Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 43, 23 ʻOkakopa 1903 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KA Nupepa Kuokoa

No ka Makahiki -- $2.00

No Eono Mahina - 1.00

 

            O NA OLELO HOOLAHA APAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KA AUHAU, A INA AOLE NO E HOOKOMOIA. E HOIKEIA AKU NO KA AUKAU OLELO HOOLAHA KE UI MAI I KE KEENA NEI.

 

O na Dala apau o ka Pepa nei e hoouna pololei mai i ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.

 

HOOPUKAIA E KA HAWAIIAN GAZETTE CO Keokomoia ma ka Hale Leka o Honolulu Pa aalaau o Hawaii, ma ke ano mea o ka Papa Elua

            DAVID L. A-I, Lunahooponopono A. W. PEARSON, LUNA NUI Honolulu, Oahu

 

POALIMA : : OKATOBA 23, 1903.

 

KA PILI O KAHAPULA I KONA AOAO.

 

            O ka pili o Kahapula Opio, ka Hon. Fred Beckley Lunahoomalu o ka Hale o na Lunamakaainana o ke kau Ahaolelo i hala iho la, i kona aoao kalaiaina Home Rula oia ka ikeia ae ma ka lohe ana i kana hoiolelo i ha'iia i ka Poakahi, la 13 o keia mahina ma ke kihi alanui Moiwahine ame Hema.

            O kekahi keia o na olelo a'o maikai loa i haawiia e kekahi o na Home Rula iloko o kekahi kau holo balota, a he mea maikai loa e heluhelu ia mau manao a ke Kuokoa i hoopuka ai i ka helu i hala iho la — e heluhelu a hoomaoapopo a e hana maoli aku e like me ke koi o na manao o ka haiolelo.

            Ma ka aoao o ke Kuokoa, ke kakoo aku nei makou i kana mau olelo he a'o malalo o na kumu kupono ano nui, a e ka noonoo ana, o ke kanaka e haalele i na a'o ana o keia ano he hoike ana no ia i ka wiwi ame ka haiki o ka noonoo no ka pono pililaula, a o ka hooko ana, oia ka nele ole o ke ko o ka makemake o na mea apau i loaa na noonoo hoopomaikai pililaula.

            Wahi ana, o ke koho ana i ka noe kupono oia ka mea e pono e hanaia me ka nana ole ae i ka aoao, ana hoi i manaoia ai oia maoli ke kahua kalaiaina o ka aoao Home Rula, a o keia kupono ana i kalele ai oia ke kumu o kona (Beckley) pili ana i kona aoao kalaiaina Home Rula, a oiai ua okiia kona kuleana iloko o ka aoao Home Rula mamuli o ka hoopau maoli ana mai o ka Mana Hooko Home Rula iaia, ke manaoio nei no ua Kahapula nei he Home Rula oiaio oia me ka nana ole ae i kela hoopau a ke Mana Hooko Home Rula.

 

            NA KUMU I KUPONO AI.

 

            O keia kupono ana i kalele ai ma kela aiolelo ana ana oia ka mea i hoohalahala loa ia e na alakai, wahi ana:

            "Aia ke koikoi maluna o na makaaainana no ke koho ana i poe oihana no ia mau keena, no ka mea, ina e koho ole is ka poe e hiki ke hookele i ke aupuni alaila e kau koikoi mai ana na kaumaha o ka aie maluna o na hokua no ka manawa e hiki mai ana."

            "Mai koho i ka poe no lakou a kikokiko e kau ana maluna o lakou oiai aole e nele ke komo o ka lehulehu iloko o ke kuia o ka pilikia. E koho i ka poe holomua o ka lakou mau hana i holomua ai no ke aupuni. He mea pono e kohoia ka poe e hiki ai ke hookele i ke aupuni ma na alanui hoomakaulii, a aole i ka poe e hooi loa aku ana i na auhau i mea hoopilikia i ke aupuni hou, e koho i poe e hiki ai ke kii aku i na kokua mai na banako mai."

            "E koho i ka poe kupono e hoone@ ai i ke kalana imua aole i ka poe e hoopupu ana i ke kalana i hope, a hookomo iloko o ka banakarupa. Ina e kohoia ka poe e hiki ole ke loaa na dala i ke komo ana o ke aupuni iloko o ka nele, alaila he mea maopopo loa e hoi ke kanaka hana me ka nele a pololi ko ka hale."

            Ma keia wahi ua hoike mai o Kahapula i na kulana o na moho no ka oihana luna hooia. Aia kekahi o laua he kanaka i noho loihi iloko o ia keena a ua loaa ka makaukau piha no na hana o ia keena nolaila, he mea pono loa e kohoia ke kanaka i loaa ka makaukau no ka oihana; a wahi ana o Makai Kiekie Brown he kanaka oia nona ka ike piha iloko o ka oihana makai, no ka mea, ua hoohalaia eia he umi makahiki, a oiai o kona hoa paio he kanaka oia aole i loaa ka ike no ia keena, alaila he mea pono ke kanaka e noonoo pono a koho i ke kanaka kupono a makaukau iloko o ka oihana.

 

            OKIIA MAI KA AOAO AKU.

 

            A no keia mau kumu maikai ua okiia oia mai ka Home Rula mai.

