Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLII, Number 3, 15 January 1904 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

NUPEPA KUOKOA, IANUARI 15, 1904.

 

a Kaloke, aka mamua o ka hiki ana iaia ke pane aku, ua ku koke ae la o Sir Hanale iluna a hopu aku la i ko Wakekona mau lima me ka hauoli a pane aku la:

            "Ea, lokomaikai maoli no oe, e Wakekona. Ua ike oe i na mea apau e pili ana no'u, ua maopopo no hoi ia oe na mea apau e pili ana i keia mea hoopohihihi. Ina oe e hoi ana me a'u no Basekavila a haawi mai oe i na kokua ana apau, aole loa wau e poina ana ia oe."

            O na olelo ohaoha o keia ano he mau olelo hoala iini ia, huipu hoi me ka Kaloke mau olelo pai, he olu hoi kau o ua Wakekona la, a oia kana i pane koke aku ai.

            "E hele pu no wau me oe. Ke manao nei wau aole he hana maikai e ae a'u e hoohala ai i ko'u manawa o keia wale no."

            "A e hoike mau mai ana oe i na mea apau ia'u," i pane aku ai o Kaloke. "I ka wa e loaa mai ai kau mau noi no ke kokua ana aku e ha'i aku no wau i kau hana kupono e hana aku ai. Ke manao nei wau ke hiki no hoi i ka Poaono o ka makaukau no ia o na mea apau?"

            "Ua pono anei kela i kou manao, e Wakekona?" i ninau aku ai o Sir Hanale.

            "Aole he hoopaapaa ana aku malaila."

            "Alaila, i ka Poaono, ke ole no nae e lole ae, e hui no kaua ma ka hora 10:30 ka wa e haalele ai ke kaa ia Padedinetona."

            I ka pau ana o ka lakou mau hooponopono ana, a e eu ae ana o Kaloke ma e hoi, ua hoohikileleia ae laua i ka hooho ana mai o Sir Hanale mai kekahi kihi mai o ka lumi, iaia i huki mai ai mailalo ae o kekahi holowaa lole i kekahi ona kamaa hou ana i kuai ai i ka la mamua iho.

            "O kuu kamaa nalowale keia," wahi ana i hooho ae ai.

            "Pela no hoi e kaawale aku ai keia mau pohihihi me ka maalahi!" i hooho ae ai o Kaloke Home.

            "O kekahi mea kupaianaha loa keia," wahi a Matimea i puana ae ai. "Ua huli pono wau i na mea apau iloko o keia lumi mamua o ko kakou noho ana iho nei e paina."

            "A pela no hoi me a'u," i pane aku ai o Sir Hanale Basekavila.

            "Aole hoi he kamaa ka meia wahi," i paku'i aku ai o Matimea.

            "Ina pela na ke kuene i waiho iho nei malaila ia kakou e paina ana."

            Ua kii koke ia aku la ua kuene la, eia nae, aole oia i maopopo n ia mea a aole no hoi he mea i loaa ae ma ka nienieleia ana. Nolaila, ua loaa hou ae la keia mea pohihihi i keia hana nui e huliia nei. Ke waiho ae i na mea e pili ana no ko Sir Kale make ana, ua loaa ae he mau hoike kamahao no keia hana iloko o na hora kakaikahi wale no. Ua huli hoi aku la o Kaloke ma, a ia laua e hoi ana ua mumule loa iho la o Kaloke, a ke hoomaopopo la o Wakekona aia o Kaloke ke noonoo nui la no keia mea e like no hoi me kona. Ia auwina la holookoa aia o Kaloke ke noho mumule la a e pu-a mau ana ka uwahi o kona kilakila.

            Mamua o ko laua ai ana i ko laua paina ahiahi ua hoea mai la he elua telegarama. O ka mua penei no ia:

            "O ka loaa ana mai nei no ia o ka lohe ia'u aia no o Baremoa i ka hale, -- Basekavila." O ka lua penei:

            "Kipaia na hotele he iwakalua-kumamakolu e like me ke kauoha, aka, ke kaumaha nei wau i ka hoike ana aku aole i loaa kekahi kope i okiia o ka nupepa Manawa. Kakalaika."

            "E Wakekona, ua moku aku la ia mau maawe lopi a'u. Aohe he mea oi aku o ka hookaumaha i ka manao o ke kanaka i komo aku iloko o kekahi hana nui e like iho la me keia i hooku'iia mai la. O ka hana pono ia kaua i keia manawa oia no ka huli hou ana aku ma kekahi ano okoa ae."

