Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 26, 24 June 1904 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

HOOPUKAIA I NA KAKAHIAKA POALIMA APAU.

NUPEPA KUAKOA, POALIMA, IUNE 24, 1904

 

Ke Hoomakaukau nei no ke Kaua Koikoi

 

EIA ‘KU IMUA KA PAHUHOPU Ua hala o A. K. Nawahi

 

Helehuhu na Pola Pukuniahi a ko Iapana mau Pualikoa Pukaa

KUHA’U NA LONO KAUA O KEIA MAU LA, HE “INO PAHA O KA HALE!”

NA @ KAUA, AUWINA LA, IUNE 16.

  ST. PETERSBURG, Iune 16.—Ua hoi @Rusia aumokukaua o Vladi@ o ke awa

  @ aku ko Generala Sta@ koa e ko Iapana helu-@ o na koa ma Wafangow.

  TOKIO, Iune 16.—Ua lilopio ae i na @.  Ua kokua ae na Pa-@ i na Rukini.

  @ na moku lawekoa Kit@ e na topito.  O ke koena @ mai he 530.

 

NA LONO KAUA O KA LA 17.

  ST. PETERSBURG.  Iune 17.—Ua ho@ o generala Stakelberg ua @ ka poino i loaa aku i kona aoao @ kaua ma Tilissu.  O ka mahele @ ame eha o na koa o ka Pualikoa @ Ekahi ua mokumoku liilii ko @ mau kino mamuli o na poka nui@.

  LIAOYANG, Iune 17.—He 1,000 koa @ aliikoa oia ka hoike helu o na make i manaoia e na Rukini iloko o ka pualiko e alakaiia ana e Generala @ ma ke kaua o Vafangow.

  VLADIVOSTOK, Iune 18.—Ua haalele aku o Generala Kuropatkin ia Liaoyang ma Ka Poakolu nei a e lawe ae ana oia i @ alakai ana i ko Rusia mau mahele @ nei no Poto Ata.

  NEWCHWANG, Iune 18.—Ua hoikeia @ nei ke nee ae nei ko Generala Ku@ mau mahele koa.  Eia ke kaua nei @ na Rukini ma kahi he umi-kumamalima mile ma ka hema o Tashichao.

  TOKIO, Iune 18.—Ua ikeia aku nei @ Rusia aumokukaua o Vladivostok @ ae o ka nuku komohana o ke @ Tsugaru ( e kokoke ana i Hako@ e huli hoi ana.

  CHE@,  Iune 18.—He iwakalua @ Pake i hoea mai nei ianei ma@ o na waapa mai Poto Ata mai.  @ mai nei lakou ke manaolan @ na Rukini e lilo aku ana ia @ ke hoomakaukau nei lakou no @ ana ia wahi.

  LADANA, Iune 18.—Ua hooholo like @ poe ike kaua o na pukuniahi a @ Kepani ma ke kaua o Vafangow @ oukuniahi i lawelawe maikai ia @ o ka na Rukini.

  TOKIO, Iune 18.—Eia o Generala Ku@ ke houluulu nei i kekahi pua@ ikaika loa ma kahi e ku nei o @ Kuroki pualikoa.  Ke ma@ nei e ala mai ana kekahi kaua @.

 

NA LONO KAUA O KA LA 19.

  LIAOYANG, Iune 19.—Ua hoao hou @ na Kepani e paniku i ke awa @ no ka ha o ka manawa me @ e hoao ana hoi e pa@ mau mokuahi.  Ua hoo@ na Rukini ia elua o keia @ a o ke koena iho ua hoi @ iwaho.

  M@sk, Rusia, Iune 19.—Ke maka’u @ ke ala mai o ka lahui Mongol e @ ma kahi o ke alahao o Siberia.

  ST. PETERSBURG, Iune 19.—Ua ho@ ua hookahu aku nei ka @ i kekahi Komisina no ke ka@ i kahi kuahaua no ka hoa@

  @ ma ko Rusia aoao ma ke @ Vafangow he 2,00.  He umi@ makahi haneri pow i eha i hui @ na aliikoa i hoea ae nei ma @.  Ua hoikia ae i ka mana@ ana ua pepehi hoomainoino @ Kepani i ko Rusia poe i eha.

  TOKIO, Iune 19.—Ua hoopiholo ae ko @ kukaua i ka moku lawekoa @ oiai oia e huli hoi mai ana me @ poe koa i eha.  He ekolu mau @ o ka moku lawekoa i pae aku @.

