Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 33, 18 August 1905 — NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia. [ARTICLE]

NA WARENA OPIO ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE. He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.

MOKUNA XI. KA MIKIONA MA KE ALANUI O KA WĒLIWELI. % <k He makeliewa loa ia kakou e hoaano aku e lioea i kalw o na koa o kakou e nolio mai nei ma ka houpoo ana aku maloko o na ehemi a kaa ma kekalii aoao o ka mana-muliwai i hui me ko kakou poe," wahi a Xcdc i hoomaopopo wale ae ai no. "O ka mea wale no e hiki ai ia kakou,'' wahi a ke alakai. "oia no ka helenilii ana īna keia aoao 110 mua aku nei a, kokoke i kahi uwapo nia ka luiina o keia niau mana-niuliwai a ke loaa ia kakou he man.awa kupono e poholo a ma kela mana-muliwai e liuli la i ka Halealii me ka ike ole ia alaila iki hamama ke ala no kakou e au ai iloko o ia mana-muliwai a e kau ai ma kela aoao—ka aoao o na Pele-. kane." I ko lakou hiki io ana aku ilaila e like me ke kuliikuhi o ke alakai ua puliili hou ae la lakou mamuli o na alii o na kiai Inia e a ana hui ia no me lakou kiai e makaala ana ina ko lakou mau wahi i hoonolioia aku ai, 110 ke kaupale ana i ka poe komo aku iloko o Lukanao mawaho ae o ka poe i ike maopopoia he poe liana 110 ke kulanakauhale. Eia nae i ka manawa koke no i ike aku ai na kamahele i ke ka'i lalani ana ae o kekahi poe Inia kipi a maluna o ko lakou mau poo pakalii na poka nunui pukunialii e liooliikihiki ana inai ka luapauda ma,i a'ma kekahi aoao o ka uwapo a oia no hoi ka aoao o ka mana-muliwai e liuli pono la i ko na Pelekane kaliua hoomoana. ''Mai'liea niai keia. nian polea i laweia mai ai?" i ninau aku ai o Xede i ke alakai, ia lakou kamaliele e hakilo ana i ka hana a na Inia me ko lakou nei ike ole ia mai a lakou nei hoi e ike maopopo aku nei i kekalii liapa o ka papahana o na enemi. "A e lawe ana hoi lakou ihea?" walii hoi a. Dike. "Mai ka Halealii mai kela mau poka," wahi a ke alakai, "oiai aia ilaila ka lua-pauda o na Inia ma kahi o ka hapaha milu ina ka akau. He wa hooliikiliiki keia 110 lakou i na poka no ka mea o ka po wale no ka manawa kupono e law r elaweia ai ia hana,\a no ka nioa he nui ka poino o ka hooliikihiki ana i ke ao, no ka mea aole e nele ka loaa mai i na poka o Peleleane." . "A eia ae keia poe ke hoi mai nei," walii a Xede, "e kii liou anal>aha, a o ko'u manao e hoao kakon e komo maliope aku o lakou me ka ike ole ia e manaoia mai ai o kakoTf no kekahi e hoohikihiki nei i na poka. a ke liolopono ka uhai" ana me ka loaa ole o na hoohuoi alaila e makaala loa kakou e loaa i manawa e poholo ai ma kahi aoao. Peliea la ia?" A ma ka ae ana o ke alakai ua hookolo akahele aku la na kamahele mahope o na īnia liooliikihiki poka ma ka manawa o lakou i huli hoi mai ai 110 ka lua-paiula a o lakou.no lioi ka. poe liope loa: o ka huakai a. hiki loa no lakou apau i ka lua-pauda me ka loaa ole o kekahi hoohuoi. A e like mo ka kela ame keia koa Inia i liana ai o ka lawe ana i hookahi poka numn pela no na kamahele i lawe ai lie hookahi poka pakahi. Aole he mea hoomaopo]>o i ka helnna o ka |>oe hoohikihiki i ka wa o ka po, nolaila aole lakou i hoohuoiiamai e na leiai i ka wa o ka Imakai i kaa ai iloko o na paleua o na kiai a leomo maalahi loa aku la na poe kamahele nei. ' A i ka hiki aiTa o ka liuakai kokoke i ka uwaj)o e ae aku ai ma kahi aoao, iia ku iho la ka huakai iloko