Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIV, Number 1, 5 January 1906 — Page 4

Page PDF (1.28 MB)

This text was transcribed by:  Gloria Vlachos
This work is dedicated to:  Na Lei Hulu I Ka Wekiu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IANUARI  5, 1906.

-----

 

nimana ke hele ae iloko o ka malapua he elua hora mahope aku o ka hora umi-kumamalua o keia po, na hiki no ia'u ke hoike aku iaia."

 

                        "Aia anei he wahi kokua!" i ninau mai ai o Hobadana, me ka hoihoi.

 

                        "Aole e hiki ia'u ke hoike aku ia oe i keia manawa." i pane aku ai o Alabia.  "O ka'u wale no e hoike aku ana ia oe i keia manawa! Ina aia he kokua, he hookahi wale no wahi e loaa ai.  E imi no wau malaila: a, i ka manawa a'u i hoike aku nei, e ike no oe i ka hopena. E imi no wau ia mea ina nae e ae mai ana kuu hakuwahine nei."

 

                        " E hilinai ana wau maluna ou, e Alabia," wahi a Ulina.

 

                        "A e kalaia mai ana anei wau no ko'u komo ana mai nei ianei?" i ninau aku ai o Hobadana.

 

                        "Ae" i panai aku ai o Ulina.  Ina aole i hala aku o Alabia no ka puka, ame ka hahai ana aku o Hobadana iaia, ina no ua hoonui aku o Ulina i kana mau olelo.

 

MOKUNA IX.

 

KA HORA O KE AUMOE.

 

                        "O keia au mea a kaua i ike ae nei ua like me kekahi moeunane i ua Ulina la.  Pani iho la oia i kona mau maka-a kakaa ae la-a ku ae la iluna-holoholo ae la iloko o kona rumi-no ka manao wale no e hooiaio iho ina paha eia no oia ke ala nei.  He mea oiaio anei na huipu oia me kekahi lala o ko Kulianan puali powa-ua komo mai hoi iloko o kona rumi- a ua haalele iho?   He hoaloha hoi no Kuliana. i huli mai i na kokua ana mai iaia aku ma ka aoao o ka haku o na powa?  E hoao ana ua Ulina la a kaua e hoolilo ae ia mau mea apau i mau mea oiaio, a ia manawa i komo hou mai ai kana Alabia.

 

                        Pa@iia aku la ka puka, a puana ae la o Alabia, iaia i noho iho ai iluna o kekahi noho:

 

                        "E hiki mai ana oia iloko o ka malapua he elua hora mahope aku o ka hora umi-kumamalua, e kuu lede: a ina ua hiki ia kaua ke kokua aku iaia, e hana kaua i ka kaua hana me ka hikiwawe e hiki ana ia kaua."

 

                        "Kokua," i pane aku ai o Ulina, e haka pono ana hoi kona mau maka maluna o kana Alabia.  "Pehea e hiki ai ia kaua ke kokua aku ia Kuliana?"

 

                        "He hiki no ia kaua ke kokua." i panai aku ai o Alabia, me kona noonoo nui.  "Ina oe e hana ana i kekahi kokua nona, ke manao nei wau e loaa ana no he alahele e hooko ia mai ai ua mea la."

 

                        Noonoo iho la i Ulina no kekahi manawa, alaila pane aku la:

 

                        "Ina na hoike mai nei kela kanaka ia kaua i ka mea oiaio: alaila me he mea la he mea pono ia'u ke kokua aku iaia: a he mea oiaio no paha kana moolelo i hoike mai nei.  Ua hiki loa ia'u ke ike iho i ka loaa io o ka mea nana e hoonioni i na hoa o Kuliana ina oia e make ana. a he mea hiki io no ia lakou ke wawahi iho i keia kulanakauhale: a he mea oiaio, ina e lilo mai ana o kaua na puukalahala nana e hoopakele ae i keia kulanakauhale mai keia haawina weliweli ae. o ko kaua kuleana ia e hooko aku ai."

 

                        "Pela ko'u manao." wahi a Alabia.

 

                        "Aka.: i hoomau aku ai o Ulina, "ina eia io o Kuliana malalo o ka mana o ka moi. alaila aia oia ke paa nei iloko o kekahi o na lua hohonu a paa loa o ka halealii; a malia paha ke kiai paa loa ia nei oia.  Pehea e hiki ai ia kaua ke huli aku iaia?"