 

NA LONO KAUA O KA LA 20.

  CHE@O, Iune 20.—Ua hoikeia mai @ ua lawepio ae nei na Kepani @ oloko o Poto Ata, ua liko aku @ he 1,000 olakino ma ko lakou @ ua lilo mai hoi ia wahi ia la@

  MUKEN.  Iune 20.—Ua hoike mai @ Pake ua hooauheeia aku na Kepani me ka nui o ka poino ma ke kaua @ Poto Ata.

  TOKIO, Iune 20.—Ua hoi hou ae nei ko @ aumokukaua malao o ke alakai ana a Admirala Kamimura, ma ko lakou kahua, mahope o ka hahai @ ana i ko Rusia aumokukaua o Vladivostok.  Ke manaoia nei ua huli hoi aku keia aumokukaua no Vladivostok.

  NAGASAKI, Iune 20.—Ua kanu iho na Kepani he 1,516 kinomake o na Rukini i make ma ke kahuakaua o Telissu.  Kemanaoia nei o ka nui o ka poino ma ko Rusia aoao ma keia kaua ana he 10,000.

  ST. PETERSBRUG, Iune 20.—Ua hoi ae nei ko Rusia aumokukaua o Vladivostok iloko o ke awa.

  (Ma ka la 16 nei ua loaa ma la he lono e like ae la me keia maluna ae.  Heaha la ka manao o kei mau lono a owai hoi o laua ka i oiaio, aole e hiki ia kakou ke hoomaopopo.  Aka ma k@ lono o ka la 18 nei mai Tokio mai, ua ikeia ae ua mau mokukaua la o Rusia mawaho aku o ke ko-wa o Tsugaru, nolaila e loaa ana keia manao ua hoopunipuni ka lono o ka la 16, a o ka lono hope oia ka oiaio, oiai ma ka lono kaua o keia la hookahi no (la 20) mai Nagasaki mai, ua hooiaioia mai ko lakou huli hoi ana aku no Vladivostok.  Me he mea la ma ka hoomaopopo ana @ku i ka lono kaua o ka la 16, i hoikeia mai hoi mai St. Petersburg mai, he @ wale no ia i hoouna ia ae i mea e hoopuhili aku ai i ko Iapana mau mokukaua).

  LIAOYANG, Iune 20.—Eia kekahi kaua hahana ke kaua ia mai nei ma NuKaichu.

 

NA LONO KAUA O KA LA 21.

  WASINETONA, D. C., Iune 21.—Ke manaoia nei maanei e hoolele hou ia ae ana kekahi pualikoa Iapana malalo o ke alakai ana a General Nogi ma ka anemoku o Liaotong.

  NU IOKA, Iune 22.—O ka uwea telegarapa mawaena o Chefoo ame Hongkong ua hiki ole hoohana ia.

 

NA LONO KAUA O KA LA 22.

  CHEFOO, Iune 22.—Ua hookuuia mai o Fuller, he kanaka Amerika kakau nupepa i hoopaaia ma Poto Ata.  Ua komo aku oia iloko o Poto Ata a ua paaia oia no elima la.  Wahi ana he nui ka hoihoi o na hana malaila, he nui na lakoai, a ua pau na mokukaua o Rusia i ka hooponopono hou ia a o ke paniku ana i ke awa aole loa i holopono.

  NEWCHWANG, Iune 22.—Ua po’ipuia ae na Rukini e ko na Kepani ma kahi e kokoke ana i Kaichou.  He 1,200 ka nui o na Rukini i poino.

  VLADIVOSTOK, Iune 22.—O ka moku lawekoa Sado o Iapana i hoopiholoia e na mokukaua Rusio o Vladivostok, ua lawe ae oia iloko o kona opu he miliona dala ma ke gula no Iapana.

(E nana ma ka aoao 6.)

 

PHOTO

KA HE O NA ‘LII MA MAUNAALA

PHOTO

A. K NAWAHI

 

  Ma ka hora 5 o ke kakahiaka Poalima o ka pule i hala i kii mai ai ka anela o ka make a lawe aku la i ka nahu hope loa o A. K. Nawahi ma ka Halema’i Moiwahine.  Ua loaa iaia kekahi ma’i iloko o kona poo no kekahi manawa, a o keia ka loaa ikaika ana a hala wale aku la oia.