o kekahi walii malumaln no ka alo ana i na poka o na. Pelekane e kiia mai ai ma ia, wahi i kekahi manawa. a i e liala ae ai na poka 0 na enemi, oiai ua ike na Pelekane oia ke alanui wale no o#na Inia e lawe ai i ko lakou poka 110 na papu a o ka po 110 lioi ka wa e hoohikiliiki ai—a i ka wa i hihio io ae'ai na poka o na Pelekane-ua eleu koke aku la ua. poe Inia nei i ka holo no kahi aoao o ka uwapo, a oia no hoi ka manawa i waiho iho ai na kamahele i ka lakou mau poka 1 ka honua a pinana aku la ilnna o ka pa manoanoa ma'ka'e o ka muliwai a. emoole i hoea koke aku ai lakou ma ka'e o ka muliwai. "Helenie ke akahele," wahi a ke alakai, "eia aku no h<? inau kiai mamua." A ia.lakou e nee akahele ana aole i nele ko lakou lioomaopopo mau aku i na kiai me lie la ma kela ame keia iwakalua i-a ke kaawale mawaena o kekalii mai kalii aku. <k Ua hiki mai kakōu ma kahi ame ka manawa e limaikaika ai kakon,"'wahi a Dike i liawānawana' aku ai ia Xede," a'u e manao nei 0 ko kakou kulai ana i kekalii o kela mau kiai iloko o ka nuiliwai ka hana o kakou e pakele ai a e kau ai ma kela aoao. Aia a luiule ke koa iloko o ka wai e lele pu aku ai kakou mahope ona no ka manao e luu nona a no kaua ilio ua hiki ia kaua ke luu loa aku a pae ma keia aoao e kaawale loa-ai mainei aku. Pehea la ia?" ~ Alaila hai aku la o Xede i ka manao i ke alakai. 1 <4 He ano pa]>au ka wai ma kae nei o ka muliwai a ke kaa aku iwaena aole he mamao loa o ka au ana e pae ai kakou nia keia aoao, a nianao wau e pae maalahi ana kakou ma-o me ka loaa ole i na poka. He mea oiaio no e kiia ana kalii e pa-liū ai iloko o ka wai, a oia no hoi-'ko kakou poholo ana iloko o ka wai, a aole no e ki koke ia ia manawa niamua o ka mao ae o ka haawina puiwa e kōmo ai iloko o na kiai. no ka mea, aole e nele ko lakou puiwa i ka mea aole i noonoo niua ia, a ia manawa hookahi no kakou e hoomamao koke ai mai kalii o kakou e pa-hu ai, ke kumu e loaa ole ai i na poka oiai kakou ua kaawale e mai ia w r ahi aku." I ka manawa i aeljke ae aj. lakou ua nee malie aku la lakou e hookokoke ana i ke kiai a i ka lōaa ana o ka manawa kupono ua lele aku la lakou a ekolu maluna o ke kiai a paa iloko o ko lakou mana a ia manawa koke no i olokaaia aku ai ke koā kiai iloko o ka muliwai a. na ke koa ke olfflcaa ua liolo uhai aku la na kamaliele ekolu mahope a hookahi ke pa-hu like ana iloko o ka wai me ka leleliilii ana' o ka wai i o a i o. Xo ka paukiki loa o ka lakou holo ana i puiwa koke ae ai na kiai kokoke i kahi o ke kiai i olokaaia a tMnoole ua halakika ae la ka poka mamua o ko lakou mau poo aole nae i ku mamua o ko lakou nalo ana iloko o ka wai. A ia luu ana no o na opio aia ke ea ana ina kekahi aoao o ka muliwai oiai aole ho he akea loa iā wahi o ka mu-

liwai. a o ke alakai hoi ua liooikaika 110 oia ma ka au aua-a ma ka lmi F ,u ana oiai aole oia i maa ike aholoa, eia nae, ua pae like m lakou iua ka aoao i makemakeia me ka loaa ole 1 kekahi poka 0 na ■•He mau honlolm makou!'' i inva mnu aku ai na opio ia lakou c kiiniMii ana i ko lakou mama pii ])iiua a-ua pauaiia mai la ko lakou uwa iii<- iin !