Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 48, 1 December 1905 — Page 4
This text was transcribed by: | Diane Poche |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPA KUOKOA, POALIMA, DEKEMABA 1, 1905.
ai i ka rumi, e ukaliia ana hoi e kona makuakane; a ia ua moi la i hala aku ai, noho ino iho la oia ilalo, a aku aku la kona poo maluna o Alabia.
"O!" i puana ae ai oia, "ke manao nei wau ua oi aku ka'u mea i hana'i mamua o ka mwa kupono. Aole loa e hiki ia'u ke lilo i wahine na kela kanaka! Aole loa e hiki ia'u ke lilo i wahine na kela kanaka! Aole wau i hoomaopopo mua iaia a hiki i keia manawa. E pepehi no oia ia'u!
"Hamau!" i hawanawana iho ai o Alabia; eia nae aole i hooloheia ae ia hawanawana ana.
MOKUNA VI.
KE KANAKA ISERAELA.
I ka manawa i haalele iho ai ka moi i kana wahine hoopalau ua piha oia i ke pahaohao; a e like me ka loihi o kona manawa i noonoo ai maluna o na mea i hanaia ma ke awawa, pela no i kuhohonu loa iho ai kona huliu ame kona piena. Hele hookahi aku la oia iloko o ka malapua a hiki i ka napoo ana o ka la, alaila hoi aku la oia a kauoha aku la i kona kuhina e hele mai imua ona.
"E Aboula Casema, heaha kou manao no keia hana limanui a ka Weli o Damaseko i hana iho nei?"
"Ke manao nei au o keia kekahi o na hana lapuwale loa," i pane aku ai kona kuhina.
"Ua hoike mai anei ka kaua kaikamahine a oi aku mamua o ka'u mea i lohe ai?"
"Ua hoike mai oia i na mea apau ana i ike ai, e kuu haku. Ua hele mai keia powa e like me kana i manao ai, o ia hoi no ke kaili ana aku iaia mai ka moi aku o Damaseko; aka na hoole loa aku oia i ka hele pu ana me ia; a mamuli o k ahoole paakiki o Ulina, u ahaalolo iho la o Kuliana iaia. Ke manao nei no nae au, ua haalele koke ilio oia mamuli o kona maka'u o hiki mai oe me kekahi pualikoa nui a ku-e iaia."
"Aole o'u kanalua o ia maoli no ke kumu, e Aboula. Aka aole i hiki mai ka hopena o keia mea. Ua loihi loa ka manawa a keia diabolo e holo laula nei. Ua haawi mai oia i na puupuu ikaika loa maluna o ko kakou oihana kalepa, a i keia manawa eia oia ke hoao nei e hoopilikia i ka kakou poe kaikamahine nawaliwali. Ua hiki i ka manawa e hiki ole ai ke hele maalahi na huakai lawe waiwai mai Damaseko aku: aole no hoi i maluhia ko kakou poe kelepa ia lakou e huli hoi mai ana. E like me ka oiaio ana o keia lani maluna o kaua, he mea pono e hoopau ia ae keia mea! He mea pono ia'u ke imi aku i alahele e paa ai keia kanaka. Ua hoouna aku wau i ko'u mau pualikoa no ke ku-e ana aku iaia, a ua alo ae oia i kekahi manawa, a i kekahi manawa no hoi ua halawai mai la oia me ko'u mau koa a hoohaulehia ia lakou. E kuu uhane, e nana mai oe i keia. Uua hui ae oia me na kaukani o ko'u mau koa, a hookuemi hope ia mai lakou e ia ma na kula o Abilena me he mea la he poe wahine lakou. heaha ka;u e hana'i, e Aboula?"
"He hookahi wale no alahele, e kuu haku, a'u e ike nei. He mea waiwai ole ka hoouna ana aku i kekahi pualikoa e ku-e aku iaia; oia he kanaka maalea a hikiwawe oia; a ina aole e hiki iaia ke hoohaulehia mai i kou mau koa, ua hiki iaia ke alo ae mai ia lakou ae. He mau kiu kona apuni ka aina nei."
"Ae, ua ike no wau he mau kiu kana!" i hooho ae ai ka moi, me ka piha ukiuki. "He mau hoaloha no hoi kona iwaena o ka poe e noho kokoke nei i ko kakou kulanakauhale. Ke iini loa nei wau e hopuhopu aku i keia poe."
