Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 30, 28 Iulai 1905 — Page 4
This text was transcribed by: | Rob Escuadro |
This work is dedicated to: | Ko'u keiki hanauna Theodore "Ted" Trippett o Arizona |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IULAI 28, 1905. 3
MAKAIKIU
PETERIKA MAFE.
Ke Kolopa Uneune i na Nihiliti,
Ka Hoopakele o ke Duke Kiekie.
MOKUNA XV.
KA POPOKI ELEELE A KE KANAKA LOEA.
"E hoike aku no wau ia oe ia mea me ka maopopo loa," i pane aku ai o Peterika, "e huli ana hoi wau ia oe, a ua manao wau e loaa io ana no oe ia'u ilaila. He kanaka naauao maoli no oe, e ka loea - naauao loa, ma kau ike e lawelawe nei mamua o kekahi poe e ae ma keia honua."
"Ke manao nei wau pela." wahi a ua loea nei, me kona kunou pu ana mai.
"Ua hana oe i ka mea hoona-hu maikai loa i ike ole ia ma ka ike hoohaihai," i hoomau loa aku ai o Peterika.
"Ae; pela no."
"Ua hana oe ia mea i hiki ai ke peluia iloko o ka buke."
"Ae."
"Ua hoouna aku oe i kekahi buke i hiki ke hookomoia ka mea hoopa-hu ma kona mau la i ka Za o Rusia."
"Ae."
"Ke ae mai nei oe i keia mea imua o ko'u alo no kou manao ua paa iho waa iluna o keia noho a e hiki ole ana ia'u ke wehe ae ia'u iho."
"Naauao maoli no oe i koho mai la ia mea." i panai mai ai ua loea la.
"Eia nae e hemo ana no wau mai keia noho ae," i pane aku ai ka makaikiu.
Minoaka iho la o Loea Melebere, a luliluli ae la kona po'o. I ka manawa ana e hoolohe ana i na olelo a Peterika, ua hoopau iho la oia i kona hamohamo ana maluna o ka popoki, a ua ala ae hoi ua popoki la a hoi hou aku la no ka poohiwi o ua loea la, a aia kona mau maka ke kau la maluna o ka makaikiu me ka li-o.
No ka kaua makaikiu hoi, ua komo ae la iloko o kona noonoo ka manao ana aia maluna o kela noho a ke kanaka loea e noho ana, aia ilaila ke ki o ka uwila nana e paa nei iaia iluna o ka noho ana e noho ana; nolaila na hooholo iho la oia e hana aku i kekahi mea ana i hana mau ai i kona wa kamalii, a me kela manao i hoao aku ai oia e hoonaukiuki i ka popoki.
Kaulono pono loa aku la kona mau maka maluna o ka popoki me ka imo ole, a ia manawa hookahi no hoi i mea e noonoo ole mai ai ke kanaka loea i ka ianei mea e hana ana maluna o ka popoki, ua pane aku la oia:
"Me ka nui no o ko'u naauao, eia nae ke ike nei wau eia no ke koe nei kekahi mea au i ike ole ai. Ua loaa ia'u ma ka'u huli ana o oe ka mea nana i hoouna aku i kela buke i ka Emepera o Rusia, e like hoi me ka oiaio i ka manawa a'u e hemo ae ai mai keia noho ae e lilo koke no oe i pio na'u."
I kela manawa ke ike la no ka makaikiu i ke anoe o ka popoki, a aia hoi kona mau maka ke hoomaka mai la e nui iaia e kaulono pono loa ana kona mau maka maluna o ua popoki la; a i ka makaikiu wa no ia i miau ae ai ua popoki la, a okakala ae la no hoi kona mau hulu, a lele mai la maluna o ka kaua Peterika.
Alo ae la ko Peterika poo i pakele ai oia mai na maiuu ae o ka popoki a no ke kanaka loea hoi, ua hoao mai la oia e lalau i ka popoki me kona ku ike ana ae mai kona noho ae. Ia manawa no i ike koke iho ai ka makaikiu i ka nalo ana aku o na haawina o ka uwila maluna ona, a i ka wa i pa ai ka popoki maluna o kona poo oia no hoi kona manawa i lele aku ai me ka awiwi maluna o ke kanaka loea.
