Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 38, 22 Kepakemapa 1905 — Page 4
This text was transcribed by: | Arnold M. Hori |
This work is dedicated to: | Honokaa, Hamakua District; North Hawaii |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPE KUOKOA, POALIMA, SEPATEMBA 22, 1905.
e ku iho ai a hoomoakaka aku i ka laua mea i ike ai, oiai ua paa ka manao o ka ona hale na laua i hana i keia karaima.
He mea hiki no ia kana, e ka mea heluhelu, ke ike iho, ua maopopo no i ke kanaka ona hale ka mea nana i hana i keia hana, oiai me ia no i hanaia ai ka papahana no ko Iavan hui ae me Satanalisa ma ia poi eia nae i mea e nalo ai keia mea a hoala ole ia mai hoi na manao hoohuoi, ua kau aku la oia i ke koikoi o keia hana maluna o ka kana mau opio.
Ma ko Peterika aoao, ua ku aku la no oia imua o ua kanaka la, mahope nae o kona hoalu ana, me he mea la e lele aku ana oia ihope; eia nae ka mea hilu na haawi aku oia i na puupuu ikaika loa. a loaa aku la ua kanaka la ma kona umauma, a he kani hoi kau o ke u, walawala pahu ana ua kanaka la ma kekahi aoao o ke pakaukau.
Ua lele mai la no hoi kekahi poe iho, a ku aku la o Panina e hakaka me lakou me ke koa maoli, eia nae aole i loaa aku iaia ka ike hoolei puupuu o ke kanaka Amerika. Oiai no nae ke lele la kana mau puupuu, aole i lawa ko lakou ikaika e hina ai kekahi o keia poe e aluka aku nei, a ina aole i kokua aku ka makaikiu iaia, ina no paha ua poino oia.
Hopu aku la ka makaikiu i kekahi manapai ikaika loa, a kunewanewa aku la ua kanaka la a pahu ana iluna o ka papahele, a iaia i huli ae ai a nana aku i kona hoaloha, aia hoi e paaia mai ana ka puana i o Panina, a ia manawa no hoi i lele aku ai ka kaua makaikiu a haawi aku la i kekahi peku hoki ma ka opu o ia kanaka, a waiho ana iluna o ka papahele, Ku'i aku la no hoi oia i ke kolu o ke kanaka, a loaa aku la me ke kumupepeiao, a waiho no hoi ia kanaka iluna o ka papahele.
I keia wa akahi no a kuemi hope aku na poe i koe aku, a ia wa i huki ae ai o Peterika i kana pu panapana, a pane aku la
"E hoopau iho i ka oukou mau hana! Ua lawa na hana naaupo ana e like iho la me keia!"
I ka ike ana mai o keia poe i ka pu panapana a ka makaikiu, a mahope hoi o ko lakou hoomaopopo ana e hoohana ana o Peterika i na pu la maluna o lakou ke lele hou aku lakou, ua huli ae la lakou a naholo nui aku la iwaho.
Ia lakou e holo ana ma ka lanai o hope, ua halawai aku la lakou me elua makai, a na keia mau makai i paa mai ia lakou. no na kanaka Pelekane o ke kulana haahaa, e like hoi me keia poe, aole o lakou ike i ke aloha i na makai e like aku me ko Nu Ioka poe.
Ku iki iho la ua poe la, i ka wa a na makai i ku mai ai mamua o lakou; eia nae ia manawa i loheia aku ai ka leo o kekahi kanaka i ka pane ana ae:
"Mai nana kakou ia laua! He elua wale no laua a he nui loa hoi kakou."
"Ae, ae!" i loheia aku ai ka leo o ke kanaka ona hale, oiai o kona makemakeia e ala ae kekahi haunaele me na makai.
Mamuli o ka hanaia ana o keia hana karaima iloko o kona hale, ua manao iho la oia e hoonalowale ia mea ma ka hoala ana i kekahi haunaele nui i mea e kuhihewaia ai ua hanaia ke karaima iloko o ka wa e ulua'oa ana, a i make hoi o Ivana mamuli o ia haunaele ana.
E like me ka lakou i manao ai, ua hoomaka aku la lakou e lele maluna o na makai, a aia pu no hoi na makai ke hooikaika la ma ko laua aoao. Mamuli o ka haiki o keia lanai, ua onou aku la na poe mahope i ko lakou mau hoa, a ano kupilikii no hoi na makai.
Ia manawa no hoi, aia kekahi hana kokua i na makai ke hanaia aku la mahope, a o na mea nana i kokua, oia ono ka kaua Peterika ame Panina.
