Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLIII, Number 23, 9 June 1905 — Page 3
This text was transcribed by: | Laila Poche |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, POALIMA, IUNE 9, 1905 3
MAKAIKIU
PETERIKA MAFE.
Ke Kolopa Uneune i na Nihiliti,
Ka Hoopakele o ke Duke Kiekie.
MOKUNA VIII.
KE POO O KE KANAKA RUKINI.
"Ke manaolana nei wau ua hana aku oe i na hana apau e nalowale ai keia mai ka ikeia ana ae," wahi a Ivana i hoomau hou mai ai.
"Aole he hoopaapaa ana malaila," wahi a Peterika i pane aku ai n@ kona hookoikoi ana i kona leo.
"Heaha kau e hana aku ai no keia poo?" i pa hou ai ka Ivana @au.
"Lawe aku a kiola ia mea iloko o ka muliwai."
"Ina pela na pono iho la.
I kela manawa i ka'ika'i ae ai o Peterika i na paikai la a e nee @u ana hoi no k apuka. Ua huli ae la o Ivana a hahai aku la mal@ ona.
"E ha'i mai e Hoahanau Hana," wahi a Ivana i hawanawana aku ai ia Peterika, "aole anei o oe no o Sakanalisa malalo o ka aahu hoonalonalo."
Ma keia na kuha'u iho la ka makaikiu. Hoomaopopo iho la oia na hilinai maoli no keia poe Nihiliti iaia a ua manao hoi he Nihiliti maopopo oia; nolaila haupu wale ae la no hoi keia malia o loaa mai he pomaikai iaia ma kona ae ana aku, i haina hoi no ka ninau i waihoia mai iaia.
Ma kekahi aoao hoi, haupu hou ae la keia, ina paha oia e ae ana a ma ia hope aku halawai paha he alo a he alo me ke kanaka i ikeia ma ka inoa o Sakanalika, alaila, o keia mau hooikaika ana apau e lilo ana i mea ole, a e poino ana oia; nolaila he mea pono e akahele oia ma kana haina.
"Aole," wahi ana i pane aku ai, "aole owau o Sakanalisa."
"Aka hoi, o kela umii ana au i haawi ai ia Borisa i ka po nei oia ka mea nana i hoike mai no ia huina oe."
"Aole no nae hoi ma ia umii ana i lilo mai ai wau i Sakanalisa."
"Pela no; aka aole makou i ike eia ianei kekahi mea o ia huina ko@ wale no o Sakanalisa."
Pii ae la na poohiwi o ka makaikiu, a pane aku la:
"Ua hooikaika maoli no oukou i ka hahai ana mai mahope o'u i ka po nei."
"Alaila, na ike no ka oe? Aole oe e hoahewa mai ia makou no ia mea. Ua loaa mai he wahi hoohui iloko o makou nei."
"He hawawa maoli no ka oukou huli ana i maopopo aie ia oukou ko'u ano."
Mamuli o ko Peterika hoomaopopo ana ua puhili ua alakai la iaia i puka ai keia mau olelo ana, a ke ike hoi oia na hiki iaiake noho mana maluna o na Nihiliti i keia manawa i mea e mau ai kona pilipaa ia lakou.
"E ae aku ana wau," wahi hou a Ivana, "ua hoopuhili mai oe i ko makou poe. Ua oi aku kou maalea ame ka ike mamua o makou. Ke kau nei makou ia oe ma ke anuu kiekie. E hoike mai ana anei oe ia makou i kekahi mau mea e pili ana no Sakanalisa?"
"Aole keia o ka manawa no ia mea."
"O oe no ka mea i ike i ke kupono o ia mea. Heaha ka makou hana e hooko aku ai nou?"
"Ke manao nei wau he makemake ko oukou e hoi hou mau no wau me oukou i keia po."
"Ae."
"Ina pela e hookuu mai ia Petero a i ole kekahi o oukou e kokua ia'u ma ka hookaawale ana aku i keia pookanaka."
"Ua kupono anei o Petero ma kou manao ana? Aole oia ko makou kanaka makaukau no kau hana."
