Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 32, 11 August 1905 — Page 4

Page PDF (1.45 MB)

This text was transcribed by:  Linda Ching-ikiri
This work is dedicated to:  Douglas Lin Pung Ching

            NUPEPA KUOKOA, POALIMA, AUGATE 11, 1905.

 

 

       O ka lua o na mea nana i alako i kona noonoo oia kona ike ana aku i kekahi paa mikilima e waiho ana iluna o ka papahele ma kahi e eono kapuai mai ka puka mai.

       Maluna ae o kahi e waiho ana ua mau mikilima nei e kau ana kekahi papaki uwila i ano like aku hoi me ia e ikeia ana iloko o ke keena telegarapa.

       Ma keia iho la i hoomaopopo ai o Peterika aia maanei ka huina o na uwea uwila a ke kanaka loea, a hoomaopopo pu iho la no hoi ua makaikiu nei o ka paa mikilima ana i ike aku ai he paa mikilima ia i maa mau i ke komo ia e na kanaka hana uwila no ka malama ana ia lakou i ole e loaa mai i ka uwila ia lakou ma ka lakou hana.

       E like no me kona ano mau ka mikimiki ke ike oia ua loaa iaia ka manawa kupono e hana ai i kekahi hana, pela no oia i hooholo iho ai i kana mea e hana ai. O kona ike ana i kela paa mikilima oia ka mea nana i pale ae i na manao maka‘u iloko o ka kaua makai-kiu. I kela manawa aia oia ke ku la ma ka paepae puka, e paa ana hoi a hamama i ua puka la.

       I ka holo ana o kana hana e hooko aku ai, ua komo aku la oia iloko o ka rumi, a iaia no a hookuu aku i ka puka o ka paa ae la no ia mahope ona.

       I ka paa ana o kona manao aia ke kanaka loea iloko o kahi rumi u@ku ma kekahi aoao mai o ka rumi, a aia hoi ua kanaka loea la ma kahi e hiki ole ai iaia e hoohana mai i kana uwila ame na puka hoo-kuu kanaka huna oloko o kona hale, ua nee aku la oia me ke kunana ole no kahi e waiho ana ka mikilima a lalau iho la. Komo ae la oia i ua mau mikilima la a hele loa aku la no kahi o ka popoki e noke ana i ka uwa‘u ame ka uwe ana.

       Ua hoopaa ia ka puka o ua rumi la me ke kilou, aole hoi he laka maoli. Ua ike e aku no o Peterika i keia mea a hoomaopopo iho la oia ua piha @a kilon la me ka uwila, a ina e hoopaia ana e make koke no.

       A ka na@ o ka loaa ana iaia o keia mikilima oia ka mea nana e pale ae i keia haawina, nolaila me kona kunana ole na lalau aku la oia i ka puka a wehe ae la, a e like me kaua i koho ai, ua ike io aku la no oia Loea Melebere e noho mai ana iloko o ua rumi la.

       Ua hoopuiwaia ua kanaka loea la i ka hemo ana aku o ka puka a ku aku hoi kona enemi imua o kona alo, he mea hoi nana i manao-lana mua ole ai oiai ua hilinai piha oia i kona makaukau e pale ae iaia; aka e like me ia a kaua i ike ae nei, ua haulehia kana mau mea i hoomakaukau ai no ka kaua makaikiu.

       Na ia mea i hoopii ae i kona huhu a poina kona noonoo maikai nolaila, lalau iho la oia i kekahi hamale kila, hapai ae la a kiekie e like me ka loihi o kona lima, me kona manao e uhau iho maluna o ke poo o ka makaikiu.

       He mea hiki ole ia kaua ke manaolana ae e pakele ana ua ma-kaikiu nei a kaua mai keia hauna hamale mai, no ka mea aole no i ma kaukau loa ka makaikiu e pale ai iaia; eia nae ua huikau ae la ua hamale nei me kekahi uwea i piha i ka uwila a e moe ana hoi mai kahi aoao o ka rumi a hiki i kekahi aoao.