 

                        "He hookahi wale no alahele au e noonoo nei," wahi a Alabia, a ia manawa no hoi i hoonohonoho iho ai oia i kana papahana, me kona hoomau ana no i ke kamailio.  "O keia mau koa paele elua. o Oma ame Selima, o laua pu kekahi ma keia hopupio ana i ka haku opio, a malia paha hoi aole no hoi laua i hooneleia i ke ku kiai ana aku iaia.  Ina ua pololei ka'u koho mai keia mea oiaio mai, oia hoi aole i hoike akeaia ae ka paapio ana mai o Kuliana ma ke kulanakauhale nei. oiai o ia aoli no ka mea e ikeia ana in a i ike na aiiikoa o ka moi i keia mea.  No keia Oma, na aie oia i ko kaua lokomaikai, a ke manao nei wau, ma kona ano. e oluolu mai ana oia e uku mai ia kaua. O keia ke kanaka i loaa ai ia kaua ua maule a e waiho make ana ma ka'e o ka lokowai, a he kanaka make oia in a aole kaua i malama iaia.  Aole aei ou hoomanao i na mea e pili ana no ia hana a kaua?"

 

                        "Ke hoomoanao nei wau, he hookahi makahiki i hala ae nei, oiai o ko'u mama kakahi me a'u. ua loaa aku la ia kaua kekahi koa e waiho ana iloko o ka elaela." wahi a Ulina.  "Ke manao nei wau na pepehiia oia e kona mau hoahele."

 

                        "Ua aneane oia e make loa mamuli o kona pepahiia ana e kekahi poe kauwa no Alepo," i hoomoakaka aku ai o Alabia.

 

                        "Ke hoomanao nei wau." i kakoo aku ai o Ulima.  "Ke hoi mai nei na hoomanao ana no ia mea.  Na'u ponoi no i holoi ae i na palapu o kona poo. a wahi hoi i kona mau ehaeha, a nau hoi i lawe mai i ka laau a kuu makuahine i haawi mai ai."

 

                        "Ae, e kuu haku.  Mai ia manawa mai ko'u ike ana i ua kauwa la-a na ike pinepine aku hoi wau iaia-he lehulehu na manawa ana i lawe mai ai i na kauoha i kou makuakane-a ua maopopo no hoi ia'u ua paa maoli no kona manao aloha.  Ina he wahi mana kekahi ia Oma e wehe ae ai i ka puka o ka halepaahao, alaila he wahi manao lana no."

 

                        "Aka, e loaa ana anei oia ia oe?" i ninau aku ai o Ulina.  Ua ninau oia me ka iini nui, a aole hoi oia i huna hou iho i ke kumu maoli o kona pihoihoi.

 

                        "Ua hiki ia'u ke hoao aku." i panai aku ai o Alabia; "a me he mea la e loaa ana no he wahi kokua pokole no kaua.  O Subala, kela kanaka kauwa i lawelawe ai nou no kakahi mau makahiki loihi. he hoaloha pilipaa loa oia no keia Oma.  E hele pu no o Subala me a'u, a malia o loaa aku ke kanaka a maua e huli aku ai.  He mea pono anei ia'u ke hele koke aku?"

 

                        "Ae, e Alabia. E hele koke aku i keia wa ano.  E akahele, no ka mea aia maluna o ka ma-lu loa o kau lawelawe ana e pono ai kau misiona.  Ua lawe mai wau i keia hana iloko o ko'u mau poholima, a ke haawi nei wau i ko'u ikaika apau no ka hookoia.  E hele aku a e lawe mai i ka haina me ka hikiwawe e hiki ana ia oe."

 

                        Haalele iho la o Alabia i kona hakuwahine. a ia Ulina i noho hookahi iho ai. ku ae la oia iluna a hele aku la ma kekahi puka aniani.  Ua hoi hou mai la ka hie maluna o kona mau papalina, e mohaha maikai ana hoi kona mau maka.  O kela koko oiaio iloko ona aia ke hoonioniia la me kekahi mana hou, a no kekahi manawa ua poina iho la oia i ka moi a kalele loa aku la kona mau manao no ka opio iloko o ka poino.

 

                        Aole i piha ka hora hoi mai la o Alabia, a na ka hoihoi mai o kona mau maka i hoike ae aole oia i kono hewa.

 

                        "E kuu haku maikai, ua hana mai o Subala me ka oiaio no kaua.  Ua halawai aku wau me ia me ka nui ole o ka hana, a hele koke aku la oia e huli ia Oma.  Ua loaa aku o Oma iaia ma ka halealii. a ua hele pu mai nei oia me Subala, a eia laua maanei."

 

                        "O Oma Subala, a eia laua maanei.

                        "Ae."

                        "A heaha kaua i hoika mai nei?"

                        "Aole mau i hoike aku nei iaia i kakahi mea e pili ana o Kuliana .  Ua manao wau nau ia e hana aku.  O oe o kaua ka mea i loaa he wahi mana e hoolohe mai ai kela ia oe."

