Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 45, 6 November 1903 — HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS. KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KE KAUNAWAHINE O KE KULANAKAUHALE O TAREVIS.

KE ALOHA I KA MAKA PAHIKAUA.

"Aole o maua nana i ka hiki ole, no ka mea, aole e hala k*l kiina o kau mea kaua/ 5 wahi a ka Barona, * ; aka, o ka maua ! "Aole o ka hiki ole ka mea i makemake ia % aka, o ka lelej pololei aku a kiko aku i ka mea i makemake ia ma kahi i | makemakeia." ' j X ke kanaka pana pua e kamailio ana oia no kona manawa i I wehewehe ae ai i ka puolo kahi i waiho ai ke pana, a i ka moli^! ana ua huki ae la oia a oia no ka manawa i kani ae al ke kaula. u He nui io no na manu e lele mai la mawaho oko lakotf lu-i! he ano pouliuli maoli io no i ka po e like me keia, aka, aia ap i i ihoka malamalama o ka mahina e loaa ana he wahi malamalama e ike pono ia aku ai, a ke makemake nei maua e ike i kou akamui ma ke ki ana i kekahi o kela mau manu." <c Ua oi aku ko'u ki i na koa he umi e like me ko olua ano a eki loa aku hoi ka waiwai i kela manu wawae loloa, oiai, he m?a maopopo loa ka iiiamao loa o ke ko-wa mai ka manu mai a hiki i o'u nei, he ko-wa e loaa ole aku ai paha i ka pua e ano pahu'a ai no ka mea akamai maluna o keia mea kaua ke hoohana akiri ie ao a oi loa ke oki loa i ka po e like me keia." "Alaila, oia iho la ka hoike alia i kou akamai o ka haawi mai i mau kumu pale raa kou aoao," wahi aka Barona i pane aku ai. "Ia maua ; e hooikalka ana la oe aole e ki i kpla klal o ka pa o ka Aklhihopa, ilaila i iho la oe e kaena nui ai, a i keia hoi he ma-ka maopopo loa aohe he mea ke'ake'a a oia ka manawa au e haawi kumu pale ai." Me ka hikiwawe loa ua lele aku la ua kanaka pana pua nei ma kahi | mamao aku a kau mai *a i ka »ana ia, pane mai la: "Ina me keia ka olua hana mai ia'u o kuu haawi ana i kuu ae i kau lokomaikai i panai mai ai no kahi moe ame ka ai alaīla ke hoike aku nei wau a olua he kanaka kuokoa wau ae hana aku no wau e lke me ka'u i i | ke ai he pono, a o ka lua, no ka haawi hoopa'i ana e hoolele mua aku no wau i ka'u pua ia oe lele mai maluna o'u, a e4ke ai hoi olua i ka leie pololei o ka ! pua i kahi i makemakeia ai e lele." "Tusa, tusa/' i hoopuka ae ai ka Emepera me ka leo nui, "aole he mea e hoopilikiaia aku ana. Lilo wale no oe i ke kamailio pau īoa ka 'nianu i ka lele. Aia he hookahi e puka mai la mai kona lua mai a ina oe e hoohaia o kou nele no ia i ka ma-ka * ki ai." Alaila huli koke ae la ua nana pua nei i ke kukulu akau a kau aku la i kana pana, me ka malie ka hana ana me ka pupuahulu oie a pihoihoi ol» , a ku malie iho la, me he mea la, e ana ana i ka ko-wa ma o kona mau maka la, emoole ua hi-o mai la kona klno i hope a waiho kaulike iho la ka pua ma ke kulana iliwai a o ka pana e ku nololei ana, emoole ua hui ae la ka makani a nalo aku la ka pua iloko o ka lewa pouli. Alaila hi-o aku la ke k.'no o ke kanaka pana pua imua me_he