Ua hopu aku la o Peterika i kekahi kanaka mahope loa o keia aluka, a mamua o ka maopopo ana i ua kanaka la ka hana e hanaia ana maluna ame kona ike maopopo ana hoi i ka mea nana oia i paa mai, aia hoi haloke ana na kupeelima Amerika ma kona mau lima, a kani ae no hoi ka laka, a paa ana ua kanaka la.
"E, auhea oukou!" i hooho ae ai keia kanaka i kona hoomaopopo ana i na kupee e paa ana ma kona mau lima "ua puni kakou i na makai, a ua paa hoi kakou."
I ka lohe ana o kona mau hoa, ua pau iho la ka lakou hoao ana e paio me na makai, a iloko o ka manawa pokole, ua paa iho la na kanaka apau i ka hopuia a kupeeia lakou apau loa.
I kela manawa no hoi ua akoakoa mai la kekahi anaina kanaka nui mawaho. Ke holo mai la hoi kekahi poe makai a hou mai la iloko o ke anaina a hui ae la me ko lakou mau hoa makai.
"Heaha iho nei ka mea i hanaia?" wahi a kekahi o na makai i komo hope aku ai, a ua ninauia aku hoi keia ninau i ka ona hale.
"Aole a'u mea i hana'i. e ka makai," i pane aku ai ua kanaka la, "aka aia he keonimana i eha, a ke kaumaha nei wau i ka hoike ana aku ia oe i keia mea ,oiai he hoaloha ua mea la i eha no'u, a he kanaka hoi i kipa pinepine mai e ike ia'u, a ua ike no hoi wau aole oia he kanaka hoohaunaele a hana ino wale aku ia ha'i, a o keia mau keomana na mea me ia iloko o ka rumi. Ke manao nei wau na laua i pepehi iaia." Alaila kuhikuhi aku la oia ia Peterika ame Panina.
"He mea pono ia oe, e Rune," wahi a ua makai la i pane mai ai i ka ona hale, "e huli ae i moolelo hou nau e hoike ae ai, no ka mea ua ike au me ko'u mau maka ponoi i ke kupee ana o keia keonimana i kekahi o keia poe."
"Alaila, aole a'u mea i ike ai, "i pane aku ai o Rune me ka leo nui.
Hele aku la ua makai la a nana iho la i ke kino puanuanu o Ivana, alaila hooho ae la oia:
"Auwe no hoi e, he ku maoli no keia i ka manaonao!"
Alaila, huli mai la oia a ninau mai la ia Peterika ma:
"No ka oihana makai anei olua e Sakotia?"
"Aole," wahi a Peterika i pane aku ai; "he kanaka Amerika wau, aka ina he mea hiki ia oe ke lawe aku ia'u no ke keena o ka oihana makai o Sekotia, e hauoli no wau e hoike aku i na mea apau a'u i ike ai.
o kona iini i keia manawa e ike aku oia i kahi hoolulu o ka oihana
Ua komo mai la ka mauao hauoli iloko o ka kaua makaikiu, oia@ makaikiu o Pelekane. He mea no hoi na kaua e hoohewahewa ole ae ai, ua manao maoli no keia makai he mau makaikiu Pelekane keia; aka i kona manawa i lohe ai i ka pane a Peterika, ua maopopo ole iho la iaia kana mea e hana hou aku ai.
"Ua ike anei oe i kekahi mea e pili ana i keia pepehi kanawa?" i ninau mai ai na makai la,
Ua ike wau i na mea apau, a koe hookahi mea," i pane aku ai o Peterika.
Paha oha'o iho la ka makai i keia pane a ke kanaka Amerika.
"Aole wau i ike i kahi a ke kanaka nana i hana i keia karaima i holo aku ai," i hoomoakaka loa aku ai o Peterika.
"Ke manao nei wau na holo aku oia ma ke alanui ololi o Siseka," i hooho ae ai ka makai. "Owai kona inoa?"
"O Satanalisa kona inoa, a he kanaka Rukini hoi," i pane aku ai o Peterika.
Kakau iho la ua makai nei ka inoa i ha'iia aku ai iaia iloko o kekahi buke hoomanao, a kakau pu iho la no hoi i ko laua nei mau inoa. I kela manawa aia no na makai ke ku la ma ka aoao o na pio.
Alaila huli ae la na makai la nana i ninauinau ia Peterika ma a haawi aku la i na kauoha, a ma ia mau kauoha, ana i haawi ai i maopopo ai ia Peterika ma, he kakiana ka keia makai:
"E lawe aku i keia poe no ka halewai a hoi hou mai. O oe hoi e Wilikona ame Ka-le, e kiai iho olua i keia wahi a aole hoi e ae aku i kekahi mea e hookokoke mai maanei. E pani i kou hale, e Rune."