"Ua maopopo ia'u ia mea, aka ke manao nei wau ua kupono no oia."
"E hooko ia no e like me kou makemake. E hiki ana anei ia oe ke hoi mai iloko o ka hapalua hora?"
"Pela ko'u manao."
"Ina pela e hoike aku ana wau ia oe i kekahi o na pani puka huna. Maanei ae kaua."
Alakai aku la o Ivana i ka makaikiu no kekahi aoao o ka lumi a kuhikuhi aku la i kekahi pani puka a ka makaikiu i ike ole ai ma mua oiai ua hu-naia ua pani puka la e kekahi pahuume waiho pa e ku ana ma ke kihi. Wehe aku la o Ivana i ua puka la, a ike aku la ka makaikiu i ka halelua o ka hale e ku pili pu ana me keia hale a lakou i halawai ai.
"O Petero ka mea i ike i ka puka ana ame ke komo ana mai iloko nei, a nana no hoi e haawi aku ia oe i ka hoailona e hiki ai ia makou ke ike aku ia oe i kou wa e hoi mai ai. Aloha oe, e ka hoaloha."
Haawi aku la o Peterika i kona aloha a hahai aku la mahope o Petero, oiai ua hala aku la o Petero mamua me kona koe ana ae i ke kukaepele i malamalama ai ko laua hele ana aku, a nana i alakai aku a hiki i ko laua pii ana iluna o kekahi alapii e hiki aku ai la@a i kekahi koea akea e hoopuniia ana e na hale e ku ana. Ua hoea aku la laua i ke alanui ma ke komo ana aku iloko o kekahi holo o ka hale ekolu mai kahi aku o ka lumi halawai o na Nihiliti.
Ua puka aku la laua me ka hamau, a ia laua i hiki aku ai i ke alanui, ua ku iho la ka makaikiu.
MOKUNA IX.
KA WAIHONA UWILA PAKEKE
"Ua poinaia wau i kekahi mau mea," wahi a ka makaikiu.
"Heaha ia, e hoaloha Hana?" i ninau mai ai o Petero.
"Hea mea pono ia'u e ninau aku ia Ivana i kekahi mau ninau."
"He nui no ka manawa. E hoi hou anei kaua ihope?"
"Aole, aole o kaua like. Ke makemake nei wau e kiola i keia paiki iloko o ka muliwai."
"Pela no; no ka mea he mea maikai ole keia e malama ia."
"Pehea no hoi, nau no e lawe aku a kiola iho iloko o ka muliwai mai ka moku holo muliwai aku?"
"Auwe, na'u ka e lawe aku?"
"Ae, no keaha hoi? He kanaka maka'u ole hoi oe e Petero."
"Aole wau he hoohewale, aka-----"
"Aole he waiwai o ka hoonui olelo mai. Aole loa au mea e maka'u ai ma keia."
"E piholo ana anei keia paiki?"
"Ae, aia he apana hao iloko o ka paiki. Aole anei ou ike iho i kona kaumaha?"
"He kaumaha keia i like aku me ko ke kepau."
"Alaila, e piholo ana hoi ha. Heaha ka hoailona no ka hoi ana aku?"
"Ekolu kikeke ana, alaila hoomaha iho. hookahi kikeke, hoomaha hou, alaila elua kikeke ana."
"Ua pono, ke hoomaopopo la wau."
"E. Hoahanau Hana."
"Heaha ia?"
"E imi hou ae ana oe ia'u, aole anei pela?"
"Ae. E hele aku oe o kahi hoolulu moku muliwai ma alanui Kalani. Malia o hiki mua aku wau ilaila mamua o kou hoea ana aku."
"Ke makemake nei wau e hoea io ae o oe."
"I loaa ole aku oe ia'u e kau aku no oe iluna o ka moku, kiola aku i keia paiki iloko o ka wai a hoi mai ma kekahi huakai mai kela kapa mai."
"E hooko no wau."