            "Aohe paha hoi pela kana e nunu ai. Aohe hoi kaua i lohe mai i ka mea e pili ana no ke kaliwa kaa."

            "Polelei. Ua telegarapa aku nei wau no kona inoa i ke Keena HOopaainoa. Ke ole wau e kuhihewa eia ae ka haina no ia mea."

            O ke kani ana mai o ka bele o ko laua nei puka oia ka mea nana i hoike aku ia laua nei eia kekahi mea ke komo mai nei, a i ka hemo ana mai o ka puka ua komo mai la kekahi kanaka kulana haahaa, a me he mea la o ua kalaiwa kaa la no ia.

            "Ua laweia ae nei he lono i ko'u hale, mai ke keena ae, ua makemake kekahi keonimana nona keia inoa e hui me ka mea nona ka helu 2,704," wahi a ua kanaka la i pane aku ai. "He ehiku o'u makahiki i hana ai i ka hana kalaiwa kaa a aole loa i loaa mai na hoohalahala ana, nolaila wau i hele mai nei e hui me oe a ike i kau mea e hoohalahala mai ai."

            "Aole a'u mea e hoohalahala aku ai ia oe." wahi a Kaloke i pane aku ai. "Ke makemake nei no nae waue haawi aku i hookahi hapaha gula nau ina oe e haawi mai ana i na haina o ka'u mau ninau e waiho aku ai ia oe."

            "Well, ua loaa no he mau wahi kenikeni ia'u i keiaj la i lawa kupono no ko'u luhi," wahi a ua kalaiwa kaa la i pane aku ai. "Heaha la kau i makemake ai e ninau mai ia'u."

            "O ka mua oia no kou mau inoa apau ame kou wahi e noho nei, malia paha o makemake aku wau e hui hou me oe ma keia mua aku."

            "Keoni Ka-lekona, Helu 3, Alanui Tepe, ma Barafa. Aia ko'u kaa ma ka Pa Kipale, e kokoke ana i kahi Hooluu o Wata-lu."

            E like me ka Ka-lekona i ha'i aku ai pela no hoi i hoopaa iho ai o Kaloke ma kana papa hoomanao.

            "Ano, e Ka-lekona, e ha'i mai oe i na mea e pili ana no kau ohua o keia kakahiaka i lawe mai ai a hoohalua mai i keia hale ma ka hora umi a mahope hahai aku mahope o kekahi mau keonimana elua ma ke alanui Regena."

            "Ua nana aku la ua kanaka la me ka pahaohao nui a ano maka'u. "Well, me he mea la aole he waiwai o ko'u ha'i ana aku i keia mea oiai ua ike no oe i na mea apau. Ua ha'i mai ua keonimana la ia'u aole wau e olelo iki i kekahi mea e pili ana nona, oiai he makaikiu oia a ua makemake ole oia e ike aku kekahi mea iaia."

            "E kuu hoaloha maikai, he ninau anu nui keia, a me he mea la e komo aku ana oe iloko o kekahi wahi paakiki loa ina oe e huna mai ana i na mea apau mai ia'u aku. Ua i mai nei oe ua h'i aku ua ohua la au he makaikiu oia?"

            "Pela oia i ha'i mai ai ia'u."

            "I ka wa hea oia i ha'i aku ai ia oe ia mea?"

            "Iaia i haalele mai ai ia'u."

            "Oia wale no anei kana i ha'i aku ai ia oe?"

            "Ua ha'i mai oia i kona inoa."

            Kau aku la na maka hauoli o Kaloke maluna o Wakekona, a pane aku la i ka laua malihini: "O, ua ha'i mai oia i kona inoa? Hemahema maoli no ia hana ana pela. Owai ka inoa ana i ha'i mai ai?"

            "Wahi ana, o kona inoa oia o Mr. Kaloke Home."

            I ka wa i loaa aku ai keia haina ia Kaloke ua hoohikileleia oia, a noho mumule iho la oia no kekahi manawa, a i ka hala ana aku o kona hikilele, ua lelele ae la oia me kona aka leo nui ana.

            "Ea, e Wakekona, he mea hoopuiwa maoli no keia! Ke ike nei wau i ke konikoni o keia mea me he mea la na'u ponoi keia hana. Ua loaa pono mai wau iaia la ma keia hana ana. O Kaloke Home kona inoa, oia anei kana i ha'i mai ai ia oe?"