            O kela okiia ana o Kahapula mamuli o keia hoike akea ana i keia oiaio maikai loa e pono e malamaia e no mea apau, he hoike maopopo ana no ia k ka nele o na poo ame na alakai o ka aoao Home Rula i ka iini e imi i ka pono pililauia o ka lehulehu, ma kekahi olelo ana ae, he hooikaika kalaiaina no ka pono ponoi iho. O ka mea e hahai ana @ ka Kahapule oia ka mea e ake ana no ka pono o ka lehulehu, a o ka mea e hahai ana i ka na aiakai Home Rula, ke hele ia oia ma ke alanui o ka imi pomaikai nona ponoi iho aole no ka lehulehu, a o na poo a alakai o ia ano o lakou ke okiia e pono ai.

            O ka manao hookuku a Kahapula ia Wilikoki ame Baraunu no ka oihana makai, aohe ia he ninau hoopaapaa i ke kupono maoli o Baraunu i oi loa ae mamua o Wilikoki, a he hana naaueo maoli ia o ka hookomo aku o ke Kalana o Oahu ia Wilikoki ma ia wahi.

            Ina e kapae i ko laua aoao kalaiaina a hookuku ae ia laua ma ko laua kupono io, alaila, ua maopopo loa no Baraunu ka noho a o ka poe e a eku ana i keia aiaio he poe lakou i hele ma ka pilikino aole ma ka pono maoli o ka lehulehu.

            A maluna o keia oiaio hookahi i ana aku ai o Kahapula maluna o na kulana oihana apau, a ka lehulehu e wae ai ina iloko o ka aoao Repubalika a Home Rula paha.

 

KE KIURE ME KA HALE O NA LUNAMAKAAINANA.

 

            E like me ia e puka aku nei ma na kolamu meahou ma keia helu a i hoopukaia mamua aku nei e pili ana i ka nalowale honua ana o na hoike hoolilo o ka Hale o na Lunamakaainana o ka Ahaolo i hala iho la, peia i pinana mai ai ke Kiure Kiekie o Amerika Huipuia ma ke kahua no ka noii pono ana i keia mau waiwai o ka lehulehu i nalowale.

            Ma ke kanawai o Amerika Huipuia o ka hoolilo ana i ka moolelo o ka lehulehu i mea ole he hewa koikoi loa ia.

            Ma na mea i loaa mai aia ka Ilamuku Hendry ma ke alahele supina i na hoa o ka Hale o na Lunamakaainana no ke kauoha ana ia lakou e hele ae imua o ka Aha Kiure Kiekie o Amerika Haipuia no ka noii nono ia aku i kahi e waiho nei o keia mau hoike hoolilo, ina aia ke waiho nei a i ole ua puhiia paha i ke ahi, e like me na lono, eia nae, he hookahi mea i maopopo loa oia no ke kau koikoi ana o keia ninau maluna o ka mea a mau mea i kupono nana a na lakou e malama.

            Heaha ana la ka hopena o keia hana mawaena o ka

Aha Kiure Kiekie ame ka Hale o na Lunamakaainana, aole i maopopo, eia nae, he mea pono e kali aku i ka hua e puka mai ana.

            Waiho i ka ninau pili i ka hana a ka Aha Kiure, a e lawe mai@ ka noonoo maoli ana maluna o ke kumuhana, aole e nele ka hoouluia o ka noonoo o ke kanaka.

            Ua oleloia ae aole i pili keia mau hoike hoolilo i ka moolelo o ka Hale o na Lunamakaainana; a nolaila i ka nana aku, aole he pili o ka lehulehu i keia mau hoike hoolilo, a ina malaila ka nana, alaila ke pane nei makou aia he mau hana kekee a poholalo kekahi i hanaia no ke dala o ka lehulehu, ke kumu o ka hoonalowaleia ana.

            O ka hana hookahi no keia i hanaia i ke kau Ahaolelo o elua makahiki i hala aku nei oia ke kau i noho noo ai na Home Rula—a hala wale ke kau aole i ikeia na palapala hoike hoolilo, a hookahi olelo ana ua pau i ke puhiia i ke ahi.

            O ke puhi ana i ke ahi a hu-naia paha i ole e ikeia he hookahi no mea i maopopo loa ke kumu o ka hanaia ana o ia ano hana, oia no ka hoike ole ae i ke ano o ka hooliloia ana o ke dala o ka lehulehu, a ke noonoo iho aole e hu-naia na hoolilo maikai a kupono, alaila me he la no ka poholalo o na hoohana ana ke kumu o ka hu-nakele loa ana i keia mau hoike hoolilo.

            O kekahi mea i maopopo loa o ke dala o ka lehulehu ka i hooliloia, a maloko o kela mau palapala hoike hoolilo e maaopopo ai ke ano o na hana ame na mea i hooliloia ai ke dala ame ka poe na lakou i hoolilo aku—a ke houluulu i keia mau mea apau, no ka lehulehu lakou apau.

            No ka lehulehu ke dala i hooliloia, no ka lehulehu na hana i hanaia, a i kohoia keia poe lunamakaainana i poe kauwa na ka lehulehu, oia hoi, e hana lakou no ka lehulehu, alaila ma na ano apau, he mea pono i ka lehulehu e ike i na hoohana ana ame ke ano o na hoolilo ana i ke dala, a ua kupono maoli no e ike ka lehulehu i keia mau hoike hoolilo oiai nona ponoi ia waiwai, a he mea no ia e maopopo ai ka pono ame ka ole o ka hooliloia ana o ke dala.

