Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 2, 12 January 1906 — Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.) j

MOKUN'A XXIV. KEKAHI MAl' ME V .VXO Xt"l 0 HAWAII NEI la Kaahumanu i hoi mai ai mai kana huakai no Koolau, ua boomau akn la oia i ka hanaino ana i ka p<>e Kakolika. a ma kekahi mau hihia ua hoopaaia na law<Aala me ka hao. KE KIPAKI'IA AXA 0 XA KAHUXA. —I ka wa i noho ai ka ahakuka a na alii kiekie o ka aina i Aperila IS:U. ua hooholoia iho la he kauoha no ke kipaku ana aku i na kahuna Kakolika, e haa» lele iho hoi lakon i ka aina iloko o na mahina ekolu. a mahope mai ua hoopuka hou ia no keia kauoha; eia nae ua hooniau aku la no na Kakohka i ka lakon hana me ka nana ole ae ia niea, o ka ikaika uo nae iwaena o na poe e hahai ana mahope o Liliha ma. Iloko o lulai, 1831, ua hoea mai la he moku Perusia o a Princess Louisa v ka inoa o keia mokn, a o Kapena Wendt kona alakai. ma Hawaii nei, i lawe mai hoi i mau makana na Kamehameha 111, a iwaena o ia mau makana ke kii o ka moi ame ko Ilamuku Buluka. Ua noiia aku o Kapena Wendt e lawe aku i na kahuna Kakolika. aka nae ua hoole mai la oia a aia wale no kona lawe a ukuia aku iaia i elima kankani dala. Ua loaa mai he mau leta i na kahuna Kakolika maanei mai ko lakou poo ae ma Kapalakiko e kono mai ana ia lakou e holo aku e kokua ma na hana hoomana malaila. Mahope mai hana iho la na 'lii i mokn no lakou ponoi iho, a ka-j paia ua moku la ma ka inoa "Waverly," a o Kapena Bumner ke kapena i hoonohoia no ua moku la. 0 ka lilo o keia moku he f4,000. Ua hoopuka ae la na r lii i ke kuahaua ma ka la 7 o Dekemaba, 1831, e hoike ana i na kumu o ko lakou lawelawe ana ma ia alahele no ka hookaawale ana aku i na kahuna Kakolika a kau aku la no hoi o Mr. Bachelot ame fthort iluna o ua moku la ma ia mahina no. a ku aku la laua ma San Pedro, Kaleponi ma ka la 28 o lanuari, 1832, kipaia mai la lakou e na Makua e noho ana ma Kapalakiko. Ia mau la o Hawaii nei, he hana hewa loa ke a'o ana i na kanaka ma na ano lioomana i kulike ole aku me ka manao o ka lalani alii e noho mana ana, he mea hoi i*hookuinuia mai kinohi loa mai. E like me ko'na 'lii hilinai ana i ka lakou mau lawelawe hoomana akua ana, pela no hoi na niakaainana e hahai aku ai, a hahai pu aku no lioi na 'lii lalo ma ia meheu. I ka wa a kekahi alii e hele ai ma kekahi moheu okon ua like no ia me ke kipi ana; nolaila, i ka manawa i komo mai ai o Binamu ina me ka lakou Akua, a huli o Kaahumanu ina i ka pono. ua manaoio loa lakou he liana liowa ka hoomana ana i ke Akiia oiaio ma kekalii a)ahele*okoa. a ua lilo keia i mea na lakou e hooko ai i ka manawa i komo mai ai ka hoomana Kakolika Rōma. 0 hooluiikau aua hoi i na hana hoomana me na lawelawe anpuni ana. O keia iho la ke kulana a Kaahumanu i ku ai i ka manawa a Himunu i ike aku ai iaia no ke kaohi ana mai i kona hoopa'i ana 1 na kanaka Ilawaii e hana ma ka pa pohaku ma Kulaokahua. O ka manao o na 'lii. o keia poe Hawaii i'huli aku ma ka\hoomana KakoHka ua like no lakou me Poki ame Liliha. oia hoi he poe hoala kipi ku-e i ka lalani alii e noho mana ana ia wa. KULA lIAXAI O LAHAIXALUXA. —IIoko o Repatemaha. 