Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 45, 4 November 1904 — B. H. Kelekolio ma ka Ehukai Kana Haiolelo Kalaiaina i Helelei ai na Waimaka. E KOHO NA HAWAII OIAIO I KA AOAO O KE KEIKIALII, AOLE I HOME RULA. OLE LOA HOI O DEMOKARATA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Help Learn more about this Article Text

B. H. Kelekolio ma ka Ehukai

Kana Haiolelo Kalaiaina i Helelei ai na Waimaka.

E KOHO NA HAWAII OIAIO I KA AOAO O KE KEIKIALII, AOLE I HOME RULA. OLE LOA HOI O DEMOKARATA.

E o'u mau hoa makaainana ame o'u mau makuahine o keia kihapai nani o "Waialua. Ua hoea mai au imua o oukou i keia po aole ma ke ano ame ke kulāna he moho a he moho senatoa hoi, aka. ua hoea mai au mamuli o ko'u lilo ana i haumana'pilipaa no keia aoao kalaiaina RepubalikaJ ka aoao-Halaiaina mana nui e noho mai la i ke Aupuni nui o Amerika Huipuia, ka aoao kalaiaina nana i hoonaueue aku i ka Mana Nui o Tureke ame Alakiria (Alg€p:ia). He mea hoohewahewa ole i keia pianawa ke .olelo. ae au aia he ekolu* mau aoao kalaiai?ia e holo nei maluna o ke kahua heihei, o Home Rūla, o Demokarata ame Repubalika. Iwaena o keia mau aoao kalaiaina ekolu oe e koho ai i ka la 8 o ka mahina o Novemaba. He mea maikai ia kakou, e o'u mau makaainana ame o'u makuahine o keia kihapai nani e huli aku a imi i ka mole ame ke aa i ulu mai ai keia mau aoao kalaiaina ekolu. O ka aoao kalaiaina nona ka mua o na inoa a'u i hoike ae nei, oia hoi ka Home Rula. ua ike maopopolea oukou ua kukuluia no ia maluna o keia aina kulaiwi o kakou. E like me ka oiaio o ko Napoliana hapai ana ia Palani a kau maluna o ka piko kiekie o ka hanohanoa hoonaueue aku i nanonokalaunu 0 ke aupuni a mana nui o Europa holookoa. hala aku oia i ka po a hiolo mai la ua Aupuni nei o Palani ma ke kulana ike ole ia, pela no ka aoao, kalaiaina i kukuluia e Wilikolei. Na ia nei 1 hapai ma! i keia aoao kalaiaina imua o keia Lahui a lawe i ka haaheo o Ka lanakila, aka. hala aku la oia i ka po 1 ke alanui hoi llou ole mai. i ka home puanuanu a Kane, pela no ua aoao kalaiaina nei e hahai nei mahope o ka meheu napa i Inii, nana i kukulu a nana hoi i pulama. 1 pulama i ka manawa e kau ana kona ola ma ka pall nihinihi. I keia la. ke hoike nei au me ka maka'u ole ame ka hopohopo ole, o keia iho no paha la ka hanu hope o

ka Home Rula. He mea oiaio, o ke'a aoao kalaiaina Home Rula aia iloko o« laila ka hapanui o na kanaka Hawail. j aka. e hoike aku wau ia oukou, ua kaumaha kuu naau a ua ehaeha *Jco'u lunaikehala. a no ka mea. aia lakou iloko o ka ahahui i hookumuia maluna f- ka hewahewa ame ka pono •» ke kanaka hooVahi. No ka aoao kaliialna Demokarata hoi, e huli ae hoi kaaa a nana aku i kona mole kahl i ho?"CMmu mua ia ai ka aoao kalaiaina i hoikeia ae la maluna.

I ka manawa a ke Aupuni o Amerika i kapae ae ai i kona koloka Pelekane mahope o kekahl kaua hahana i malamaia no ewalu makahiki. a hauoli iho la hoi ma ke ano he aupuni kuokoa nona iho no umi-kumamalua makahikL aia hoi ua ulu ae he kaua weiiweii mawaena o ka mana ikaika o Peiekane ame Palani. O kekahi hapa o na makaainana o AmeHka ua makemake lakou e lawelawe i na hana kokua mahope o ke aupunl o PalanU aka. o kekahi hapa o na makaafhana ua hooholo iho la no lakou e pono ia lakou e hookaawale ia lakou iho mai ke komo ana aku lloko o ka ipuhao enaena hookahi. Mamuli o keia mau kumu'Euee mawaena o na makaalnana. ua kukulu iho kekahi hapa o na* makaalnana i ke kalapu E>emokarata iloko o ke kulanakauhale o Pilakalepiā mawaena hoi o na makahiki 17W-isbl. Ma na kumuhana i hooholoia a i hoaponoia e ka Ahaelele Nui Demokarata i ke au e wela ana ka nlnau plli i ka nohona o na kauwakuapaa, ua hōopukaia ae iloko olalla kela m?»u huaolelo moakakalea loa a p®nei kon* heluhelu ana; "Ke hooholo lokalH ne! makou. na