"A ia oe e hoi mai ai e kali oe ia'u ma ke alo iho o ka hale hoolulu moku."
"Sua kela!"
Huli aku la o Petero a hooko aku la i ka Peterika kauoha, oiai ka makaikiu e hoi ana ihope ma ke ala a laua i puka mai ai a hiki aku la ma ke pani puka a laua i puka mai ai mai ka lumi halawai o na Nihiliti.
Aole oia i kikeke aku, aka kau aku la oia i kona pepeiao ma ka puka ki, e hoolohe ana hoi i na olelo a na Nihiliti.
Ma kana lohe ana aku ua ala ae he uluao a iloko o na lumi la, i hoopauia ae hoi mamuli o ko Ivana kikeke ana iluna o ke pakaukau a kanoha aku la e hoomalu. Mahope iho lohe aku la oia i ka leo kakana o ke kanaka loea:
"He hoopunipuni keia kanaka."
"He mea ano nui keia, e ke kanaka loea," i lohe aku ai ka makaikiu i ka Ivana pane, "o ke kanaka i lawe ole mai i kekahi pookanaka imua o kakou he mea oiaio aole he oiaio iloko ona, e like hoi me keia a kakou i ike iho nei he oiaio."
"Ka hupo!" i hooho ae ai ke kanaka loea, "aole kela he poo-kanaka!"
"Pela anei? Alaila, heaha ka hoi? Heaha kou mea i hoike mua ole ai pela oiai ua kanaka la maanei?"
"I haina no kau ninau elua o ka mua, no ka mea owau no kekahi i hoopuhiliaa ma o ka helehelena la. Ua manaoio maoli no wau he poo-kanaka io no. O keia kekahi hana naauao loa i hanaia, eia nae aole kela he poo-kanaka maoli, he kukae meli kela."
Ma keia ua hiki i ka makaikiu ke lohe aku i ka hooho paha'oha'o ana o na poe iloko o ka lumi i ko lakou lohe ana i keia hoike a ke kanaka loea.
"Pehea i maopopo ai ia oe?" i ninau ae ai o Ivana, me ka leo haalulu.
"Aole anei oukou i ike i ke kulu ana o ke koko?"
"Ae, aole no nae i nui loa."
"Naauao keia hana ana, eia nae he elua a i ole he ekolu mau kulu koko i haule iho iluna o ke pakaukau. Aole i loaa ia'u ka manawa e pau pono ai ka'u huli ana i keia mea oiai ua kanaka la me kakou, aka iaia i hala aku ai, ua pau iho la ka'u imi ana. Aole kela he koko kanaka aole loa hoi he koko no kekahi mea."
He meha pu ka i ala ae mahope o keia hoike manao ana.
"Ina aia kekahi mea iwaena o oukou i ike i keia mea," i hoomau hou ae ai ke kanaka loea, "he mea pono iaia e hele mai a nana iho i keia mau kulu koko me ke aniani hoonuiike. E loaa auanei iaia ka ike aole loa he mau hoailona o ke koko maoli iloko o keia mau kulu koko, koe wale no ko lakou mau waihooluu."
Aole he leo i pane ae no keia mea.
"He kiu keia kanaka," i hooho hou ae ai ua kanaka loea la, me kona leo nui kakana, "a o kela poo he imi apa. Ma ko'u manao iho eia no o Oloveka ke ola nei no, a o keia kanaka Geremania (Peterika) oia kekahi o kona mau agena."
I kela wa i lohe aku ai ka makaikiu i ka uluao'a ho ana ae o na Nihiliti.
"E hoomalu, e na hoahanau!" i kauoha aku ai o Ivana. "Ina ua hoopunipuniia kakou, aole o ka holo aku ka kakou hana mua e hana'i, aka e noonoo mua kakou a mahope aku e hooko ai kakou i ka mea e holo ae ana mawaena o kakou."
"Ina no o keia Hana a ke kiu a aole paha," i lohe aku ai ka makaikiu i ko Valadimea leo, "he mea pono no e hookaawale ia oia. Ua nui kana mau mea i ike ai, a ina oia e hopuia ana no kana hana i hana mai ai no kakou, aole paha e nele kona hoike ae no kakou."