       Aole he hoopaapaa ana ae o ka hamale ana e paa ana he mea apo koke ia i ka uwila, a o ka hopena i loaa ae ua hina iho la ua loea la ilalo a make iho la, ua make hoi mamuli o ka hauna ana i manao ai e hookau aku maluna o ka makaikiu.

       Ua make hikiwawe oia, a ua hooia ae hoi o Peterika i ka oiaio o keia mamuli o kana huli pono ana, nolaila ua haalele koke iho la ua makaikiu nei a kaua i ke kanaka loea a holo aku la no kahi ana i nakinaki ai ia Ivana, eia nae i kona hiki ana aku ua hao e aku la kela i ka holo, oiai ua hemo ae na kaula a ka makaikiu i hauhoa ai iaia.

 

MOKUNA XIX.

 

HOLO NO EUROPA.

 

       Ua loaa i ua makaikiu nei a kaua he mau kumu nana e manao-io ai e maka‘u ana o Ivana i ka noho ana ma Amerika, a mamuli oia e hoao ana oia e haalele iho i ka aina a holo aku no Europa.

       Malalo o keia manaolana o ka makaikiu ua hoohala iho la oia he la okoa mahope iho i ka hanu ana i ka meheu o kana pio, a i ka hope loa no hoi loaa iho la iaia na hoike maikai loa e hoike ana me he mea la e kau aku ana ua Ivana nei maluna o kekahi o na mokuahi o ka hui Cunada.

       I ka la e haalele iho ai ka moku, he la malaelae hoi iloko o ka mahina o Augate, aia ua Peterika nei a kaua ma kahi e kokoke ana i ka uwapo o na mokuahi o Cunada kahi i hakilo ai, ua hoonalonalo hoi iaia a e hoohala ana i ka manawa ma ke puhi paka ana.

       Iaia malaila ua hele mai la kekahi kanaka loihi, i aahu i ke-kahi lole pupuka, a ku ana imua ona a noi mai la iaia e kokua aku iaia ma ka haawi ana aku iaia i wahi kenikeni. O kona ano ame kana kamailio ana ua ku ole i ko Peterika makemake, a no ia mea ua huli ae la o Peterika ma kekahi aoao me ka nana ole aku iaia.

       Alaila hookau mai la ua kanaka la i kona mau lima maluna o ka kaua makaikiu, me kona huki ana aku.

       He mea oiaio eia ka kaua makaikiu ke ake nei e komo ole oia iloko o kekahi poino, eia nae ua lilo iho la keia i mea na ua kanaka la e manao mai ai he @oohewale ua maikaikiu nei.

       Ua huli ino ae la ua makaikiu nei a kaua me ka huhu, a e kau ana hoi ka uwila ma kona mau maka. Ia manawa i ku‘i mai ai ua kanaka la ia Peterika, eia nae ua halahu ae la ka puupuu mamuli o ka loaa ana i ka pale mai ka makaikiu aku. Mahope koke iho o keia ua ala ae la he hakakalima maoli ana, a aia na puupuu ikaika a ka makakiu ke haluku la maluna o kona hoapaio. I ka loaa ana o ka auwae o ua kanaka la i kekahi o na puupuu ikaika loa a ka makai-kiu ua kikiwi aku la oia a waiho ana iluna o ka lepo.

       Aia he ekolu poe i kela manawa e ku mai ana a nana mai i keia hana a ka makaikiu, a ua hoahewa ae lakou iaia, a hoomaka mai la lakou e lele like maluna ona; eia nae ua pii ae la ke koko hakaka o ua makaikiu nei a kaua. Me ke kau no o kona kika, ua pale ae la oia i na puupuu a kona mau hoapaio, a aole no hoi i liu iho waiho ana ua poe la iluna o ka lepo.

