Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 29, 20 July 1906 — LUILOFINA I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

LUILOFINA

I Noho Moi No Ekolu Malama. KA HOOPAKELE O KE KALAUNU O LURITANIA.

MOKL'NA IV. HOOKO >*0 KA MOI I KANA OLELO.

īa uianawa no i tukutuku rnai ai ka mahu o ke kaaahi e ho:ke mai ana ua nuikaokau na mea apau. t*a kau aku la makou iluna 0 ke kaa maikai loa o ia hui kaaahi i kulik*' ai me ko ka moi auo, a hakalia uo hoi a noho makou maluna o na noho pulu ua hoomaka; hou mai la no hoi o Setipa i kana hana, o ke kula mai ia u. Hoki ae la wau i ka % u uwaii a oia no hy ka uwati gula a ka moi. a ike iho la wau o ka hora ewalu ia. "He mea kamahao io no ia ina ua hala aku nei lakou i keia manawa no ke kali ana ia kakou." wahi a'u i ni ae ai. "Makemake loa au e loaa ole ka moi ia lakou, wahi a Faletiza me ke ano haalulu a ma keia manawa no lioi wau i ike ai i ke aiio eeke ana ae o ko Konela Betipa mau poohiwi. I ke kaaahi e holo ana aohe he mau anoninoni a ia'u i nana aku ai iwaho ma kahi o ka hora eiwa me ka hapa o kela kakahiaka, ike aku la au i na puoU kiekie o ke kulanakauhale nui. "O ko kulanakauhale ia," e kuu moi, ,? wahi a kuu Setipa me kona lima e peahi ohaoha ana i ke kulanakauhale, alaila, kulou mai la oia imua i o'u la a paa mai la i kuu pana. "Ano awiwi loa ke kapaiili ana," wahi ana i hoohalahala mai ai. "Aohe au i hanaia i |K)haku, i pa aku ai oia i ko u leo. "O, e hana aku pela e i>ono ai/' wahi ana i hoolana manao mai ai. '*Mai kanalua iki oe. E hoomanao pu no hoi oe he wa keia no ka hana keikikane. Aole lie hoomaemae hou ana i koe. E ala. e ke kanaka Faletiza a hoo'pha i ko'n uhane me ka uwila. Eia ko kakou wa o ka hana, a e hana no me ka uliane apau no ka pono. v . .... Alaila, hoeueu io ae la o Faletiza iaia iho e like me ia ona i paipana aku ai. <4 "Hc hookahi o kakou hora i koe," wahi a Konela Setipa. A lie mea pono e hoouna mua ia aktt ka olelo no ke ku ana aku o Kou Mea Kiekie ka Moi no ka mea aohe mea i hoea mai la i ke hoolulu no ka hookipa ana. A ia manawa hookahi no, he——" "A ia manawa hookahi no," wahi a'u i kahamaha aku ai, e wiwi loa ana ka moi ina aole oia e ai i kona ainakakahiaka. Akaaka leo nui ae Ia o Konela Setipa a haawi mai la i kona limaakau no ka lululima ana me a'u no kona olioli. "He Elapoga maoli no oe a e ao, o na wahi no apau loa ou, walii ana i pane mai ai, "O oe ame kela e moe mai la i ka hale hoomalia uhai holoholona o Mikaela Eleele ka Duke o Setirela, ua like loa; a e manaoioia mai ana no, o Oe ka moi. Noho ekemu ole iho la oia no kekahi mau minute me ka hakapono ana mai o kona mau maka me ke kuoo, a pane mai la ia maua a elua me Faletiza me ka leo malie, "Na ka Mana Kiekie loa e hoouna nei ia kakou ilaila a na ia Mana hookahi 110 e hoihoi ola mai ia kakou 1 keia po." "Amene!" i puana ae ai o Kapena Faletiza. Ku aku la ke kaaahi i ke awa ma keia manawa. Ku ae la o Setipa ame Faletiza iluna a ku ae la ma ka puka me ko laua wehe ana ae i ko laua mau papale no ko'u hale aku iwaho. Ua ku ae la no hoi au iluna me ka pihoihoi nui me he mea la e j lua'iia aku ana na mea apau oloko o'u iwaho, a ua pii'maoli no ka Jena, aka, ua hoopaa pono iho la wau i kuu papale o ke kulana alihikaua leaualio konela, a ma keia manawa i pule maoli ai au he haawina hoi i maa ole ia'u mamua. Alaila puka aku la wau a ku maluna o kai papahele o ke kahua hoolulu o Setirela. A iloko o ka manawa pokole, oloio ana