"He mea pono e hopu mua aku i ko lakou poo."
"A---pehea hoi e hana aku ai?"
"He mea pono e hanaia me ka maalea. Ina aole e hiki e loaa kekahi mea nana e hoowalewale a hopu aku i keia Weli, ke maopopo ole nei ia'u pehea la oe e lanakila ai maluna ona. Ina e loaa kekahi kanaka maalea a naauao, manao paa a hoomanawanui ke manao nei wau e nui ana ka pomaikai e loaa mai ana. E hoomanao oe, ina he wahi iloe uuku, e hana ana iloko o ka ma-lu, e hina no ke kumulaau nui iaia."
"He oiaio kau i olelo mai la, e kuu Aboula maikai. He mea pono e hana ia keia mea me ka ma-lu loa. Ua loaa anei he kanaka o ia ano iwaena o ko'u poe kanaka?"
"Pehea hoi o Iuda, ke kanaka Iseraela," i pane aku ai kona kuhina.
Ua hoohikileleia ka moi a pa'ipa'i ae la i kona mau lima i kona manawa i lohe aku ai i ka inoa.
"Malalo o ka malu o Tartars, e kuu Aboula maikai, ua loaa ia oe ke kanaka kupono . Eia o iuda me kakou i keia manawa. Ia'u i komo mai nei iloko nei e ku ana oia ma ka ho-lo. E hoouna aku ana wau i kekahi mea e kii aku iaia."
Ua hoounaia aku la kekahi o na kauwa e ku ana mawaho o ka rumi i kela manawa e kii aku ia Iuda, a aole nohoi i loihi loa hoea ana ua Iuda la. He kanaka aoo oia, lauoho eleele, a mau maka uwila; me kona papalina loloa, i okomoia hoi me ka maalea, a he mama hoi kona oni ana , a he ikaika no hoi kona mau lala. He kanaka pahaahaa no hoi oia, a ina he mau mea kekahi i lawa ole no kona wahi kino, ua piha ia mau mea mamuli o kona maalea a eleeleu. Ma damaseko oia i noho ai mai kona manawa keiki mai, oiai ua haalele aku kona makuahine ia Iudea iloko o ka ilihune ame ka hoohilahilaia, a haawi aku la ia Iuda i kekahi o na aliikoa o ka moi.
"E Iuda," wahi a moi i pane aku ai. "ke makemake eni au e hana oe i kekahi hana ku no i ka pilikia; aka nae, ina e holopono ana kau lawelawe ana, e oi aku no ka hanohano e loaa ana ia oe mamua o na pilikia la. E ae ana anei oe e hoao?"
"E hana no wau i na mea apau, e kuu haku, e loaa mai ai ia'u ka hanohano ame ka ukupanaiia," i pane aku ai ua kanaka Isaraela la me kona kunou hoohaahaa ana aku. "E haawi mai ia'u i ka pono e lilo i makaainana, a e kaei mai i ka pahikua ma ko'u puhaka ma ke kulana lukanela, a e hana no wau i na hana apau au e makemake mai ai na'u e hana. Aole no hoi wau e kanalua ana i ka hele ana aku imua o ka Weli o Damaseko."
"Ha! O keia ka'u mea i makemake ai nau e hana mai, e Iuda. O keia kanaka powa ka'u e makemake nei e paa mai. Ina e hiki ana ia oe ke pepehi aku iaia, a lawe mai i kona poo no Damaseko, e hoolilo no wau ia oe i makaainana; a ina e hiki ana ia oe ke lawe ola mai iaia imua o ko'u alo, a waiho mai ia Kuliana iloko o ko'u mau poholima, aole o ka pono makaainana wale no ka'u e haawi ana ia oe, a hoopaa aku hoi i ka pahikaua ma kou puhaka ma ke kulana lukanela, aka e haawi no wau i home nou a i wahine nau.
Kakaa ae la na maka o ua kanaka Isaraela la me ka hoihoi, alaila holoholo ae la oia iloko o ka rumi no kekahi manawa, a hoi aku la no kahi a ka moi e noho ana.
"E kuu haku," i pane aku ai oia, "e haawi mai i manawa no'u e noonoo ai no keia mea a hiki i ke kakahiaka o ka la apopo. Iloko o na hora he umi-kumamalua mai keia manawa aku e lohe no oe i ka'u haina. Ina wau e hele ana ma keia hana he mea pono ia'u e ike mua ina paha e holopono ana. E hui no wau a kamailio me na kauwa au i ike i keia kanaka powa ame kona poe, malia paha o ka lakou mau mea i ike ai oia na mea nana e kokua mai ia'u."