la e ake ana e ike aku i kahi i lele ai o ka pua. Ma ka manawa i ki ai ua pāna pua nei, aia hoi, ka manu ke hookikakaha la iloko o ka lewa me kona mau eheu ioloa e upoipoi ana i ka makai, a o kona mau wawae loloa hoi e lewalewa ana, a me ia ano, he ike ar»a j ka lakou nei i ke kowiliwili ana o ua manu nei, me he la e lele ana kona hanu a kowelowelo ana a haule ana iloko o ka wei o ka meliwai Mosj-le mu ka ele iu»ii an o ka wai i o a i e. "Laki loa," wahi a ua pana pua nei i liooho ae ai me ke auo lawa pono ole o kona manao i ka nana aku a k»oa mau hoa, "aole i lawa pono keia hoao ana, oiai, ina ke aiio ulia wale 110 ke ku ana aku nei.' v f 'He ki kamaliao loa ana aku nei kela au," wahi a ka Emopera i hooho ae ai me ka hauoli »nui iloko ona, "lie ki ana kela nona ke kumu waiwai o ekolū keneta wale no o ka la." "Hui pu pie kahi moe .ole ame ka ai ole," wahi a ua pana pua nei i pane ae ai ia manawa hookalii e opiopi ana oia i ka pana me ke koloka ona. "Eia he uku no ekolu mahina au e hele ai no ka malama.aua ia oe ma kou alahele ke loaa ole ka puka o kou eke i helelei ole," wahi a Rodolofo i pane aku ai. "Ke liaawi aku nei au i ko'u hoomaikai ia oe," wahi a pana pua me ka lalau Jcoke ana aku i ke (lala me ka makemalie nni, U ua oi aku keia lokomaikai ou i ka lokomaikai mua a olua i panai mai ai na'u." * "A ke lohe oe ma keia hope ilio ua hoi mai ka Emenera mai kana huakai kaaheie i ka Aina Hemolele, ke olelo ikaika aku nei wau ia oe e hele koke i Palanipoka me ka hoohakalia ole 110 ka mea he makemake loa T)ia i na mea kupaianaha e like iho la me keia ke ano," wahi a Rodolofo i pane aku ai. "A no ka lokomaikai mua i panaiia, he alanui ia o ka hiki ana mai i kalii o ka hoao a maua i ike ae la." "Eia ae ua walii kanaka nei o'u." wahi a ka Barona i hooho ae ai, "ke manao nei au ke hoonanauki loa la paha oia no kona lohi loa." Ma kahi aoao mai oka muliw r ai i holo mai ai kekahi waana'l uuku me ka nui a e hoeia ana e kekahi kanaka e kau ana maluna ona. Aia o Sigifarai aine Rodolofo ke ku kali la iua ka muliwai oka hoea mai oka w T aa oiai ke kanaka pana pua e noho i ;ana ma ka paia me ka hilinai ana aku ilaila a liaule hou aku ia i i ka hiamoe. xV pau no hoi ka hoe ana o ke kanaka a pili no hoi lea waa i ka uwapo o ka pane koke aku la no.ia o ka Barona me ka leo hooeninui. j "Awiwi ka liookomo ana ika waa a wehe koke ae ika puka, | alaila e lohe no wau mai a oe mai nou iho." ! Emoole ua hoopaaia aku la ka waa a paniia ae la ka puka o kahi oka w ? aa a hemo ana ka puka oka hale no na maliliini, no ka hoololie ana i ka hoike a ke kanaka hoe waa o ka po. - MOKUNA 111. IKE PONO I KA OIAlā. 1 "Hele mai e ka pana pua," wahi a ka Barona i kahea aku ai, e ala ae he hana ka % u e haawi aku ana ia oe." "Aole e hoomaka koke ka hana a pau ka ai ana,*- i panai aku ai ka pana pua i kana pan£ ma kona aoao, a ia manawa no hoi oia i ku ae ai iluna. 