•'" liookipa o l;<- oliaolia e ua kiai Pelekaue e ku kiai ana; eia nai'. aolo 110 i uele ktf liiliio aua ae o na poka o na euemi aole nae 1 hoomaniilio'ii aku i na kamahele a l»o<-a wale lakou īloko o ke apoi ona hoalolia. .... . . Me na Inluiima ame na haawi hoomaikai i apoia mai ai na opio ame ke alakai Inia i lioea hou aku, a iloko o ka manawa pokole i holo hikiwawe ae ai ka meahon iloko o ke kaliua hoomoana a nui ino| ka olioli o ka lehulehu makaainana Pelekane piliaiku. "Aole makou e ninau piha mua aku i.ka oukou meahou," waln a na leo i ikuwa mai ai," a lohe mua ke Konela, aka e ha'i mai nae ia makou, eia anei ke kokua-a hiki mai?" "<Senērala Pelekane, eia ae 7 " 'wahi ake alakai Inia. "Pela," wahi a Xede i pane ae ai me ka olioli pu no lioi iloko ona, * 4 aka, aole ika manawa koke. Ma-i lioonuinui loa aku i keia meahou i'na lcdc oiai e liala ana 110 kekahi inanawa maniua o ka hiki io ana mai ona kokua. Aole e pono ia'n e walaau loa mamua 0 ko'u ike mua ana i ke Konela, a mai hoonui wale aku i na mea 1 kaa aku mawaho o ke ku]>ono." Ua hooiawa koke ia aku na opio me na koloka. a ua lolie pu aku no hoi ke Konela i ka hiki ana aku o ke alakai Inia anie elua mau koa Pelekane iloko o na aahu uhiuhi a i makaukau koke 110 ka hookij»a ana ia laua, a oiai ua lohe e ua konela nei i ka ke alakai Inia ua makeinake loa oia e lohe i ka na opio. "Pono e ke alakai," wahi a Konela Iniliki i apo ohaoha aku ai a lululiina pu me ke alakai Inia, "ua liooko pono aku.oe i kau hana me ka wi'woole e kupono ai e ukuia a kuponp no hoi oe ma kou kulana 1 hookohuia aku ai. A 110 ia mau maikai au i hana ai 110 ke Aupuni Pelekane aolfc e nele ke kanaka hana i kona makana," a me eliina kaukani dala Inia i panaiia aku ai ke alakai Inia e ke Konela. •'A lieaha kau olelo mai Kanapoa mai?'; "Ua ha'i mai ke Keneiala ia ? u no ka hoike aku ia oe e nee koke mai no oia ine ka hikiwawe. Ua lilopio ae o Kanapoa he mau la mamua iho o ko'uliiki ana aku. Aua holo a haalele iho ka Emepera Nana ilaila a holo no Bitua aua liolopono na mea.apau. Aka, aia i na aliikoa opio i hele pu mai nei me a'u na mea aku i koe e hoike mai ai ia oe." "Ke hauoli-nui loa nei wau i ka hui ana me olua e na opio," wahi a Konela Iniliki i pane aku ai i na Warena Opio me ka lululima pu ana no ka wa mua, "Owai keia mau opio a'u e hui nei me a'u me kuu liauoli nui, oiai me he la he niau koa Sipoe olua a elua ma ko olua kulana e ku nei imua o kuu alo." "O Waiena ko maua inoa," wahi a Nede i pane aku ai, "a o ko'ii kaikaina ponoi keia. O ko'u liookomoia ana iho nei no ia iloko oka Puali Kanaono a o ko'u kaikalna nei'he koa oia no ka oihana kaua moana. Ile olelo ka i hnawiia mai ia maua nau a 11011 wale nae i niea e lohe ole ar kou alakai Inia i lawe mai ilei ia: maua a he kuinu īio hoi ka hanaia ana pela a e ike uo ia.mau kumu ina ka'u weliewehē ana." - Alaila-haawi ae la o Konela Iniliki he hoailona e liaalele iho. na mea apau i kona lumi a emoole 110 boi i kaawale aku ai lakou. * () ka olelo i liaawiia mai ia mnua nau, ke kaumaha »ei wau i ka hoike ae i ka lilo o ia mea i olelo hoolana ole i ka'nui o kakou nei a i kulike ole aku hoi i na mea i hoolahaia akn nei e ke alakai Inia. Ua waiho mai o Kenorala llaveloka i ka olelo i ka hiki ole iaia ke nee mai oiai ua ike ota i ka nawaliwali ma kona aoao a aole lie 'ikaika koiia ame koiia mau puali e lioupoo mai ai iloko o ka nui o na Inia nui ke ala e hiki mai ai ianei, oiai aia lakou ma ia imiu walii kahi i hnokahua mua ai 110 ka liui kino ana." ••Aia wale 110 me ia lie hookahi kaukani kon pu kaupooliiwi ame na wahi koa kaulio knkaikahi, a iie niea pono hoi iaia e paa ia Kana- ]'•»;! oiai ua lilo]>io mai ia punana o na Inia a ina e hoao oia e nee mai, ;>)<•:i !a e