,u;i kaua o ka hookahe koko, a ilaila e kaana like ia ai ka weliweli ka ehaeha o ke kaua nie na hoaloha." O na olelo a Kenerala Exeelmans ia llaniuku n<u<»k»' ii<» ka I hou ana ihoj)e no ke kula o Waialu aine kona uhaki ike ka11»• Ii i,, k°na pii ole ana imna o Wavele. na hooholo iho la oia i kona in.,i„ e pono io oia e hooko aku i ke. kauoha mua i haawi ia aku iaia. . | aku ike kulana hoolulu ona koa Perusia ma Wavele. a ilaila , hoouka aku-ai i ke kaua ia Ilamuku Puluka mamua o ka ii.ipnn ana o ka la He mea i kamailio nui ia iloko o keia kaun, ina i hoolohe <• lla muku Goroke i ke koi a Kenerala Excelmanß, e hoi liope ko laUti puali i Watalu i kela auwina la, ina ua loaa o Puluka me kona imali e 'ho ana ma ke alanui no Watalu. a e hoauhee ia no na PeniMa . Goroke ma ko lakou alahele, alaila lie yiea maopopo loa, aole e uiilk■, koke ana o Napoliona i keia ahiahi, aka, e hoomaii lmu ia ana k. kaua ma kekahi la ae. a he mea paakiki loa k<* koho ana aku <• ka lanakila mawaena o Welinetona ame Napoliona, oiai. ua like a 1 ik< ka ikaika o na aoao elua ma ke kakahiaka o ka la 10. O ka hora 1» o ka auwina la, oia ka manawa a llamuku tio,..k' i ,iaawi «i ike kanoha i kona puali holookoa e nee aku imna Wavele, a. iloko hoi o keia manawa pu i liaawi aku ai o Napoli..i,a i ke kauoha ia Ilamuku Soula e kakau i k<*kalii leta kauolia ia <ioi..k. a hoouna aku i kekahi elele e lawe me ka awiwi nui. Ua pii aku o <Jorok»- imua o kahi kauhale o Wavele me k«>n;i puali holookoa, a nia ka lioia 4 ahialii. hiki aku Ia ka pualikoa l';i rani a lajve ae la i ka aoao komohana Wav< l<'. a ua hala na hoia < hu 0 keia hoomakaukau kaua ana a ma ka lio?a <i poeleele. hiki akn l.i ka Elele mai ka Eniepeia aku, a e hoouka a.ia o Ilamuku <»or..ki' i ke kaua ia Keneiala Thielman »» na koa PeniHia, ka im»a hoi a lala.u 1 kuhihewa ai o ka puali Peru»ia keia malalo o Puluka. <> l>*i pala]>ala i loaa aku ai ia llamuku <loroke. oia ka leia i kakau ponoi ia e Ilamuku Soula ma ke kula o \Vatalu ma ke kau .l.a a ka Einej)era, a o keia iho na olelo o ua leta la i lioouna ia aku p< n. r "Ma ke kauoha a k»« Alii ka Euiepera," wahi a Koula ia (»oroke maloko o keia* leta. "Ua jnakemak<* ia o»« e pii akn a lawepio ae ia Wavele: a ina kou ala hope, e lawepio mai i na koa Peniaia mamua o kou alahele a hiki i ke kaliua kuua o Walalu. E haulehia ana ka pualikoa o ka eiiemi ina e hiki mai oe ika wa ku]»ono. E hooniauao.—o ka haulehia o Farani, —aia iloko o kou lima. O ke kau nni o ke Alii. aia nialuna ou. M "XK!H<)LA« KOULA."* (Aole i pau).