  I Hilo oia i noho mai nei a no ka noho ana iho nei o ka Ahaielele Demokarta ianei kona okumu o Ka hiki ana mai i ke oaona nei, oiai oia kekahi o na elele i holo mia nei i ua Aha ia.  I ka la 11 iho nei ua hele aku oia i ka nana heihei lio ma Kapiolani Paka, aka aole oia i loihi loa malaila a ua huli hoi mai oia no kona wahi i noho ai ma Honolulu nei mamuli o ka ikaika loa ana mai o ka nawaliwali maluna ona, a ua hoihoiia aku oia no ka halema’ kahi hoi ana i waiho ai a hiki i kona kuu ana mai i keia oia ana.

  O A. K. Nawahi, oia kekahi o na keiki a Nawahi, kekahi o na alakai kalaiaina o Hawaii nei i na la i hala aku, a o kona makuahine oia kekahi koa o ka papa medala me makou ma keia hana he hoolaha nupepa.  Ma ka aoao o ke Kuokoa, ke haawi aku nei i na kaniuku pu ana me ka makuahine i hooneleia i ke keiki ole, a ke kalokalo ae nei i ka Makua Lani e hoomama i ka maukuahine kaumaha ame ka ohana.

(E nana ma ka aoao 6.)

 

Hui ke Komisina Kanawai Kalana

  “Ke manaoio nei wau,” wahi a Hon. Henry E. Cooper, i hoomaka ai i kana haiolelo imua o na lala o ke Komisina hana Kanawai Kalana ma ka lakou halawia o ka Poalua nei, “ua haawi ia mai manawa no ka hana ana i kekahi bila kanawai e hooponopono ana i na lawelawe aupuni ana, he manawa hoi no kekahi aupuni i hooponoponoia e hana aku ai i kana hana @ keia Teritore.  O ke kahua maoli kahi hoi e kukulu aku ai i keia aupuni oia na ka pono o na makaainana iloko o ko lakou mau kalana ponoi iho e hoolilo ana hoi i na dala e loaa mai ana ia lakou iloko o ko lakou poai iho, mai na auhau mai, maloko iho no o ko lakou mau poai ponoi, no ko lakou mau hana aupuni.  O keia ke keehina e nee aku ana i ka hooponopono aupuni, a he mea hoi e pono e oni paa iloko o na makaainana no ka mea o keia ka pohaku paepae no ka mana nui e nee mai ana ma keia mua aku.

  “Ke manaoia nei wau o ke “Kanawaikumu” oia ko kakou hoku alakai ma ka hana ana i ke kanawai kalana e waiho ia aku ana i ka ahaolelo.  E like me ka loihi o ko’u noonoo ana maluna o keia mea pela no hoi ka loaa ana mai o ka manaoio iloko o’u ua hoomoowiniia ka mana o ke aupuni kalana: o ka bila kanawai kalana i waihoia aku imua o ka ahaolelo o 1903 aia iloko olaila he mau hooponopono waiwai nui a i noonoo akahele loa ia hoi, aka ma kekahi mau mea lehulehu ua ke-e io aku no ua kanawai la i ke Kanawaikumu, a na’u i lawe mai he elua mau ninau elpili ana i keia kanawai imua o ka Aha Kiekie.  Ke manao nei wau, ma ke ano he poe loio, ua hiki aku ko kakou pono i kahi o ka pilikia, a e pono ia kakou ke hana i ka kakoi hoike e hiki ole ai ke hoohamaniia e ke Kanawaikumu.

  “Ke manaoio nei no hoi wau o ke Kanawai Kalana o 1903 aia iloko olaila he mau mea i oi aku a i pono ole hoi ke komo ana iloko olaila ma o na hilikau lehulehu, mawaho ae o ke Kanawaikumu.  Ke maopopo ole nei ia’u ke kimu i hookomoia ai iloko o ke Kanawai o 1903, i ka mahele e pili ana i na loaa ame ke Kanawai o na laikini.  He mea hiki no ke lawelawe ia keia mau mahele ma ka hookomo ana i pakui iloko o ke kanawai e ku nei e pili ana i keia mau mahele.

  “Ua loaa pu mai no hoi ia’u ka manao kanalua no ka pono i ka Teritore ka hoihoi ana aku i na waiwai teritore i na kalana.  Eia me a’u kekahi mau

(E nana ma ka aoao 6.)

 

Hookipaia na Lunakanawai hou

Na ka Loio Aupuni Andres kekahi mau olelo hoolana.