            Ua maopopo no ka nui o na lilo, aka, o ke ano o ka hoolilo ana oia kekahi mea nui e pono ai ka lehulehu e ike, a o ka hoikeia ae o keia hoike hoolilo oia no ka mea nana e kaomi a holoi loa ae i na hana poholalo no na kau e hiki mai ana.

 

E Hoolohe Mai!

 

KA LEO O KO HONOLULU NEI POE.

 

            Ina no hoi oe e haliu mai la a hoolohe i ka kou mau hoaloha ame na hoanoho ou e ha'i aku ai i hoomaopopo oe i ka nui eha o ke pua ame ke ano uluku a hiaa i kupu mai, mai na ma'i puupaa mai, alaila e puiwa ana oe i ko lakou nalohia ana aku.

            Eia ka pane a Jurgen Walter o keia kulanakauhale iloko o Ianuari 10, 1899, kekahi o ua poe la penei:

            He 79 o'u mau makahiki a he mau la loihi no hoi ia. He makua wau o 8 mau keiki. Mamuli o keia ola loihi o'u me ka maikai ua aie nui au i ka ikaika hoola o na HUAALE KIKALA HANEENEE A DOAN. Ua loaa ia'u keia ehaeha no kekahi mau makahiki a mahope o kuu lawe ana i ua mau nuaale nei a'u hoi i kuai ai ma ka halekuai laau o Hollister, us loaa iho la ia'u ka lanakila me kuu ike iho ua hoopomaikai na huaale ia'u.

            He piha mau ko kakou mau puupaa i ke koko a e hana mau ana i ke ao ame ka po. O kona wa o ka ikaika he hiki iaia ke hookaawale aneane 500 anoano o ke ino i kela ame keia la, a i ka manawa o ka nawaliwali e koe ana kekahi mau ano ino iloko o ke koko.

            Ma keia ano e ulu mai ai na ma'i—ka eha o ke kua, nalulu, ano haalulu, wela a mae wale no ka ili, rumatika, ano hapopo a ano kuli no hoi, ano malohi ame na ma'i e ae he nui. A ina e hookaawaleia na keakea no kou hanawai ana alaila aole e loaa kekahi pilikia o na puupaa.

            E loaa no keia mau huaale kikala haneenee a Doan i ka poe kuai laau lapaau apau no 50 50 keneta o ke poho hookahi a e hookoia no na kauoha apau ma ka leta e ka Hui Kuai Laau o Hollister ma ke kuike. O lakou no hoi na agena no ka Paeaina nei.

 

            Eia Hou Ua Hana Powa.

 

            Ua hoaoia ae e powa kekahi Kepani e kekahi Pake ma ka ihona o Kaoukaki i ka po Sabati nei, ma ka hoao ana e hou i ke keiki o Mikado me ka pahi. Ua alo ae la ua Kepani nei a halahu aku la ia puu make, a haawi aku la i kekahi peku hoki mahanahana ma ka opu o ka Pake, a he kikii hoi kau iluna ke alo, a o ka manawa no hoi la o ka Iapana i lele iho ai maluna. O kela ku'i, o keia ku'i me ke kipopo ana i ke poo o ka mea pakaha me ka pohaku, ku ae la ua keiki la o Iapana a hoi aku la no kona wahi i ka @ahamauleo, a haalele iho ia Mr. Kina e paa ana i ka laau hamohamo. Aole he mea i hopu ia ma keia hana powa ana. Aole i loaa ake ua Pake la.

 

Uwila ma kahi o Hoki.

 

            I ka Poalua iho nei i hooholo ae ai ka Hui Kaauwila o Honolulu e hoopau i ka holo ana o na kaahapaumi e hukiia nei e na hoki a hoomoe aku i alanui no na kaauwila e paneeia aku ai e ka mana o ka uwila e like me ia e ikeia nei i keia manawa.

            E hoomaka ana keia hana alaao ana mai ka huina o na alanui Papu ame Beritania, a malaila aku holo pololei ma ka alanui Beritania a hiki i ke alanui Alekanekero a hui aku me ke alahao e moe nei i keia manawa i ka huina o na alanui Alekanekero ame Beritania.

            Aia a holo ke kaa e loaa no ke kikiki i ka ohua i kuleana ai ke kau ana i na kaauwila o ka laina e holo ia i Waihiki a i ole i Waialae. He maikai keia no ka poe o ia pae o ke kulanakauhale.

            Aia a pau ke alahao o ke alanui Papu e kukuluia nei e holo ai a hiki i ke alanui Nuuanu a hiki i kona @ahuhopu i manaola oia ka manawa e hoomaka ai ke kukuiu ana o keia alahao. A i ka manawa e pau ai i ka hanaia o ke alanui Nuuanu a hiki i ke alanui Kula alaila oia ka hana ana o ka uwila ma kahi o ka hoki ka holoholona nana i hoomanawanui ia kula loa i na la i hala, a o keia no hoi kahi hiohiona kaahapaumi i koe e ola nei i keia manawa.