"Ae," i kakoo mai ai o Ivana, "he pono e hookaawale koke ia oia ano. Na Borisa ame kekahi poe e iho i hoomaka ka lakou hana i ka po nei no keia kanaka a haule wale na lakou e pepehi aku iaia."
"Aole o'u makemake e kapaia mai ua haule wale ka makou hana," i kahamaha ae ai o Borisa.
"Ina pela, e hooko i ke kauoha a mai hoohemahema hou aku. Aole a kakou hana i koe i keia po. He mea pono ia kakou e hookaawale a kali aku o ke kahea ia o ka halawai ma keia mua aku. Aole kakou e halawai hou maanei. E hoi hou mai ana keia kiu ianei iloko o ka hapalua hora. E kali oukou iaia, o oukou keia poe elima e malama loa oukou i pakele ole aku oia."
Oiai ua maopopo ae la i ka maikaikiu ua pau na hana o ia halawai, nolaila ua kuemi hope aku la oia a hoi aku la no ke kuea mahope o na hale.
"Ua pupule ia paha wau," i noonoo ae ai ka makaikiu, "i nana mua ole ai wau i kela mau kulu koko. Ina aole wau i hookuu aku i kela wai e kahe penei aole e ike keia poe. Ano, he elima poe i hoonohoia o ka pepehi ana ia'u. Well, well, he mea pono ia Peterika e makaala, a i ole wau e hana pela aole loa e ike hou o Nikoloka Kaaka ame Oloveka ia'u."
Mai kekahi wahi pouliuli i ike aku ai ka makaikiu i ka puka ana mai o na Nihiliki e hele pakahi ana hoi. Mahope mai puka mai na Nihiliti elima i kanohaia ai e pepehi iaia a puka aku la ma ka holo e hiki loa aku ai i ke alanui.
Ke hele puuluulu nei keia poe, a e kukai olelo ana hoi me ka nahenahe o na olelo, a hoomaopopo iho la ka makaikiu eia keia poe ke kamakamailio nei maluna o ka lakou papahana e hooko mai ai maluna ona.
Aole i liuliu iho puka aku la ua poe nei i ke alanui a nalo aku la mai ka maka hulili o ka makaikiu.
He mea oiaio na hiki loa i ka makaikiu ke nalo mai keia poe aku, aka oiai aole ia o kana hana. aka o ka hopu aku i keia poe; nolaila komo ae la oia i kekahi paa mikilima laholio i hiki ai iaia ke lawelawe i ka uwea o kana waihona uwila me ka loaa ole mai o kekahi ulia iaia, alaila hele aku la oia no ka ho-lo.
Ua loaa mua kana papahana, oia hoi, ina oia e komo hakaka ana me kekahi o keia poe, alaila e onou ana oia i kekahi poo o ka uwea iloko o ka poholima o ia Nihiliti, aka ma keia ana e ike nei e hiki ole ana ke ko ia manao.
"E hana ae wau i maunu iluna o keia uwea," i hoholo koke ae ai ia noonoo iloko o ka puniu o ka makaikiu, me na minoaka hoi e halii ana maluna o kona mau papalina.
Nihi malie aku la oia no ke paui puka o ka holo e puka ai i ke alanui, alaila kiei malie aku la iwaho. Ike aku la no oia i ua poe nei e ku ana no ma kahi kokoke i ka hale.
(Aole i pau.)
NA WARENA
---OPIO---
ILOKO O KA ENAENA O KA
LUKUWALE.
He Moolelo o ka Lukuwale Ana ia o na Pele-
kane ma Inia.
MOKUNA VI.
NUI NA ALALAI MA KE ALA.
Mahope iho o ka hala ana o kekahi mau manawa o ka hele ana e hakilo hele ai i ke ano o ua papu nei i ikeia ai na wahi e komo ai ua hoi hou mai ka Mekia Warena ame koaa mau hoa a hoike mai la ka makuakane i ka puikaika maopopo o ke ala no lakou e lana ai ka manao no ka hoopakele ana i na wahine opio.