       He mea hiki ole ia kaua ke koho aku i ka hana a ka makaikiu e hana aku ai mahope o keia, in a aole i holo mai kekahi kanaka kino nui a ikaika a pane mai la:

       "Halo, Peterika, heaha keia?"

       "Ke manao nei wau he hana alalai wale no keia i ka‘u hana," e Kikalina," i pane aku ai o Peterika i kona ike ana i ko Nikoloka limaakau ma ka oihana makaikiu.

       "Pehea oe i manao ai pela?"

       @muli o ka puuluulu ana mai o na kanaka ma kahi a laua nei e ku @ ua hiki ole ia Peterika ke hoike aku i ka haina o ka ninau.

       "@ @ookaawale ae kaua mai keia wahi ae," i puana ae ai o Peterika.

       @laila, e like me ka Peterika i kono aku ai, ua hou aku la laua iloke e ka puulu kanaka, a halawai mai la no hoi laua iloko e ka puulu kanaka, a halawai mai la no hoi laua me na alalai ana he nui no ka mea o kela ike hoolei puupuu o ua makaikiu nei a kaua ka mea nana i ume mai i na kanaka e pili loa mai me laua nei, a i ke komo pu ana mai hoi o Kikalina, a ike mai na kanaka ua lawa keia mau opio me ka ikaika e pale ai ia laua, ua hooi loa la aku ke lakou pipili mai. O kela poe hoi i hoao mai ai e pepehi i ka makaikiu ua puhee aku la lakou mai ke anaina aku.

(Aole i pau.)

 

 

Kenekuria Umi-kumamaiwa

------AME------

Kana Mau Hana Kamahao.

(Kakauia e Simeon K. Nawaa.)

_______

 

MOKUNA XIV.

 

NA LA HOPE O KO KAMEHAMEHA NOHOMOI ANA–WA

WAHIIA NA AKUAKII–POHA KA MALAMALAMA O KA

EUANELIO MA HAWAII NEI.

 

       I ka 1811, haalele iho la o Kamehameha ia Oahu a hoi aku oia no Hawaii no ka lawe ana mai i na laau-ala i houluuluia mai nana ame ka hoolilo ana aku ia mau mea. O kana huakai huli hoi no Hawaii ua halawai me na ulia, oia hoi ua kau aku oia maluna o kona moku i kapaia "Keoua," oiai kona poe koa ame kona mau aialo e holo ana maluna o na waa. Ia lakou mawaho ae o Lanai, ua puka ae la malalo o kona moku a komo nui iho la ke kai, nolaila ua lele iho la o Waipa, he kanaka Hawaii kamana-moku no Kamehameha, iloko o ke kai a pahonohono ae la i ka liu ma ke kakia ana a paa i ke kapolena, i hiki ai i ka moku ke hoi mai no Honolulu. Mahope mai ua kau aku la o Kamehameha maluna o ka moku o Kapena Winikipi (Windship) a holo aku la no Kealakekua, e ukaliia ana hoi e kekahi mau kaukaualii maluna o kekahi moku e hookeleia ana e Kapena Uilama Davis, a o Kalanimoku ka mea nana i lawe aku ia "Keoua." Mai Kealakekua i holo hou ai o Kamehameha no Lahaina ame Molokai no ka ohi ana i na auhau i kauia. Iloko mai o Dekemaba, 1811, ua hoouna aku la oia i kekahi piha ukana laau-ala no Kina e laweia ana hoi e Kapena Winikipi, a nana i hoihoi mai i na waiwai o Kina no Kamehameha i kekahi makahiki ae.