            Mai ka Poakolu i hoomaka ai ka hoololi o ka holo ana o na kaahapaumi, oia hoi, e holo mai ana mai ke Alanui Nuuanu, iho i kai o ke kulanakauhale, alaila e holo ana a hiki i ke alanui Kula a ma ke alanui Kula holo no ke alanui Papu, holo ma ke alanui Papu a hiki i ke alanui Beritania alaila holo pololei iwaho ma ke alanui Beritania.

            O ke kumu o keia hoololi ana oia ka hoomoeia o ke alahao uwila mai ka hookuina o na alanui Papu ame Beritania a hiki i ke alanui Nuuanu a malaila aku pii iuka, a e ka hiki ana o ke alahao iuka o ke alanui oia ka manawa e pau loa ai kla holo ana o na kaahapaumi.

            I ka manawa e makaukau ai na uwea uwila i ka hookauia no ka hoohana ana oia no ka manawa e holo koke ai kekahi kaauwila ma ke alanui Papu a hiki i ka huina o na alanui Papu ame Beritania.

 

Paikau na Iapana ma ke Paka.

 

            No ka manao o na Iapana o Honolulu nei e ulu mai ana ke kaua mawaena o Iapana ame Rusia, ke kumu o ka hoeueu ana ia lakou, a i na Sabati auwina la oiai na hui kinipopo e paani ana i Kapiolani aia na Iapana ke paikau la no ka hoomaamaa ana ia lakou iho i makaukau ai no ke komo kaua aku.

            He mau auwina la Sabati i hala aku nei i ike mau ia ai keia ano iwaena o na Iapana, a he lehulehu o lakou iloko o ia ano e alakaiia ana e kekahi o lakou me he la oia paha ka mea i loaa ka ikaika hoomalu a he naauao kona ma ka oihana kaua ke kumu o ka hoolohe ana o kona mau hoa lahui iaia.

            Aole o keia wale ka mea e ikeia nei aka aia he nui o na Iapana e hoi ana i ko lakou aina, e hooko i ka lakou kulana hana iloko o ka mahele koa a ua makaukau hoi no ke komo ana iloko o ke kaua ina e kukalaia ae ana ia kaua.

            I ka Poakolu iho nei i ka manawa i haalele iho ai ka mokuahi Doric ia Honolulu nei no na aina Hikina ua nui na Iapana i hoi aku i ka aina hanau, a iloko o keia auna ua hiki ke ikeia aku na lole koa ina o ke kuka a i ole o ke kamaa buti paha, he hoailona e hoike ana i ko lakou mau koa io no ka aina.

            E like me ka hoolaha i hoopukaia mamua aia he 20,000 ka huina nui o na Iapana iloko o Hawaii he poe koa no ke Aupuni o Iapana a he manawa hoi wale no lakou i ka aina i ka manawa no nae e waihoia mai ai ke kauoha no ka hana.

            O keia unene kaua mawaena o Iapana ame Rusia oia kekahi mea hoopilihua i na aina Hikina, no ka mea, aole e nele ke keakea mai o Rusia i na mokuahi e lawelawe ana i na koa Iapana ke kukalaia ae ke kuahaua o ke kaua a o ka moku e lawelawe ana i ka oihana lawe ohua aia oia iloko o ke kuina puikaika.

 

            Paaia no ka Hoike Wahahee.

 

            Ma ka Poakahi nei i ka noho ana o ka Aha Hookolokolo America, ua waiho ai na kiure he ekolu hoike e hoike ana ua hoike wahahee kekahi mau Kepani. He elua o keia mau olelo hooholo i waihoia aku ma kahi ma-lu, a ia auwina la no ua hopuia kekahi Kepani mamuli o kekahi o keia mau hihia.

            Ua ku aku ka hewa hoike wahahee maluna o Kinzo Ueda, no ka hoike ana imua o ka Papa Limahana oia ke kane a kekahi wahine Kepani i holo mai ai no Hawaii nei i kekahi manawa i hala ae nei. Ua hoikeia ae ko Ueda hoohiki ana imua o ka papa hoopae limahana, o kona inoa pololei oia no o Isojira Nakagawa, a oia no hoi ke kane a Yoki Nakagawa, he wahine Kepani limahana i makemake e noho maanei. Ma keia ua kulike ole ka manao o na kiure me ko ka mea i hopuia, ke kumu hoi i paaia ai no ka hoike hoopunipuni.

            O ka lua, oia no o Tumateo Ichikawa. Ua hoopiiia ae oia no ka hoike hoopunipuni ana imua o ka Aha Hookolokolo Amerika i ke kau o Aperila, ma ka la 23, 1903, i ka wa e hookolokolo ia ana ka hihia o Yataro Hiroto, no ka hoopae i na wahine Kepani no ka hana hookamakama.

 

Waiwaii'o o Luther W. Wilcox

 

            Ma ka palapala hoike waiwai i waihoia aku ai e W. O. Smith imua o ka Aha Hookolokolo Kaapuni o Oahu nei, ma ka Poakahi nei, i ikeia iho ai ua hiki aku ka waiwai io o ka Lunakanawai L. W. Wilikoki i make i ka $104,676. Mai keia huina ae he $79,495 ma ka waiwai paa, a he $25,180 ma ka waiwai lewa.