"E like no me na hoakaka o na alakai," wahi a Watena Makua i pane aku ai i kana mau keiki. "pela no ke ano maoli o ua papu la ame kona mau ala a he ikaika maoli no e hiki pono ole ai me ka maalahi ole e komo ai ilaila. Aia ma pu i kukuluia ma na wahi io no e loaa pono ai a e hiki ole ai ke alo ae mai ka lele ana mai o na poka nolaila aole a'u manao e hoaano aku, aka, e imi i ala l@u ae."
Ua hoike pu aku ka makuakane i na keiki i ka hiki ole ame ke kupono ole o ka mauna ana i ke ola o keia pualikoa no na kaikamahine wale no ma kekahi olelo ana he pono pilikia hoi nona wale no a kupono o ole no hoi na pono pilikahi e ae apau. Eia nae, na kauoha aku no ka luaui e noonoo na opio no ka mea aole e ahewaia lakou no ke pale ana ia lakou iho i ka manawa e hoea mai ai kekahi puali o na enemi no ka hoopilikia ana ia lakou, a ma ia mea aole he hoohalahala ana no ka lilo o ke ola ina no o lakou apau ke pau i ka make no ke kupale ana ia lakou iho a hoopakele paha, a ma ka hoike ana aku o ka makuakane i kona hele aku e ike ia Kapena Danalope ame Kapena Mena ua pane mai la o Nede e hoike ana i ka makuakane i ka loaa ole o na kapena iaia no ka mea ua hele aku lana ma kekahi mikiona i manaoia e laua e hooko.
"Ua hala aku nei o Kapena Mena ame Danalope," wahi a Nede, iloko o ka ululaau o mua aku nei me umi koa no ke kiu ana a e hopu aku i kekahi elele a koa paha e puka mai ana mai Nadoa mai a i ole mai Deli mai kahi hoi e maopopo ai na kulana o ke kahua o na papu e makemakeia nei e kakou e maopopo."
"Helu ekahi kela papahana," wahi a Mekia Warena i pane ae ai. A hala paha he elua hora o ke kali ana ua hoea mai la na Kapena me elua mau pio i hopuia e laua ame na hoahele.
"Owai keia mau pio e Kapena Mena," wahi a Mekia Warena i ninau aku ai me ka olioli nui iloko ona.
"O keia mau koa kekahi o na koa i powa ai ia kokou e kipi nei ma kela kaua hahana a kakou i kaua ai maloko o ka luakini, a o ko laua nei mau hoa he elua ko laua nui ua make laua mamuli o ka hoao ana e holo maluna o ko laua mau lio mawaena mai o makou me ka nana ole ae i ko laua ola iho. Ua ike iho makou aole he haawipio ana ka laua nolaila makou i ki aku ai ia laua a aia na kino ke waiho make la ma kahi i hui ai makou, a no ko laua nei haawipio ana pela i lawe ola ia mai ai laua nei. A o kekahi o na koa i make iaia i loaa mai ai kekahi leta mai ke Keikialii Inia e palapala ana i ka Emepera Inia a eia ua leta nei."
Alaila nana kuemaka nui aku la ka Mekia i na pio me ke ano o ka huhu nui, he mau koa Inia hoi i aahu me na aahu koa Pelekane, a waiho aku la oia i ke kauoha e laweia na paahao no ka hoopaahaoia.
"A heaha aku nei kau hana maluna o na kino o na koa make?" walu a ka ninau a ka Mekia.
"Ua hunaia aku nei e makou iloko o ka nahelehele, he wahi mamao mai ke alanui aupuni aku." A pehea la ia?
"He mea pono ia oe e hele hou ilaila me kekahi o na koa, a e wehe mai i ko laua mau aahu koa a hoihoi mai ianei," wahi a ke kuhikuhi o ka Mekia.
A hala ka hapalua hora mahope iho ua kahea ae la o Mekia warena he ahakuka nana me na kapena o na puali uuku elua no ka hoonohonoho ana i na hana a lakou e hooko aku ai.
