Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 5, 2 February 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.) 1 MOKLK ' XXIV. N KEKAHI MAU MEA .WO NUI 0 HAWAII SEI ( " * Mahope mai, mamuii o na hooikaika pauaho ole ana a Rikeke, ua hooikaikaia ka moi e kakauinoa ?/e i kekahi kuahaua ma ka ia 17 0 lune, 1839. a ma ua kuanana la ua kauohaia na poe i hoopaaia maniuiī o ka ninau hoomana e hookuu-a a'e. a aole hoi e hoopai hou ia ; kekahi mea mamul: o ka hoomana ara i ke Akua. He 2 pule mahope j mai ua loaa aku ia elua mau wahine ua hoopaaia iloko o ka papu a ua paa hoi ko laua mau lima i na kupee hao, aka ua hookuu koke j īa a'e la laua mamuli o ke kauoha ana a Kekivanaoa. Me he mea la ! o keia iho la ka hopena o na hana hoomaau hoomana i ikeia. I KANAWAI LAIKINI KUAI RAMA MUA LOA.—Mamuli o ke koi ikaika a na kapena mokii ame na kanaka Hawaii. e hookapuia ke kuai lama ana ma Honolulu nei. ua hooholo iho la ka moi ame na lii ma ka la 20 o Maiaki, 1838. i ke kanawai laikini kuai lama mua loa. a malaio o keia kanawai ua hoemiia mai na haieinu rama mai ka umi-kumamalua a i ehia waie no. lioko o Au<jate o ia makahiki no ua hooholoia ilio la he kanawai e papa ana i ka hoopae ana mai 1 ka waiona mahope aku o ka la 1 o lanuari, 1839. a e kau ana i ka auhau c!ute maiuna o ia inau mea o kanalima keneta no ke kalani. Ma ke noi a ke Aupuni Hawaii ia Amerika Hnipuia ua kapaeia a'e la o Mr. Jones, i ka 1838, mai kona noho kanikela ana 110 ia Aupuni, a hookohuia mai ia o Mr. P. A. Rrinsmade. ma ia wahi. I Kl ML A'O MA NA XIXAL* KALAIAINA.—Ua ike maopopo ka moi ame na 'lii he mea pono e hooponopono hou ia na lawelawe aupuni ana, a ua kakau leta aku i ke Aupuni o Amerika i ka 1836 e hoouna mai i kekahi kanaka makaukau ma na ninau kalaiaina e a'o iho ia Hawaii nei i na loina laweiawe aupuni naauao. Mamuli o ka loaa ole ana mai o keia noi, i ka 1838, ua ko'no a'e ia,ka moi ame na lii ia Mr. Rikeke i kuhikuhi puuone a i maheleolelo. Nolaila, i ka 1839, ua hookuuia inai la o Rikeke mai kona iioho kahu ana ma'alo o ka Papa P>osetona, a komo koke a'e la oia ma kana oihana hou ia makahiki no, e kaapuni ana hoi i ka aina a e haiolelo ana maluna o ka ike laweiawe kalaiaina a e kokua ana hoi i ke kakau ana i ke kuinukanawai mua loa ame na kanawai. NA PENEI\EKOTA.—O na makahiki 1838 ame 1839 o keia na makahiki "Penetokota" ma Hawaii nei, a ua hoomanao mau ia keia mau makahiki e na hoomana Kalavina i kukuluia maanei, no ka mea o ia na makahiki i iho mai ai ka Uhane Henioleie a hoohul' nui i na kanaka iloko o ka pono. L.'a oi aku.maluna o elima kaukani i hookomoia nia na Ekalesia -Hoole Pope i ka 1839, 'a he umi kaukani i kekaiii makahiki a'e. Iloko o na*makahiki 1837 a hiki i ka 1839, he ehiku kaukani ekolu hanen ame kanawalu-ku-mamalua poe i hoohuliia a iiookomoia iloko o ka Ekalesia ma Hilo, malalo hoi o ka noho kahu ana a Rey. Titus Coan (Tito Koana). Lla hoomauia mai no keia huli nui ania o na kanaka i na makahiki mhope mai. MAKE O KINALL—Ma k'a la 4 o Aperiia, 1839, mahope o ke kaamai ana no kekahi manawa pokole, ua make iho la o Kinau. Ua hookohu koke a'e la ka moi ia Kekauluohi, kaikamahine a Kalaimamahu ame Kaiakaua, i pani hakahaka no Kinau. a ma ia ano iho la i hoomauia aku ai ke kulana kuhina nui ma ka aoao o na kama'liiwahine o ka ohana a Kamehameha. KU MAI O KAPENA LAPI.AC'E.