            "Ae, oia ka inoa a ua keonimana la i ha'i mai ai."

            "Nani kela! E ha'i mai oe i kahi au i hui aku ai me ia."

            "Ua kahea mai kela ia'u ma ka hapalua hora eiwa ma ke Kuea o Tafalaka. Ha'i mai kela he makaikiu oia, a ha'i mai la kla e haawi mai no oia ia'u i elua pana dala gula (he 21 silina, helu dala Pelekane), ina wau e hana aku ana e like me kona makemake me ko'u ninaninau ole aku iaia. Ua hauoli wau no keia mea a ua ae aku la wau. I kinohi ua holo aku maua no Nokekamalena Hotele a kali malaila a hiki i ka puka ana o elua keonimana a kau aku laua maluna o kekahi kaa. Uhai mai la maua mahope o laua a hiki i ko laua la hiki ana mai i kahi e kokoke ana ianei."

            "Oia hoi mawaho nei o ko maua hale," i panai aku ai o Kaloke.

            "Well, aole au i hoomaopopo loa, aka ua ike ka'u ohua i kana wahi i makemake ai. Aole maua i hiki loa mai mawaho nei o ko olua hale, aka malalo aku nei o keia wahi, a malaila maua i kali ai no hapalua hora. I ka puka ana mai o ua mau keonimana la, e hele wawae ana hoi, a kaa ae la ma ko maua wahi e ku ana a ia laua i hala aku ai oia ko maua manawa i hoomaka ai e hahai aku mahope o laua ma Alanui Baka a hiki--."

            "Ke maopopo la ia'u ia mea," i panai aku ai o Kaloke.

(Aole i pau.)

-----

 

HAWAII ame KONA LAHUI.

 

            Penei ka pule ana, "E Kane i ka wai e ola, Eia ka luau, ka lau mua o ka ai a kaua, E Kane e hoi, e ai, e ola ia'u i ko pulapula, i mahiai, i kukulu hale, i lawai'a no hoi a kanikoo pala lauhala kanaka i ke ao niau loa, kau ola, e kuu Akua, amama, ua noa, lele wale hoi."

            Pau ka pule, alaila, ai ka ai, a maona, noho a hiki i ka wa oo o ke kalo, alaila, hele na mahiai nei a hiki i na lo'i kalo ana, ku iho la ua kanaka mahiai nei ma kekahi kuauna, kahea aku la i ke Akua hooulu ai. Penei ka pule ana, "E Kukeolowalu, he olowalu ke kalo, ha pumaia ka ha o ke kalo, laumaia ka lau o ke kalo a kaua la, E Kukeolowalu, nalowale kanaka iloko o ka kaua kalo la, E Kukeolowalu kuu Akua i ke oo ana ke kal. E Kukeolowalu, e o-ha, me na kamau, koe aku ka puu i ola, i huli no ka Amau a kaua la, E Kukeolowalu, huihui ka ai a kaua la, auamo ka ai, ho-a ka imu o ka ai a kaua la, kalua ka ai, a mo'a, a ku'i, a wali ka ai a kaua la. E Kukeolowalu, hahao i ka umeke, a hoowali a wali ka ai a kaua la, E Kukeolowalu, hahao i ka umeke, a hoowali a wali ka ai a kaua la, E Kukeolowalu e, kaka ka wahie, ho-a ka imu, uumi ka paaa, kau i ka imu, unuunu ka hulu, kuai ka puaa, kalua ka imu o ka puaa a kana, ea, e Kukeolowalu, a mo'a ka puaa okioki a piha ka pa laau, e ai ke kane, e ai ka wahine, e ai ke keiki i ka puaa, i ke kalo a kaua la, ea, e Kukeolowalu, a papaiki, a papa nui, elieli kapu, elieli noa, iae uo honua, ua noa, pau ke kapu, ua noa, a pau keia, e kii e ohi i ke kalo."

 

MOKUNA VI.

NO KA MAHELE IA O NA WA.

 

            Mai ka manawa ia Papa mai ka mahele ana o na wa, ame na malama ame na po. Penei i mahele ia: Elua wa o ka makahiki hookahi, o ke kau, o ka hooilo. I ka wa i kupono ai ka la a nee aku ma ke kukuluhema, a lohe ka po, a make na laau ai, ua hiki mai ka Hooilo. A ka wa i kupono ai ka la, a nee aku ma ke kukulu akau, a loihi ke ao, a ulu ae na laau ai, a hiki mai ka mahana, oia no hoi ke kau.