       Mahope koke iho o keia ua kau iho la ka wi ma Hawaii, i loaa mai hoi mamuli o ka hookikinaia ana o na kanaka e hele i ke kua laau-ala a hoopalaleha i ka mahi ana i ka aina. Ua hoohana koke iho la Kamehameha i kona poe aialo e mahi i ka aina, a hoike pu ae la no hoi oia i kona makaukau ma ia hana. O ke kahua ana i mahi ai eia no ia ke hoike mau ia nei i ka poe e kipa ana a makaikai i ka mokupuni nui o Hawaii. Ua hoike pu ae no hoi oia i kona noonoo ana i na mea e hoea mai ana, oiai ua hoikeia ae ua papa aku oia i ke kuaiia ana o na laau-ala opiopio, a a‘o aku hoi i ka poe po@ manu aole e pepehi wale i na manu iiwi ame na manu e ae no lakou ua hulu i lilo i mau aahu no na‘lii, aka e hookuu aku ia lakou ma-hope o ka hukihuki ana i ka hulu i mea e ulu hou mai ai na hulu nani.

       I ka makahiki 1813, la 11 o Augate, hanau iho la ka lua o kana keiki, oia o Kauikeaouli, Kamehameha III, a o ka mea nana i o ae i ka makia kaulana "UA MAU KA EA O KA AINA I KA PONO," e laha nei ma na kihi eha o keia poepoe honua.

       Mahope mai o keia ke komo ana mai o na hana anunu a make-make kaili pono a kekahi haole Rukini, oia hoi o Mr. Baranoff. He kiaaina oia no ke aupuni o Rusia i hoonohoia ma Alaska, a ua ulu ae iloko ona ka manao e kukulu kolone ae no kona aupuni ma ko  Hawaii Paeaina nei i ka 1809, i ka manawa hoi o Akipola Kamebela (Archibald Campbell) i ku mai ai maluna o ka moku "Newa." I 1812 ua kukulu ae la oia i kahua hoolulu ma ke Kaikuono o Bodega, Kaleponi, ma ke ano he koi hoohakaka i ke kiaaina Sepania.

       I ka 1814 ua hoouna mai la o Kiaaina Baranoff i ka moku "Atawelepa" (Attawelpa) no ka lawaia kila ana ma keia mau paemoku, a ili iho la ua moku nei ma Waimea, Kauai, a waihoia hoi ka moku ame kona mau ukana malalo o ka malama ana Kaumaualii.

       I ka 1815 ua hoouna mai la o Baranoff ia Kauka Kepa (Scheffer) no Hawaii nei maluna o ka moku Amerika "Isabela" (Isebella) no ka nana ana a kiai ana i keia waiwai.

       Mahope koke o keia ua ku mai la ka moku "Ka Loaa Ana" (Discovery) he moku Rukini i holo ae no ka lawaia kila ana, ma Waimea, a aia iluna o keia moku he kanakolu poe Ilikini Kokiaka (Kodiak) i haaleleia iho malalo o ka malama ana a Kauka Kepa. Mahope koke iho no ua ku hou mai la he moku Rukini no ma ka inoa o "Elemenia" i holoholo kalepa ae hoi ma na aekai o Mekiko, a kipa loa ma Hawaii nei no ka pahonohono ana i kona mau palapu. I keia manawa hookahi no hoi i ku mai ai ka moku "Makala" (Mytle) he moku Rukini no i hoounaia mai hoi e Kiaaina Baranoff.

       Ua ku ae la oia ma ke awa o Hononunu (Honolulu i keia manawa), kahi hoi i lele ae ai na Rukini a kukulu ae la i halelaau, a hoo-kau ae la i kekahi mau pukuniahi a huki ae la i ka hae o Rusia. I ka manawa i laweia aku ai keia lohe imua o Kamehameha, ua hoo-una mai la oia ia Kalanimoku me kekahi puali nui o na kaukaualii ame na koa, me ke kauoha e kiai i na Rukini, a ina he mea kupono, e kaupale aku ia lakou me na meakaua.

       I ka po mahope iho o ka hoea ana o keia pualikoa o Kamehameha ma Honolulu nei, ua holo aku la ua moku la no Kauai, a ku iho la no kekahi manawa ma Hanalei, kahi hoi i kukuluia ae ai kekahi papu lepo a hookauia he mau pukuniahi.