            O ka hapanui o ka waiwai oia no ka waiwai o Kalihi, nona ka waiwai io o $25,000 a o ko Daimana Hila he $7,500. O na waiwai pili kino oia no kona mau palapala iai@ua ola o $5,000 pakahi, na kea iloko o na mahiko no lakou ka huina o $5,440, a o ka hale hana poi ame ke kalo e ulu nei no lakou ka waiwai i kohoia he $7,527.

 

Repubalika ma na Koolau

 

OHOHIAIA NA HAIOLELO A NA REPUBALIKA.

 

            Ma ka Poalima o ka pule i hala iho ai na moho o ka aoao Repubalika o ke kulanakauhale o Honolulu nei a kamoe aku la no na Koolau a hiki ma Kaneohe ma ka hora 10 o ia kakahiaka no a hoomaka koke no na hana. Na Mr. F. Pahia i hoomalu mai i ka halawai, a na Kapena Hipa i mahele ka olelo. Nui ka hauoli o na kanaka i lohe ana i na mea i ha'iia aku ai, a me ka hora 1 i hookuuia ai na hana a hoomau aku la i ka hele ana no Wailau, a ma ka home hoi o Robaka Waipa i hookipaia mai ai na malihini.

            Ua hoomakaukau mai na mea ai no na malihini; ka puaa i hooluaia me ka amaama i lawaluia, a ua hoohiwahiwaia ka papaaina me na liko o ka waokele. Ua panee pu ia na wai hooulu i ke kino a ua ai a lawa i na mea i paneeia mai e keia keiki lalawai ame kana Ewa. I ka pau ana o ka paina ana, ua loheia aku la ka leo o kekahi lede, o Luika Hookano kona inoa, e noi mai ana e haiolelo aku na moho a ua panaiia aku keia leo noi. Na Pahia no i hoomalu mai i ka halawai a o Kapena Hipa no ka maheleolelo. Nui ka mahalo o na kanaka i na manao o na moho he haawina hoi e hoike mai ana i ko lakou ohohia i na moho Repubalika.

            Haalele ilaila no Waikane, ma kani o ka Mea Hanohano Makanareka a malaila i loaa mai ai na hookipa ohaoha ana i na malihini. Ua panee koke ia mai na mea ai, a mahope o ka piha ana o ka lua o ka inaina i malamaia ai ka halawai. Na R. N. Boyd i hoomalu i keia halawai a ua nui na kanaka i hoea mai e lohe i na manao e ha'i ia kau ana. Nui ke ohohiaia o na moho. Maanei i hoaumoe iho ai na malihini, e hoohialaai ana hoi i ka lokomaikai o Mr. Makanareka, a ma ke kakahiaka o kekahi la ae i hoomau aku ai ka huakai.

            Hiki ma Hana a malamaia he halawai malaila i noho hoomaluia e Mr. Akana. Ua haiolelo aku na moho a ua panaiia mai na mahalo ana no lakou, a mahope o ka pau ana o na haiolelo, i hoholaia mai ai na papaaina a naue aku la na malihini no ka hoopiha ana i ka lua o ka inaina. Ua hooleiia mai na malihini me na lei hala i wiliia me ka maile, a he u'i hoi kau! Mahalo na malihini i na hookipa a na kamaaina i pahola mai ai maluna o lakou, ame ia manao mahalo i haalele aku ai i na kamaaina a kamoe aku la ka huakai no Makao no kahi o ka Hope Makai Gice Lane.

            I ka hiki ana aku o ka huakai ua makaukau na mea ai i hoomakaukauia, a mahope o ka pau ana o ka paina ana i malamaia ae ai ka halawai ma ka noho hoomalu ana o John Lane, a o Kapena Hipa no ka unuhiolelo. Ua nui ka hauoli o na kanaka i na manao i ha'iia aku ia lakou a he maluhia hoi ka halawai a hiki wale i ka hookuu ana.

            Haalele ka huakai i keia wahi a kamoe aku la no Laiewai, a maanei i haaleleia ai na lio a kau aku la maluna o na kaa lawe ukana o ka Hui Mahiko o Kahuku no Kahuku ka pahu hopu. Ma keia huakai i huipu mai ai na kini o Laiewai ame Laiemaloo, e hele ana me na Repubalika no ka Ehukai o Puaena, kahi hoi i malamaia ai ka halawai nui. Ma Kahuku i ike aku ai ka mea kakau i keia alakai o ka lahui, oia no o R. W. Wilikoki ame Apelahama Panana, e hele ana no Laiewai no ka malama ana i ka halawai malaila. I ka lohe ana aole he poe i koe o Laiewai ua pau loa i ka uhai i na Repubalika no Waialua, ua kulou iho la ko laua mau poo ilalo me ke kaumaha.

            Hiki ma Waialua a malaila i malamaia ai ka halawai nui. Maanei i hiki kino ae ai kekahi poe mai Honolulu ae nei, a ma ka hoomaopopo ana i ka nui o ka poe i hiki ae he mau tausani, a ua piha keia anaina i ka mahalo i na mea i ha'iia aku ia lakou. Na ka Hui Himeni o Waikiki i hoolaulea ae i ke anaina me na leo mele a oia mea ohohia no hoi ia.