            Maloko o ke kau eono malama, a maloko o ka hooilo, eono malama. Eia na malama o ke kau, o Ikiiki, o Kaaona, o Hinaiaeleele, o Kamahoemua, o Ikua. Eia hoi na malama o ka hooilo, o Welehu, o Makalii, o Kaelo, a Kaulua, o Nana, Welo. A i hui puia na malama he umi-kumamalua, hookahi ia makahiki, o Welehu ka malama e makahiki ai, a i ke ku o Makalii e helu ai ka makahiki hou. Maloko o ka makahiki eiwa kanaha po; ma ka mahina ka helu ana i na po o ka malama.

            He 30 po o ka malama hookahi, he umi-kumamahiku po huihui, a he umi-kumamakolu po kaawale ua hoopili ia ke ano o ua mau po la ma ke ano o ka mahina. Ekolu no ano o ka mahina, o ka hoonui ana ae o ka poepoe ana, a o ka emi ana. Ma keia mau ano ekolu ke kapa ana o na inoa o na po, a pela no ka emi ana aku, e like me ka hoonui ana ae o ka mahina, pela no ka hoonui ana ae o ka inoa o ka po ame ka emi ana aku, o Hilo ka pomua, no ka puahilo ana o ka mahina, a akaka ae la ka mahina, o Hoaka ia, a panee aku o Kukahi, pela no o Kulua, ame Kukolu, ame Kupau, a o Olekukahi, Olekulua, Olekukolu, Olekupau. A nalo ae la ka oioi o ke kihi o ka mahina, o Huna ia, a hoomaka ae la ka poepoe ana o Mohalu ia, a mahuahua ae ka poepoe ana o HUa ia, a maopopo loa ka poepoe ana, o Akua ia. A i ka ili ana o ua mahina la, o Hoku ia, a o ka lua o ka poo i ili ai, o Mahealani ia, a hiki mai ka mahina mahope iho o ka pouli ana, o Kulu ia, o ka lua o ka pouli ana, o Laaukukahi ia, oia ka po i hoomaka ai ka emi ana aku. A panee aku o Laaukulua, Laaupau, Olekukahi, Olekulua, Olepau, Kaloakukahi, Kaloakulua, Kaloapau, a i ka uuku ana o ka mahina, o Kane ia, a uuku iho o Lono ia, a uuku loa o Mauli ia, a i ka po i nalowale ai ka mahina, Muku ia, alaila pau ae la ka malama, he 30 po. A maloko o keia mau po kanakolu i unuhiia mai ai na po kapu, eha no kapu ma ka malama hookahi. Eia na inoa o ua mau kapu la, o Kekapuku, o ka lua o ke Kapuhua, o ke kolu, o ke Kapukaloa, a o ka ha, o ke Kapukane. Ma ke Kapuku, po ekolu ke kapu ana, i ka po o Hilo e kapu ai, a i ke ao o Kulua e noa ai; o ke Kapuhua, poalua ke kapu ana, ma ka po o Mohalu e kapu ai, a i ke ao o Akua e no ai; o ke Kapukaloa, poalua ke kapu ana, i ka po o Olepau e kapu ai, ai ke ao o Kaloakulua e noa ai; a o ke Kapukane poalua ke kapu ana, i ka po o Kane e kapu ai, a i ke ao o Mauli e noa ai, pela no ke kapu ana ma na malama a pau.

 

NO KA MAKAHIKI

 