mahele ana oia i kona mau koa—o kekalii hapa e paa ia Kanupoa ā o kekahi hapa e.nee niai ianei, alaila aole e lawa kela man maheh> me ka ikaika e holomua ai. Ua kanalua no lioi oia ika lioea koke mai o na kokua mai ka aina nuikua mai, eia nae, e hoea io mai ana no naema kahi paha o ka mahina." "O keia iho la-ke kumu nui o kona hoouna maoli ana mai ia maua oiai o keia mau kumu, ina e lohe na Inia alaila he hooikaika h»;i nna ia i ko lakou manao kipi a e nee ai iniua me ka ikaika nui i o oukou nei a i Kanapoa hoi, no ka mea aole e nele ka holopapa 0 ia mea hou iwaena o lakou, a he hookomo ana lioi ia ia kakou ma ke kulana puikaika loa. I keia manawa aia ka maka'u me na Inia no kakou a o ke kuinu o ia mainuli o ka neeu ole o kakou mai ko kakou inau kahua i ku ai, e lioike ana aia no ke ikaika nei kakou, me he la o keia iho la na mea apau." "Malialo i ka olelo, aka, he manawa loihi maoli kela mahina hookahi. Ua manaolana wale ae no makou eia na kokua ke nee mai nei aka aole nae pela. Aka lie mea pono ia kakou e hoomanawanui a e hana aku ika maikai loa e hiki ana ke hanaia. 2s T o makou iho ua i.ilipu maoli makou eia nae ke manao nei no wau ua hiki no ia kakou ke kupaa aku a liala ka mahina hookahi me ka nni hoomanawanui 110 nae. Ile niea oiaio no aole e hiki ia Keneiala llaveloka ke hana 1 ka mea hiki ole ke hana, aka lie hana kamahao loa kana i. lmna ai a lilopio liou ae la o Kanapoa me kahj ikaika uuku lawa ole. I'ela i nianao ai maua e hoike wale no i keia niau mea ia oe," w.-ihi nou a Nede maliope iho o ka ke konela hoike manao ana, *'i loiip mua oe a nau ia e hana aku e like me kau i ike ai-lie pono." "Ua pololei no ka olua i noonoo ai," wahi a ke konela,—"aka k<? nninao nei wau lie niea pono e lolie na mea apau o ke kaliua hoom« ana ika oiaio. Ua oi aku.'ka maikai oia i ike iho kela-ame keia aia. no na'una ilio ona ke ko'iko'i o ke ku-aku i keia paio a aole e kau wale aku na maka i na kokua i maopopo lea aole e hiki mai. Hi' mea kaumalia no i ka hoike ae i ka loaa mau o ka make i o makou uei. a ke manao nei wau ua nui ka maluhilulii me olua a he mea pono e hooinaha maliope o ko olua paina, a aohe hoi he pilikia o nuki'i: ma ia noa oiai he nui ka ai e hala ai kekahi manawa loihi," Ia mai awa koke i kauohaia aku ai na aliikoa e ae e nolio hou iho 1: ka alu krka, eia nae, ua kuha'u ilio la na nanaina olioli i hekau mua malnna o na aliikoa no ka hoea mai o na kokua, ma ka lohe ana aole pela. I "Ua ike e no wau e na keonimana," wahi a Konela Iniliki, a ua' like no ke kakou noonoo maluna o hookahi mea. a oia mea oia r.o kr> kakon kupaa ma ko kakou kahua me ka liaawi ole hookahi iniha ina eneiui. Aua makaukau no lioi kakou ika paio aleu a hala kekalii mohina ina no aole e hoea mai na kokua maloko o ia ma nawa. U'.iokahi nae mea kaumaha ma kakakou aoao oia no na wah;ne anu- na keiki, ao ke Akua wale no ka i ike ina kokua n o lakou ! ano kakou apau, a o kona makemake no lioi ke hanaia. Ke manaoio nei no nae wau e hoea mai no na kokua ilpko o ka maoawa knpono." Alaila ii»,okuu ae la ka ahakuka a malalo o ke kuhiknhi o ke Ko neln na hoonohoia ae la o Nede ma ko ke Konela aoao i lohe ai ia l apa i na mea hou owaho 8 o Dike hoi ma kekahi hapa i lohe ai no hoi ia poe—i hheai na mc*a upau ina kumu oka nee ole mai o K*>nerala Haveloka, ka lilopio ana o Kanapoa i na wahi koa uuku >vale no, a me ka palaha ana o Deli ame na mea like.^ (Aole f pau.)