MOKUNA XVI.
KA MALIHINI A KE KANAKA LOEA.
Aole i paakiki loa ko ka makaikiu hoohina ana i ua kanaka loea la, no ka mea aole i lawa ka ikaika o ua loea la e ku mai ai imua o ka kaua makaikiu, a o kekahi no hoi ua lele aku ka makaikiu me ka ikaika loa maluna o ua loea la, a hina pa-hu aku la laua iluna o ka papahele.
Malaila laua i kupaka iho ai no kekahi mau sekona pokole loa, o ke kanaka loea malalo, aia no nae oia ke kupaka la me ka ikaika, a o kona lima hema ke lalau la i ka noho ana i noho ai, a ia manawa no i pouli hikiwawe iho ai ua lumi la.
Ua hanaia keia mau mea apau iloko o ka imo ana a ka maka, a mamua hoi o ka manawa e paa pono loa ai ua kanaka loea la i ka makaikiu. Ina i paa pono loa ua loea la ia Peterika he mea maopopo loa aole e ala mai na mea i ikeia iho mahope o keia hakoko ana o laua.
I kela manawa i pio ai na kukui o ia no ka manawa i palamimo iho ai ua loea la a hemo ana mai ka kaua makaikiu aku, a ia manawa no hoi aia ua makaikiu la ke haha poele la iluna o ka papahele e huli ana i kona hoapaio.
He mea oiaio aole i loaa aku ua loea la iaia, aka ike iho la ua makaikiu nei i ka mea i hanaia, oiai ua paa iho la kekahi o kona mau manamanalima ma ke ko wa o ka papahele, a hoomaopopo iho la oia ua pakele aku ka loea mai iaia aku mamuli o kona hemo ana ma kekahi puka huna ana i hoomaopopo ole ai iaia i komo aku ai iloko o ka hale o ua loea la.
Huli pono iho la ua makaikiu nei, a o ka mea i loaa iaia ua hooiaio mai i kana i manao mua ai, oiai ua ike iho la oia, o ka panipuka huna a ke kanaka loea i nalo ai mai iaia aku ua like me na puka oloko o na hale keaka e nalo iho ai ka mea hana keaka mahope o ka pau ana o kana hoikeike ana imua o kekahi anaina nui. He wehe hamama keia ano panipuka me ka hikiwawe loa a he ano panipuka iluna o ka awai o na halehana keaka.
Aole he mau mea i loli ae maloko o ua rumi la, koe wale no ka nee iki ana o ka noho a ke kanaka loea i noho ai mai kahi aku i ku mua ai ua noho la. Ma kekahi kihi hoi o ka rumi e noho mai ana ka popoki eleele me kona mau maka huhu e oleha mai ana maluna o ka makaikiu.
"Ua hana aku nei wau i hana e hiki ai ia oe, e kena popoki ino, ke hoopakele ae ia'u." wahi a ka makaikiu iaia iho no, a iaia hoi e nana pono ana i ua popoki la, "aka nae aole ou manao he hana hou aku ka'u i koe maluna ou, a he iini no hoi ko'u ina aole o oe kekahi maanei i keia manawa."
Aole he hana aku a ka makaikiu maluna o ua holoholona la, oiai aia he mau mea i ala mai nana i huki aku i kona noonoo ana, oiai iaia e hoohele ana i ka malamalama o kona kukui iloko o ka rumi, ike aku la oia i ka hamama ana ae o kekahi lua ma kahi e kokoke ana i ka noho ana i noho ai, a ma kahi hoi a laua i kupaka ai he mau sekona pokole mamua iho. Mamuli o ka palamimo loa o ka hamama ana ae o keia lua, nolaila aole i hoopuiwaia ka makaikiu, a ua kahaha loa ia oia i kona ike ana i ka paa koke ana ae o ua lua la, me ka nakeke ole, a hamama hou ae la he lua.