"Manao wau," wahi a ka Mekia i hoomaka ai i kona manao wehewehe "ua pomaikai loa kakou i ka loaa ana o keia mau pio. Ke manao nei wau ua weheia ke alanui no kakou e komo ai iloko o kela papu me ka maalahi. O ka'u i manao ai, oia ka hoonua ana i elua o kakou mau kanaka makaukau ma ka olelo Inia a i aa e lawelawe i ka mikiona a'u i makemake ai e lawelawe ke holopono nae i ka kakou noonoo ana."
"E wae i elua mau kanaka kupono a manao aa o komo iloko o kela papu, ma ke ano he mau elele mai ke Keikialii mai, he mea oiaio no e komo keia mau kanaka i na aahu koa o na aliikoa Inia i make, a e komo aku me ka wiwoole ma ke ano he mau elele a e ukali puia aku laua e keia mau alakai o kakou. He mea maopopo i ko'u noonoo e hookipa maikai ia mai ana lana o ka Emepera a ia manawa hoi e maopopo ai ia Iana na papahana o na Inia, a o na alakai Inia hoi o kakou e hoonohoia aku ana laua me na ohua a ilaila no hoi laua e maopopo ai i kolaila mau hoonohonoho hana ana."
Alaila i ka po, ma na manawa maikai a kupono i ka ike o keia mau alakai no ka hooko hana ana, oia auanei ka manawa e puka a hele mai ai laua ma ka lihi pa maloko no nae,--o ka'u nae e manao ai e pee laua ma ke kukulu hema o kela puoa nui e ku mai ia, a mawaho pono hoi kakou e ku makaukau aku ai a na na alakai e hooiho mai i kaula kupono--ke kaula hoe e nakii aku ai kaou i ke alapii kaula o kakou no ka hi@ ia iluna o na p@oa nei."
"A i ka manawa e hiki ai ke poo o he alapii kaula iluna o ka puoa oia no hoi ka loaa ana i alanui no kakou e hiki ai ilaila a e komo maalahi ai iloko o ka papu, kahi hoi a kakou e hooko ai i ka hopupio ana i ka papu. No'u iho e waiho aku wau i ka wae ana i keia mau kanaka ia oukou me ke noi aku no nae ina e na ana e hooko i ka hana aole me ka hookikina aku ia. A ia oukou hoi e hana ana ia mea ia'u hoi e hui kuka ai me na alakai Inia o kakou." "Pehea la ia i ko oukou noonoo."
"Maikai kela papahana," wahi a na hoa kuka o ka Mekia. A mahope o ka hoomaopopo ana i kekahi mau mea ua hookuu ae la ka aha a o ka hooko koke ia aku la no ia o ka papahana. A aole no hoi i liuliu ua loaa aku la na kanaka kupono elua i aa e lawelawe i ka mikiona puikaika no ka hooko ana.
A ma ia mea aole he paakiki ka imi ana oiai na lawa ka puali me na kanaka o ia ano, he poe Pelekane hoi i noho loihi iloko o Inia a kamaaina i na olelo Inia a kamaaina i na loina o ia lahui; alaila hoi ae la na puali ma ka hooikaika hana i paa ai i alapii kaula no i akou e like me na hoolala, a aole no hoi i po ia la o ka paa no ia o ke alapii a o ke ko no hoi ia o ka makemake ma ia mahele.
Aole no hoi keia o ka lakou hana wale no oiai ua kukuluia aku he mau kiai kekahi no ka hopu ana i na Inia o ka papu e puka mai ana a lawe ae i pio a he elima o lakou i paa a lilo i pio na na puali Pelekane a no ka holopono o ia hana a na Pelekane i hoomaopopo loa ae ai lakou e hulihele aku iwaena o ka aina i nui ai na pio e lilo ia lakou; a ma keia hele ana i loaa aku ai he malama kulina nui ua oo a loaa iho la ka lakou ai ame ke na lio o lakou.