kanaka, mai kane ame na wahine ame kamalii me na papale ma ko lakou mau lima a e holo poo olohelohe ana. A o na kanaka hoi, ua kau aku kekahi poe maluna o na lio a holo aku la no kahi hoolulu o na koa, a o kekahi poe hoi no ka luakini a no kahi hoi o ka halenoho o Duke Mikaela. A ia makou e paina ana i ko makou ainakakahiaka, oiai ua alakaiia aku la makou i kahi i hoomakaukauia ai na meaai ua lohe aku la wau i ke kani ke mai o na bele o ke kulanakauhale holookoa e wawalo hauoli ana iloko o ka lewa. Ua kani pu ae la na leo huro o na makaainana, a he ikuwa hoi kau o ka hauoli nui no ka poni moi o keia la. Eia o Moi Rudolofo Elima iloko o kona kulanakauhale alii naai. Alaila, ikuwa ae la na makaainana me ka leo nui: "Huro! huro!! huro!!. E ola mau loa ka Moi." "E ola mau loa like no laua a elua," wahi a Setipa i hawanawana rani ai ia'u. "I nui ke aho e kuu hoa." A kaomi iho la kona lima i kuu kuli. . t •; MOKUNA V. MALUNA O'U I ILI MAI AI KA HANOHANO. I ka manawa i pau ae ai ka makou paina ua ku koke ae la no wau iluna a hele mai la iwaho e ukaliia ana e Konela ame Fale-

S tiza von Tiienehima. a o kaa hana nraa loa oia no h haha ana t la'n : pu iloko o kuu poii ame ka nana peno ana i ka paliikaua a ; ka niu; e lewaiewa ia ma kua aoao. | Māmua pono o'u e: kuku ma; ana he poe alihikaua o na kuiana I koa iike ole me na heiehelena hauolī uo ka hookipa ana aku sa'u. a. • mamua o iakou e ku ana kekahi alr.koa loihi eiemakule nona ka un;a- -[ uma i iuneehu me na mekaia hoohanohano like ole nona hoi ke kulana koa maopopo. Aia no hoi maluna ena e kau ana ka ii'ome u!au!a o ka Rose Ulaula o Lumania—a he hpine no hoi o ia ano ke kau pu ia maluna o'u i kuleana oieia e a'u a i kohu ole hoi ke kau una maiuna o ko'u umauma. ; "O llamuku Saterekaneza ia,"' i hawanawana mai ai o KoneUi Se-| tipa ia'u, a ike koke iho Ia wau, aia au imua o kekahi ahhikaua kahiko kaulana loa iwaena o ko Luritania raau puaiikoa. A mahope pono no hoi o ka ilamuku e ku mai ana iie aiiikoa, no o ke kino pahaahaa puV pu'i 3 ikaika no ke nana aku me kona kahiko piha a he kiiakila maoli' |no ke nana aku. [ "A mahope aku ona ka Lunakanawai Kiekie o ke Aupuni,' i [hawanawana hou mai ai o Setipa. L*a haawi mai la ka ilamuku i kona aloha ia'u a mahope o ko maua kamailio pokole ana i ku i kana oihana ua hoouna aku la oia he elele i ka Duke o Setirela no ka hoike ana aku eia ka moi a hoea aku. A me he mea la, ua hooku'iia aku ka duke me kekahi haawina ano-e loa ana hoi i haupu mua ola ai e loaa ana iaia pela. a mamuli o ia i ike iho| ai oia i ka luakini no o ia e kali mai ai i ka moi aole e huipu i ke kahua hoolulu. Ua haawi aku nowau i ko'u aloha i ku i ka oihana o ke kulana moi, he haawina hoi i loaa ia'u ma ke kula hoomau ana a Konela Setipa, a ua hoike pu aku la no hoi au i ko'u minamina i ka hiki ole mai o ka duke. A ua huli ae la wau a haawi aku la i ko'u aloha i na ahikoa e ae e kuku mai ana a haawi mai la no hoi lakou i ko lakou aloha ma ka oihana. Ma keia manawa aia wau ke noonoo pono la me ka pihoihoi nui no hoi no ko'u ikeia a hoohuoiia mai paha a pii mai la ka uluku ana, aka, aole au i poina i ke kaomi mau ana ia mau haawina uluku e lanakila ole maluna o'u. Huli ae la no hoi au a nana aku Ia ia l*aletiza ua hele no hoi oia a haikea. Eia nae, aole he mea o lakou i hoohuoi. Ia manawa koke no i ka'i aku ai ka makou huaka'i no walio o kahi hoolulu o ke kaaahi a ma keia wahi i kau ae ai au maluna o ko'u lio (ka lio o ka moi)/i hoomakaukauia, i ka ilaniuku e paa mai ana i ke keehi o ka noho uo ke kokua ana i ko'u kau ana ilima o ka lio. Miki aku la no hoi na aliikoa. ame ka poe hanohano e ae e kau maluna o ko lakou mau lio a maluna no hoi o ko lakou mau kaa a hoomaka aku 'la no hoi ka makou ka'i ana, ia'u no hoi e kau ana maluna o ko'u lio me ka ilamuku o ke aupuni e kau ana ma kona lio ma kuu aoao akau a o Konela Setipa no hoi ma kuu aoao hema maluna o kona lio, ma kona kulana ukali. Ia makou e nee la, ke ike la wau he kulanakauhale o Setirela o elua mahele—he hookahi o ke ano kahiko no, a o kekahi hapa o ke ano o ke au hou e nee ana. He kulanakauhale no hoi ia i kukuluia me na hale nunui a nani a e ulu ana na meakanu nani, na pua na laau loloa ame na meaulu e ae he nui o na ano like ole. Mawaho o ke kulanakauhale na home o ka poe maikai a iloko ponoi na halehana o lakou, a iloko no hoi olaila na home o na makaainana haahaa ame na poe e ae. O ke kaona hou, o ko ka moi i3 aka o na makaainana kahiko oia -na elemakule o ke kaona kahiko o lakou ka poe i pili loa ia Mikaela Eleele ka Duke o Setirela. Ma na Paka Buluwada Nui ame ko ka Halealii ua piha loa i na kanaka, a ma na kapa-alnui a elua o ke alanui e ka'i la ka makou huakai aia na koa ke ku la e haawi aloha ana ma ke kulana o ka oihana koa a he nani ke nana aku a ma keia wahi i ike maoli ai au i ka nui o ka poe i pili ma ko'u aoao, ko ka Hooilina Moi hoi e moe la i ka hale} hoomaha uhai holoholona o ka duke, Ma kela ame keia hale, ma na aoao elua o ke alanui ua hoowehiwehi waleia.no me na hae ame na launahele o ke kuahiwi. A ma na aoao no hoi o ke alanui mahope o na koa e ku ana. he mau noho loloa kiekie a maluna o lakou e nonoho ana na lede maka onaona ame| na keonimana ma ko lakou aoao—mai kane mai a na wahine paupu me kamaliikane ame na kamaliiwahine. > | A ia'u e kau haaheo ana maluna o ko'u lio iloko o kuu aahu moi o ke kulana Konela, i kuu papale mahiole waidala e kau kuleana ole ana maluna o kuu poo, a 1 ka lipine Rose ulaula o ke Aupuni e kaei j kuleana oleia la e a'u, ia'u no hoi e haawi ana i ko'u aloha i na makaainana ma ke kunou ana ma kahi aoao a i kahi aoao nie he mea la owau.maoli no ka moi, he mea-e ka ikuwa o na mea apau i ka hooho aloha alii ana, e wawalo ana noi ko lakou hur,o mahalo ana iloko o kaj lewa, i na hainaka o na ano like ole he mau kaukani e aniiia ana ma na aoao a elua a mai na wahi like ole mai no hoi. j Ma kekahi mau lanai, ua pihaia ia mau wahi i na lede hanohano me na hiohiona olioli no hoi e pa'ipa'i ana ko lakou mau lima, a e hakapono mai ana no hoi ko lakou mau maka maluna o'u. Me. ko'u maopopo ole aia hoi helelei ana na pua rose ulaula maluna o'u i hooleiia mai a kakau ana maluna o ka hulu loloa o ka a-i o ko u lio, a lalau aku la wau i kekahi a omou iho la ma kuu kuka. Mmoaka iho la ka Ilanuiku i kona ike ana mai ia'u pela, oiai, ua alawa malu aku no wau iaia, aka, no ka hoomaopopo ana aku i kona ano ina paha aia kona aloha maluna o'u a aole paha lie mea pohihihi ia ia u ke ike aku. No na Elapoga na rose ulaula, e ka Ilamuku," wahi a'u i pane olioli aku ai, a hooia mai la no hoi kela me ke kunokunou ana. la'u i pane aku ai i ka ilamuku me ka leo olioli aole o ia wale ka maopopo loa ia'u a aneane loa au e manaoio iho, owau maoli io no ka moi, a no ka pii ikaika ana ae o ka hauoli iloko o u, a ia u no e mino- ' aka la ua alawa 'nou ae la no wau iluna i na lede e heneaka olioli ana.

