Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 6, 8 February 1907 — EMEPERA NAPOLIONA [ARTICLE]

EMEPERA NAPOLIONA

KA WELI O NA AUPUNI HUI O EUROPA. Ka Alihikaua Palani Kae'ae'a Nana i AIo ke Kaua Nui o Wata-Lu. KE KAHUA KAUA 0 WATALU. Mahele Ekahi—O ka aoao akau o ke alahele o Berusela kona kulana mahope aku o Nevela, malalo o ke alakai ana a Keuerala Haku Hila. Mahele Elua —O ka aoao hema o ke alahele o Berusela kona kulana mahope o ke alahele o Oenepe, malalo o ke alakai ana o Keiierala Pikekona. Mahele Ekolu—Na koa lio o ka akau ame ka hema malalo o ke alakai ana a Kenerala ka Ela Uxbridge. Mahele Hope—O kauhale o Māuna St. Jena, oia ko lakou ku* lana kali no na kauoha. Malalo o ka Ivenerala Haku Hila mau kauoha, ka pualikoa mahele elua, ka pualikoa Hanova ame Olelo E, malalo o ke alakai ana a Keneiala Sir Henry Clinton me Chasse. Malalo o ka Kenerala Pikekona mau kauoha, na pualikoa Sekotia, na pualikoa Belegiuma ma Naaau, malalo o ke alakai ana a na Kenerala Lambert ame ke Keikialii o Saxe-Weimr. Ma ka hookui o na alanui ekolu ma ke alahele o Berusela a kikowaena o ke Duke o Welinetona, na koa kumau Pelekane e kiai ana i keia uiau alahele malalo o ke alakai ana a Kenerala Cooke, me kona mahele hope malalo o ke alakai ana a Kenerala.Aletena. 2fa pualikoa Olelo E malalo o ke alakai ana a ke Keikilii Alani, o Braine le Ghateau kona kulana, a o Kenerala Sir Chas. Colville me kona puali kuwaho ma ka akau o Hal. Ua mahele ia na Mahele Kaua Ekolu iloko o na laina ekolu e like me keia: Mahope mai o ka laina kaua o na koa pukaa, ka laina kaua loihi o na koa wawae iloko o na laina kaua kuea, e hoomaka ana mai ka pa-pohaku mai o Hugemona ma ka aoao akau a hiki i kauhale o Tel La Haye ma ka aoao hema. O keia ka laina kaua ekahi e huli pono aku ana i ke kahuakana. Ka laina kaua elua, e hoomaka ana mahope o na wahi i hoike ia ae la, a ua waiho ia lakou mahope o ke ahua o ke kiekiena, a ua hiki ole i ka enemi ke ike aku ia lakou i ka wa e hoouka ia ai o kekahi kaua i ka laina omua. Ka laina kaua ekolu, na koa lio mahope o ka laina elua e ku ana me l&' makaukau, he puali kokua ia no na laina mua i hoike ia ae la. Ke kulana o ka Alihikaua Nui ke Huke o Welinetona, maluna iki aku o ka hookui o na alanui elua, malalo o ka malumalu o kekahi wahi kumulaau e ulu ana ma ka'e alanui, ma kona aoao ke Duke i ku ai iloko o keia la hooili kaua, a aia pu hoi iaia kahi oi loa aku 0 na poka a ka enemi e ki ana, a i ka wa i uhi mai ai o ka po, aole 1 emi iho malalo o ke tausani manawa na pukapuka i ku aku me na poka; ua ku a hakihaki kona mau lala e lewalewa ana, ua hiki ia Welinetona ke ike aku i kekahi manawa i ka luliluli ino o ke kumu laau mamula o ka ikaika o na poka i ku mai la, a ma kona aoao oia i ku ai a nana i kahuakaua mai keia la a po, aoie nae i heino aku hookahi lauoho mai kona poo, a oia ka mea i kapa ia ai o keia kanawa,— I "He kanaka pookapu i ke koko." 0 keia wale iho la no ke ano nui o ka hoonohonoho ana