Panaiia mai e Lunakanawai Kiekie Frear ame kona mau hoa.

  I ke kakahiaka o ka Poakahi nei i ka manawa mau e noho ai ka Aha Kiekie i akoakoa ae ai apau loa ka Papa Loia Hawaii iloko o ke Keena Aha Kiekie no ka haawi ana i ko lakou hoomaikai a hookipa ohaoha i na luna kanawai kiekie hou i hookohuia mai nei no ko lakou noho ana ae ma ko lakou mau noho pakahi e like me ko lakou mau komikina i haawiia mai.

  O ka Lunakanawai Federalo Dole kekahi i konoia maluna o keia hookipa ohaoha ana a oia no hoi kekahi i noho pu ae me na lunakanawai kiekie hou ma ka awai.  A o na lunakanawai kaapuni ame Kokua Lunakanawai Kiekie i pau Mr. Perry kekahi i komo pu mai iloko o na hana o ka la, a iluna o na noho ma ka oihana ka Lunakanawai Kiekie Frear mawaena o Hoa Lunakanawai Kiekie Ekahi Hartwell ma ka aoao aku a o Hoa Lunakanawai Kiekie Hutch ma kekahi aoao.

  Ma ka manawa i weheia ai na hana o ka Aha Kiekie ua ku mai la ka Loio Aupuni Andrews a hoike manao ma kona noiia ana mai e na hoa loio o ka Papa Loio e haawi i mau manao maluna o na lunakanawai no ka hookipa ohaoha ana mai ia lakou iloko o ka poai hookahi a he ku ana hoi ia nona ma ka aoao o ka Papa Loio.

  Wahi a ke Kakauolelo o ke Aupuni ua lokahi like ka pana o ka manao o ka Papa Loio me ka ka Peresidena Rusawela hana i hana mai nei ma ka hookohu ana i na kanaka loea kanawai a kupono maoli ma na noho o ka oihana keikei o ke kanawai.  Ua hoike pu ae oia i ke kohu pono loa o Hon. Frear ma ka oihana me he la ua laa no ia hana a iloko no hoi o kana mau hooikaika hana ana o ia keena i na manawa i hala ae: a pau pu no hoi ka Lunakanawai Hartwell i ka awili pu ia iloko o ia haawina ohaoha ma ka hoikeia ana ae oia kekahi o na loea kakaolelo kanawai kahiko loa iloko o Hawaii Paeaina, a no Mr. Hartch hoi aia me ia na haawina makaukau no ka hui aku me na hana o kona keena e hiki ai hoi ia mau hana ke hoolakoia aku a piha pono ka makemake no ka mea ua lawa oia.  Eia nae aole i poina i ka Loio Aaupuni ka Lunakanawai Kiekie Perry i pau no na maikai loa ana i haawi ai no ka pono kaulike oiai oia iloko o ia keena, a he minamina nui ia no hoi.

  A i ka pau ana o kana ua haiolelo mai no hoi ka Loio T. McCants Stew-

(E nana ma ka aoao 6.)

 

Hoolaa He o na Alii

Piha o Maunaala i ka poe makaikai i na hana.

Rev. Lono ame Bihopa Resterick na kakaolelo o ka La.

  E like me ke kono a ke Kiaaina Atkinson i ka lehulehu no ka hoolaa o na he-kupapau o na Alii Kamehameha me ko Kalakaua ma Maunaala i ka auwina la o ka la Sabati i naia ua hookoia aku ma ka hoopiha ia ana ae o ka pa-ilina o Manaala ma Maemae Honolulu me na kanaka na Hawaii na haole ame na lahui e ai a he anaina nui maoli no ia o ke kulana e@hia a maikai no koi na hana i malamala.

  Mamua ae o ka hora eha o ua auwioa ia la ua piha mua ae ke kahua me na kanaka, ilaila pu ae no hoi ke Kiaaina Atkinson, na aliikoa Federala na aliikoa mokukaua na kanikla o na aupuni ae ame kekahi poe hanohano e ae, a lalo hoi o ka lawelawe ana a na kakaolelo Rev. W. N. Lono, ke Kau o Kaumakapili Ekalesia ame Bihopa Restarick o ka Ekalesia Pelekane @ Honolulu.