4i Pela, aole no hoi e loihi loa, o ka makaukau ne ia o ka papaaina nou/ ? wahi a ka Barona. Alaila komo aku la lakou iloko o kekahi lumi o ua wahi hale nei o ke ka*e o ka muliwai. Uoko o ua wahi lumi nei e ku ana kekahi pakaukau loihi kupono ame na noho loloa, a ma ka paiama ka aoao muliwai e hamama mai ana ka ipuka o ka waapa e poka aku ai no ka muliwai. Aole i liuliu ua komo mai la ka ilio uhai dia a hanuhanu like ae la i ka poe malihini a puka hou no iwaho nie. ke ano makemake ole i ke anaina malihini i hiki aku i kona wahi noho. 0 ke kanaka malama hale hoi aia oia ma ka paia kalii i pili ai me ka pane leo ole a i piha hoi i ka maka'u i kona haku. "Pani ika puka*w•aapa ;r ,, wahi aka Barona i pane ai me na olelo oolea. A hooko akn la no hoi ke kanaka hana. "E kan aku oe i kukui iluna o ka aleo ma ka pukaaniani e j hi:!i ana ike kulanakauhale o Tsapevis, v wahi hou aka Karona. Alaila nalo hou aku la ke kanaka no kekahi manawa a hoea hon ana iloko o ka Inmi. "E kau aku i papaaina iluna oka pakaukao, n wahi hou a ka pane. e * 1 ka pau ana o na hooponopono papaaina ana ua ku hou aku la ke kanaka hana imua o kona iiaku. 4i E hele aku oe aku ma keia paia a huli mai kou alo i o*u nei ? SJ \rahi hou aka haku. Ua hooko aku la no hoi oia i ka olelo kauoha, alaila huli ae 1a ka Barona I ke kanaka pana poa a olelo aku la iaia:

"Ano e ke kanaka paiui pua. ua makaukan wau i k;\ hnua aku nau. Ke inakemake nei au e hooiuolio ae w i ko kakaka a e omou aku i pua na'u iloko o koua puuwai a paa i ka psiia.** | *\\ole au he mea lawe ike ola me kekahi kumu oh\" wahi aka Min a kaua-kakaka i pane aku ai me ka puiwa nui, a huli aku \,\ a ;nana iko kanaka ma ka paia. a iuiu, ika Barona. "Ma ko u kiilana, fht koa wa« a kumo wau i na haua oia ano. malalo wa<> k i ; hakaka i aelikeia mawaena o na aoao a elua, aka. o ka īuauao ;ma ;hoi.hana aku i kuu kakaka ana ka paa 110 keia mea lu> huna luuihaahaa loa ia i ko*u kulana koa. Ina e haawi ae ana o*> i pahik:nsa ; nami nana alaila e makaukau no wau e hooko aku i k « kam»h-, |ka hakalia ole a na ka pua ia e uiaheWhele i koua kino Uok»» . n i 'apana he umi a e like me ka heluna au i manao au" 1 "He keu ke kanaka kuimianaha o o*\" wahi aka Uar<»a.!. k-* | kiai hoi au i aa ai e kl me-?iO pua, he nui maoii kou hooio. e. . L | niaua paj>« ana ia oe mai make kela kanaka hewa ole. a i koia hui ho |.kanaka iku maoii ika hewa—o ka haalele wahi noho ko k-mui ; oie ame ka loaa oio o kokahi kuuoha no ke kaawale ana. a h> i .oa ikui>ono niaoli e hoopa'iia, ela nae. oia ka uuiuawa au o haawi k Ipale ai. v { 1 '*Xo ka lilo i ke kamailio ana ma keia mea ua Inwmiia niai :ka ikaika kahe o kuu ha-ae no keia mau mea o luna o ko oakaukau, | aka no ka ninau mua iho nei aole e hiki ia'u ke lawelawe no ka im*;i : aole ia he hana na ke kanaka Palakane. M j Nana pnpuku mai la na maka o ka Barona maluna o ko kanaka pana pua. oiai hoi ka Kmepeia opio e nana haman mai aua i ka Barona me kahi minoaka no nae. ' E Sigifarai. he walii olelo ka'u ia oe," wahi a B<Hlolofo. 