1831, ua kukuluia ae la ke Kula Hanai o Lahainalima. malalo o ka malania ana a Kev. Lolena Anani. He kula keia i kukuluia uo ka hoo;iaai;ao ana i na keikikane. e malania ana lioi iaia ilio mamuli o ka mahiaiia o ka aiua a na 'lii i haawi aku ai no ke kula. a na na liaumana no e malii i ke kalo, ke ko, uala ame na meaai e ae. I ke kukuluia ana o na halemoe ame ka halekula, na na liauamna no i hana e like ine ka hiki ia lakou ke hana. Ua a'o pu ia kekahi mau ike hanalima," a mahope mai iia kuaiia i papapa'i palapala no ke knla, a a'oia na haumana i ka ike humuhnmu bnke ame na liana pili a]>au i ka oihana ]>a*i ]>alapala, a mai keia kula i puka ae ai kekahi iiiau buke hoonaauao i a'oia ai na kauaka Hawaii ,? a ka elelo mak>j; liiinMAKE O K:\AHUMAXU. —Ma ka la 29 o Dekemaba, 1831, make'Hio la o Kiaaina Xaihe ma Kaawaloa, a hoi aku la o Kiaaina Kuakini 110 Hawaii no ka lawelawe hou ana i ka oihana Kiaaina. Ua holo aku la o Knahumanu e ike ia Kapiolani a i kona hoi ana mai 110 Honolulu ua nawaliwali oia; aka ua mau no kona ola ana a 'hiki i kona ike ana i ka ha o na huakai kumu mi>ionari i hoounaia

a:ai ai e ka Papa Amenka, a i biki niai hoi maanei ma ka !a 90 Me: r maluna oka moku "Av«?ncl:/' Mahop-e niai hoi aku la oia n<> kona home ma ke A.va\va O Manoa. a malaila oia i noho ai a hiki i :<a ioaa a?ta aku iaia ke kope niua o ke Kauoha Hou i hoopukaia ma ka olelo Hawaii. a i ka la 5 o lur,e, i a:H a'e ai kona aho hope loa. O kona \va iawelawe aupuni ua oleloia he wa ia o ka holomua. a ua hoomanao mau ia kana mau hana e na Hawaii ame na haole 0 ia au. Oke kulana ana i noho ai aole i loaa he mea nana e noho a> mahope mai i like aku na iawelawe holomua ana me kana. .KINAU KE KUHINA XUI.—I ka make ana o Kaahumanu, ua !awe a'e la o Kinau i ke kulana Kuhina Nui mamuiika hookohu ana a Kaahumanu iaia mamua o kona make ana, a malalo hoi o na 3*o ana a ka ahakuka o na *lii, a kapaia aku la oia o Kaahumanu 11. He kaikamahine oia na Kamehameha I ame Kalakua, a he kaikuahine no hoi no Kamehameha 111. Ua maleia oia rae Kekuanaoa iloko o Okatoba, 1&27, a mailoko mai o ko laua puhaka i loaa inai ai he mau alii nana i noho a'e ika nohomoi mahope mai. Ma ka Kaahumanu II haiolelo akea, ua hoike a> oia i kona manao e hahai ana ma na meheu o Kaahumanu I. KA PII AXA O KAMEHAMEHA 111 MA KA NOHOMOI.— 1 ka make ana aku o Kaahumanu I, ua komo nui loa aku ka moi opio malalo o na alakai ana a Liliha ame Kalekona, ko Pelekane Kanikela, e hooikaika ana hoi raa ko laua aoao e alakai hewa i ka moi, a e hoala ana i na manao pono ole no ka hoopilikia ana aku ina hoaloha maoli oka moi opio. Mamuli ona hana a Liliha ma, ua aweawea aku iloko o Kamehameha 111.. na manao uhaai. a ua hooholo iho oia e kuai i kekahi moku nona no $12.000; aka na'e ua hoole aku la o Kinau ame ka Ahakuka i kana, oiai ua manao lakou he hana naaupo ka hoomahuahua hou ana