                        "Alaila, ua pono iho la-e lawe koke mai iaia, a mai keia manawa aku e noonoo ai wau."

(Aole i pau.)

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa AME Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia Simeon K. Nawaa.)

-----

MOKUNA XXIII.

(KAU POO ELIMA.)

KE KAUA O MEKIKO.

-----

                        Mamuli o ka poeleele e ana ua hiki ole i na Amerika ke uhai aku mahope o na Mekiko e auhee ana; aka moe iho la no lakou me ka paa no i ka lakou mau meakaua me ka manao i kekahi la a'e e hoomau hou ia aku ai ke kaua, e ia na ka mea hilu loa, i ke ao ana a'e keia aole he ike ia aku o ka enemi.  Ua kuemi hope aku o Santa Ana no Aqua Newva, a iloko o na la pokole. ua hookauliilii ia a'e ia kona pualikoa mamuli o ka haulehia ana.  Ia lakou e auhee ana ua waiho iho la maluna o ke kahuakaua he elima haneri poe i make a i eha, a o ka nui maoli o ko lakou poe i poino ma keia kaua ana he elua kaukani a oi; ma ka aoao hoi o na Amerika. mai ka poe i make, nalewale a i eha he ehiku haneri me kanaha-kumamalima.

 

                        I ka la hoi i malamaia a'e ai ke kaua ma Buena Wista, ua hookukeia aku e Kapena Webster, kekahi o ko Amerika mau kapena ma ia kaua. a e alakai ana hoi i kekahi wahi pualikoa uuku o na Amerika, na Mekiko no lakou ka huina nui o ewalu haneri, malalo o Generala Minon, mai Saltillo aku.  He ekolu la mahope mai ua haulehia iho la kekahi hapa o ka poe enemi i na Konela Morgan ame Irwin ma Aqua Frico, a ma ka la 7 hoi o Malaki, lanakila iho la o Mekia Cidding ma de kaua o Ceralvo.

 

                        I keia manawa e malamaia nei keia mau kaua ana i hoikeia ae la, na make aku la o Generala Taylor no Walnut Spring. e kokoke ana i Monetery, a malaila oia i noho iho ai no kekahi mau mahina @@ ke kaua ole, a iloko o Sepatemaba 1847 hoi aku la oia no kona h@@, a malaila oia i hookipaia mai ai me ka honohano nui.  He ekolu makahiki mahope mai, kohoia iho la oia i Peresidena no Amerika Huipuia.

 

                        I keia mau mea e hanaia ana ma ka huli hema o Amerika. aia hoi ke ala la na lawelawe kaua ana ma ka akau no o Mekiko, ma ka huli komohana hoi o Amerika.  Ua kauohaia aku o Mekia Stephen W. Kearney, i komisinaia ae hoi i ka hapa hope o 1846 ma ke kelana Mekia-Generala, a hoonohoia aku hoi i alakai no ka pualikoa nana e komo ae i ka hui Komohana. a e noho ana ma ka Papa o Leavenworth, e kii ae ia Nu Mekiko ame Kaleponi.  Mamua aku o keia manawa. ua ala mai la he mau like ole mawaena o na Mekiko ame Kapena John C. Fremont, ko Amerika aliikoa i hoounaia aku ai me eono haneri koa no ka huli ana i kekahi hapa o Nu Mekiko ame ka aekai Pakipika.  Iaia i hookokoke aku ai i ka aekai Pakipika. na ku-eia mai la oia e Generala Castro o Mekiko.  Ua kuemi hope aku la o Fremont no na mauna, a malaila oia i kahea ae ai i na kanaka Amerika apau e noho ana malaila e hui pu mai me ia, a me ia mau kokua ana i lelekaua aku ai oia i ke kahua hoomoana o na Mekiko ma ke alahele o Sonoma, ma ka la 15 o Iune, 1846, a lilo pio mai ia wahi.

 

                        Aole nae i pau ke kaua malaila, ua malamaia ae no he mau hakoko liilii ana, a ma ka la 5 of Iulai i hoopuehu liilii ia aku ai ko Castro pualikoa, a kukala ae la na Amerika ia lakou iho he poe kuokoa, a hookau aku la ia Fremont i poo no lakou.

 

                        He elua la mahope mai, ua kipoka ae la o Komodoa Sloat. ke alkai hoi o ko Amerika aumokukana ma de Kai Pakipika.  i ke kulanakauhale o Monterey a ma ka la 9 lawe ae la oia ia Kapalakiko Aneane paha e hookahi pule. hoea ae la o Komodoa Stockton malaiia a lawe ae ia i ko Komoloa Sloat makalua. a i ka la 17 o Augate, na nui pu ae la oia me Fremont a lawe ae la i ke kulanakauhale o Los Angeles ke Kapiiala o ke Kaiana o Los Angeles, Kaleponi, i keia manawa.

