Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 2, 12 January 1906 — Page 4
This text was transcribed by: | Betty Yang Green |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IANUABI 12, 1906
MOKUNA V.
KOMO ILOKO O KA NENELU POULI.
A komo na kamahle iloko o ka pa ua huli mai la ke kau i hope no ke pani ana i ka puka-pa nui, alaila, alakai aku la oia i kahi o ka hale. He hale nani ia i kukuluia a i hanaia me na pohaku maikai, a o na keena like ole e huli ana ko lakou mau alo i kekahi keena hookipa nui.
Ua alakaiia aku la na kamahele a loko o kekahi keena okoa, me he mea la he keena hoolauna mua ia, a ilaila i haalele iho ai ke kauwa mahope iho o ka wehewehe ana no ko lakou kali iho malaila a hiki i ka wa e hui ai me kona haku. Aka, aole i liuliu ua komo mai ia he kauwa hou a ninau mai la i ka opio Tisia ina paha ua ai lakou i ko lakou ainaahiahi.
“O ka ai ana no i ke kakahiaka nei,” wahi a Cario; “a he polloi maoli keia e noho akua nei.”
“Ua pololei kuu hoa nei,” wahi a Tisia i kokua ae ai ia Cario.
“Aole e hiki i kuu haku ke ike ia oukou i keia manawa no kona paa m kekahi keonimana, a i ka wa e kaawale ai, alaila oia ka wa e ike ai oukou iaia. A ma keia manawa hoi o oukou e kali ai e hoohala ai ia manawa ma kahi paina uuku. Pehea la ia?”
Ua ae aku la ka kakou wiwoole i ke kono, a ukali aku la na kamahele i ke kauwa iloko o kekahi keena, iloko hoi olaila e ku ana kekahi pakaukau a maluna ona meaai maikai, ka palaoa, ka i’a mo’a ka i’o holoholona mo’a amen a ie waina, ame kekahi mau huaai maloo momona.
“Ma kuu ola nei,” wahi a Cario i hooho ae ai, iaia i nahu iho ai i kekahi apana i’o pipi palupalu, “o ka hookipa ana paha keia he hoomaopopo pono ia main a malihini. He mea ho hoi keia e hoike mai ana he kanaka noonoo maikai ka mea hana dala.”
“Aka, aole ma ka ai ko’u kaunui,” i pane aku ai o Tisia, “no ka mea, h ake nui ko’u e ike iaia.”
“Aka, e kuu haku e pono no ia oe e ai a maona i ikaika ai na kukai kamailio ana me kamaaina. I hiki ai i kuu haku ke waiho aku I na ninau he nui. Ea ma ka inoa o Mauna Olimipia, he keu keia a ka waina maikai loa. Ua hoao anei oe e kuu haku?”
“Aole i keia manawa e kuu Cario maikai. O kekahi no hoi, aole ma ka waina ko’u ikaika loa e like me oe. Eia nae, he makemake nui wau i ka wai o ka waina i ka wa hou – i ka inu ana i kona momona i hoawaawa ole ia. A i ka wa e hala ai he mau makahiki no ka noawaawa ana ua lilo ae la kona wai i moonihoawa, ke kumu o’u e pale ai iaia.”
“E pii no auanei kou naauao e like me ka pii ana o kou kino a kanakamakua e kuu haku,” wahi hou a Cario i pane ae ai maloko o ka akaaka iaia e ninini ana i ka waina iloko o kona kiaha ma ka lua o ka manawa.
Ua hoopiha pu iho la no o Tisia i kona kiaha i ka waina a hoopa wale ae la no, e like me kana i hoike mua aku ai i kona mau hoahele, aole ka iini nui o ka waina me ia.
A pau ka lakou ai ana ua komo mai la ke kauwa a hoike mai la ia Tisia no ka makaukau o kona haku e ike iaia a ia manawa no hoi.
“A ua makemake no hoi oia,” wahi a ua kauwa nei i pane aku ai ia Tisia, “e ike ia oe wale no mamua, no ka mea, wahi ana he mea ano nui loa kekahi ana e hoike mai ai ia oe, nou wale no.”
Alaila hoomanao koke ae la o Tisia i na olelo o kona makuahine alii ame kona kupunakane moi, a hooholo koke iho la kona noonoo oia maoli no ke kuka ana e pono ai no kana mikiona.
I ka hala na aku o ka wiwoole o na wiwoole no ka ike ana ia Oreta ua noho hou iho la o Cario ame Casana iluna o ko laua mau noho a hoomaka hou iho la e ai a wala hou i mau kiaha waina hou.
