Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 25, 17 June 1904 — RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio. [ARTICLE]
RUSIA AME IAPANA MA KE Kahua Enaena o ke Kaua Kakauia e Bernard H. Kelekolio.
HOAKAKA: —E na makamaka helnlielu: I Mamuli o ka ike o ko'u lnnaikehala a kamaaina no hoi. he T-a-hui kakou i iini nui i ka heluhelu ana i keia mea, "He Moolelo Kaua," ua hooholo iho au, e kakan i ka moolelo o keia mau Aupuui Mana Xui i .hoikeia ae nei maluna. He iuoolelo keia e pili ana i ko laua mau kulana pakahi iho, ko laua kulana hooi>onopono Aupuni ana. a.o ka oi loa aku no hoi. oia na kumu nana i alako aku ia laua v paio inaluna o ke kahua enaena o ke kaua i ko laua mau iini pakahi iho. Eia no hoi iloko o ke kino lahilahi o keia nauea hoolele hauli, e hoikeia aku aua ka ikaika ame ka mana o keia Aupuni Xui o Rusia iwaena o na poai Aupuni Xui o ke ao nei, na kahua kaua he nui wale a kana mau keiki i alo ai ame ka nui inea a lakou i hoomanawanui ai; ka ikaika o kona mau pualikoa kaua i heluia hoi nialuna o na miiiona a miliona ame ka pouhana hoi o kona mau aekai, Kona mau aumokukaua. Eia no iloko o keia moolelo e ikeia ana na kii o na pualikoa kaua ame na mokukaua o na Aupuni elua i hoikeia ae nei maluna, na Keneiala ame na Akimarala o laua pakahi., E hoikeia ana no iloko o ke kino uhane ole o keia moolelo. ke alahele i oili mai ai o lapana mai ka nohona kupouli mai o na kenekulia kulipolipo a kau ma ke kiekiena o kekahi o na Mana ikaika o ke ao nei; kona kaua ana me ke Aupuni X T ui o Kina a pulelo mai la me ka lei mae ole o ka lanakila ame ka hanohano; ka haawi ana mai o ke Aupuni Nui o Kina ia Poto Ata ame Manekekuiia ia lapana mahope o ke kaua; ka keke ana o ka niho o J:a bea huluhulu, oia hoi o Rusia ia lapana mamuli o ka lilo ana o na wahi i hoikeia ae nei maluna iaia; ka waiho liou ana o lapana ia Poto Ata ame Manekekuria iloko o ka poliolima o Kina; ka huakai kokua o na Mana Xui o Europa ame Amerika Huipuia no ke kulanakauhale o Pekina i ka makaliiki 1900; ka noho ana o Rusia iloko o ka aina o Manekekuria; kona uhaki ana i kana olelo aelike me lapana ame na Maua Xui: kona hoao ana e apo ia Korea inalalo o kona mana: na kukai olelo i malamaia mawaena o Rusia ame lapana e pili ana no ka mana kuokoa o ke Aupuni o Kina iloko o ka aina o Manekekuria ame ke kuokoa o ka aina o Korea; na hana hoopalaleha a Rusia e pili ana no kana pane ia lapana; na hooliuliu kaua ana a Rusia; ke oki ana o lapana i na kukai kamailio ana mawaena ona ame Rusia; ka lele kaua ana o na aumokukaua topito o lapana i ke kakahiaka nui puanuanu o ka la 8 o Feberuari maluna o na mokukaua o Rusia ma Poto Ata, a ia la hookahi no hoi, ka wawahi ia ana o na mokukaua Rusia "Variaka" (Variag) ame "Korieta" (Korietz) e na aumokukaua o lapana malalo o Akimarala Uriu ma ke aw*a o Kilimapo (Chemulpo) ma Korea. 0 keia mau mea apau i hoikeia ae la maluna, e olino aku ana ia maloko o keia wahi nanea pokole, a me he mea la, e lilo ana keia wahi moolelo hoolele hauli i panana no kela ame keia home mai Hawaii hoi a X T iihau, e hoomalamalama ana i ka lahui i na kumu ame na alahele i hookumuia mai ai o keia kaua e uleleia mai nei i keia mau la. Nolaila, me keia mau wahi hoakaka pokole no na aupuni elua e paio nei ma ke kahua mokomoko o ke kaua, ke inanaolana nei ka mea kakau, e apo pumeliana mai ana na kini heluhelu o ka kakou Hiwahiw r a nei iaia, a e hookipa ana hoi iaia iloko o ko lakou mau home pakahi. He lahui kakou i kaulana ma na kilii eha o keia poepoehonua nei no ka hamama o ko kakou mau puuwai ma na ano apau a he piha lokomaikai no hoi, a no keia kumu, ke noi haahaa aku nei au 1 ko'u mau hoaloha apau mai Hawaii a hoea i Xiihau, a i na kini heluhelu no