i ka laina kaua kuea loihi, mai ka hora 3 mai o ka wanaao a hiki i ka hora 6 o ke kakrthiaka, ua makaukau ke Duke o Welinetona e kue mai ia Napoliona i na wa apau ana e makemake ai e pii aku a hoouka i kekahi kaua, a e lawe mai hoi kakou i ka manawa o ka la i ka hora 9 o ke kakahiaka, oia ka wa a Napoliona i haawi mai ai i ke "kauolw no nee ana o ka pualikoa imua, a o lalo mai o ke kiekiena o La Bele Eliena, oia ke kahua hoomoana o na puali i hoike ia ae la, iluna hoi o La Bele Eliena, oia ke kulana Alihikaua Nui o Napoliona e makaikai ai i ke kahuakaua, a maihma mai hoi olaila e "loāeā mai ai na kauoha mai ka Emepera mai no H hoonee «na i ka pualikoa imuā. O kahi ponoi a Napoliona e ku nei, oia kahi i kapaia iloko o keia moolelo,—Ke Kula o Himotio (Field ol Trimotio), a he wahi *"hoi £ piakaikai V\ ai e na poe malihini, ilaila kahi i ku ai kela kanaka koa kimlnnn nnl wnlo o ke ao nei a haawi i na kauoha no ki- kahuakaua, a. oia no hoi kahi hope loa ana i -haalele aku ai i kona wa i āuhee ai iloko o ka pouli o ka po. ,0 Sa hapalua ponoi o ka hora 9, oia ka wa i ike ia aku ai o Napoliona e ku mai ana iluna o ke Kula o Timotio, a e nana ana oia me kana ohenana i ke kahuakaua o Watalu, me kona holohōW nna ma o a maapei, a no ka plha hauoli nui i loaa iftia i kela kakahiaka, ua pea ae la koua mau lima mahope o kona kua, a o ka huaolelo i puka ae mai kona waha ae, oia kana i aka henehene iho ai iaia iho, a hoopuka ae la i keia mau huaolelo penei: "Aha," wahi a Napoliona,—"Akahi no a loaa keia poe Pelekane ia ? u i ka manawa hope loa." O ke ano nui o ka pii ana o na puali kaua Farani e like me na kauoha a ka Emepera i haawi mai ai, ua mahele ia lakou iloko o ua kolamu kaua eha e like me keia:: Kolamu Ekahi —Mahele Ekahi malalo o ke alakai ana a Kenerala E'EHon, o ke kikowaena o ke Duke o Welinetona kona kulaha kaua ma ka hookui o na alanui ekolu, a mamua hoi o ka pupupn hale o La Haye Saint. O kona aoao akau e pii pono ana i kahi i! kapaia Frischesmonth, a o kona aoao hema ma ke alahele o Berusela. Kolamu Elua—Mahele Elua malalo o ke alakai ana a Jerome Bonebāti. o kona aoao akau e hui ana me ka aoao hema o ka Mahele Ekahi ma ke alaliele o Berusela, a o kona aoao hema e ku pono ana i na pa-pohaku o Hugemona mamua o kekahi ululaau. Kolamu Ekolu—Mahele koa lio Imeperiela ma ka aoao akau o ke alahele o Berusela e iho mai ana mai ke kiekiena o La Bele Eliena, a mahope hoi o ke Kolamu Elua no ka pa-pohaku o Hugemona. Kolamu Eha—Mahele koa wawae me koa lio, malalo o ke alakai ana a Kauna Lobau o na koa wawae ame Kenerala D.Aumont o na koa lio, o ka aoao hema o ke alahele o Berusela a hope o ke Kolmu Ekahi ma ke alahele o Ohene, oia kona kulana kaua i ku ai, no ke kiai ana i ka wa e pii mai ai o na koa Perusia ma ia alahele mai Wavele mai. A o ke alakai ana o keia mau kolamu kaua eha, malalo no ia o £a pailaka ana a Ilamuku Ne imua o ke kahuakaua, nona ka puuwai i kapaia —Ka Wiwoole o na Wiwoole. O keia ae la ke apo