       Ua oleloia ua koi ikaika ia aku o Kaumualii e Kauka Kepa e haawi aku nona i ke awa o Hanalei. Na ua Kauka Kepa nei hoi i noho luna hoohana ae i ke kukuluia ana o ka papa ma Waimea no Kaumualii, a maluna hoi olaila i welo ae ai ka hae o Rusia a ua @oi aku no hoi ua haole nei e hoolimalima holookoa aku iaia i ka moku-puni o Kauai no kekahi mau makahiki loihi.

       I keia manawa, mamuli o ke a‘o ana a K@ Iana, ua kukulu ae la o Kalanimoku i papu ma Honolulu e @ulip no ana i ke awa, a i hoomakaia hoi ke kukulu ana i Ianuari, 1816, a paa iho la iloko o ka makahiki hookahi. Ua aneane no e kuea keia papu, nona hoi ka loihi o ekolu han@ri kapuai ma kekahi aoao, a nona hoi ke kiekie o na paia i hiki aku i ka umi-kumamalua kapuai a he iwakaina hoi kapuai ka manoanoa, i hanaia hoi me ka pohaku puna kahakai. O ke kahua i ku ai ua papu la aia ma ka aoao makai o Alanui Moi-wahine a ma ke poo hoi o ke Alanui Papu (o keia ke kumu i loaa mai ai ka inoa o alanui Papu e ikeia nei i keia manawa). Aneane i ke kanaha ka nui o na pukuniahi i kania ae ma keia papu, a @a wai-hoia hoi ke alakai ana ame ka malama ana i ka papa malalo o Kapena Bekele. Mahope mai ua hookauia ae la he ewalu pu nui iluna o Puowaina.

       Ua kauoha ae la o Kamehameha e hoounaia i elele ia Kaumualii me ke kauoha e kipaku ia Kauka Kepa. I ka hoikeia ana aku o keia lono ia Kauka Kepa ua hookau ae la oia i kona ma@ @ maluna o ka moku, a holo ae la no Hanalei, mailaila ae no Honolulu. Maanei ua koi hou ia aku oia e haalele iho a hookoia me na akeakea ole. Mamuli o ke kahiko o ka moku ("Makala" ka moku a Kauka Kepa i kau ai) ua hoi hou mai la ua moku nei i ke awa o Honolulu, kahi hoi ona i piholo a@. Ua malama maikai ia kona mau @ a hiki i ka manawa i loaa ai ko lako@ moku e holo ai. Ma@ @ iho o keia ua ku ne la ma Waimea, Kauai, ka mokukana @ @-ana" no ka hoopiha ana i ka ai, a i ka moku malaila ua hui@ @ @ ke kapena i na haua a Kauka Kepa i hana ai a hiki i ka @ a iaia, me kana hoahewa i ua kauka la.

       I ka 1810, na ku mai la o Kapena Kotzebue maluna o ka moku Rukini "Rurika" (Rurick). Iaia i k@ ae ai ma Kailua ma ka @ 24 o Novemaba, ua hoalaia ae la na manao pi@loke, a i pau wale ao mamuli o ka hooiaia ana aku imua o Kamehameha o na hana a Kauka Kepa i hana ai iaia maanei aole i hoomauaia e ke Aupuni o Rusia.

       Mahope o keia ua hookipaia oia me ka maikai a i @nai no keia hana maikai a Kamehameha ua haawi makana iho la oia he @lua pukuniahi, pau p@ me na poka, pauka ame na mea e ae. Aia pu ilu@ o keia moku o M. Choris, he kanaka pena kii kaulana, a nana i pena ae ke kii hookahi o Kamehameha e waiho nei i keia la. Ua hoouna ae la o Kamehameha ia Manuia me Kapena Kotzebue no ka lawe ana i ka lono ia Kalanimoku ame Keoni Iana.