Eleie i akoakoa mai maloko o keia ha- 1 iawai nui I malamaia he mana a he- ! kuiana paa i na mokuaina o ka Hema j ame ka aoao kaiaiaina Demokarata ke maiama a hoohana aku i ke kauwakua-! paa." | Ma kekahi oleio ana ae ua ka'aono kalaiaina Demokarata maiunai 0 ke kahua o ke kauwakuapaa, a he> mea makehewa ia'u i keia manawa ka; hoopau wale ana no i ka manawa o keia. ahiahi ma ka hoike piha ana aku ia' oukou i ka moolelo o keia aoao kaiaiai-; na Demokarata. Ua ike ke ao nei a-l pau i ke ano ame ke kulana o keia aoaoj kalaiaina a u e hoike aku nei ia oukouj 1 keia hora, a ke manaolana nei au e law e ana oukou a malama i keia mauj olelo. me ka iini nui ina he mau kuihe i kekahi iloko o oukou e piii ana i keia mau oieio, e imi a nana aku iloko o ka mooieio o na aoao kaiaiaina o Amerika Huipuia, i mea hoi e hooiaio ia | aku ai ka'u mau oieio ia oukou. O . ka aoao kaiaiaina Repubaiika a'u e kal koo nei me kuu manaoio apau aia -io- | ko o ka poli o keia aoao kalaiaina ka pono ame ka hauoli ana o keia noho ana, ua kukuiuia ia maluna o.ke kahua'paa loa, a o keia kahua oia no keia, "Ua like na Kanaka apu iniua o | ka maka o ke Kanawai." O keia iho ; ke kahua paa o keia aoao kalaiaina a'u i e ku nei imua o ka enemi, aole ma ke j ano he haumana maka'u %vaie, aka t he haumana na keia aoao kalaiaina Repu- ! balika, ka aoao kalaiaina o Wakine><ona, o Linekona, o Biaine, o Makineie j ame Rusawela. O keia ka aoao kalaij aina nana i hapai i ke Aupuni nui o I Amerika mai kona manawa pepe mai a hoea iloko o keia la. e o'u mau makaainana, he mea haaheo i kekahi kanaka Amerika ke oielo ae me ka hopohopo ole ame ka maka'u oie, "O ke aupuni o Arnerika oia ke aupuni waiwai ! hookahi malalo iho o keia poiu polu o ! ka lani. ka makua o ko ke ao nei apau, ' a no' ka ke- hooiako nei o Ame- | rika i na aupuni apuni ke ao nei i ko- | na mau pono ame kona mau pomaii kai." Nani wale ka ike ia ana o keia ! wahi aupuni uuku imua o na maka o ! na poai aupuni mana nui. Xani ka ! hikiwawe o ka hapai ia ana o keia au- | puni waiwai malalo iho o na hoku o ka ; lani. Ma ke kumu hea ia i h'ki al ke j hanaia kekahi hana e like nie keia i 1 hanaia? Ea, me ka wiwo ole ua hiki | ia'u ke hoike aku ia oukou i akoakoa [ mai iloko o na hora o keīa po. ua noho mana ka Peresidena Repubaiika ame ; ka Ahaoleio Repubaiika maluna o ka ; noho hanohano no kanaha a oi mau I makahiki ma ka hooponopono aupuni ana. a iloko o keia mau makahiki loihi he kanaha, ua hapai ia ae o Ameri-| ka a maluna o kona kahua e ku neii iloko o keia la imua o ko ke ao nei. j he Aupuni pookela e pono ai na aupuni nui e ae e hahai i kona meheu, Ina ua kukuluia keia aoao kalaiaina Repubalika maluna o ke kahua "Uai like na Kanaka apau imua o ka Maka! 0 ke Kanawai" he mea oiaio e like mej ka puka ana mai o ka la i kakahiaka] a napoo aku i ka auwina la, pela no e! lawe haaheo ai ua aoao kalaiaina nei j 1 kukuluia maiuna o ia kahua i ka la-j nakila. O makou na Repubalika o keia aina kulaiwi o kakou he makua ko makou e noho mai 'ia i ka aina hoo-' kama. O na kumuhana i hana ia e ka| aoao kalaiaina Repubalika a hoopaaia.l iloko o na pakui i ke Kumukanawai he ! mea hanohano ia makou ke kaiele ma-! luna o ia mau kumuhana. a o ka oi poo-; kela loa aku, o ka hoopakeleia ana o na makaainana o Kuba mai ka noho, kuapaa ana aku malnlo o ka mana ika- ! ika o Sepania. he momi lileliie loa ia na' ka haumana o ka aoa'o kalaiaina o Ma- ' kinale ame Rusawela e kalahea ai imuai 0 keia lahui a haule mai na lani. I na kekona apau iloko o keia mau la ke hookokoke loa aku nei kakou e hoea i : ka pahu hopu o ke koho balota. Oiai he ekolu mau aoao kalaiainn e holo like nei i keia mau la iloko o keia aina ku-! laiwi o kakou, he mea oiaio e'koho! ana kekahi poe i ka Home Rula, e koho ana i ke Demokarata a e koho ana hoi 1 ka Repubalika. E oluolu mai e hoike, aku au ia oukou mai koho i ka Homej Rula no ka mea o ka balota a oukou e hookomo ana iloko o ka pahu balota I ka la S o ka mahina o Nov?maba. aole loa e ioaa kona kumukual m? na papaa dala i hana noeauia me ka lima o ke kanaka: ua oi ae ka mana o kau balota iloko o kou poho lima mamua ae o ka pahikaua oi lus ole iloko o ia wahi hookahi: me ka pahikaua iloko o kou poholima i loai\ ole aku kona oi i na s pahikaua a Adlmarala Togo ame Noki.. e haule wale ana no kekahi mau kanawa kakaikahi malalo o kau hauna pahi. nka, me ka ikaika o kau balota' e hookomo ai Uoko o ka pahu balota. e' hoonaueue ia no ke kahua paa o ke-r knhi aupuni a Teritore paha. e ijaule-f hia ai na makaainana malaio & kau hauna balota a e hune ai ka alna. O keia a'u i hoike ae īa. oia ka mana ame. ka ikaika o k«t ba!ota a me he ia ma| ka f u nana aku ua oi ae no kona mana mamua o ka makakila. H e olelo kaulana ia u a oi ae ka mana o ka maka- 1 kila mamua o ka pahikaua, aka f ina au