Ua kuemi hope mai la oia i ka manawa i hamama ae ai keia lua, oiai ua kokoke loa mai la i kahi a ianei e ku ana, a i emi hou mai ua makaikiu nei a kaua he hookahi iniha ihope, ina ua haule oia iloko o kekahi lua i hamama koke ae mahope koke iho no ona: eia nae aole no i nele ka lewalewa ana o kekahi wawae ona, a na ia mea i hoike mai iaia i kona poino.
I kela manawa me he mea la o ka hana kupono wale no ana e hana ai o ia ke ku ana i kahi hookahi a hoolele aku i ka malamalama o kana kukui ma kela ame keia wahi o ua rumi la. O ka mea ana i ike ai, me he mea la ua hanaia kela ame keia iniha papahele o ua rumi la me na puka hookuu kanaka i ka hale olalo, no ka mea i ka wa e paa iho ai kekahi puka o ia no ka wa e hamama ae ai kekahi, a ua like hoi ka papahele i kela manawa me kakehi papa opiopio e oni mau ana i kela ame keia manawa.
Mailalo ae o ka lua, i ka wa e hamama ae ai ka papahele, e ikeia aku ana ka malamalama o ke kukui, a hoomaopopo iho la ua makaikiu nei he halelua keia malalo i hoolakoia me na mikini uwila, a ua hoolilo hoi keia kanaka loea i ka hanaia ana o kona hale i mea e hiki ole ai i kekahi kanaka loea i ka hanaia ana o kona hale i mea e hiki ole ai i kekahi kanaka o ke aupuni ke pakele ke kii aku e hopu iaia.
Hoomaopopo koke ae la ka makaikiu aia keia mau mea apau ke hanaia nei e ke kanaka loea me ka manaolana iloko ona e haule aku kona hoapaio iloko o ka lua a malaila hoi e hooko aku ai oia i kona makemake e pepehi i keia kanaka malihini i kipa aku i ona la ma ia po.
"He mea oiaio e ilo ana wau i pio na keia kanaka loea iloko o na minute pokole, ke hoohemahema wale wau," i puana ae ai ka makaikiu. "Ina aole wau e hemo ana mai keia rumi aku, aole loa i maopopo ke sekona o'u e haule aku ai iloko o kekahi o keia mau lua."
He mea oiaio he nbinau mama loa keia a ke kanaka e noonoo iho ai, eia nae e like iho la me ia e hamama ae ana keia mau puka ua lilo iho la ia he ninau paakiki loa na kekahi kanaka e noonoo ai.
O kekahi mea maikai loa ma ka aoao o ka makaikiu a ke kanaka loea paha i noonoo mua ole ai, oia kela ipu kukui makai. A ma ka aoao hoi o ke kanaka loea paha i noonoo mua ole ai, oia kela ipu kukui makai. A ma ka aoao hoi o ke kanaka loea aia no hoi he mea maikai nona a ka makaikiu i ike a hoomaopopo iho ai. Ua ike ka makaikiu o ka noho ana i noho ai ua hoohuiia me ka uwila, a o ka hoomalamalamaia ana o ka rumi me ka uwila he hoike oiaio loa ia aia he nui wale o na uwea i hoomoeia iloko o ka hale, a o kela ame keia uwea ua piha i ka uwila ikaika. Nolaila, ua lilo iho la keia ike i mea na ka makaikiu e hoopa ole ai i kekahi mea iloko o ka rumi ana i ike ai he mau mea ia i hiki i ka uwila ke komo aku. Ua hoholo ae keia mau mea apau iloko o ko Peterika poo iloko o ka manawa pokole.
Aole paha i hala ae he elua sekona mahope iho o kona hoomalamalama ana i kana kukui iloko o ua rumi la, ua hooholo iho la oia e lele aku oia no kahi o kekahi pukakomo. Iloko o kela manawa pokole ana i nana ai i na mea oloko o ua rumi la ua ike aku la oia i ka hamama ana ae o kekahi puka iluna o ka papahele ma kahi e kokoke ana i ka pukakomo, a o ke ko-wa mai kahi ana e ku ana a hiki i ua puka la he mamao maoli no e hiki ole ai ke lele aku i ka manawa hookahi; aka nae oiaio ua hooholo iho la oia i kana mea e hana ai, ua lele aku la oia a hiki aku la i ka pukakomo iloko o na kikoo ana elua, me ka puiwa pu o ka popoki a lele aku la oia mai kahi ana i ku mua ai.