       I ko lakou ku ana ma Honolulu ua koloia ka moku iloko o keawa e na waa kaulua ewalu, e hoeia ana hoi mai ka @ a hiki i ka iwakalua a oi hoewaa o ka waa hookahi. Ua hookaaia ka auhau no ke awa e hoolakoia i ka ai. I kekahi la ae ua ala ae la Lekahi uluao‘a ana mawaena o na kanaka ame ka poe oluna o ka moku mamuli o ka ikeia ana o na Rukini e ana ana i ke awa me ke kukuli ana hoi i kekahi hae iluna o ka aina. Ua paa ae la na kanaka i na meakaua a ku-e aku i keia hana a na Rukini, a mamuli wale no o‘ka Keoni Iana hoakaka ana i na mea apau ua hoopauia ae keia mau nune ana a na kanaka.

       Ua holo aku la o Kapena Kotzebue no ke Awa Momi, a malaila i malamaia ae ai he aha hoikeike houhou ihe no kona hanohano, a i komeia hoi ua aha la he kanaono poe kaukaualii ma na hana houhou ihe. Haalele iho la oia i ke awa o Honolulu ma ka la 14 o Dekemaba, 1816, a ia la i malamaia ae ai ke kipu aloha mua loa ma-waena o kona moku ame ka papu o ka aina.

       I ka hapamua o ka makahiki 1818, ua kipa mai la kekahi moku ma ka inoa o "Lanakila" (Victory) i ikeia hoi ma ka inoa "Santa Rosa" ma Kealakekua, malalo o ka noho kapena ia ana e kekahi haole. Pelekane ma ka inoa o Turner. O kona mau luina he poe Sepania o ka papa haahaa, a ua hoohala ae lakou i ko lakou manawa ma ka aina iloko o ka lealea ana. Ua lako lakou me ka gula, ke dala, na ke‘a lei o ka hoomana Kakolita, na ipu kukui keleawe, na kiaha ame kekahi mau ipu e ae i laweia mai na @lepule Kakolika Roma. Ua kuai iho la o Kamehameha i ka moku a lilo iaia ma ka uku ana ma ka laau-ala, a kapa iho la i ua moku nei o "Liholiho," me kona manao ana e hooholo aku i ua moku la ma ka @hana lawe laau-ala no kina.

       Iloko mai o Sepatemaba o ia makahiki hookahi no, ua ku mai la kekahi mokukaua Sepania mai Buenos Ayres, oia mokukaua "Argentina" malalo o Kapena Bouchard, a hopu iho la i ka moku "Lanakila" a kaili aku la mai ia Kamehameha aku. Ua hoikeia ae e ke kapena ia Kamehameha o na  luina o na moku la he poe powa, i holo ma-lu aku hoi me ua moku la i ka  manawa e malamaia ana ke kaua no ke kuokoa o Amerika Hema, e like hoi me ka mea i ho-ikeia ma ka mokuna mamua iho nei.

       O ua moku la he mokukaua no ke aupuni o La Plata, a ua holo ae keia poe me ka haowale ana ma na aekai o Kili, a hao ae la hoi i na mea makamae oloko o na halepule Kakolika. I ka lohe ana o Kamehameha i keia moolelo, ua kauoha koke ae la oia e hoounaia kona mau elele, a na lakou i hopu ae i keia poe powa a hoihoi ae ia lakou ma ka lima o Kapena Bouchard. O ka hapanui o na waiwai o na halepule i pau ai i ka hooliloia i na kanaka ua hoihoi hou ia ia Kapena Bouchard, a nana hoi i hookohu ae ia Don Marina i kani-kela no La Plata ma Hawaii nei.

(Aole i pau.)

 

[Photo caption] KO HAWAII NEI POE I HOLO AKU NEI I KA HOOKUKU KIPU POLOLEI MA SEAGIRT.