 

                        Iloko o Iune, haalele iho la o Generala Kearney i ka Papu o Leovenworth me eono haneri koa. a mahope o ka maki ana no eiwa haneri mile. hiki aku la oia ma Santa Fe, ke kulanakauhale kapitala o Nu Mekiko.  Iaia ma kana huakai aole loa oia i halawai mai me na akeakea ana. a iaia i kokoke aku ai i Santa Fe. ua holo mahuka aku la ke kiaaina ame eha kaukani koa Mekiko me ia. a haalele iho la hoi i na makaainana oia kulanakauhale i mau pio na na Amerika. Lawe ae la o Kearney ia kalanakauhale. a hookohu aku la ia Charles Bext i Kiaaina. alaila hooman loa aku la i kana huakai no Kaleponi.

 

                        Iaia ma kana huakai no Kaleponi halawai iho la oia me ka elele mai ia Komodoa Stockton e hoike aku ana iaia i ka lilopio ana o Kaleponi ia Fremont ame ia. nolaila hoouna aku la o Generala Kearney i ka hapanui o kona mau koa no Santa Fe, a me eha haneri koa hoomau loa aku la oia i ka hele ana no Los Angeles.  Ma ka la 27 o Dekemaba. hui aku la oia me keia mau aliikoa, a hui like ae la keia mau aliikoa ma na hana hoohanohano a ko lakou aupuni i hoomakaukau ai no lakou. a paa hoi ko lakou mau inoa ma ko Amerika moolelo. o lakou na aliikoa nana i lawe haaheo ae i ka Mokuaina o Kaleponi a paa he hapa no na Kokuaina Huiia.

 

MOKUNA XXIV.

 

KEKAHI MAU MEA ANO NUI O HAWAII NEI

 

                                    "E na makamaka heluhelu o ke "Kenekuria Uni-kumamaiwa." mamuli o ka holokiki loa o ka peni a ka meakakau ua haule hope o Hawaii nei ma ke "Kau Poo Eha." a ua lele aku i ke "Kau Poo Elima" mamua o ka hoikeia ana aku o kekahi mau mea e pili ana no Hawaii nei.  Ma keia ke panee aku nei ko oukou meakakau i ko Hawaii nei mea ano nui o ke "Kau Poo Eha".  mamua o ka nee hou ana aku i ke "Kau Poo Elima."

 

            KA HANAINOIA ANA O NA KAKOLIKA.

 

                        Mamuli o ke kauoha i haawiia e Kaahumanu ia Kiaaina Boki ma ka la 8 o Augate, 1829. na kuahaua ae la o Boki i na kauaka Hawaii e papa ana i ko lakou hele ana i ka hoomana Kakolika Roma.

 

                        Ia Kaahumanu i hoi mai ai mai Kauai mai. i ka hapamua o ka 1830. ua hoomaka koke iho la oia e hooponopono i kekahi mau lawelawe hemahema ana a Boki.  I keia manawa i hukiia aku ai kona noonoo no ka holomua o ka manaoio Kakolika iwaena o na kanaka Hawaii, nolaila kauoha aku la oia i na kahuna Kakolika e hoopau ae i ko lakou a'o ana aku ia hoomana.  Ua kauoha pu aku la no hoi oia i kekahi poe kanaka Hawaii e waiho i na lei ke'a Kakolika a hooweliweli aku la ia lakou e hoopa'iia no ina e hoomau aku lakou pela.

 

                        O Luika, he wahine Hawaii i bapetizoia ma Kelaponi ma ka hoomana Kakolika. ka Kaahumanu i lawe ai imua o kona alo me ka manao e hoololi ae ana keia wahine i kona manaoio: aka na paa loa iho la no kona manao a ua hauainoia oia.  Ua loaa iho ka manao iloko o Kaahumanu e hoouna aku iaia no Kahoolawe (ka aina i hookaawaleia ia manawa no ke kipaku ana i ka poe ha'iha'i i na kauoha a Kaahumanu), eia nae na komo akekea koke ae la o Mr. Rikeke, a hoihoi ia mai la o Luika no Honolulu nei.  Ia Kaahumanu ma na Pali Koolau, ua hookau aku la o Kinau i ka hoopa'i maluna o kekahi poe Hawaii malalo no o ka hoomana ana i ke Akua ma ka hoomana Kakolika, e hoohanaia ana hoi ua poe la ma ke kukulu ana i na pa pohaku. a o na wahine hoi ma ka nanala moena.

(Aole i pau.)