            Ma ka hora 12:30 oia po i haalele aku ai na moho ame ka poe i hiki aku ma keia halawai; hoi ko Kahuku ame ko na Laie a hoi mai no hoi ko Honolulu nei. I ka hoolele liilii no i ka ohua a hiki wale no i ke taona nei i ka hora 3:30 o ka wanaao Sabati, kau maluna o na kaapio no na home.

            Kou Oiaio, H. P. HAIOLA.

 

Ikaika ke Ahe Uwila ma Lanai.

 

            Ma na lono i loaa mai nei mai Lanai mai, me he mea la ua oi aku ka ikaika o ke Ahi-uwila, o kela mau la aku nei malaila, mamua o Maui. O ka hale o Charles Gay e ku ana ma kona kula hanai holoholona ua pakolu a paha ka loaa ana i ka uwila me ka pinapinai. Mawaho ae o keia he lehulehu na ahi uwila i haule iho maluna o ke kahua hale. He hookahi lio i make a o ka lua ua hoohinaia ilalo a he popoki ka mea i make malalo o ka hale.

            Ua pakele ae ke ola o kekahi mau Hawaii lawai'a i hoi aku ai iloko o ua hale la mai ka lawai'a aku no ka nui o ka ua. He elua o keia poe i loaa i kekahi mau palapu, aole no nae i kukonukonu loa. O ka poino i loaa aku i ka hale, aia ke koikoi ma ka rumi kuke, ua noha ka kapuahi.

 

Nakinaki i ka A-i o na Haole a Kau-o iloko o ke Kai.

 

            Ma ka Wilikoki haiolelo ma Kahuku i kela mau po aku nei, ua ha'i ae oia, ina oia e puka ana i Makai Nui, e nakinaki no oia i na a-i o na haole a kau-o aku ia lakou iloko o ke kai. Ua ha'i pu ae no hoi oia, e hoopau no oia i na makai apa e noho nei i keia manawa a hookomo aku i poe Home Rula wale no ma ia mau makalua.

            Ke olelo nei hoi o Iaukia i na kanaka e koho i na moho Luna Kiai Kalana a na Repubalika i mea ka e "holopono mai ai ke dala iloko o ka waihona," a ma na wahi e ae, e koho aku i poe Home Rula. O ka poe e holoholo mau nei ma na kaaahi ke hoike mai nei lakou i ka ikaika o ka manao ku-e haole iwaena o na Hawaii Home Rula. Ke akoakoa ae ma na wahi hoolulu kaaahi e lohe koke ia no na huaolelo hailiili a kuamuamu i na haole.

 

Pepehikanaka ma Kau

 

Hookahi pule i hala ae nei i loaa mai ai he lohe i ke keena makai o ke kulanakauhale nei mai Hope Makai Nui Henry Martin mai o Kau, Hawaii, e hoike ana i ka loaa ana aku o ke kino make o kekahi Kepani e waiho ana i ke alanui.

            Ma ka Poakolu, Sepatemaba @, ma ka hora 10 paha o ke kakahiaka, na loaa aku la ke kino make o kekahi Kepani e waiho ana i ke alanui e moe loa ia no Kona, ma kakahi wahi he 5 mile ma ka aoao o Kau mai ka palena mai mawaena o Kona ame Kau. Ia Kekauia ame kekahi poe e iho ka loaa ana aku o keia mea. Ua holo aku keia poe no Papa, Kona Hema, a telepona aku i ka hope makai nui o Kau no keia mea, a mahope o ke kii ana aku i ke kauka ame ke kahea ana i kekahi aha koronero, ua noho ka aha nana i ke kino ma ka hora 6 o ke ahiahi. I ka nanaia ana iho, ua ikeia iho ua okiia ke poo o ua Kepani nei a ua na-ha ka puniu e hoomaka ana ma ka maka hema a pii iluna he hookahi iniha maluna ae o kahi e hoomaka ai ka lauoho. He ike wale ia aku no ka lolo a ua haule kekahi i ka honua. Ma ka nana iho, me he ia ua hanaia keia mea mana'ono'o me kekahi ko'i liilii.

            Ua huli na makai i kahi i lawelaweia ai ke karaima ame ke kino o ke kanaka make, eia nae, aohe he mea i loaa aku. Ma kekahi pakeke o ka mea i make, ua loaa aku he likiki auhau i hoopukaia ia Matsu e James L. Holt ma Honolulu, Feberuari, 16, 1903, a ma keia mea i manao iho ai o Matsu ka inoa o keia Kepani. Ua loaa pu iho no hoi he $3.85 kuike ma kona kino ame kekahi mau leta. Aohe no nae he hookahi o keia mau leta i hoike ae i ka inoa o Matsu a i ole o ka mea nana e paa ana.

            Ma ka nana iho, he hana pepehikanaka maoli keia. Aohe he wahi meheu i loaa i na makai no ka hanu ana aku mahope o ka mea nana i lawelawe keia hana mana'ona'o. He wahi oneanea keia he 20 mile paha ka mamao mai Waiohinu aku, a e pili kokoke ana i kekahi wahi i kaheia e ka pele.

 

Lawe Ma-In Maka'u Ole.