            He wa hoomaha makahiki. Ua kapu loa na hana apau ma ia wa, pau na alii, na kanaka, na wahine ame na keiki i ka noho wale ana. Aole mahiai, aole lawai'a, aole haipule, aole o lakou hana aku i ka wahi hana e ae. O ka hoomaha wale no, oia ka hana. Eha mau la ka hoomaha ana, alaila, hele lakou i ka mahiai, ame ka lawai'a, aole nae ma na wahi e ae; aka, ma ko lakou wahi ponoi ka mahiai ana, ame ka lawai'a ana paha. Aole nae noa ka makahiki ke hala ae la ua mau la eha la, no ka mea. Eha malama iloko o ka oihana makahiki. Eia keia mau malama, o Ikuwa ka malama hope loa ia o ke kau, ma ia malama ka hoomaka ana o ka makahiki. O Welehu, o Makalii, ame Kaelo, oia kekahi mau malama o ka hooilo. Na Lono ka makahiki i hookumu. He akua nui o Lono, i ka manao o na kanaka kahiko. Aia ma Kealakekua i Hawaii kona wahi i noho ai me kana wahine o Kaikailani. No ka launa malu ana o Kaikilani me kekahi kanaka. Ua ili o Lono, a huhu loa, a pepehi iho la i kana wahine a make oia, a ike oia, ua make kana wahine, kaumaha kona naau, mihi a lilo i pupule, a pupule maoli no ia, kaapuni oia i na Mokupuni, a hana aku i na hana lealea a hookaawale ae i ka makahiki. Penei i oleloia no ka makahiki. I ka hele ana o ke akua paani, o kana mau hana, oia na hana lealea, ke kuiku, ka loulou, ka ooihe, ka honuhonu, ame ia lealea aku, ia lealea aku i kupono i keia wahi akua ke hana. A pololi kona mau kanaka, alaila, huhuki wale ka mala uala, ame ka mala kalo, kalua wale ka puaa, ka moa, ka palahu, ame na mea kupono, a loaa ka ai, ame ka ai a puni ka Mokupuni ana i hele ai. O na kanaka i hele pu me ia oia na kanaka puni lealea. O ka poe ikaika no hoi i ke kukikui, o lakou ka poe hele pu me keia wahi akua, a hiki ina ole kauo nui, alaila, kauo ke akua, huhu, alaila, hele mai ke akua makhiki o Lono, kona inoa. I kona hele ana mai e kaapuni, alaila, hahai no na kanaka he nuui loa i keia akua, no ka mea, oia ke akua nui, o ka mea i hahi nui ai na kanaka, no ka mea, nana i hookupu na moku eono o Hawaii. Hookupu ka ai me ka i'a, me ke kapa, me ka malo, me ka pau i kupono i ka hookupu, a ku ka puu o ka waiwai, alaila, hookaawale ko ke akua, a koe ke koena o ka waiwai, a haawi ia koena no na kanaka, a pau ia, hele aku no a ia Moku, hookupu no ka waiwai, pela mau e hana'i a puni keia Mokupuni ana i hele ai. Elua nae ka hele ana i ka makahiki hookahi. A o ka aina e hookupu ole i ua akua nei, kena ae i kona mau kanaka, "e hao," lohe ae la na kanaka ona, ke kii aku la no ia i ka ai e ulu ana iwaena, pau i ka uhukiia, pela hoi ka puaa nui e holo ana iloko o ka pa, pau ia i ke kalua ia, pela hoi ka waiwai e waiho ana iloko o na hale he nui loa, pau no keia mau waiwai i ka hao wale ia, olohelohe ka aina hookupu ole, a pau ka hao ana, alaila, kaena iho la lakou me ka olelo ana, "ua lealea no paha ka kakou apa ia Hawaii nei, he moku nui ia," pela ka olelo kaena ana o na kanaka. A pau keia, hoi ke akua a hiki i kona wahi i noho ai.

            Alaila, kapu, aole ike hou na kanaka ia ia, o na kahuna wale no ke ike. A hiki ae i ka la ia Lono, kapu, aole aa ke ahi, ame na hana kupono e ae i kapu ia la. I ka wa kakahiaka, hiuwai na kanaka, oia hoi ka auau wai ana i ke kakahiaka nui, a pau ia, hoi a ka hale, pau na wahine i ka pau maikai, hume na kane i ka malo, a ku ka puali, oia ka hana o keia la i hai ia maluna ae nei. Pela pu hoi ko Kane la, kapu no hoi kona poe, aole e hana a hala keia mea la, alaila pau ae la ke kapu, noa no hoi.

            Eia hoi kekahi, i ka noho ana o ke akua iloko o na heiau, @ oia a oluolu i na lau o ka nahelehele, i ka maile, ka pala, ka@ a oluolu ka noho ana o keia mau akua, kau hoi ka puaa ka @ ka ia ula, pela mau ka makahiki o Hawaii nei.

 

MOKUNA 7

 

NO NA HANA LEALEA.