nui o ke ku- ana o na aoao elua mamua o ka hoouka ia ana o keia kaua, e kali ana o Napoliona i ka puka mai o ka malamalama o ka la, a hoomaloo ae i na wahi i ukele i keia ino nui i pahola mai, a o na kolamu i hoouna ko lakou mau w rhi, ua ki aku a ki mai na aoao elua me na pukuniahi ma ke ano hoao i ka ikaika kahi e lele ai o ka poka, aka o ke kali ana a hiki znai ka liora e hui ai na aoao elua, nona ka huina i hiki aku i ka' 135,oo mau kino ola ma ke kahuakaua. a o ke Duke o Welinetona ame Napoliona Bonebati na alakai o keia mau puali, na kanaka i kaulana a kaao nui ia ko laua mau inoa, —Na Hoku Kaahele e hulihia al ka honua, —ke ku nei laua me ka makaukau e hooko i kela Ninau —Ka Hopena o Europa,—ilalla i ikeia ai ka ino nui i pahola mai maluna o na pualikoa, —na muliwai koko e kahe awai ana i ka honua, —na koa e pepehiia ana ma ke kahaua kau» e like me na Jholoholona, —a maluna ae o na mea apau, —kahi i hoike ia ai na

manaolana o ke koa, a o ke pookela loa boi o ka wiwoole 110 na makahiki lehulehu e hiki mai aDa me ka poina ole, a oia hoi ka TCobert Hall i olelo ai, kekahi o na haole kaulana loa ma ke kalaiolelo, ua hoike ae oia i ka wa i lohe ia ai ke auhee o Napoliona penei: ''Ma ke kahuakaua o Watalu i hoouka ia mawaena o Napoliona ame ke Duke o Welinetona. na laua i koo aku ka manawa o ka hele ana o ka manamana kuhikuhi hora o ke ao nei, he umi hanauna iloko o na makahiki he hookalii tausani." He kulana ku ko Welinetona i kalii hookahi, a aia hoi oia iluna 0 ke kiekiena o Mauna St. Jena kahi i ku ai, a he kulana kaua uiaikai loa ia no ke pale ana i ka enemi i ko lakou wa e pii aku ai. He kulana hele mua ko Napoliona e hele mai ai, a he pii pono aku oia imua o ka waha o na pukuniahi a ke Duke o Welinetona e hamama mai ana; a oia hoi ka mea i kapaia—he kulana ino ko Napoliona i hoouka ai i ke kaua o Watalu. He liemahema nui keia lua ka aoao o Napoliona. kona aa ana aku e ku-e i kona hoapaio ke Duke o Welinetona, ke kanaka nona ke kaulana ana i lohe pinepine ai, nana i hoohaaliaa ke akamai alakai kaua o kona mau īlamuku ma na kaua o ka Anemoku, aka, aa aku nei nae oia e hui me ua kanaka la maluna o ke kulana kaua maikai, a oia ka mea i kapaia ma keia moolelo, —O ke Duke o Welinetona, aia oia iluna, —o Napoliona, aia oia ilalo. O ke kakahiaka o ka la Sal>ati, lune 18, ua poluluhi ka lewa i na ao haeleele panopano o ka ino nui e pahola mai ana maluna o ka aina, a he nuiu hiona hiki ole hoi ia Napoliona e lioouka aku i kekahi kana, ira e mau ana ka ino i keia la a po, aka, i ka manawa i hiki ae ai ka manamana kuhikuhi liora i ka hora 9, aia hoi, ua poha mai la ka la ine kona nani nui ma na kihi eha o ka honua, a nalowale aku la na ao haeleele, a he molale a ahuwale na piko kualiiwi 1 keia malie paha'oha'o. Xo keia poha ana mai o ka la a he lioailona hoi ia no ka malie, ua haawi aku la o Napoliona i mau hor«i elua ke ko-wa o ka la e pa ai i ka honua, i maloo iki ae ke kahua o Watalu ana e liolo aku ai