Hooko aku la o Rune i ke kauoha i haawiia mai iaia, a o kona mau limahana hoi, maopopo iho la no hoi ia lakou he mau pio lakou.
"Ke manao nei wau." wahi a ua makai la i huli mai ai i ka kaua makaikiu, "ua mapopo no ia oe e hoike ana oe nou iho ma keia mea."
"Ua hoike mua aku nei wau ua makaukau wau e hoike i ka'u mea i ike ai, a e hoike no wau ia oe ke hele aku kaua ma kahi i hiki ai ia kaua wale no ke kamailio."
(Aole i pau.)
Kenekuria Umi-kumamaiwa
------AME------
Kana Mau Hana Kamahao.
(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)
MOKUNA XV.
(KAU POO EKOLU.)
NA MAKAHIKI MALUHIA AME HOLOMUA O AMERIKA.
O ka nui o na ahahui i hookomo aku i ko lakou mau dala ma keia banako, a pela no hoi me na hana e ae o ka lehulehu o ia na mea i hoike hou ae i ka hilinai piha ia o keia banako. a ma na hana apau. aole loa e hiki ke hoole ae i kona kuonoono maoli no.
He iwakalua-kumamalima ka nui o na lala o ka papa lunahoehana, a mailoko mai o keia huina he elima o lakou e kohoia e ka Peresidena o Amerika. Na keia banako e lawe mai a e hoolilo aku i na loaa o ka lehulehu. O ke poo o keia banako oia o Mr. Nikoloka Bidela.
Aole loa he wahi noonoo iloko o Mr. Keakasona no keia banako a hiki i kona manawa i lilo ae ai i Peresidena. Ua hele ae oia no Wasinetona me kona manao i hookahi wale no ona kau e noho Peresidena ai, a iloko o ia kau aole loa i ala mai kekahi wahi ninau e pili ana no keia banako.
Ua kukuluia ae ua banako la i ka 1816, a na paa hoi kona manawa no iwakalua makahiki, nolaila aole e pau kona manawa a hiki i ka 1836. I kinohi o na kukai ana mawaena o ka Mana Aupuni hou ame ua banako ia ua lawelaweia ae ma ke ano hoaloha a holopono hoi mawaena o na aoao a e elua.
E lawelaweia ae ana ia manawa he hana no ka hookaa ana i ko ka lahui aie, a ma ka aoao o ka lunanui o ka banako, ua hana aku oia i na mea apau e pono ai ke aupuni me kahi pomaikai ole ma ka aoao o ka banako, a mamuli o keia ua nui ka mahalo o ka Oihana Waiwai o na Mokuaina Huiia i na hana a keia banako. Eia nae, oiai keia mau mea apau e holo ana me ka maikai, aia hoi ua puka ae la he wahi pilikia ma kekahi aoao.
O Ikaika Hill, he kanaka mai Nu Hamesia mai, a oia no hoi ke Kokua Elua o ke Keena Puuku, he kanaka ano nui oia ma ka Hale Keokeo. He hoohalahala ko keia kanaka. Ua hookohuia ae o Ieremia Masona, kekahi o na loio kaulana ekolu o Nu Enelani, he kanaka Federala hoi ma ka aoao kalaiaina, a hoaloha no Daniela Webster, ame Mr. Akamu, Peresidena o na Mokuaina Huiia a kakou i ike mua ae nei i kona lawelawe aupuni ana, a lilo oia i Peresidena no kekahi o na lala o keia banako ma Portsmouth, Nu Hamesia, iloko no nae hoi o ka hoohalahala nui o keia Mr. Hill ame kekahi poe i kakoo ikaika ma ko Keakasona aoao ma ke kau koho balota.
Ua makemake o Mr. Hill e hoopauia ae o Ieremia mai ka oihana, a e hookohu aku hoi ma ia makalua i kanaka i noho hoaloha me ka mana aupuni e lawelawe ana ia manawa. Ua hana iho la o Mr. Hill i palapala noi a kakanioaia ae a hoounaia aku i ka banako, a maloko o ua palapala la ua hoikeia ae he kanaka o Ieremia i hana hemahema i kana mau hana mamua aku, a he kanaka hoi i kupono ole e hoonohoia ma kekahi oihana nui o ka aina, a e noi ana e hoopauia ae ua Ieremia nei.