4, Huli ae la ka Barona me ka hele pu aya aku a noho iho hi ma ka aoao o ka En\epera opio me na hiohiona e hoike mai aua uu makaukau oia e hoolohe nku i na oleio e hoopnkaia mai ana. ,; Aole ia o kou manao e laweia ke ola o kela kanaka opio?" <k Oia maoli no ko'u manao. E lilo kona ola e.pouo ai. a aole he mea nana e hoopau ia kauoha a'u koe wale iho no ka \vw o ka Emepeia, ka Mea Kiekie." "E kokuaia mai ka*u uwalo ana no ke ola o ke kanaka. oiai aia ka Emepera i ka Aina Hemolele. a ina e hooloheia mai aua ka'u leo. he hauoli piha ko'u ke lioopakeleia kona ola. ,J "O kona haalele hale ana iho'nei e nele ole ai ko kaua komo iloko o ka pilikia e like me.kau i hoohaili mua iho nei ia'u alaila ua pono ka manao ana e lilo kona ola, aka, e like me ke noi ua hiki loa ia'u ke kala aku iaia aka no keia mua aku he mea loa e ikaika ana na rnla nona." ff Me ka mahalo nni i ka mea uana ke kauoha a he kuleana io no nona ke welie ae i ke kauoha no ka mea nana io no ia. a ke manaoio nei au o ka'iuua loa keia anie ka hope loa o kona hana ana i keia hana ku-e rula, e nele ole ai kona hoomanao mau i keia mau niea o keia po uialuna o kona ola, ka mea hoi nana e hookele pololei iaia ma ka noonoo ana no ka hana i>ololei ana. E ae mai ana anei oe e ninau wau iaia?" "Me ke kanalua ole. 2sau ia e like me ko'u kuleana ana iaia/wahi a ka Barona me na manao oluolu. a E ke kanaka. e hoololie mai. ua lioloholo mau anei oe ma ka muliwai maluna o kela waapa inauiua?"Ae, e kuu Haku." "Aia, aole keia o ka hewa mua ana i hana ai aka he inau manawa aku mamua," wahi a ka Barotia i kahamaha ae ai. "Ke noi alni nei au ia oe na'u e ninauinau," "Aolie he maa o ke kanaka hana iuo e hoike i ka oiaio a he lioole ka mea maopopo," w T ahi a ka Emepera i pane aku ai. Ke hoike nei oia i ka oiaio, he kumu kn-e nre irsia ihq a hookomo iaia iloko o ka poino. No'u ilio he makenwke nui a" i na kanaka o leeia ano, a i ka'u naiia aku ua piha loa oia i ka uiaka'u. ihea oe e holoholo waapa ai?" U I ka pa-alii o ka Akihihopa." x wahi a ka pane a ke kanaka. "I ka pa-alii o ka Akihihopa?" i hoohn like ae ai ka Emenera ame ka Barona i ka manawa hookahi me ka puiwa nui." "lleaha kau olaila a heaha kau i ka Akihiliopa?" "E kuu Haku," wiahi a ke kanaka o ka paia me ka puka i>ono ole mai o ka leo, nolaila pa hooikaika hon ae la oia e pane moakaka "he kaikamaliine ma ka inoa e Hilda ." <Ta loaa ka nane ha'i he wahine," wahi a ka Emepera i hooho ae ai. *'a lieaha o Hilda e kuu kanaka opio wiwoole?'' <f Oia ka wahine lawelawe o ke Kauuawahine Tekalaa Ha!" i hooho ae ai ka Emepera me ka pii ana ae o ka ula ma kona mau papalina, he mau hiohiona ohohia nui, oiai hoi ka ihnoiia ma kona aoao e pupuku ana kona mau maka. iJ Ualialawai anei oe me HiUla i keia ahiahi?" "Aole." O ko ? u liolo aku ia e hui me ia, eia nae, ua lohe koke iho la wau i kekahi mea i poha iho iloko o ka wai, no ka nui malie o ka po jke kumu o kuu lohe pono loa ana, a manao ae la au inai \kauhale ae nei a no ia kumu ko'u huli koke ana mai me ko'u halawai me olua. a no oia no lioi ko olua kali aua no'u." "Alaila eia o Hilda ke kali mai nei ia oe, ia kakou hoi e kukai kamailio nei?" wahi hou a ka ninau. I "Ae, e kuu Haku." "Nana oe," walii a Bodolofo ika Barona, a he hoohala manawa ana keia mawaena o na aloha a elua, a he iiui o keia ano a'u i ike ai o ka waihoia o ka oihana koikoi o ke Aupuni a palamino aku ne» ke ana me ke alolia. Oia io no ka mea i poina ai ke kanaka op»o i kana hana a holo aku maluna o ka waapa no ka hoohala ana i mau olelo aloha me kana mea i aloha ai." ? "Aole au e hilinai ika keia kanaka," wahi aka Barona me kona mau hiohiona pupuku me he la i ka nana aku aole i lawa ka oiaio no ka hoopau ana i kona manao hoohuoi. "0 ka pili aua iloko o keia mea he mea e hoohuoiia ai a komo aku iloko o ka huikau, oiai, o ka Akihihopa he kanaka manaopaa oia e hnli i ka oi iio o kekahi mea me ka nana ole ae ina ia he hoohuoi wale no." <4 I ko'u manao na hana hewa aku oe i ke kanaka," wahi a Kodolofo i j>ane aku ai, <k ina au e like i-kekahi helehelena knio oka oiaio alaila ke olelo nei au o ka helehelena o keia kanaka ka'u i hoomaopopo. Ano ka lawa ole o kou manao. no ka mea ma ka hilinai e hiki pono ai na hana a ke kanaka iloko o kou home e Hke me kau kauoha, oia hoi, he mea ole kana mau hana e hana ai no kou home ke loaa ole ia oe ka hilinai no ia mau mea. Nolaila, holo pu ana kaua me keia kanaka maluna o ka waapa a kahi e hui ai laua alaila e pau kou hilinai ole." "Aole e hiki ia kana ke hele me ka ike ole ia mai. n keaha hoi? He ponli hoi ke kumupali a oko kaua moe iho ilalo o ka papahele o ka waa a uhi iho ia kana me na koloka o kaua, ke manao nei wau aole kaha e ikeia mai." /'Ua kaahele no hoi au mā na wahi a'u i hele ai aole au i ike iki i kekahi kono lokomaikai i panaiia mai ia'u e like me keia i haawiia mai i keia po," wahi a ke kanaka pana pua i kahamaha ae ai i na kukai kamailio a na haku hale. "Ua lohe an i ka aina aikanaka i ka manawa e hanaiia ai ka paahao alaila he waihoia aku kana mau mea ai ma ka papaaina ma kahi mainao no nae e hiki ole ai iaia ke kikoo e loaa ai ka ai iaia. Ao keia hoi h£ aina kri«tiano. eia nae, ua ano like koianei haawina me kela—o i kali aku ka hoi ka pololi a — oe ? v wahi aka Barona i kahamaha aku ai. <Ta kauoha wan e paholaia mai ka papaaina nan. me keia manao o*u aole o»» ♦> kali aka—e, aohe he olelo aku i koe, e noho iho a hoopiha ika iuu ka inaina." Me ka hoohakalia hou ole aku na nuu iho ia ua wahi kaala n*'i. a oiai oia ma keia knlana aia hoi ka Emepera ame ka Barona e knka ana no ka ninau e pili ana i ke kauaka ma ka paia. <4 t>a ike no oe," wahi aka Emepera i pane aku ai ike kanaka hana, mahope iho o ke kukakuka ana ua kaheaia aku ua kanaka hana nei e hookokoke mai i ko lana wahi e noho ana» "o kou haaieie kumu ole ana i keia wahi he hana ku e hoi i na kauoha a kou haku ua kan io aku-ka poino maluna o kou ola. n (Aole I pao.)