aia hoi ike aku !a ko'u mau niaka i kekahi :nea nana i ae i kmi uhane. No ka mea. e nana iho ana maiuna ou me kona he'.eheU-na kua hoa o ka huaka i hookahi nia ke K»iaalii ka Maaanu* Lneu ::::e . de Mahine, a ua hooenaopopo aku la 110 ho; au » k». na pi:nva pu ana "i ki ike ana nia: ra aoi mai la oia imua a nana pono mai ia iau. Haka p*,>no aku ia kuu inau maka maluna ona me ka nana ana iaia aiawa no wau i haha ae a: i kuu pu-panaoana i:o?co o mju p--n«. Malia paha o kuhea ieo nui ae o:a "Aotie kela o ka Mol Eia nae aohe he mea o ia ano i hanaia a ua hooinuu aku !a n-i I hoi ka'u nee ana imua alaila huli aku la ka liainuku a peaiu aku !a \ l na ukaii e h»>:»puni ae ia lakou no ka hookaawale ana aku ; Kanaka mai ka h-x>kokoke ana mai ia'u. Ai ko inakou haaleie ana mo i so u wahi e nee ana ua komo aku la makou i ko ka Dukc Mikae!a. c:a :u ke kahiko o Lumania. i Ua hoomaopopo koke iho la wau ike an ° 0 hana a k:\ Ib- • muku i ka peahi ana i na kiai e hookokoke mai. a o ia no-ho:. Ka i:uikaala ana no'u oiai aia makou ke komo la īloko o ka hapa o na :n:ikaainana i iiio aku ka ohohia maluna o ka auke. A ina a:a na liopena maikai me a'u. alaiia. o ka'u hana maikai loa o ia no ko u liana a :nalama ana ia'u me ko akamai loa e loaa ole ai na hoohuoi ana. "No keaha i 'oh ai ka Imakai. e ka Ilamuku?" wahi a u i ninan aku ai. ] • Nau iho la ke ku'i.o ua ilamuku nei. I '"Manao wau oka pono ia, eka Mea Kiekie." wahi ana i pane :nai ai. Alaila. kaohi mai la wau i ke kaulawaha o ko'u iio. "Ē hookuu aku i ka hapa mamua o'u." wahi hou a'u i pane aku ai, "e nee aku a mamao mai a'u aku he kanalima i-a. Aooe e ka īiamuku ame Konela S*.:ipa ame kuu mau hoaloha e ku iho m.aanei a hiki i ko'u n-amao ana he kanalima i-a. a e makaala 110 hoi i ka ae <ne ana i kekahi mea t hookokoke ae ia'u. Ua makemake au e hoike aku ia'u iho i kuu poe makaainana i ike mai ai lakou i ka lulinai o ko lakou moi ia lakou." Kau mai la o Konela Setipa i kona lima maluna o ko'u. aka. ua ueue aku la wai: e hoike ana i ko'u makemake ole. A kanaiua lK>i ka ilamuku ia papahana a'u. "Aole anei i lioomaopopoia ka'u kauoha?'' wahi a'n i pane aku ai, a'nau hou iho la'lna ku'i o ua īlamuku nei mamua īlio o kona haawi ana ina kauoha. Ua ike aku la 110 wau ia Konela Setipa e minoaka ana, aka. aia kona poo ke luliluli la. lna paha wau i pepehiia a make i kela manawa o ke ao iloko o kela wahi akea o ke alanui o Setire!a he mea maopopo loa he kulana pohihihi loa ko Konela Setipa. | Malia paha he mea maikai ia'u e hoike ae i ke ano o ko'u aahu, alaila, e olelo ae au penei, he aahu koa keokeo ko'u o ke kaina maikai loa a pela 110 hoi ou mau kamaa buti i palakiia a hinuhinu. Ma kuu. poo k:i,u papale