Hele maoli aku la o Mr. Bidela no Portsmouth kahi hoi ana i hoohala iho ai i na la eono, e huli pono ana hoi i ua kumuhoopii apau i waihoia mai iloko o ua palapala hoopii la, a loaa iho la iaia aole he kahua o ia mau hoohalahala. Ua hoike aku la oia i keia mea i ke Kakauolelo-Puuku, a na ia keena i hoike aku i ka banako aole ia oihana e hoopau ana i kekahi kanaka i hana i kana hana me ka pololei malalo o kekahi kumu pili kalaiaina. Nolaila, ua lanakila iho la ka aoao o ka Banako o na Mokuaina Huiia a haule ua Ikaaka Hill la ame ka mana lawelawe upuni.
I ka hope loa o ka palapala a Peresidena Keakasona, ua hoikeia ae malaila ke kukala kaua mua loa maluna o ka Banako o na Mokuaina Huiia, a penei:
"O ka palapala Hookumu o ka Banako o na Mokuaina Huiia e pau ana ia i ka 1836, a me he mea la e noi hou ae ana na ona paa mahele e hoopuka hou ia ko lakou palapala kukulu hui. I mea e alo ae ai mai na ino i ala mai mamuli o na noonooo puapuahulu iloko o kekahi o na hana nui e komo pu ai ka pono o ka lehulehu, ua manao wau ua hiki ole ia'u, i mea e maikai ai na aoao kalaiaina, ke kapae ae i keia mea mai ka waiho ana aku iloko o ka Ahaolelo ame ka lehulehu.
"Eia iloko o kekahi hapa nui o ko kakou poe ke ninauia nei na mea nui a i elua oia hoi ma ka ninau ku ike kanawai ame ke kupono ana o ia kanawai nana i kukulu ae i keia banako, a he mea pono i na poe apau ke hooia ae ua hooko ole keia banako i ka hookahua ana i kulana kulike a paa maoli hoi o ka waiwai panai (dala)."
Ua ala ku-e ae ka Senate ma kona kiola ana i ka inoa o Ikaaka Hill i kona manawa i waihoia aku ai ma ke kulana Kokua Lunanana a Hooia i na loaa ame na lilo o ke Aupuni ma ke Keena Waiwai, a mamuli o ia ku-eia ana ua hoololi ae o Peresidena Keakasona ia mea, a hooikaika aku la oia a kohoia o Mr. Hill i Senatoa mai ka Mokuaina mai o Nu Hamesia mai. He lehulehu aku no na inoa i waihoia ae iloko o ka Senate a pau i ka hooleia, a hana mai la no hoi ka banako ma kona aoao i na hana ku-e hoole i ka hilinai ana maluna o ka Peresidena.
Mahope o ka hala ana o kekahi mau makahiki loihi o ka hoomau ana i na ku-ee, ua paaia iho la ka hoopuka hou ana i ka palapala hookumu o ka Banako o na Mokuaina Huiia, a pau iho la kona ku ana ma ke ano he banako no ka lehulehu.
Ua hui ae ka Ahaolelo ma ka la 7 o Dekemaba 1829, a oiai na ikaika maoli ka Mana Hooponopono Aupuni. ua koho hou ia ai la o Anaru Kivinitona i Lunahoomalu no ka Hale ma o na lunamakaainana la he hookahi haneri ame kanalima-kumamalua mailoko ae o ka huinaa o hookahi haneri ame kanaiwa-kumamakahi lala. O keia ka ahaolelo i komo pu mai ai me na lawelawe aupuni ana a Peresidena Keakasona. a na kehoia ae hoi na lala i ka manawa i kohoia ai o Anaru Keakasona i Peresidena. O keia no hoi ke kau i ike ai a i kaulana ai mamuli o ke ala ana mai o kela paio kakaolelo mawaena o Mr. Haine ame Mr. Webster. a o keia hoi ka paio mua loa maluna o ka ninau hoopau kuleana (Banako o na Mokuaina Huiia).
MOKUNA XVI.
(KAU POO EKOLU.)
ENELANI MALALO O KEOKI IV.
(HOAKAKA:--O na lanakila ana o Welinetona, ka hopena kulana kiekie i loaa ae ia Enelani ma ka Ahaolelo o Viena, a me ka ulu mohaha ana o kona mau kolone, oia na manao nui i hoikeia aku ma ka mokuna mamua aku o keia, malalo o ke Kau Poo Elua.)
O ka make ana o Keoki III, i ka 1820, ame ka pii ana ae o kana keiki, ke Keikialii Regent, ma ka inoa o Keoki IV, oia iho la ke keehina mua loa o Beritania Nui i ka hoomaka ana o ke kau poo ekolu o ko Beritania Nui noho aupuni ana. Aole keia he hoomaka ana i ohaohaia e na makaaainana. He mau makahiki loihi mamua aku, a hiki wale no i keia wa ana i lilo ae la i Moi. ua haalelo aku oia i kana wahine, ka Moiwahine Caroline, a waiho ao hoi oia he mau kumuhoopii no ka oiaio ole o kana wahine ma ka noho berita ana.