 

            I ka Poalua o ka pule i hala i hopuia ae ai kekahi mau Iapana elua ma ka inoa o Arai he kalaiwakaa, ame Tanagawa a laweia i Kuapapanui no ka hewa lawe ma-iu he hana hoi i hanaia i ke ao okoa no.

            O Aki he wahine Iapana, ka mea hoi i lawe ma-iu ia, ua pakele hou oia mai na umii a keia kolohe mahope o ka imiia ana a loaa a eia oia malalo o ka malu o Mrs. O. H. Kulika e noho nei.

            O Tanagawa ke kane hoi a ka wahine ua ulu mai he unene mawaena ona ame kana wahine i na la aku i hala a mamuli o na hanainoia ua haalele aku keia wahine a holo no kona pakele iho a noho pu me Mrs. O. H. Kulika kona puuhonua ana i manao ai e pakele.

            I ka manawa e noho ana me Kulika wahine ua loaa iho la iaia he hana ma ke kula o na pokii o ka Home Kakela a ma na hora o ke ao e hana ai oia.

            I ka Poakahi iho ua hele aku o Tanagawa e ike i ka wahine a hooikaika e hahai mahope ona aka ua hooleia kana koi a i ka Poalua ae ua noho iho la ua kanaka nei iloko o kekahi kaapio mawaho iho a hiki i ka hora eono kakahiaka.

            I ka manawa i hiki mai ai o Aki ka wahine Kepani i kela hora no kana hana e noho aku ana o Tanagawa a o ka hopuia aku la no ia o ua wahine nei a kau ana iluna o ke kaapio, a oia ame ke kane ame ke kalaiwakaa Arai ua holo aku la a pau ka manaolana.

            Alaila, ua waihoia aku la keia mea hou i ka halewai e Mrs. Kulika a emoole hanu ana ka oihana makai mahope o ka meheu o ke kolohe, a aole no hoi i u iho ua loaa aku la na mea apau ke kumu i laweia ai keia hana kolohe i ka halewai.

            Iloko o ka lumi o kekahi hale noho e ku noi ma na alanui Muliwai ame Beritania ka loaa ana aku.

 

O ka Pahi ka Hoa Hakaka.

 

            Iloko o kekahi hale noho o na Iapana o ke kulanakauhale i ka po Lapule o ka pule i hala i hui hakaka ae ai kekahi mau Iapana he ekolu ko lakou nui me ka hoohana ana i ka pahi.

            No ka nui ona o keia poe i hauhilikau ae ai iloko o keia hakaka akea a o ka pahi ka hoahakaka o keia poe i hoohanaia i kekahi no o lakou me kona manao oia kana mea kaua e lanakila ai.

            Mamuli no hoi o keia pahi i kau aku kekahi ino nui maluna o ka papalina o kekahi o na Iapana, he eha i lawa nona e hoohanaia ai e ke kauka no ka humuhumu ana a paa kahi i hoopoinoia, a o kekahi hapa iho na hoonohoia aku lakou iloko o Kuapapanui no ka hooaumoe ana ia po.

            O ka hoomaka ana o keia hana oia no ka hakaka ana o kekahi mau Iapana elua a ia manawa hookahi no ua lele mai la ka mea nona ka hokele e uwao eia nae aole i lanakila loa ia upu ana, no ka mea aia o Mr. Kodoma kekahi o na Iapana i maa i ka ikeia imua o na makai, me kana pahi iloko o kona lima a hoohana aku la maluna o Uyamoto i kona hui ana aku iloko o ka haunaele.

            Na ka pahi a keia Iapana i ulaa aku i ke ame  ka i'o o ka papalina a i ka manawa i hopuia aku ai na paa ae la kekahi poe a hoonohoia aku la ke kanaka i loaa i na palapu, koe nae ke kanaka hou pahi aole i loaa, no ka mea ua nalowale aku oia mamua o ka hiki ana aku o na makai ilaila.

 

            O KE KAHE MAU O KA HUPE, oia no ka hopena e loaa mai ana ma o ka malama pono ole ana i ka wa e loaa ai i ke anu. Aole e hiki i ka Laau Kunu a CHAMBERLAIN ke hooia i ka ma'i kahe mau o ka hune, aka, ua hiki iaia ke kooia i ka ma'i anu a pela aku hoi i ke kau ana mai o keia haawina ino. Aole o ka hooia ana i ka mane'o o ka puu ame na akemama kana hana, aka, e hooneeia aku no na kumu i ulu mai ai ka ma'i. E hoihoi hou ae no oia i ke kino a loaa ke kulana olakino maikai. E loaa mau no ke oia me ka hikiwawe. Benson, Smith & Co., na agena nana i kuai kukaa nei.

 

Pepehikanaka ma Kau

 

Hookahi pule i hala ae nei i loaa mai ai he lohe i ke keena makai o ke kulanakauhale nei mai. Hope Makai Nui Henry Martin mai o Kau, Hawaii, e hoike ana i ka loaa ana aku o ke kino make o kekahi Kepani e waiho ana i ke alanui.