  Mamua iki iho o ka hora i ha’i mua ia ae nei aia ka hana Teritore mawaena o na he elua o na alii kahi i hookahua ai e paani ana a he he pohaku mabala o na Kamehameha ma ka aoao Ewa i hana noeaula, he he hou o ke ano wiahooluu papa-pohaku kahi i waihoia aku ai o Kunuiakea ame kekahi mau alii nui e ae a puni na pohaku he ua hoolu-aia iho me na launahele ame na pua olenalena ka papahele hoi o na paa-kahili e ku puni ana e hoopuluia ana hoi e na paka-ua liiliii e loku kilihune ana me ka phnohuula e ku pio lahilahi ana ma ka aoao mauka mai, a i ka hui ana me na leo eehia o ka bana ame na haiolelo a na kakaoleo ame na mele i meleia i uhi iho ai na haawina eehia maluna o ke anaina holookoa.

  Ma ka aoao Waikiki ka he pohaku mabala haulaula kikokiko keokeo kahi i palapala ia na inoa o na Kamehameha II, Kamehameha III, Kamehameha IV, ame na ohana maawena o keia mau kia-pohaku na kahuna ka Bihopa Restarick ame kona mau hoa o @ oihana hookahi ame ka papa-himeni o ka Lua-kini Pelekane ame ko Kawaiahao oiai lakou e ku papa kua la mai ana e ka bana Hawaii a mawaena o na manao haiolelo i ha’iia i meleia mai ai na mele haipule “E pili i ou la wau,” ame “E Iesu ka mohai no’u” ame kekahi mau mele e ae me ke eehia nui i kokuaia mai e ka hana.”

  Ua maikai na olelo a ka Bihopa, he mau manao hoeueu i ka hoakanaka e ola ana no kona ike i na maikai loa a na alii o Hawaii nei i hana ai a ka Hauna hou e pomaikai nei a hemo hamama hoi ka ipuka o Hawaii no ke ao holookoa kahi a na lahui like ole e noho pu nei me ka lakou mau olelo like ole e noho hoaloha like nei kekahi i kekahi kahi hoi e pahola nei ka olelo haole i olelo hookahi no na lahui apau maloko o na hana kalepa ame na hana o na ahahui o na ano like ole, a he nui aku na manao hohonu waiwai nui i panaila me na olelo hoolaa no na he ke kumuhana hoi o ka la.

  A ma keia mahele hookahi no i wehe aku ai o Rev. Lono i kana manao, kekahi o na haiolelo huki manao e pili aku na hoomanao o ka poe i aloha i ko lakou poe alii, he mau olelo papahi puuwai no na hana maikai poina ole a kekahi mau na’i aupuni mai la Kamehameha I mai a la Kaahumanu ka @ mea@ i komo kakua aku i ke a’o ana i ka nai o ke Aupuni o ka Malama lama @ o ka Paeaina, a ia Kamehameha III ka Lokomaikai ka mea @ i haawi i wahi @, i mau@ no na makaainana ame na alii @ i poina ole ka lakou mau hana @ ame na alii @ ole ka lakou mau @ maikai no na makaainanana ame na alii  @ ka lakou mau hana maikai no na maikaainana a no ka aina @ e@ ai ka @ ko lakou @ hoi.  He nui aku na olelo @ kai ia no ka hoolana manao me ka @ na olelo hoolaa pohaku kia @ manao o ua poe alii nei.

  Mahope iho o na ha@manao ana ua kaa@uni ae na kahu@ ame ka @ Pelekane ame na haumana kaikamahine o ke lula ka @ hope loa i hanaia ae e lakou @ o ka hoopau ana i na hana @inoa o na alii a hala wale kekahi mau @ mamua o ka @ ana o na Paa-kahili i ko laou @ kulana @ ku ana a puni na he pohaku mabala, eia @ mai ka himeni Hawaii kaulana “Aloha oe” a o ka pa@ no hoi ke mele lahui “Hawaii Ponoi.”

  Ua kukuluia ke he hou m@ ke kumu@ a i @ i ka @ he @ hoi i laulimaia e na ohana o ka @

ohana Kamehameha.  N@ kekahi manawa i hala ae ua law@ na kupa@ alii mai ka hale pohaku kia mabaia hou i ku iho la a @ ka nui o keia mau kupapau.  O keia malolo iho ka poe @ palap@ ma ka he hou me na huaole@ . R. C. Wyukue, J. Kaleipaihala Young, Fanny K. Kekelaokalani,  Bennet Y. Namakeha, Albert K. Kunuiakea, Jane K. Lahilahi, Peter  Kekuaokalani, T. C. B. Rooke,  G. Kamakui Rooke.