 

            He lahui puni lealea ko nei lahui i ka wa kahiko, pela na@ ame na makaainana, na kane ame na wahiae, na keikikane, na kaikamahine, pau pu lakou a pau i ka hahai mamuli o na hana lealea. O na hana lealea a lakou e hana'i, he mau hana lakou poino wale ai na kanaka, no ka mea, he mau hana ha@ ka nui o lakou a pelapela. Pili no ka nui o ua mau hana @ la i ka moekolohe. He hilahila loa ka hana i hanaia, aole @ o @ ke hai aku i ke ano o ia mau mea. Eia aa ino o kekahi mau hana lealea e pili ana i ka moekolohe; he pahah@ i ka po, ame ka @ i ka po, ame ke kulu i ka po, ame ka paani i ka po, ame ka @ i ka po, ame na hana like ole he nui awle, he mau mea @ inoino ai ka ka noho ana.

            Aole nae kupono na hana lealea a pau i ka moekolohe. O kahi mau hana lealea, he mau lealea kupono i ka piliwaiwai. @ na inoa o ke kukini, ame ka mokomoko; o ka maika, o ka pili @ wai, o ka lelekowali, o ka lelepinau, o ka pehu, ma ka hale @ kulakulai ma ke kai, o ka heenalu, o ka heeholu o ka lele@ o ka hula.

            Eia kekahi lealea, o ka hakookoo, ame ka houhou, ame hanuhanu, ame ka uma. Ua eha na kanaka he lehulehu i keia @ hana ana.

            Eia kekahi paani, he lealea wale no ka hana ana, o ke @ paani, he hau ka ihe e kaua'i, he aahau kekahi ihe, he kaua poha@ kekahi, he kaua huanoni kekahi, he kaua ipu kekahi; no popilikia loa kekahi kanaka i keia hana a eha ke kino, a ua make loa kekahi.

            Aole e pau na hana lealea i ka haaia'ku. No ka lilo ana @ na'lii ame na kanaka ma ia mau hana a make kekahi poe malaila a eha loa kekahi poe, a ilihune loa kekahi poe, a pololi kekahi poe no ka mea, ole i mahiia ka aina, a inoino, pelapela, hilahilaa ole ka noho ana. Poho pu na alii ame na kanaka iloko o ka loko pi@ haahaa loa lakou.

            Eia hoi kekahi; o keia hana lealea, ua lilo ia i mea e hana hewa wale ai na wahine, o ka umi kamalii kekahi, no ko na wahine @ wale ana i na hana lealea, aole o lakou nana i ka lakou mau @ aole aloha, haawi aku i ka lakou keiki ia hai, pepehi paha, @ ke keiki a make.

            Aloha ino@ O ka haalele wale ana o ke kane i kana wah@ a o ka wahine i kana kane, oia kekahi hua ino o na hana lealea a moe wale lakou aole i ikeia ka makuakane o na keiki, he @ keiki poo ole no, no ia mea aole he mea e malama pono ai ia lakou aka, hele wale lakou a lilo i ka hana lealea elike me ko lakou mau makua, a ohi lakou i ka hua o ka lakou hana hewa ana, nolaila, @ maopopo lea ka poino o na kane ame na wahine ame na keiki, i k@ lakou hooikaika ana ma ia mau hana lapuwale.

            Auhea oe e ka mea e heluhelu ana, ke ike nei oe i ke ano o ka noho kahiko ana o keia pae aina i ka poeleele ame ka lapuwale ame ka ino, ame ka kaumaha, ame ka eha, ame ka make. He @ meki, he lua pouli, he lua piha i na mea pelapela apau, he @ make, he lua ahi aa mau loa, malaila kahi i noho ai ko Hawaii @ pau i ka wa kahiko! I keia manawa, ua puka mai ka malamalama aka, ua makemake kekahi poe i ka pouli, no ka mea, ua hewa ka lakou hana ana. Mahea la e huli nei ko kakou alo, mamua an@ ke ao? Mahope anei i ka po?

 

NO KA PUUHONUA.