"Mai hoike no nae oe i kekahi mea e aku i kau misiona. He mea pono e loaa ole he wahi ike ia lakou no keia mea."
"Ua maopopo aku la ia'u kou manao, e kuu haku; a e makaala loa no wau. E ae ia anei e like me ka'u i noi aku nei?"
"Ae a he mea pono hoi ia oe ke hoomaopopo iho he mea pono e hana ia keia mea apau pono ina nae e hiki ana."
"Ua maopopo aku la ia'u kou manao, e kuu haku; a he mea pono ia oe ke ike iho e hoohana aku ana wau i ko'u maalea piha."
(Aole i pau.)
Kenekuria Umi-kumamaiwa
---AME---
Kana Mau Hana Kamahao.
(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)
MOKUNA XIX.
(KAU POO EKOLU.)
HAWAII MALALO O KAAHUMANU.
Ua hoomau aku no o Boki i kana mau hana uhaai, a komo nui loa aku la oia iloko o k aaie, a nele mai hoi ka aina me ka laau ala. Iloko o Novemaba, 1829, hiki mai la kekahi haole maanei mai Port Jackson, a nana i hoike ae i ka ike ia ana o kekahi aina ma ka Pakipika Hema, i piha me ka laau ala, a waiho ae la oia iaia iho i alakai no kekahi huakai e makemake ana e holo akju no keia aina. Komo koke iho la ko Boki makemake e holo aku no keia aina, iloko no nae o ke ku-e ikaika a kona mau hoaloha Hoomakaukau iho la oia i na moku "Kamehameha" ame "Becket" no keia huakai ana. Aia i Kauai o Kaahumanu i kela manawa. Lawe ae la o Boki i ke alakai ana i ka moku "Kamehameha," a o Manuia, kona hoaloha, ke alakai o "Becket," a o ka nui o na poe i holo pu aku me loaua he hookahi haneri ame kanahiku-kumamaiwa. Aneane e pau loa ma keia huakai ka nui o na poe ku-e ia kaahumanu ame na minakele. haalele iho la lakou ia Hawaii nei ma ka la 2 o Dekemaba, a ku aku la ma ka mokupuni o Rotuma, a mailaila i ku iho ai o Boki no eha la, a lawe hou ae la i mau kanaka hou malaila no ke kokua ana i ka oki laau ala. He umi hoi la i ku ai o Becket malaila, a holo aku la mahope o Boki ma no ka mokupuni o Eromanage. O keia ka ike hope loa i hoomaopopoia e pili ana i keia huakai a Boki ame kona mau hoa, a o ko lakou nalowale ana, eh meahuna ia a hiki i keia manawa, aole he mea nana i hoike ae.
No elima pule ke ku ana o Becket ma ka mokupuni o Eromanago, aka mamuli o k ahoohakaka o na kamaaina o ia mokupuni ame ka nui ma'i o na Hawaii, ua haule wale ka huakai huli laau ala. Ua nui ka poe i make iwaena o lakou, a o Mannia kekahi. O ke koena iho o na poe ma ia huakai, ua haalele aku la lakou i ka aina, e huli hoi ana hoi no Hawaii nei. Ma ko lakou alahele no Hawaii nei, kipa ae lakou ma ka mokupuni o Rotuma, a waihoia ka poe ma'i malaila. Ma ia alahele no ka aina nei, ua make iho la kekahi poe, a i ko lakou hehi hou ana i ka aina hanau ma ka la 3 o Augate, 1830, mailoko mai o kela huina nui he iwakalu wale no i koe mai, a iloko o keia huina he ewalu ilikea.
He lono kaumaha keia no na ohana o ka poe i hele ma keia huakai a Boki, a ua olo ae na leo uwe ma kela ame keia wahi o ka aina.