aku i ka aie aupuni, e kau ana hoi me ke kaumaha i kela manawa maluna o na makaainana. Ua ae aku ka moi e hoopau a'e ia manao ona, aka na'e ua ehaeha no kona naau i ka hooko ole ia ana. • Ua hoopuni a'e ka moi iaia iho me na kanaka opio manao kolohe I e like me ko Liliha ano, i kapaia he "Hulumanu," a iwaena o keia i poe he kanaka Tahiki ma ka inoa o Kaomi, a no kekahi manawa ua kaa aku ka moi opio malalo o kona mana. Ua kapaia a*ku keia kauaka ma ka inoa kapakapa "Keliikui." hoohaahaaia aku ko Kaahumanu II kulana e keia kanaka, a papaia oia mai ka ike ana aku i ka moi, a lawe a'e la o Kaomi i ka mana e paaia ana e Kaahunianu a paa a'e Ia ma kona inau lima. Ua hoopukaia a'e la ua hoopauia na kanawai apau, koe na kanawai pepehi kanaka, aihue ame ka hoala haunaele; nolaila hoomaka hou iho la na hale puhi lama e hana waiona; hoala hou ia ka liula, a heomaka na kanaka e ona, e like me ke au ia Liholiho. Ua 11010 mai la o Hoapili, ka makuakane hanai o ka moi, no Honohilu nei e hui me Kamehameha 111, a uwalo aku la iaia e haalele ia mau hana naaupo; aka aole i hooloheia aku. j Ika hapawaena oka malama o Malaki, 1833, hoike aku Ia ka j moi i kona manao e lawe a'e i na lawelawe aupuni ana ma kona lima. La kuahaua ae la oia i kekahi halawai makaainana nui, a nia ua lialawai la i manaoia aku ai e kiola a'e ana oia ia Kinau mai ke kulana Kuhina Xui a hoonoho a e ia Liliha, a i ole ia Kaomi. ma ia makalua. O ktia kekahi o na halawai makaainana nui i malamaia iwaho o kahua, a ua hiki a'e la o Kinau malaila, me kona aloha ana aku i kona kaikmiane, a pane aku la: ''Aole e hiki ia kaua ke paio me ka olelo a ke Akua e kau ana mawaena o kaua." Hc nui ka poe i manaoi'o e ala i'o a'e ana 110 he'kaua kuloko mawaena o keia mau alii nui. Haiolelo aku la ka Moi imua o ke anaina, e hoike aku ana ua pau kona mau Ia kamalii, a e waiho ana hoi i kana koi no ka nohomoi. Alaila, hapai a'e la oia i kona lima iluna no ka hookohu ana aku i kona kuhina hui, a he me e ka hoka o na poe i ku ma ka aoao o Liliha iko ka moi hoapono loa ana iko Kinau kulana. Mahope mai, i kona manawa i ninauia aku ai no ia hana ana pela. ua pane mai la ka moi, "He oi ka ikaika o ke Aupuni o ke Akua." Penei kekahi tifau olelo ma ka buke moolelo a Jarves e pili ana i keia mea hookahi: "Ua like me ka uwila ka hopena i loaa'e; a ike koke iho !a na mea apau ua hala na la oke alakai hewa ia." Xo kekahi' manawa mahope mai, ua ala a'e la na manao like ole. oiai ua maopopo a'e la aole ka moi ma ka aoao uuku. Ma Oahu nei no na'e ka oi loa aku. Ua haaleleia na halekula hoonaauao: kakaikahi ka poe hele i na halepule, a ma kekahi mau wahi !ia hoalaia mai la na hana o ke au poeleele. O keia ka wa i kapaia je na Hawaii. "Ka wa o Kaomi.*' Iloko na'e o keia uluaoa o ka l aina, he hookahi mea maopopo loa i ala a'e ma keia hana ana o ka nnoi, o ia ka moku ana o ke kaula nana e hoopaa ana a e hoohūikau | 'ma i na hana o ke nupuui ame na eka!esia. a e hookn'm:a paa loa iana h.oi i ka pono Karistiano. ' (Aole 1 pau.)