mahiole waida!a me na hookinohinohi nani maluna ona a o ka lipine o ka Rose Ulaula o na Elapoga e kaei la ma kuu nui kino ua kohukohu maoli no ia i kuu aahukoa huluhulu pahee o ka waihooluu keokeo oke ano waiu kalima. He lipine hoi e kau pono ana ma kuu umauma oiaio e kaei puni ana ia ma kuu poohiki akau e iho ana mamua o kuu umauma a mahope o kuu kua a hui ma kuu puhaka hema. A i ka'u malania mikioi ana iho no ia u iho he kulana hiehie maoli io no ko'u e lawehele la ia'u iho ma ia huakai, wahi a ka hooho mahalo ana makaainana. I ka wa mua, he nunu leo wale no, ia'u e hele la iloko o ke kaona kahiko i hoowehiwehi kakawaleia, aka, aole i inau iho lakou ilaila, no ka mea, ua uwa maoli mai la na makaainana mai o a o, a lohe pono aku la no hoi au i ka leo nui ana mai o kekahi waliine mai kekahi pukaaniani mai ma ka pane ana mai i ka oielo i kulu ma mau i ka oleloia e ha makaainana: | "Ina he ulaula oia, alaila o ia aku la ia;" a no ia niea i aka ae aj au me kuu wehe ana ae i kuu mahiole waidala i ike mai ai oia aia ia waihooluu me a'u, ke kumu i hooi loa ia ae ai ko lakou huro ana no'u. No'u iho, ua pii iki ae la ko'u hauoli mamuli o keia mau hooho niahalo 0 ka lehulehu a'u e lohe nei. 1 "He ano haikea iki kona helehelena ke nana aku i keia manawa," wahi a kekahi i hooho ae ai. | "O oe ka mea eoi loa ae oka haikea ina ooe ma kona wahi," vvahi a kekahi i pane aku ai me ka ikaika i ka mea nana na olelo mua, a ike iho la au he makaainana oia no ka moi. | "Ua nui loa ae oia mamua o ka'u i manao wale ai no pela kona .nui," i hooho ae ai kekahi. r "He kanaka u'i maoli no ka moi," wahi a kekahi wahine opio i hooho ae ai Aie ka leo nui ana i manao ai aole e loheia aku e a'u. j Aka, iloko no o keia mau hooho mahalo ana aia no he mau helehelena hakumakuma a haiamu ma na kapa alanui a mawaho hoi <> |kekahi poe hale ua kauia ae ke kii o kuu hapa kaikaina a he nanaina ano huhu maoli no kona. Ika nana aku he kanaka ano huhu maoli no oia. Ai ka hope no hoi ua hiki aku la makou ika luakini. He luakini nui ia a Ke mau haneri o na kii pohaku i kalai maiauia e kuku ana ma na wahi like ole. A mamua pono e ku ana he panipuka oka oke ano maikai loa o Europa. a ia manawa kok<; no i uhi mai ai kekahi haawina ilihia maluna o'u no ka manawa mua loa. A ia'u i lele iho ai mai ko'u lio iho me he mea la ua pohina ae 'la ka ike o kuu mau maka. Ua ike aku no wau ia Konela Sctipa ame ka ilamuku ine ka pohina nae o ka hoomaopopo ana, a okiloa hoi i na kahuna e aahu ana iloko o ko lakou mau aahu piha ma ka oihana. A ia'u no hoi e pii Ia ma ke alapii mahala oka luakini aia no ke ano powaewae i kuu mau niaka i kuu mau pepeiao e lohe la i ke kani anoano o ka ogana nui. (Aole i pau.)