Iaia no a kaawale aku mai kahi ana i ku ai, aia hoi hamama ae la ia wahi, e hoike maopopo mai ana hoi ina oia i hakalia iki iho i ka haalele ana i ua wahi la, ina me nei ua haule oia ilalo.
Hoao aku la oia i ka puka a ike iho la ua paa i ka lakaia, nolaila huki ae la oia i kana ki i hoomakaukauia no ka oihana makaikiu, he ki hoi aole he laka e hiki ke paa aku ke weheia me ia ki la, a i ka hemo ana ae o ka puka ike iho la keia aia keia iloko o karumio hookipa kahi i ku ai. Iaia malaila aia no kona noonoo ke hoomaopopo la aole no oia i pakele ae mai ke kanaka oea ae, nolaila ua pahaohao oia i kana mea e hana aku ai.
Iaia nae e nunu ana no me keia mau noonoo iloko o kona poo, aia hoi lohe aku la oia i ke kani ana mai o ka bele ma ka puka omua, he mea hoi nana i hoopuiwa ae i ua makaikiu nei a kaua.
I kinohi aole oia i hoomaopopo i kahi i kani mai ai ua bele la ame ka manao o keia kani ana, eia nae ua komo koke mai la iloko ona ka manao ana malia paha o keia no ka bele i kani ai i ka manawa ana i kipa aku ai.
"Eia kekahi mea okoa i makemake e ike i ke kanaka loea?" wahi a Peterika iaia iho no.
Aia ka bele ke kani kapalili la me ka ikaika i kela manawa a ulu wale ae la no ko ka makaikiu manao, aole i nele ka lohe o ke kanaka loea i keia mea, me ka nana ole ae i kona wahi e pee ana ia manawa.
"E hele mai ana anei oia e wehe i ka puka?" i noonoo iho ai ka makaikiu, "a i ole e noho ana no paha oia ilalo?"
Hooholo iho la ka makaikiu e hele no oia no ka puka, malia paha ma ia hele ana e halawai ai oia me ke kanaka loea; nolaila hele aku la oia maloko o ua rumi nei a hiki aku la oia i kekahi holo (hall) e hiki loa aku ai oia i ka rumi omua.
Kuu iho la ke kani ana o ka bele i ka manawa ana i hiki ai i ka holo. Ku malie iho la ka makaikiu a paa ae la i kana kukui i hiki ole ai ke pa aku kona malamalama i ka puka a oili aku kona malamalama malalo o ka puka, oiai aole oia i makemake e ike mai keia kanaka i kipa mai e ike i ke kanaka loea.
Iaia e ku ana pela, aia hoi ike aku la oia i ka a ana ae o kekahi kukui ma kekahi aoao o ka holo ana e ku nei, a ua a hoi keia kukui mamuli o kekahi ulia i loaa ae ma kona hehi ana i kekahi wahi iloko o ua holo la. Ike aku la no hoi oia ma ka paia e kau ana kela umiumi hoonalonalo a ke kanaka Ioea i komo ai iaia e halawai ana me na Nihiliti.
Aole loa he nakeke a i ole he wahi hauwalaau hoi iloko o ka hale i kela manawa aole loa hoi i loaa aku ka manao koa iloko o ke kanak aloea e hele ae e wehe i ka puka.
"E hele ana wau e wehe ae i ka puka." i puana ae ai ka makaikiu.
Iaia i hooholo ai e hana aku pela, aia hoi lohe aku la oia i ke kikeke ana mai mawaho, he kikeke hoi ana i ike ai o na Nihiliti wale no ka poe e kikeke ana pela. Kokolo aku la ua makaikiu nei a kaua a hiki i kahi e kau ana ka umiumi hoonalonalo o ke kanaka loea, komo iho la me ka awiwi a hoololi ae la oia i kona helehelena a ano like aku me ko ke kanaka loea.