me kona mau koa maloko o na mahinaai i pohopoho i ka hehi a na tausani o na koa lio, a ma ka hora 11 ponoi i haawi aku ai oia i ke kauoha ia Ilamuku Ne, no ka pii ana o ' ka mahele ekahi imua o na pa-poliaku o Hugemona ma ka aoao akau 1 o ke Duke o Welinetona, me na kauoha, e lawe pio ae ia kulana e like me ka wiw r oole i loaa ia lakou, a e w r awahi hoi ia w r aena o kona puali kaua loilii e like me ka hikiwawe i loaa iaia ke hana. O keia kauoha i loaa aku la ia Ilamuku Ne mai ka Emepera Napoliona aku, ua eleu koke ae la keia keonimana nona ke kaulana i olelo ia,—ka lielu ekahi o ka wiwoole, a haawi aku la oia i ke kauoha i ka pualikoa helu ekahi o ka aoao hema ma ka noao akau 0 ke alahele o Berusela, malalo o ke alakai {\na a Jerome Bonebati ma ke poo o keia punlikoa. Ua mahele ia lakou iloko o na kolamu nui ekolu, a ua piha ke kanakolu tausani, a ke hui keia mau mahele mii elua i kahi hookahi, a hookui ka oi o ko lakou mau mea kaua, alaila, o ka hoouka kaua ana ia o na aoao elua no lakou ka huina i hiki aku i ke kanaono tausani mau kino ola maluna o ke kahua kaua o Mauna St. Jena. He mau minute pokole i hala ae o ka hora 11, oia ka manawa i hiki aku ai o na kolainu ekolu iluna o ke ahua e pii aku ana iluna o ke kiekiena o Mauna St. Jena a ia wa i haawi ae ai o Ilamuku Ne 1 kana kauoha no ka pii ana o ka.akau ame ka hema, a o ka mea e %ke nui loa e hana, oia ka hiki kokoke ana aku o na kolamu ekolu ma na ululaau o Hugemona ina he mea hiki, aka, o ko ka Emepera manao ana pela, ua kuhihewa loa ia oia no na lawelawe kaua ana a Welinetona, oiai, o ka po o ka la 17, he po paikau ia no kona mau koa, a ua makaukau mau oia i na hora apau o ke kakahiak.i o ka la 18. a lie kanakolu mau e hamama pono mai ana mamua o ke alahele a lakou e pii al>u ana me ka puahi nui, oia ka wa a na pukuniahi he kanakolu' i ki ia maj ai, aohe he poka hookahi i hala, e laa ka loihi o keia mau kolamu ekolu, a he umi tausani o ke kolamu hookahi a aia hoi malpna o ke kul.ana hamama e hiki ole ai ke pee ae, o ka wiwoole i lopa ia Ne ame Jeromo Bonebati. aole loa e hiki ia laua ke hoomau i ka pii pono ana aku imua, oiai, iioko o na minute pokole wale no he umi tausani o ia mau koa wiwoole e waiho make ar,i i»ka honua, ua hauu i ko lakou mau aho hope loa. O ka wa i hoomaka ia ai o keia kaua, ma ka aoao no ia o ke Duke o Welinetona i haawi aku ai i ke kauoha e ki aku i na kolamu kau« Far«ni ekolu e pii mai ana ma ke «hun, a q ka leo mua loa 0 ka pukunlalii i ki irt aku inai MugefnOhA ho ka wehe Ana i kein kaua o Mauna St. Jena, oia ka pukuniahi i ki ia aku e lveneralrt Kovile o na koa pukaa, a o ka manawa hoi ia o ka la lie iwakalua minute e liiki aku ai i ka hora 12 o ke awakea. O ka manawa mua loa 0 il«l pualikoa Farani i ki ia mai la. ua loaa lakou i keknhi poino nui oiai lakou e pii pono aku ana mamua o na ululaau o Hugemona. He mau hanei'i ka make o na koa Farahi iloko wale no o kela mau minute he umi, a no ka liiki ole ia lnkou ki» lioomau