hoi o ka Hiwahiwa a ka Lahui, 4< E HEA MAI HOI lAIA NEI, HE MALIHINI." Me ka haahaa, BERNARD H. KELEKOLIO. KE AUPUNI NUI 0 RUSIA, KONA KULANA, KONA HOOPONOPONO AUPUNI ANA, AME KONA MOOLELO PIHA. O keia inoa o "Rusia v ua lohe pinepine mau kakou. aka. ua ike a ua 'hoomaopopo anei kakou i ka nui o kona niau palena aina. kona mau kanaka, ka nui o kona iloiika ame kona mana? I kumu e hoomaopopo ai kakou ine ka hoohewahewa ole, e ike ana kakou, o keia niana nui o Rusia he aupuni nui ia e moe ana ma ka poli pumehana o kela aina nui o Europa, a nona hoi ka nui iiiaina i hoea aku ma kahi o ka Ewalu Miliona, anie Elima Haneri Kaukani mile kuea. Maloko o X"ova Zembla ame ka Auemoku o Kamia (Taimyr peninsuhir) ua o aku kona mau paleua maloko o ka poepoe Artika a lioea. i ke 77 (leg. 2min. ame 77 deg. 40 min. ma ka latitu akau; o koua nuvu palena ma ka Hema ua hoea aku ia ma ke 38 de£r. 50 min. maloko o Amenia (Annenia), 35 deg:. maloko o na mokuaina o Afgan, ame 42 deg. 30 min. ma na kapakai o ka moana Pakipika. Ma ke komohana, ua o aku kona man palena a hoea i ka 20 deg. 40 min. ma ka lonitu Hikina a nialoko hoi o na inokuaiua o Lapalana (Lapland), he 18 deg. 32 min. maloko o na mokuaina o Polana (Poland) a lie 29 deg. 42 min. ma ke Kai Eleele. a o kona mau palena aina ma ka Hikina—ka Lae Hikina ma ke Ivai Kowa o Belina
<Bering Strait) oa o akn ia a hoea i na decere 101 ma i-i i Hikina. * M i Aohe niea aka makamaka helaheln o keia nanea ho-. .. fe . e hoohewahewa ae ai i ka nui laula nuioli no o Au|»un'i a , kaua e hele like ai ma ke kino oka moolelo. <> k**ia n ;,km liusia ♦> iike me ka mea i hoike mua ia ae nei maluna. h- <ri * i kau nui ia ka weli e na mana nui o Kurt>{»;i mai k »n.i j - 1 ikeia ai he uui kona mana ame kona ikaika. K liko h,•: n 1 loli ana o fce au oka manawa, pela no oia i hnnn<vne" tn s u 1 kona mau {uilena aiim mai Kurt>|ia akn a hoen i k» ia la. '• īuau paieim ma ua kapakai oke Kai Melemele. O kana n . ; T i maa a walea no h«>i ma o kona niau Kuhina Xui !a a;; 4 mau Kenenila Xui a i paa no hoi ma ko Uikou man nn*.... 4 ka pahele, ka hoopunipuni ame ka piha i ua hana kn)»» r j na la o.Xajwliona Kkahi e noho hmmmlu ana i kt* kaii t0 \ Anpuni Xui o Farani i na la kulipoiipn, oiai ia uianaw » no, e paila mau ana ka lmila oke kaua iwaena onaM ,- \ kela manawa. o keia inoa o "Rusia*' ka mea mina i hooka i weli ina Mana Xui apau. a km* lux>kahi no jmha Xai«., ! mea e hoomaopopo loa ai kaua he Aupuni ikaika tna.»i; : 1 Rusia, e alawa ae kaua i ua olelo kaulana a ke ka»a*>:» . l'ar Xajwliona Ekahi. a «aua hol keia mau huaolelo \>\i -V! , Rusia: 1 u ' **0 ko % u lele kaua ana maluna oka Mana Xul o Ku> • :u: hoopilikia mai ia'u, a nami no hoi i hoonaueue i ko'u nohe nii / Ua lele kaua aku au maluna ona mana nui o Kelemania. Ak, \ ame Pelekane, me ko'u manaolana la hoi aole e komo pu m.i- . u ; t\ Kusia iloko olaila. He hookahi haneii makahiki mai ko u v X e lilo anei ke ao uei he Kukini a i ole he Kepulmlika." o k. a \ A { olelo ae la maluna a ke keiki kaeaea o Farani, ke kwki l. i n A | i liookau aku ika weli ona Mana Xui o Kuro|>a, a hootiau><>ur ~ ' i ko lakou mau noho kalaunu, he mau olelo ia e hoik*' p-ha ana i ka ikaika ame ka mana piha o keia Aupuui pahele uui wui, i maka'u waleia ai no ena imuia o Europa, Xo na makahik; . lehulehu nui wale kona haka ana ma o a maanei o-kela aina : ; o Europa, me ka manaolana e loaa kekahi wahi kupi>uo n.uiā . hoomoana ai i kona mau mokukaua, a i awa paa oleia hoi <• hau, aka, i na manawa apau loa ana e hoao ai e hooko ia aku makemake ona, ua halawai aku la no oia nie ka ulia o ka pakalak. ' Aole hoi no ia nele ana a hooko oleia hoi kona makemak» i w paupauaho mai iaia, aka» me ka nui ikaika