Alaila hele aku la oia no ka puka, me kona paa no i kana kukui makaikiu i hiki ai iaia ke ike i na pine hao nana e paa ana i ka puka, a i ka hemo ana o keia mau pine hao wehe ae la oia i ke kaulahao e like no hoi me ia ana i ike ai i ke kanaka loea, a wehe hamama ae la i ka puka he mau iniha wale no.
"Owai keia i kipa mai nei i keia po?" i nanau aku ai o Peterika.
"He kanaka lawelawe," i panaiia mai ai.
Aole keia he mea okoa aku, aka o Ivana no, a ua loaa hoi keia hoomaopopo ana i ka makaikiu pela mamuli o kona lohe ana aku i ka leo o ua Nihiliti nei.
(Aole i pau.)
NA WARENA OPIO
ILOKO O KA ENAENA O KA LUKUWALE.
He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pelekane ma Inia.
MOKUNA IX.
PAAPIO A PAKELE MAMULI O KE KIKA.
I na wahine e hoomau ana i ka laua kamailio ua nee ae la laua a noho ma kekahi noho mawaho iho o ka halepohai kokoke loa i kahi e hiamoe pee ana o na Warena Opio, a ia wa hookahi no hoi o Nede e wehewehe ana i na olelo a na wahine i kona kaikaina a hooholo like iho la laua i ka hemo ana o ka puka no ko laua lanakila; a no ko laua hoomaopopo ana i ka wahine opio aole ma ka akaaka leo nui wale kona ano mau aka aia ma ke kuka maikai a kamailio malie, a oiai ua kaawale loa aku na wahine opio ukali e ike ole ia mai ai na wahine kuka ua ala ae la na Warena Opio mai kahi o laua e pee ana a hele aku la imua o ka wahine opio kulana hiehie a kukuli iho la imua pono ona me ka pane pu ana aku:
"E ka lede hanohano e aloha mai oe ia maua na kuewawale."
Ua ku koke ae la ka lede opio u'i ame kona ukali me ka maka'u nui a ano uwa ae la aole no nae i ka nui loa, a uhi koke iho la i na poo o laua me na uhi a paa loa.
"E aloha mai ia maua e ka lede," wahi hou a Nede i hoomau aku ai me ke kuio maoli." he mau kuewawale maua i nele i na hoaloha. O, aole oe e haawi aku ia maua i mau pio na ko makou poe enemi."
"Pehea olua i hoea mai nei ianei?: wahi a ka wahine luahine i ninau mai ai.
"I pinana mai nei maua maluna o ka pa," wahi a Nede. "Aole maua i ike he wahi keia no na wahine a ina i maopopo mua aole maua e komo mai maanei. Aka, ke hoomaikai nei maua i na Lani i ka lawe ana mai ia maua a ma na wawae o ka lede i piha i ke aloha ame ka oluolu."
A heneaka iki iho la ka moiwahine opio maloko o kona uhi.
"He mau keiki wale no laua e Ahaba," wahi a ka moiwahine opio.
"Ae e ka mea kiekie, ua like no ka poino e kau mai ai maluna ou ke hoopakeleia na kamalii e like me ia i na kanakamakua. Mawaho ae o ia heaha kau hana me laua ia oe e hele aku ana i Kanapoa ma ka la-apopo?"
"O ua hiki no ia oe ke hooponopono ma kekahi ano e Ahaba - no ka mea he akamai loa oe," wahi a ka moiwahine i pane minoaka aku ai. "A aole no hoi e hiki ia'u ke haawi aku ia laua e pepehiia mai a make - he mea ia no'u e hauoli ole ai ma keia hope aku aka e lilo ana ia i mea hookaumaha mau ia'u no ka make ana o kekahi mau uhane ma ka'u hana ana."
"E hoomaikai mai na lani ia oe e ka lede!" wahi a Nede i hooho aku ai me ke kuio maopopo. "A o kau mau hana maikai a aloha aole ia e nele kona hua. Aole e liuliu e hoea ae ai na pualikoa Pelekane?" wahi a Ahaba i ninau aku ai me ke ano kanalua i ka oiaio ame ka ole o na hoohaili a na opio. "Ke olelo nei kanaka ua pau loa ka noho mana hou ana o ka Mana Pelekane no ka mau loa."