i ka pii ana aku imua, ua emi hope niai la na koīamu ekolu ilalo o ke awawa, a ike mai la ka Emepeni Napoliana iluna o La Bele Eliena i ko lakou loaa ana me kela poino nui. nolaila ua hoouna koke mai la oia i kekahi mahele o na pnalikoa no ke kokua ana i na koa wawae imua o Hupemona» He mau minute pokole ka lioomaha ana o na.koa inalalo o ke awawa, ua pii ae la na kaa ka.ua he kanaha e huki ia ana e na lio' huki he hookalii haneri nie kanaono. a oiai lakou i kaaj>ono aku ai j iluna o ke ahua. ua hoouka koke ia kekahi kaua e hoike ana i ke; akamai o na aoao elua ma ke ki aku a ki mai. O ka hoouka ana o j na pukaa Beritania me na pukaa Farani. he haawi ana ia i manawa I

no na kolamn ekolu e pii aku ai a komo iloko ona ulu|;iau n gemona, a o ka wiwoole o na koa Xnsnu kij»u ]>oloh'i i 1i.m,,, ai mamua, ua lilo ko lakou wiwoole i men ol<\ e laa kn ln hn,, , ona koa i piha ke kanakolu taugani, a he hooknhi iiiiina>\;i ~ \ x . { like ana. aole i hiki ia ku iho ma ke kulana kau.i elima minute, nolailn, ua auhee aku lakou nie ke «'ini h,,|M , II|( oia hoi ka Ilamuku Xe i lawe ai i kn linnohano o k«> n1.i1,;,, Ike kolamu oka aoao nkau, a pii pono nku ln oin iniu;i ~ ; kaua kuea o na koa wawne o Kenerala Kuke, a o ko Inua lnim ana he alo a he alo, oia ka hoouka kaua ana o na koa li» Lt M ll tausani i ka manawa hookahi, a o ka haule pio ana hoi o n.i n!,ii t l , o Hugemona i na koa Imeperiela malalo o ke alakai pu„,,i itll Ilmuku Ne. Oka hoouka kaua mawaena ona aoao elua maloko n , !Ia hinaai o Hupemona, nole ia he mea loihi loa no ke oln ;u„,. u ana o ke kauaka no kekalii mau minute. Ua paa pono kc i ,i )Ua nui o ka mahinaai i keia helnna nui <» na koa he kanaom» 1 ;iI | SJ , a he hulali wale no o ka elau-pu kau e ike aku ma ke p.»,, ~ ame keia koa. Ua pouli ka lewa ika uwahi pauda, a o puiinin lia ana ia maluna ae o na lau laau me ke puhi malie ia ;iuu , ; ~u makani kolonahe e pa mai ana maloko mai o ka ululanu «. s,, E halulu ana ka honua ika holo ana kan knua. aua lik«- lm, i( . ola'i ka haalulu o ke kahua kaua i ka wa e kani ai o na pukun O ka hoouka ana o keia kaua no ke kii ana ia 11 iip«-in<>n.i ia he kaua uuku, oini, iloko o ka hapalua honi wale. 110 o |~ uka ana o na aoao elua. ua waiho aku i ka lionua ka li;i|m! i , 0 na koa he kanaono tnusnni, nj»le li<*i <* liiki in Napolion.-i .m,, Duke >Veliiietona ke linawi liou uiai ina koa kokua Ik»|m . ~ ,hl Napoliona i liaawi niai ai i ke kauoha ia llainuku Ne, no k«- |~, ana ike kolaiuu mahele olua iinun Ln Haye Saim. 01.1 i, kikowaena o ka laina knun l<»ihi o \Velinetonn mn ko nl.iln i, ~ j •ninela. He 111 ea i ha'i inua ia ae noi. aole e liiki ike iMike oW, i.'