—Iioko o ka mooielo o Hawaii nei, mai kona manawa i komoia mai ai e ka malamalama o ka oieio a ke Akua a hiki wale i ka ia 9 o lulai, 1839, ao ' e he niau kukai ana me na mana nui i ikeia ke koikoi maoli eiike me ko Kapena Laplaee hiki ana mai. O keia ke kapena o ka mokukaua Farani "Artemise" nona na pukuniahi he kanaono. I keia moku e kaapuni ana i ke ao nei, a iaia i ku a'e ai ma Kikane, ua loaa aku ia na a'o ana iaia e holo mai no Honolulu nei. Me ke kali ole iho, a i ole huii mua paha, i kana ninau i holo niai ai, ua hoopuka koke a'e ia oia i kekahi paiapala kuaoha niana aupuni, a o keia malalo iho nei na mea ano nui o ua palapala la: "O ka Mea Kiekie, ka moi o Farani. mamuli o kona kauoha ana mai ia'u e holo mai no Honolulu nei, no ka hoopau ana a'e, ma ka limanui, a i ole ma ka hooko.nokono aku, no na hana ponoole i ko-

ai na kaaaka Farani e noho ana t«a ko Hawaii Paeaina t! 0 ka piiikia. ua lawe koke a'e au i keia hana hope ma ke ano he nn i t ;ono ia no ka Far:ru hookeie aupuni na.iuao a akea ana no ka p< :e pawa!:v,?;li. ?-'a ke a!;;kai !;* \va ia' ara e r.a kuhikuhi pnu>w I:i\i ole ke hilinana. ua hi'>onouHnhia t?a aiii tuii o ko Mawaii r*aeaina Ti'3; .-ea ikc ana aKit a*.'!e he nisnā auptnt! tna Ke ao noiooK'.'ii e mki Ke paa mai i ko Pamni ana aku i na h<x>pai mahina o kona rnr,u eneiui. a ina aole pela tia hooikaika no hkou e kaana pono i koua : mau pono a hoala o?e mai !toī i m?vis mea nana e hoonaukiuki aku I iaia fFarani>. ehKe me ka lakon « Anpuni Hawaii) i hana ino aku .a: i na Farani. He nua pono i?. lakou ke ike iho i keia manawa. | o ka hoohaahaaia ana o ka fh»mana Kakolika me ke kapa ana aku i he hooniana kii. ame ke kipkn arta ?.ku { na Faraiii mamuli o ia mea ihoomana) mai keia paeama aku. he hvx>harihaa ana ia ia Faranf . ame kona nohomo: Iwaena o na aupmii naauao apau aole ioa be aupuni i ae ole ia ka hcx>:nana ma kona mau teriteri e hvximana i :ne ka akeakeaia. XoIa;Ia jnala!o o keia mau kumu ke koi nei au:— "i. E kuka!aia ka hoomana Kakoiika e ho<->kuu iaula ia ma na mokupuni apau malaio no na'e o ka hoomaiu ana a ka moi. *2. E 'naawiia i kahua no ke kukulu aua i halepuīe Kakoiika ma Honolulu e ke Aupuni. "3. Ona poe Kakoiika apau i hoopaahaoia mamuii oko iakou hoomana e heeikuu koke ia a'e. r "4. E waiho mai ka moi ma ka Hma oke kapena o , Anemise' 1 ka huina o iwakalua kaukani dala ma ke ano he hona no kana hana ma keia niua aku no Farani; a e hoihoiia aku no hoi ia huina daia i ka manawa e ikeia ai ua hookoia na oieio o kei» kuikahi me ka poioiei. j "5. Oke kuikahi i kakauinoaia eka moi, peia pu no hoi me ke dala, e laweia mai iluna o ka niokukaua \-\rtemise* e kekalii o na ahi kiekie: a e kipu a'oha ia ka hae o Farani me na kanī pu iie ; iw r akaiua-kumamakahi. i l | VO keia na kumu kauiike a o keia hoi ke