Iloko o Mei, o ia makahiki no, haalele iho la o Kaahumanu ame ka moi ia Oahu, a holo aku la no ka makaikai ana i na mokupuni o Maui ame Hawaii, e waiho ana hoi ia Oahu nei malalo o ka malama ana a Liliha ame Kinau. I ka manawa e kaawale ana na alii nui o ka aina, a mamuli hoi o ka lono kaumaha i laweia mai e Becket no ka huakai a Boki, ua maka'u iho la o Liliha o lilo kona kulana kiaainawahine no Oahu; nolaila hoomaka iho la oia e hoala i na hana ku-e. Ua hoohoihoiia aku oia e kekahi poe ilikea, a kuai iho la oia i na pu ame na poka, a hoopiha ae la oia i na papu me na kanaka i lako me na meakana, i laweia mai hoi mai Waianae mai. I na 'lii ma Lahaina, hoouna aku la o Kinau i ka lohe ia lakou no na hana a Liliha, a hoounaia mai la o Hoapili e hui ku-ka me ka oluolu me Liliha, a haawi aku la o Liliha i ka papu iaia, a nana i paa iho a hiki i ka hoea ana mai o Kaahumanu iloko o Maraki, 1831.
Ma ka halawai a ka ahakuka ma ka la 1 o Aperila, ua hookohuia ae la o Kuakini i Kiaaina no Oahu nei, a o Naihe hoi ko Hawaii. O keia iho la na mea nui i ala ae i ke Kau Poo ekolu o ke Kenekuria Umi-kumamaiwa ma Hawaii nei, a malalo hoi o ka noho hoomalu ana a kaahumanu.
MOKUNA XX.
(KAU POO EHA.)
NA LA O WEBSTER AME CLAY.
(HOAKAKA.---Mai ka 1820 a hiki i 1830 aia na Mokuaina Huiia o Amerika ke noho la iloko o ka maluhia ame ka nee malia ana o na hana hooholomua maluna o ka aina. O na mea ano nui i hoike mua ia aku ma ia kau o ia iho keia: Ka ae lokahi ana no Misouri---Ke Kanawai Monroe---Ka weheia ana o ke alawai o Erie---Ka lelekauaia ana o Alamo.)
Aole i like aku ko Keakakona kulana me na Peresidena eono mamua aku ona. Oia mau Peresidena, mai ka wa mai o Wasisetona a hiki ia Adams, he poe lakou i hoonaauao maikai ia a i hoolilo hoi i ko lakou mau la e ola ana mamua o ko lakou lilo ana ae i mau alakai no ka lahui, ma ka huli ana i na ninau ano nui o ka nohona lahui ana . No Keakasona hoi, he kanaka oia i ulu ae ma na palena aina kuaana, kahi hoi o na pualikoa e noho ana no ke kiai ana i na wahi no ho o na ilikea mai ke komo ana mai o na Ilikini, a ua ikeia hoi oia e ka lahui ma ke ano he alakai wiwoole iloko o n akaua lehulehu ana me an Ilikini, a o ke kanaka hoi nana i hoohaule aku i na Pelekane ma Nu Olina.
O ka poe i hahai aku mahope o kona mau kapuai, ma na hana kalaiana, na ikeia lakou he poe Demokarata, he aoao kalaiaina hoi i manao na na makaainana no e lawelawe i ko lakou mau hana ponoi me ke komo akeakea nui ole mai o ke Aupuni Federala. Ma kekahi aoao e ku-e aku ana, malalo o ke alakai ana a Henry Clay, oia ka aoao Repubalika Lahui, a e olelo ana hoi ia aoao he kuleana laula ko ke aupuni i ka mana kiekie e hookele i na hana o ke Aupuni Nui. Ua kakoo pu ia aoao i ke dute ana i na waiwai komo mai ame ona Banako o na Mokuaina Huiia, me kona mau lala, a e hoopukaia na palapala ae lawelawe dala e ke aupui aole hoi na kela ame keia banako kuloko.
O ka ninau i paio nui ia iloko o ka ahaolelo oia keia: Ina paha na manao ke Kumukanawai ua oi ae ka Uniona mamua o na Mokuaina. Ua paioia keia ninau e Robert Young Hayne, o Karolaina hema, e kakoo ana hoi i ka mana o na Mokuaina, a o daniela Webster, Makekukeka, ma ka aoao e kakoo ana i ka mana o ka Uniona. Ma keia paio ana i loaa aku ai ia Daniela Webster ka inoa hanohano o ka lilo ana i kakaolelo nana i hoike aku i na mea oiaio a o ka po@hana nana i kupale no ko Amerika Kumukanawai. O keia malalo ho nei kekahi o kana mau olelo hope loa ma kekahi o kaua mau haiolelo kupale no ke Kumukanawai: "O ka lanakila ana ame ka Uniona, @i keia wa aku a i ka mau loa, aole loa laua e hiki ke hookaawaleia ae." Ua laweia ae keia mau olelo e ka lehulehu a lilo i olelo a hoopaanaau nui ia ai, a walewaha no hoi.