"Aohe he oiaio o ia olelo." wahi a Nede. "Aole i hoomaka mai o Enelani e hoopuka mai i kona ikaika piha a i ka manawa koke no e puka mai ai kona mau pualikoa ma kahi o na kaukani. Ua hamau ia ka leo o Deli a aia ma ke ala he mau pualikoa Pelekane no kahoea aku i Alahabada a e pau no na kipi o ia wahi i ka hoopa-iia. He mea oiaio no." wahi a Nede i huli ae ai i ka moiwahine, "mai hoolilo i keia mau olelo i mea e hoohuliia ai kou noonoo no ke kokua ana ia maua aka e hana oe e like me ka nui o ke aloha haokanaka iloko ou."
Alaila akaaka hou ae la ka moiwahine me ka pane pu ana aku:
He wahi mau keiki wale no olua eia nae he akamai loa olua i ka ume noonoo. "Nolaila e hoike mai olua pehea la olua i hoea mai ai ianei?"
"E ka Mea Kiekie," wahi a Abaha i maua'e aku ai. "He mea pono paha ia'u e kauoha aku i na wahine e hoi iloko o ka hale o hele mai auanei lakou a loaa pono kaua me keia mau keiki. E pee hou aku keia mau keonimana opio a e hoi kaua a oia ka manawa e haawi kauoha aku ai ia lakou. A i ka napoo ana o ka la e puka hou mai ai kaua e hui pu hou me laua nei a oia ka wa e hoaahu ai ia laua nei me na lole okoa i mea e nalo ai ina oia kou manao e ka Mea Kiekie e hoopakele i keia mau opio."
"Ke manao nei wau ua hooholo wau i ko'u manao hoopakele ia laua nei," wahi a ka moiwahine i pane ae ai, alaila huli ae la oia i na opio a pane aku la: "Ua lohe ae la no olua nolaila e hoi aku olua e pee me ka hoomanawanui a i ka wa e napoo ai ka la e hoea hou mai ai maua no olua."
Me ka piha o na naau i ka hoomaikai i na hana aloha i panaiia mai o Nede ma i haawi aku ai i ko laua hoomaikai nui a emoole ua nalo hou aku la laua iloko o ke o-pupua.
"Olioli loa au ina e lawe mai ana o Ahaba i meaai na kaua e Nede. Ua pololei maoli au, ano like me ke kika pololi. He wahine u'i maoli no ka moiwahine. Aole anei pela?"
He mau hora mahope iho oiai ka la e iho aku ana ua hoea mai la he wahine a ho-a ae la i na kukui o ka halepohai a mahope o ka a ana o na kukui i nalo hou aku ai oia; a hala paha he umi minute a oi iki ua hoea mai la ua moiwahine ua ku mai la oia iwaho me ka pa'ipa'i ana ae i kona mau lima a ia manawa no hoi i puka aku ai na Warena Opio a ku ana imua o ua u'i nei, a nana i haawi aku i na opio he mau hinai meaai ame na puolo lole hou no laua.
"E aahu iho i keia mau lole mawaho iho o na lolekoa o olua." wahi ana, "a i ka wa e hoea mai ai o kekahi aole olua e ikeia a oia hoi ka maikai."
Alaila hoi aku la na opio i kahi o laua i pee mua ai a komo iho la i ko laua mau lole hou a ia manawa hookahi no hoi laua e hoopiha ana i ka lua o kainaina, a i ka makaukau ana ua hoi hou aku la laua i ka halepohai a nui ino ka akaaka o ka moiwahine i ke kohu ano wahine Hinedu ole o na opio.
"Aole anei e hiki ia oe e Ahaba ke hooponopono hou ae ia laua nei a ano like me na wahine?" i ninau aku ai ka moiwahine i kona kahu.
A i ka pau ana o na hooponopono ana o ke kahu maluna o na opio ua hoonohoia aku la laua iluna o na noho a hoomaka iho la ko lakou kamakamailio ana.