“Maikai maoli keia waina e kuu hoa,” i ui aku ai o Cario ia Casana, iaia i inu ae ai i ko ke kiaha o ko laua haku alii, ana i inui ole ai. “O keia paha ka wai i hoounaia mai nei e na akua o kakou.”
“Pololei oe,” wahi a Casana I kokua aku ai i ka kona hoa, iaia no hoi i hoopau ae ai i ka waina o kona kiaha iloko o kona opu a ka puu e moni la. “Na keia mea i hoike mai la ia’u i ke kupono maoli o k noho hana me Oreta, ka mea hana dala,: a makemake no wau e noho hana me ia ina e haawi mau mai ana oia i na waina o keia ano ma na ai ana apau.”
“Aohe he nana ia,” i hooho ae ai o Cario, iaia i ku ae ai iluna. “he nui loan a waina maikai iloko nei o Atenai. E hele ae paha kaua ma ka lanai nui la i hanu aku ai kaua i na ea huihui maikai no ke kokua ana niai i ko kaua paina holopono.”
“pela i’o,” i hooho ae ai o Casana, “aohe o’u maa i ka noho ana iloko o na wahi paa e like me keia.”
Ina i hakapono na maka o na hoahele malihini ina ua loaa pu ia laua ka ike aia he mau pukaaniani nunui eha o ua keena nei kahi e komo mau ana ka ea maikai a aia no hoi he pukakomo e hamama pono ana iuka o na mauna.
Eia nai, ua hele aku ia laua iwaho a noho iho la maluna o kekahi noho loloa i pakuia mai e ka mea hihi e ulu ana a paapu ka lanai, a malaila i hoohala iho ai laua i ko laua manawa ma ke kamailio ana.
“Ea, e Casana,” i pane aku ai o Cario me ka nui o kona waha i ka hamama, “ke hoomaneoneo mai nei o kuku Simona ia’u. Ano makahiamoe mai la wau.”
“Owau kekahi.” Wahi a Casana.
Aole i liuliu mahope iho o ka hoonanea ana ua hiamoe iho la o Cario a hina aku la kona poo a waiho ana iluna o ke kaola kua o ka noho leihi. A mahope koko ihe no hoi i haule pu aku la no hoi o Casana ma ia haawina hookahi a waiho no hoi kona poo iluna o ia wahi hookahi.
A hala he manawa mahope iho ua hoea mai la he kauwa a oia no hoi ke kaene nana i hanai i na kamahele i ka ai a hakapono iho la kona mau maka maluna o na kanaka e hiamoe ana me na minoaka maluna o kona mau papalina. Hoopapa aku la ua kauwa nei, aole he oni ae, alaila, hooluliluli ae la oia i na kanaka hiamo, aole no he oni ae, no ka mea ua hiamoe loa ia laua. Ua pau ka ike.
Alaila hoomaopopo pono iho la ua kauwa nei ua komo i’o aku na kamahele iloko o ka nenelu pouli malalo o ka mana o na wai hoohiamoe, a olu iho la koua noonoo a emoole ua nalo aku la oia iloko o ka hale. He elua paha minuke i hala ae i hoea hou mai ai oia me kekahi mau kanaka kino ikaika – he eha ko lakou nui, no ka lanai kahi o Cario ma e hiamoe ana.
Ma keia manawa hookahi no o na hoahele o Tisia alii e hoohala manawa ana aia ko laua haku ke laweia la imua o ka mea hana dala ana i upu nui ai e ike e hui he alo he alo e like me ke kauoha.
Ua halawai aku kona mau maka me kekahi elemakule poohina e noho ana iluna o kekahi noho nui me kona umiumi hina puhuluhulu, a ma kona mau wawae he man kamaa dala me na ili waidala i haweleia apuni kona mau wawae, a he aahu kona o kea no hauliuli maikai i molinaia me ka waidala. O kona mau maka e hoike mai ana i kea no uahoa, a e pupuku ana kona mau ku’emaka o kea no huhu, i na maka ona e noho mai ana iloko o ka poopoo o n alualu maka.
Ua ano-e koke ae la ka noonoo o ka opio kane. Iloko o kona noonoo mamua aku o ka hui kino ana me ka mea hana dala aia he hiohiona oluolu a maikai na ano o ka elemakule me ia, a komo e iho la no ka hilinai iloko ona, nona. Eia nae, ma keia hui ana aole i kulike me kana hoonoho kii ana iloko o kona noonoo. He okoa loa keia, aka, a hiki wale i kona ku ana imua o Oreta aole he kuia i kupu ae.
(Aole i pau.)