I kinohi na a@ no na Mokuaina o ka Hema i ke kanawai dute kaupale, oiai ua ike ae ko ka Hema i ka makeke hou e hoolilo aka ai i ka pulu e hiki ole ai ke auhauia; aka o na Mokuaina o ka Akau, ua lele iho la lakou mamua o ke ala ana mai o ka auhau dute, a hoololi ae la i ko lakou ikaika apau ma ka hana ana i ko lakou mau waiwai ponoi iho. O ka dute, ma o na kanawai a ka Ahaolelo i hana'i me ka neepapa, ua apoia na waiwai kalepa apau. Ma keia ano iho la, aia na Mokuaina o ka Akau ke pii ae la ko lakou waiwai, oiai ko ka Hema e ilihune aku ana. O na waiwai nui e puka aku ana mai na Mokuaina o ka Hema no Europa, oia ka pulu ame ka paka, a mamuli o ke kuai hoolilo ana aku i keia mau waiwai i loaa mai ai na waiwai o Europa; aka i ka manawa e pae mai ai keia mau waiwai a kauia hoi na auhau dute kiekie he mea pono e hooliloia aku me ke kumukuai kiekie.
Maanei i ala mai ai ka hakoko ana nana i hoonaueue ae i ka aupuni repubalika. O ke Kanawai e pili ana i ka mana kiekie o na Mokuaina, i hookomoia iloko o ke kumukanawai mua, a i ikeia hoi Na Manao o ka Nohohuina ana, a i kapaeia hoi i ka lua iho o na kumukanawai, ua kau iho ia me ke koikoi, o ka oi aku no nae ma Karelaina hema, a o John C. Calhoun ke kanaka ikaika loa ma ia manao. O ka like ole o na manao i ala mai mamuli o na kanawai dute ame ko lakou mau mea hookaumaha, oia ka mea nana i hoala ae i na manao hoohaunaele e kipi ku-e aku i ke aupuni lahui. Ua malamaia ae he ahaelele Mokuaina ma Karolina Hema iloko o Novemaba o kekahi makahiki ae, a ma na ahaelele la i kuahauaia ae ai he ku-e kumukanawai na kanawai dute, a no ia mea na mana ole a waiwai ole hoi; a hooholoia iho la aole loa e ohiia kekahi auhau dute ma ke awa o Kalekona e ke aupuni lahui. Ua kuahauaia ae no hoi o na hoao ana apau e hooko aku i na mau kanawai la e ku-eia aku no ia ma ka mana o na meakaua, a na ia mea no hoi e hookaawale ae ia Karolaina Hema mai ka noho ana iloko o ke apo hookahi.
I ka noho ana o ka Ahaolelo Mokuaina mahope iho o keia ahaelele ua hooholo iho la i na kanawai i kukuluia maluna o keia kuahaua, a o ka hoomaka koke iho la no ia o na hoomakaukau kaua ana, no ke kakoo ana ia manao. I kela manawa me he mea la aia na ao omamalu o ke Kaua Kuloko ke kalewa la maluna o ka aina, aka na komo koke aku la ka Peresidena a akeakea me ka ikaika. Ma ka la 10 o Dekemaba, hoopuka aku la oia he kuahaua akea, a malaila oia i hoole aku ai i ke kuleana o kekahi Mokuaina e hoole i ka mana o kekahi kanawai i hanaia e ke aupuni lahui, a kaulea aku la oia i ka poe i komo iloko o ia mea ma Karolaina Hema e hookoia no na kanawai o na Mokuaina Huiia me ka mana o na meakaua, ina nae ia e koiia mai ana e hana aku pela.
(Aole i pau.)
[graphic: mixed montage: pen & ink renderings of two unidentified gentlemen in casual attire topmost, with five schematics of sail-boat hulls surrounding a photograph of the boat-race loving cup. Captioned, "KE KIAHA MAKANA KAPIOLANI AME KEKAHI MAU KII MOKU O KEKAHI MAU HEIHEI KAULANA.]