I kona manawa i pii ae ai ma ka nonomoi o kana mna loa eia kona hoomau hou ana i kana mau hoohalahala ana no kana wahine, a waiho aku la oia iloko o ka Ahaolelo he bila e hoopau ana i ko laua berita mare. Aka nae ua ala mai la na manao inaina o ka lehulehu a mamuli o ia inaina i konoia aku ai na kuhina e kapae ae ia mea; eia nae o ka hilahila i hookauia aku maluna o ka nohomoi ame ke ohohia ole ia o keia moi hou, oia iho la na mea nui i ulu mai o a o o ka aina.
Ua hoike ae o Mr. Green, kekahi o na kanaka kakau moolelo kaulana o Enelani. i na mea e pili ana i keia kau nohomoi o Keoki IV, e olelo ana hoi, o ka pilikia nui maoli i ka noho maluhia ana o ka lahulehu, ua ku ae no ia mamuli o na kue ana i na hoololi pili aupuni hou i manaoia nana hoi i hoohauhili ae i na hana naauao a kupono hoi no ka hoano hou ana me na manao no ka hoala haunaele kuloko. I ka 1822 ua pepehi iho la ka Haku Castlereagh iaia iho, a oia nei no hoi ke kumu kalele ikaika loa o keia mau mea, a mamuli o kona make ana i hoea mai ai ka hopena o na akeakea ana.
Ua paniia ae o Canning ma ko Castlereagh makalua, oia hoi ke kulana Kakauolelo o na Oina E. a me ia pu na hiohiona o ka holomua a like me ka lawelawe aupuni ana a Uilama Piki. Mawaho aku o Enelani, o ka hana mua loa a keia Canning o ia kona wawahi ana i ka "Huina Hemolele." a mamuli o keia Huina Hemolele i ala mau mai ai na hoala haunaele ana ma Napela, Sepania, ame Pogukala. Ua hoike ae o Canning i ka manao nui, oia hoi ke komo akeakea ole ana ma na hana kuloko o na aina e, a maluna hoi o i a manao i hoouna aku ai oia i na pualikoa no Pogukala i ka 1826, no ke kaupale ana ia Sepania, a ia manawa hookahi no hoi ua ike aku oia. i na kolone hoohaunaele o Sepania ma Amerika Hema ame Mekiko ma ke ano he mau aupuni kuokoa. Ma Beritania hoi, na ikeia aku kona mana ume manao mamuli o ka hooholoia ana iloko o ka Hale o na Makaainana he hila e kokua ana i na Kakolika Roma, Penei na mahele pokole o ko Pelekane noho aupuni ana ma keiai kau.
I ka 1823 hoomaka iho la o Canning i kana lawelawe kalepa ana i hookahuaia hoi mamuli o ka ikaika o kona manao launa kalepa dute awa ole, a mamuli o keia hana ana i laweia mai ai iloko o ka Ahaolelo i ka hoololi i ke Kanawai Kulina.
I ka make ana o ka Haku Liwapula i 1827, ua lilo ae la o Canning i Haku Ekahi o ka Oihana Waiwai aka nae ua hoole ae ka Duke o Welinetona ame ka Haku Eldon, ame ke Kakauolelo Kuloko, oia hoi o Mr. Peel, i ka noho ana aku malalo ona, a no eha mahina mahope mai o ke kukuluia ana o ka lawelawe aupuni o Canning, ua noha liilii iho la kana papahahua mamuli o kona make ana.
Ua kukuluia ae he lawelawe aupuni kuikawa ana malalo o na kumu alakai a Canning; eia nae na lilo no keia i mea ole mamuli o ke kulana o ke aupuni ma na ninau kuwaho. Ua ala he kana mawaena o na Tureke ame na Iudaio no kekahi mau makahiki ,a ia manawa hookahi no hoi ua hooikaika ae o Canning e hooponoponoia ae na pilikia mawaena o laua a e kuikahi ae hoi, a i ka hoounaia ana o kekahi pualikoa mai Aikupita aku no ka hooneoneo ana i ka poe Morea. a e lawe aku hoi ia lakou ma ke ano he mau pio, ua konoia ae na aupuni o Enelani, Farani ame Rusia e komo akeakea ae ia hana.
(Aole i pau.)
KO COWES HEBEDOMA HEIHEI WAAPA.