 

            He lehulehu na oihana e poino ai ka noho ana o na kanaka @ ka pae aina o Hawaii nei i ka wa kahiko, aole nae pela ka Puuhonua, he wahi mea ia e pomaikai ai ka noho ana. He wahi @ pakele ai na kanaka i ka make. Ina i holo aku ka mea lawe@ ka pepehi kanaka paha, ka aihua paha, ame ka mea nana ka @ ana i kekahi kolohe e ae, a komo aku iloko o ua Puuhonua la, alaila, palekana oia, aole pono iki ke komo ana o ka mea hoopai hewa iloko olaila, a e hoopai aku i ka lawehala maloko iho o ka malu o ke akua o ua wahi la. Ma ia wahi @ hoi ka noho malu ana o ka poe hele ole i ke kaua. O ka poe noho kokoke ana i kahi e kaua ai, aole nae komo ae lakou i ke kana hele lakou a komo aku i ka Puuhonua o na kaue, na wahine, @ keiki, a noho maluhia lakou malaila a pau ke kaua, alaila, hoi @ lakou i ko lakou aina ponoi. O ka poe pio ma ke kaua, oia @ poe e holo ana malaila, a komo iloko a ua palekana lakou. Ina komo aku ke alii, a ka alihikaua paha iloko olaila me ka manao @ hoopai i ka poe pio, a pepehi paha ia lakou, alaila, pepehi @ kahuna nana ka malama ana i ka Puuhonua i ua alii la a make @ aole ona pakele, no ka mea, na manao paa ia o ka poe pio e @ ana iloko o ka Puuhonua, aia lakou malalo o ka malu o ka @ nona ka Puuhonua, a maloko o ia wahi kekahi mau hale a lakou noho ai a make ke alii, alaila, hoi lakou, a noho ma ko lakou aina. Aia ma na Mokupuni a pau o Hawaii nei ka Puuhonua. Ma Ka@ kekahi, ma Maui kekahi, ma Molokai kekahi, a pela aku no. O ka hale o Keawe kekahi Puuhonua kaulana loa, pela no ka Puuhonua ma Waipio, aia ma ka Mokupuni o Hawaii laua elua.

            He wahi akea no ka hale o Keawe a ua puniia i na pa po@ kiekie a laula. He huina aha loa ke ano ili a 119 anana ka loa, 67 anana ka laula, a 2 anana ke kiekie, a 212 anana ka manoanoa o ka pohaku. A maluna o ua pohaku nei ua kania na kii @ wale a puni, a maloko o ka pa ekolu mau heiau, he 21 @ loa o kekahi heiau, a he 10 anana ka laula, ame kona kiekie @ anana no ia. Ua oleloia, ua kukulu ia ae keia Puuhonua i @ ia Keawe, he 270 makahiki mamua aku i keia wa a kakou e @ nei, no ia mea, ua kapaia mai oia ka hale o Keawe.

            Eia kekahi: ma kekahi mau Mokupuni, ua hookaawale ia kekahi mau aina, a ua kapa ia lakou na Puuhonua. Pela o Ka! ame Mapulehu, ame na aina e ae o Molokai. I ka wa ia Kamehameha I., ua holo mai kekahi poe kanaka mai Hawaii mai,a p@ Molokai, ua pepehi wale ia kekahi poe o lakou, a ua holo aku kekahi poe ma ka nahelehele, a pee aku no ka makau i ka make aku i kekahi poe, ua holo aku lakou ma Kaluaaha, a komo ma na @ la, ua pakele no lakou, aole make, aole hoopai ia, no ka mea, @ Puuhonua o Kaluaaha.

            O Olokui, oia kekahi Puuhonua ma Molokai, aia no ia ma Koolau o Pelekunu, he wahi puu ia, malaila no e pakele ai kekahi po@ ma ke kaua ana. Penei i olelo ia, i ka wa i kaua aina kanaka ma Pelekunu, o Molokai me ko Maui, i ka manawa aole i huipu ia o Molokai me Maui, ia wa holo aku na kanaka o Maui i Molokai, ka@a pa no a hiki ma Pelekunu, a hee ko laila poe, pii aku no lakou iluna o ka puu, hahai aku lakou mahope, a i ko lakou pii ana aku mahope, olokaa mai na kanaka maluna i ka pohaku, alaila, pau loa i ka make ka poe e pii ana mahope, a pela i pakele ai lakou a pau, nolaila, kapa ia mai ua puu la ka Puuhonua.

            O ko Maui poe Puuhonua, o Lahaina kekahi, a o Olowalu kekahi, a o Poopuupaa ma Waihee kekahi. Ma ia mau wahi no e pakele ai na kanaka ke komo. Aia ma Kauai o Keoneakahaa@aluil@ ka Puuhonua no Waimea, ame Mana, ame na aina e pili ana ma Kona. O Wailua ka Puuhonua ma Puna ame Koolau ame Haal@lea, ame Napali.

(Aole i pau.)