ame ka maalea, ua hu' u aku la kona mau maka, e like me kekahi bea huluhulu akahi n. * ala ae mai ka moe kulipolipo mai, ma ka Hikina. Oka hoj* na ak i 0 keia, e halawai aku iuia no kaua mahope. O keia mana nui o Rusia e hakoko pu nei me ka 4 Telekane m.k j e ka Hikina," oia hoi o lapaua .ua npoia eia lie elua mau mah. le i ;, ka mahele Europiana ame ka uiahele Asiana, ma kekahi oielo ana . Rusia ma Europa ame Rusia ma Asia. O ka mahele ma Asia h.. 6,500,000 mile kneame 10,000,000 mau kanaka; o ka mahele ina K;i ropa oia hoi o Rusia, Einilana (Finland) ame Polana «Pohuul». he 542, 347 mile kuea. Oke kulana hooponopono aupuni ana o Kn*u 1 keia mau la ua like no ia me ka Mana Xui o Kelemania, aka. o Rusiay ua oi ae ka mana o koua Emepera mamua o na mea e apau iloko o ka aina, a o kona leo, ua like no ia me ka 1«> o k.i Mea Kiekie Loa, oiai. ua nana aku na makaainana o keia aina nui • laula maluna e like me ko lakou makuakane. O ke kahua }• ta maoli o ka hooj>onopono Aupuni ana, oia no ka Emepeia, ī li« huipuia me ka Ahaolelo, ka Mana Hooko auie ka Mana Kaukana wai, a ua hoopuniia hoi oia (ka emepera) me eha Aha Knkamal'i like ole—ke komite o na kuhina, ka aha kukama lu o ke Aupuni. k.i senate ame ka aha kuka oka Ekaleaia. O keia mau Aha lik»- ol.» ji hoikeia ae nei maluna. oia maoli no na poahana o keia Mana N i. 0 Rusia, ame keia mau Alia kuka e kaana like ni ka Ktm»pera amka lakou mau a*o ana. Oka hana hoonaauao ma Rusia ua lik«- i.<» ia nie kekahi mau mana nui no o Europa, aka, oka poe i ikeia wa'.»* ! no, aole hoi o ka poe ilihune a no keia kumu, lie mau miliona ,t | miliona o kona mau makaainana aole i hiki ke heluhelu auu>■ kkakau. Oka nani o kona mau halepule oia ka mea i kaena nui ;.i e na makaikai kaapuni o ke ao nei, a ua hoohalikelikeia me ka m;i nani o Palani. ! Huli ae kaua, eka makamaka heluhelu o keia wahi nanea kole a nana i kona mau pualikoa ame kona mau auniokukaua. <> kona mau pualikoa kaua aina, iloko o keia mau la ua manao wa!.> ia no. oia kekahi o na pualikaua ikaika loa ma ke ao.nei a wiwo. no hoi. He kaena keia na na Mana Xui o Europa e pili ana n<» kona mau pualikoa lielewawae, aka, o kona mau pualikoa kau 1 >..» 1 kapaia ma ka inoa o na pualikoa "Kosaka"-oia ka weli maoli t><> » na Mana Xui o Europa, O ka liapanui o keia |K»e kaualio i kapa i ma keia inoa, he poe mahiai wale no ka hapanui. a o ka lakou au . hana maiuoino i paa no hoi maloko.o ka moolelo, he mau hana i ' e j>oimi ole ia no na inakahiki lie nui e hoea mai ana. llok». .. ] % . ; pualikoa kaua lio i kapaia ma ka inoa oka pualikoa Kosak.> •> » | i)ona (Cossack of the Don), iloko olaila ka hilinai piha o ka I : . I pera o Rusia, a me he meu la no hoi ma kekahi olt»h> ana ;i--iloko o ka pualikoa helewawae ame ka pualikoa kaualio, k. o keia mana nui kau eka weli. Rusia. Ona hana wiwooi,- ;i n;t ; koa Rusia ma na kahua kaua apau a lakou i alo ai tue ka !• nawanui, iloko no-lioi o ka nui anu ame ka inoa auie ka j»oī.■ : ikeia e na mana nui o Europa aiue kekahi mau mana e ae hoopaaia aku ia iloko o kona moolelo, aohe mana nana o ki mau mea i hoopaaia ai iloko olaila. Aka. lie mau olelo wale no paha keia, a no ka mea. ke h.•!k- : nei ka iuana uuku oka Hikina oia hoi o lapana. he hiki wa • • iaia k<i ku aku e paio me keia Mana Xtii i kau uui ia hoi ka' Mauiuii o kn .liooikaika pauaho ole a kona kiaaina nui e n. īr ma Manekeknria, ka mea hanohano Akimamla Alakipi « \«i Alexieff), ua pahola aku ka maua o ke Aupuni o Rusia maluna aina la a hoea aku ma na kai o ke awa o Poto Ata. a mam-' hoi o ka manaolana ikaika loa i loaa iaia aoh» loa e - ana o lapana e kaua me keia Anpnni Xui o Rusia. u.» a i paakiki loa ai o Rusia e hoole ina koi aka mana uuku !a (Aole i pau.)