Kenekuria Umi-kumamaiwa
------AME------
Kana Mau Hana Kamahao.
(Kakauia Simeon K. Nawaa.)
MOKUNA XXIV.
KEKAHI MAU MEA ANO NUI O HAWAII NEI
Ia kaahumauu i hoi mai ai mai kana huakai no Koolau, ua hoomau aku la oia i ka hanaino ana i ka poe Kakolika, a ma kekahi mau hihia ua hoopaaia na lawehala me ka hao.
KE KIPAKUIA ANA O NA KAHUNA – I ka wa i noho ai ka ahakuka a na alii kiekie o ka aina i Aperila 2, 1831, ua hooholoia iho la he kauoha no ke kipaku ana aku i na kahuna Kakolika, e haalele iho hoi lakou i ka aina iloko o na mahina ekolu, a mahope mai ua hoopuka hou ia no keia kauoha; eia nae ua hoomau aku la no na Kakolika i ka lakou hana me ka nana ole ae ia mea, o ka ikaika no nae iwaena o na poe e hahai ana mahope o Liliha ma.
Iloko k Iulai, 1831, ua hoea mai la he moku Perusia o “Princess Louisa” ka ino o keia moku, a o Kapena Wendt kona alakai, ma Hawaii nei, i lawe mai hoi i mau makana na Kamehameha III, a iwaena o ia mau makana ke kii o ka moi am ko Ilamuku Buluka. Ua noiia aku o Kapena Wendt e lawe aku i na kahuna Kakolika, aka nae ua hoole mai la oia a aia wale no kona lawe a ukuia aku iala i elima kaukani dala.
Ua loaa mai he mau leta i na kahuna Kakolika maanei mai ko lakou poo ae ma Kapalakiko e kono mai ana ia lakou e holo aku e kokua ma na hana hoomana malaila.
Mahope mai hana iho la na ‘lii i moku no lakou ponoi iho, a kapaia ua moku la ma ka ino “Waverly”, a o kapena Sumner ke kapena i hoonohoia no ua moku la. O ka lilo o keia moku he $4,000. Ua hoopuka ae la na ‘lii i ke kuahaua ma ka la 7 o Dekemaba, 1831, e hoike ana i na kumu o ko lakou lawelawe ana ma ia alahele no ka hookaawale ana aku i na kahuna Kakolika a kau aku la no hoi o Mr. Bachelot ame Short iluna o na moku la ma ia mahina no, a ku aku la laua ma San Pedro, Kalepono ma ka la 28 o Ianuari, 1832, a hookipaia mai la lakou e na Makua e noho ana ma Kapalakiko.
Ia mau la o Hawaii nei, he hana hewa loa ke a’o ana i na kanaka ma na ano hoomana i kulike ole aku me ka manao o ka lalani alii e noho mana ana, he mea hoi i hookumuia mai kinohi loa mai. E like me ko na ‘lii hilinai ana i ka lakou mau lawelawe hoomana akua ana, pela no hoi na makaainana e hahai aku ai, a hahai pu aku no hoi na ‘lii lalo ma ia meheu. I ka wa a kekahi alii e hele ai ma kekahi mehen okoa na like no ia me ke kipi ana; nolaila, i ka manawa i komo mai ai o Binamu ma me ka lakou Akua, a huli o Kaahumanu ma i ka pono, ua manaoio loa lakou he hana hewa ka hoomana ana i ke Akua oiaio ma kekahi alahelo okoa, a ua lilo keia i mea na lakou e hooko ai i ka manawa i komo mai ai ka hoomana Kakolika Roma, e hoohuikau ana hoi i na hana hoomana me ua lawelawe aupuni ana.
O keia iho la ke kulana a Kaahumanu i ku ai i ka manawa a Binamu i ike aku ai iaia no ke kaohi ana mai i kona hoopa’i ana i na kanaka Hawaii e hana ma ka pa pohaku ma Kulaokahua. O ka manao o na ‘lii, o kia poe Hawaii i huli aku ma ka hoomana Kapolika na like no lakou me Boki ame Liliha, oia hoi he poe hoala kipi ku-e i ka lalani alii e noho mana ana ia wa.