» hoile? aku ia oukou i kela po. ua oi 1 le* k.i mana ame ka {kaīka o ka ba!ota rr.amua o ka maknkila. ua hewa anei O ka'u * akti ana ia oukou : po. a e koku:-. mai ana anei na , \j.rA ia'u s k-?ia e k»ho oukou i kuu i -iio )t.U;iiaina e ku epropi>? nei. MaUlo o ka eh-=u o keiu aoa» kalaMina «2 ku like aku au laukea a kak<». * keia ia. owau waie na ke ku nei. o kuu hoa 'ame kuu hoaioha maikai. laukea, aia la ia ihea. He elua wale no alanui e hoea ai ma ka pahu rula o ka maha. o ke alanui laula ame ke aianui oiowi. ma alanui lauia e hele pualu ana na kanaka me na leo himeni hauoli maloko o ko lakou mau *raha. ° ka hopena. e hauie ana no lakou iloko o ka lua mimilo o ka poino mau k>a, aka. o ke aianui olowi. he pohihihi kona mau aia ame kona mau kee. aka a puka aku oe mailoko aku olaila, e ike ana oe imua o kou mau maka 1 na pono ame na pomaikai o keia ola ana. 0 makou na Repubalika i keia ia aia r.o makou ma keia alanui olowi. a no ka mea. ke hailukuia mai nei makou me na olelo peiapela. ke kapaia mai nei mak'ou i na oielo ano like ole. aka. o ka hopena no nae o keia mau hana. ha'i aku wau ia oukou. e hoea ana no kakou ma ka pahu ?ula o ka lanaklla. O ke alakai wiwo ole maluna o ko makou mau paa balota i keia makahiki. ua kamaaina no oukou iaia. Aole oia he malihini aole oia he kanaka no na nina e. aka. he opua alii nau. e na makaainana o keia kihapai. o Kuhio Kaianianaole. l*a loaa ia'u ka manaolana me keia rr.au leo mele la iloko o ko oukou mau noonoo i ka la koho balota, e koho oukou iaia m e ka okioki ole hoi 1 na moho senatoa ame na lunamakaainana. O ua mele nei penei no ia: "O ke alii wale no ka'u makemake. o ka luhi o maua me ia nel, o ko'u lealea no ia." O ko makou mau moho "he tnau keonimana i ikeia ko"*lakou kulana iloko o ke kuianakauhale nei a ua maa na puniu o iakou i ka hana e holomua ai ke aupuni ame ka aina. Me keia mau olelo ke hooki nei au me ka manaolana e koho pololei ana oukou ia Kuhio. i na Senatoa 3 ame na lunamakaainana Eono a makou. Me ke aloha. BERKARD H. KELEKOLIO. -+4—

B. H. KELEKOLIO. KA OPIO NAAUAO MA KA HAIOLELO.