kumukuai e hiki ai i ka moi o ko Hawaii Paeaina k<* malama i ka noiio hoaioha ana me . Faram. Ina hoi. e ku ole ana elike me ka mea i manaoia, a alakai ; hewaia e na poe a'o hewa. a ma ia ano e hoole ai ka moi ame na i 'iii i ke kakauinoa ana i keia kuikahi a'u e waiho aku nei, e hoomaka ■ koke no ke kaua. a o na oiiikia apau anio na kauiualia apau e loaa i mai ana e kau aku no ia maluna o lakou moj ame na 'lii) wale no, a e uku no lakou i na poho apau.e ioaa ana i na makaainana o na iahui e a malalo o keia inau kumu ua loaa ia iakou ka pono e j koi ai." | Oiai aia ka nioi ma Lahaina i kela manawa ua hoouna koke ia aku ka lohe iaia, oiai e paaia ana o Haalilio, ke Kakauolelo a ka moi. iluna oka mokukaua ma ke ano he malihini pio. Ua kukala pu ia t a'e no hoi ua paa ke awa i ke panikuia. | Ua hooima pu ia aku no hoi na leta iua Kanikeia Pelekane ame Ainerika e hoike aku ana i ko Kapena Laplaee manao e hoomaka ke kaua ma ka hora 12 awakea. a e haawi ana hoi oia i ka malama maikai an i na makaainana o,na lahui e maluna o kona moku, ina na'e ;<■' makemakeia. Ma ka leta aua kapena la i ke Kanikela Amerika ua j komo keia mau manao: "Aole au i hookomo pu'iloko o keia papa ' (na poe i makemake i ko lakou maluhia na ua kapena la e mālama mai) i na poe i oleloia i hanauia nia Amcrika. i konio nae ma ke apo kahunapule Hoole Pope. i Jiaa\vi i kana mau a'o nna i ke alii o keia paemoku, e hoohulihuli ai i kona mau man?,o, a o lakou hoi ke kumu o keia hoohaahaaia ana o Farani. Xo'u nei o lakou 110 kekahi hapa o na Hawaii, a he mea pono ia lakou e komo pu iloko o na ehaeha o ( ke kaua a lakou i hookau mai ai maluna o keia aina." J Ma'keia ua hele aku la na kumu misionari e ninau ike Kanikela Amerika no ko lakou mau pono, ina paha e maiama mai ana ke Aupuni o Amenka Huipuia i ko lakou mau-ola ame ko lakou mau I waiwai, a o ka pane i loaa aku ia lakou. o ia hoi. iioko iho o ke apo ' o kahi e welo ana ka hae Amerika ua iaia ke hoopaa aku he walii . ia e palekana ai ko lakou mau oia. i Maialo oke noi ana ake Kuhina Xui. Kekauluohi, ua hoopaneeia ka la e hoomaka i ke kaua a hiki i ka Poakahi, ka la 15, i loaa'i ka manawa i ka moi e hiki mai ai i Honolulu nei. Aka, i ka auwina ia o ka Poaono, aole hoi i hoea mai ka moi, ua hele aku la 'o Kekuanaoa iluna o ka mokukaua a waiho aku ia ia Kapena Laplaee i ke kuikahi i kakauinoaia e Kekauiuohi ame ia ma ka aoao o ka moi, a waiho pu aku la no hoi i ka huina o iwakalua kaukani ' dala, he hapa hoi o ua huina la na kekahi haole i hoaie aku i ke Aupuni. Ua heiu pono ia iho ka huina o ua inau dala la, alaila hookomoia iho la iloko o kekahi mau pahu he eha ko lakou nui, alaila uwepaia iho la a paa n|e ko Hawaii nei si!a. i I ke kakahiaka o kekahi la a'e, hora eiwa, o ka ia 14, hoea mai la ka moi mai Lahaina mai, a mahope koke iho o ia manawa ua hele a'e la o Kapena Laplaee, me hookahi haneri ame kanalima koa me ka lakou mau meakaua ame ke kani ana o ka hana, no kahi o ka moi, a malaila i maianiaia a'e ai he anaina hoomana o ka oihana koa malalo o ka lawelawe ana a Rev. R. Walsh. lAole i mu.)