KULA ILANAI O LAHAINALUNA. – Iloko o Sepatemaba, 1831, ua kukuluia ae la ke Kula Hanai o Lahainaluna, malalo o ka malama ana a Rev. Lolena Anaru. He kula keia i kukuluia no ka hoonaauao ana i na keikikane, e malama ana hoi iaia iho mamuli o ka mahiaiia o ka aina a na ‘lii i haawi aku ai no ke kula, a na na haumana no e mahi i ke kalo, ke ko, nala amen a meaai e ae. I ke kukuluia ana o na halemoe ame ka halekula, na na haumana no i hana e like me ka hiki ia lakou ke hana. Ua a’o pu ia kekahi man ike hanalima,a mahope mai ua kuaiia i papapa’I palapala no ke kula, a a’oia na haumana i ka ike humuhumu buke amen a hana pili apau i ka oihana pa’I palapala, a mai keia kula i puka ae ai kekahi mau buke hoonaauao i a’oia ai na kanaka Hawaii a a ka elelo makua lime.
MAKE O KAAHUMANU. – Ma ka la 20 o Dekemaba, 1831, make’iho la o Kiaaina Naihe ma Kaawaloa, a hoi aku la o Kiaaina Kuakini no Hawaii no k lawelawe hou ana i ka oihana Kiaaina. Ua holo aku la o Kaahumanu e ike ia Kapiolani a i kona hoi ana mai no Honolulu ua nawaliwali oia; aka ua mau no kona ola ana a hiki i kona ike ana i ke ha e na huakai kumu misionari i hoounaia mai ai e ka Papa Amerika, a i hiki mai hoi maanei ma ka la 9 o Mei, 1931, maluna o ka moku “Averick.” Mahope mai hoi aku la oia ne kona home ma ke Awawa o Manoa, a malaila oia i noho ai a hiki i ka loaa ana aku iaia ke kope mua o ke Kauoha Hou I hoopukaia ma ka olelo Hawaii. a i ka la 5 o Iune, 1832, i aili a’e ai kona aho hope loa.
O kona wa lawelawe aupuni ua oleloia he wa ia o ka holomua, a ua hoomanao nuau ia kana mau hana e na Hawaii amen a haole o ia au. O ke kulana ana i noho ai aole i loaa he mea nana e noho a’e mahope mai i like aku na lawelawe holomua ana me kana.
KINAU KE KUHINA NUI. – I ka make ana o Kaahumanu, ua lawe a’e la o Kinau i ke Kulana Kuhina Nui mamuli o ka hookohu ana a Kaahumanu iaia mamua o kona make ana, a malalo hoi o na a’o ana a aka ahakuka o na ‘lii, a kapaia aku ia oia o Kaahumanu II. He kaikamahine oia na Kamehameha I ame Kalakua, a he kaikuahine no hoi no Kamehameha III. Ua malaria oia me Kekuanaoa iloko o Okabota, 1827, a mailoko mai o ko laua puhaka i loaa mai ai he mau alii nana i noho a’e i ka nohomoi mahope mai. Ma ka Kaahumanu II haiolelo akea, ua hoike a’e oia i kona manao e hahai ana ma na meheu o Kaahumanu I.
KA PII ANA O KAMEHAMEHA II MA KA NOHOMOI. – I ka make ana aku o Kaahumanu I, ua komo nui loa aku ka moi opio malalo o na lakai ana a Liliha ame Kalekona, ko Pelekane Kanikela, e hooikaika ana hoi ma ko laua aoao e alakai hewa i ka moi, a e hoala ana i na manao pono ole no ka hoopilikia ana aku i na hoaloha maoli o ka moi opio. Mamuli o na hana a Liliha ma, ua aweawea aku iloko o Kamehameha III., na manao uhaai, a ua hooholo iho oia e kuai i kekahi moku nona no $12,000; aka na’e ua hole aku la o Kinau ame ka Ahakuka i kana, oiai ua manao lakou he hana naaupo ka hoomahuahua hou ana aku i ka aie aupuni, e kau ana hoi me ke kaumaha i kela manawa maluna o na makaainana. Ua ae aku ka moi e hoopau a’e ia manao ona, aka na’e ua ehaeha no kona naau i ka hooko ole ia ana.
Ua hoopuni a’e ka moi iaia iho me na kanaka opio manao kolohe e like me ko Liliha ano, i kapaia he “Hulumanu,” a iwaena o keia poe he kanaka Tahiki ma ka ino o Kaomi, a no kekahi manawa ua kaa aku ka moi opio malalo o kona mana. Ua kapaia aku keia kanaka ma ka ino kapakapa “Keliikui.” Ua hoohaahaaia aku ko Kaahumanu II kulana e keia kanaka, a papaia oia mai ka ike ana aku i ka moi, a lawe a’e la o Kaomi i ka mana e paaia ana e Kaahumanu a paa a’e la ma kona mau lima.