. , IM ame Napoliona ke linnwi hou nku i mau koa kokua hou im II mona, e laa ka ikaika o ka hoouka kaua i hoonka ia e nn ao;i«,, ,a ;1 a o kahi lioi a laua i inakaala loa ai no keia la hooill knu». w.i wai ho aku keia mau alakai elua i ko laua innu koa,—"e ln l. iii,„r wahi a NajK)]iona e olelo ai,—"a e kupaa i kahi hookahi," wa! ( , i„, a Welinetoiia. O ka pii mau o na kolamu ekolu iniua o na pa pohnku «• llu-, mona, anie kn haule-hope loa ana ona l»atari pukaa iinu.i 1.. „ u ka niea nana i hoonawaliwali nini ikn iknikn pnle ona koa H. i a.imii ma ka aoao akau. O ke Duke o Welinet<»iia, e nana mau nna oia i ka hooil, b, ilt ma ka aoao akau o kona laina loihi, a <» ka lawe pio ia ana o n.i uln laau o Hugemona e ka enemi, oia ka inea naua i h<»ehaeha iu;»« 1 ka ike ana aku i ka holo a na koa lio liuopoHela < i ulupa an.i ; »,.i koa Xaeau iloko o na ululaau, nolaila, haawi koke ae /a oia i ikauoha i na koa hope pukaa ewalu e holo koke me ka awiwi mn a lawe ae i ko lakou kulana knua iloko o na ululaau o llup»m<»iia. n-. ke pale ana i na koa lio e holomoku la ma kona mau pn pohnlu. O ke nlnkni o keia mau l»alari i hoik<» ia ae la, <»ia <» 1.ui.m.1,: Kenerala Web. ame Mekia Svnpher, un eleu koke ae la lnua a Lm, ae la.i ke alakai ana i keia ninu t»atari. a holo aku la laua m, na kaa kaua ewuhi. a o na tuinut<> a Inua i hikl aku «I, o(a i, :l a na koa o na aoao elua e hili ana a hili mai me ka weliweli nu;. lawe ae ln keia niau alnkai <-lua i k<» laua kulana ma k<«kalii ao;i,» mai o llugemona, a o keia ho<»ili kaua i hooukaia <* na k<»a pukaa. ua hookuemi hou ia ka pii paukiki nna mai o na koa Kaiani im Hugemoiia, a iloko o ka liapnlua hora wale no, ua lilo hou m:n lu na ululaau o Hupemona i na k<»a Heiitaniii, a o ke kahua pono aku. ua lilo pi<» aku la ia J<T<»me Honelmti, a pau pu iu> batari pukaa i kukulu ia mninun iki aku o na ululaau o Hup-uum. He mau minute k<*ia n<» ka hoomahn iki, a e kali auu ka . imip «o ka pii mai o ko lakou inau kaa kaua malloko mai o ka uliila.iii ilalo o ka aina. a maniuli o ia kali ana, ua waiho aku la o | huuiikii Ne i ka mahele kaua o a huii ae la k<»rui al<» n ilaLii aku U\ i kn mahele kaua o waena mai La Mele Elieua mai. n.. u pii aku e hiiipu me ke Duke o Welinetona ilunn o ke ki< IJ"ia .» Mauna St. Jena, a e lawe mai kakou i kn hianawa o ka la i K.i i.-m 1 o ka auwina la. a oia ka inanawn e hoouka hou ia nna !.« i .m.i hahana uia na pa-pohaku o 11Vijjemona mn ka aono nknu, am, ..m hale hoi o Haye rtntnt. ke kikownenn <» ke Duke o W'eim.'••!» O kahi mun Ub a ka Emepera i ku ai iluna o k<» kula o Tnm • tio. aia no oia iluna o ia walii kahi i ku ai nie kona iiinu liiu.i >■ |» «na mnho]»e o konn kun. N<» kona ike ana mni la i kn ikaika nii' k;i makaala nui loa ia o ka akau e Weliiietonu, alaila. lir \n.il, ' i nianao nui loa ia e ka Alihikaun l'eh'kaiK* imua o kn enoiin n laila. nana mai la <».Nap<»li<»na a ike mni 1a i ko W'eliiieioiia !i 1 niau nia ia aoao e haawi ai i na kauolia i na koa ti<.|.«\ n<• 1., ihoouna niai la <»ia i kona inali.'le waena malah» <» k«- alakiii "■ < Ilamuku Ne. e ]»ii aku a hoouka knun i ka nono nknu ;mi.' u ... i •• Welinetonn i ka wa liookalii. a malia o ike ia ka hupeiia • hoi e ho(»kele liou ia aku ni o na hnun e pii ai imua. (Aole i pau).