Ua hoopukaia a’e la ua hoopauia na kanawai apau, koe na kanawai pepehi kanaka, aihue ame ka hoala haunaele; nolaila hoomaka hou iho la na hale puhi lama e hana waiona; hoala hou ia ka hula, a heomaka na kanaka e ona, e like me ke au ia Liholiho. Ua holo mai la o Hoapili, ka makuakane hanai o ka moi, no Honolulu nei e hui me Kamehameha III, a uwalo aku la iaia e haalele ia mau hana naaupo; aka aole i hooloheia aku.
I ka hapawaena o ka malama o Malaki, 1833, ua hoike aku la ka moi i kona manao e lawe a’e i na lawelawe aupuni ana ma kona lima. Ua kuahaua ae la oia i kekahi halawai makaainana nui, a ma ua kalawai la i manaoia aku ai e kiola a’e ana oia ia Kinau mai ke kulana Kuhina Nui a hoonoho a’e ia Liliha, a i ole ia Kaomi, ma ia makalua. O keia kekahi o na halawai makaainana nui i malamaia iwaho o kahua, a ua hiki a’e la o Kinau malaila, me kona aloha ana aku i kona kaikunane, a pane aku aku la: “aole e hiki ia kaua ke paio me ka ollo a ke Akua e kau ana mawaena o kaua.” He nui ka poe i manaoi’o e ala i’o a’e ana no he kaua kuloko mawaena o keia manu alii nui.
Haiolelo aku la ka Moi imua o ke anaina, e hoike aku ana ua pau kona mau la kamalii, a e waiho ana hoi i kana koi no ka nohomoi. Alaila, hapai a’e la oia i kona lima iluna no ka hookohu ana aku i kona kuhina nui, a he me e ka hoka o na poe i ku ma ka aoao o Liliha i ko ka moi hoapono loa ana i ko Kianu kulana. Mahope mai, i kona manawa i ninauia aku ai no ia hana ana pla, ua pane mai la ka moi. “He oi ka ikaika o ke Aupuni o ke Akua.” Penei kekahi mau olelo ma ka buke moolelo a Jarves e pili ana i keia mea hookahi: “Ua like me ka uwila ka hopena i loaa’e: a kie koko iho la na mea apau ua hala na la o ke alakai hewa ia.”
No kekahi manawa mahope mai, ua ala a’e la na manao like ol, oiai ua maopopo a’e la aole ka moi ma ka aoaoa uuku. Ma Oahu nei no na’e ka oi loa aku. Ua haaleleia na halekula hoonaauao: kakaikahi ka poe hele i na halepule, a ma kekahi mau wahi ua hoalaia mai la na hana o ke an poeleele. O keia ka wa i kapaia e na Hawaii,”Ka wa o Kaomi.” Iloko na’e o keia uluaoa o ka aina, he hookahi mea maopopo loa i ala a’e ma keia hana ana o ka moi, o ia ka moku ana o ke kaula nana e hoopaa ana a e hoohuikau ana i na hana o ke aupuni ame na ekalesia, a e hookahua paa loa ana hoi i ka pono Karistiano.
(Aole I pau.)
KE LOAA OE I KE ANU INO.
O kou makmake i laau lapaau nana e haawi koke mai i ka oluolu la oe. E kii oe i ka Laau Kunu a Kamalena (Chamberlain’s Cough Remedy). Aole e nele ke ola iaia a me ka hikiwawe no hoi. Ke kuiaila nei e na halekuai laau lapaau apau. BENSON, SMITH & CO., LTD., na Agena ma Hawaii nei.
Ka Huaale Helu Ekahi
O na kane ame an wahine o na papa ilike ole amen a kulana like ole: na poe eli lanahu, na lolo, na kahunapule, na mekanika, na kelamoku, na poe mahiai, na haumana, na kupakako, na poe kaahele, na poe hoho makaikai – ina no ia ma ka moana, ma na papu pale palena aina, iloko o na lua maina, keena oihana a i ole kula hoonaauao, paha; iloko o ke kulanakauhale a i ole ma na kuaaina. – e ike ana no lakou o na Huaale a Ayear’s ola ka helu ekahi no ka hoomaemae ana mamua o kekahi mau laau e ae, a ma na ma’i hoi apeu i kupono no ka hoohemo ana.
Huaale a Ayer’s
He hoohemo kana me ka maikai; ke hoola nei keia mau hunale i ka eha iloko o ke poo, manawahua ame na pilikia apau oloko o ka opu. Ua hanaia me ke ko momona.
Aole he mau huaale maikai loa i like aku me na HUAALE A AYER’S.
Ua hoomakaukauia e Dr. J. C. Ayer & Co., Lowerll, Mass, U.S.A.