            Ma ka Poakolu, Sepatemaba @0, ma ka hora 10 paha o ke kakahiaka, na loaa aku ia ke kino make o kekahi Kepani e waiho ana i ke alanui e moe loa ia no Kona, ma kekahi wahi he 5 mile ma ka aoao o Kau mai ka palena mai mawaena o Kona ame Kau. Ia Kekaula ame kekahi poe e iho ka loaa ana aku o keia mea. Ua holo aku keia poe no Papa, Kona Hema, a telepona aku i ka hope makai nui o Kau no keia mea, a mahope o ke kii ana aku i ke kauka ame ke kahea ana i kekahi aha koronero, ua noho ka aha nana i ke kino ma ka hora 6 o ke ahiahi. I ka nanaia ana iho, ua ikeia iho ua okiia ke poo o ua Kepani nei a ua na-ha ka puniu e hoomaka ana ma ka maka hema a pii iluna he hookahi iniha maluna ae o kahi e hoomaka ai ka lauoho. He ike wale ia aku no ka lolo a ua haule kekahi i ka honua. Ma ka nana iho, me he la ua hanaia keia mea mana'ona'o me kekahi ko'i liilii.

            Ua huli na makai i kahi i lawelaweia ai ke karaima ame ke kino o ke kanaka make, eia nae, aohe he mea i loaa aku. Ma kekahi pakeke o ka mea i make, ua loaa aku he likiki auhau i hoopukaia ia Matsu e James L. Holt ma Honolulu, Feberuari, 16, 1903, a ma keia mea i manao iho ai o Matsu ka inoa o keia Kepani. Ua loaa pu iho no hoi he $3.85 kuike ma kona kino ame kekahi mau leta. Aohe no nae he hookahi o keia mau leta i hoike ae i ka inoa o Matsu a i ole o ka mea nana e paa ana.

            Ma ka nana iho, he hana pepehikanaka maoli keia. Aohe he wahi meheu i loaa i na makai no ka hanu ana aku mahope o ka mea nana i lawelawe keia hana mana'ona'o. He wahi oneanea keia, he 20 mile paha ka mamao mai Waiohinu aku, a e pili kokoke ana i kekahi wahi i kaheia e ka pele.

 

Lawe Ma-In Maka'u Ole.

 

            I ka Poalua o ka pule i hala i hopuia ae ai kekahi mau Iapana elua ma ka inoa o Arai he kalaiwakaa, ame Tanagawa a laweia i Kuapapanui no ka hewa lawe ma-iu he hana hoi i hanaia i ke ao okoa no.

            O Aki he wahine Iapana, ka mea hoi i lawe ma-iu ia ua pakele hou oia mai na umii a keia kolohe mahope o ka imiia ana a loaa a eia oia malalo o ka malu o Mrs. O. H. Kulika e noho nei.

            O Tanagawa ke kane hoi a ka wahine ua ulu mai he unene mawaena ona ame kana wahine i na la aku i hala a mamuli o na hanainoia ua haalele aku keia wahine a holo no kona pakele iho a noho pu me Mrs. O. H. Kulika kona puuhonua ana i manao ai e pakele.

            I ka manawa e noho ana me Kulika wahine ua loaa iho la iaia he hana ma ke kula o na pokii o ka Home Kakela a me na hora o ke ao e hana ai oia.

            I ka Poakahi iho ua hele aku o Tanagawa e ike i ka wahine a hooikaika e hahai mahope ona aka ua hooleia kana koi a i ka Poalua ae ua noho iho la ua kanaka nei iloko o kekahi kaapio mawaho iho a hiki i ka hora eono kakahiaka.

            I ka manawa i hiki mai ai o Aki ka wahine Kepani i kela hora no kana hana e noho aku ana o Tanagawa a o ka hopuia aku la no ia o ua wahine nei a kau ana iluna o ke kaapio, a oia ame ke kane ame ke kalaiwakaa Arai ua holo aku la a pau ka manaolana.

            Alaila, ua waihoia aku la keia mea hou i ka halewai e Mrs. Kulika a emoole hanu ana ka oihana makai mahope o ka meheu o ke kolohe, a aole no hoi i u iho ua loaa aku la na mea apau ke kumu i laweia ai keia hana kolohe i ka halewai.

            Iloko o ka lumi o kekahi hale noho e ku noi ma na alanui Muliwai ame Beretania ka loaa ana aku.

 

O ka Pahi ka Hoa Hakaka.

 

            Iloko o kekahi hale noho o na Iapana o ke kulanakauhale i ka po Lapule o ka pule i hala i hui hakaka ae ai kekahi mau Iapana he ekolu ko lakou nui me ka hoohana ana i ka pahi.

            No ka nui ona o keia poe i hauhilikau ae ai iloko o keia hakaka akea a o ka pahi ka hoahakaka o keia poe i hoohanaia i kekahi no o lakou me kona manao oia kana mea kaua e lanakila ai.

            Mamuli no hoi o keia pahi i kau aku kekahi ino nui maluna o ka papalina o kekahi o na Iapana, he eha i lawa nona e hoohanaia ai e ke kauka no ka humuhumu ana a paa kahi i hoopoinoia, a o kekahi hapa iho ua hoonohoia aku lakou iloko o Kuapapanui no ka hooaumoe ana ia po.

            O ka hoomaka ana o keia hana oia no ka hakaka ana o kekahi mau Iapana elua a ia manawa hookahi no ua lele mai la ka mea nona ka hokele e uwao eia nae aole i lanakila loa ia upu ana, no ka mea aia o Mr. Kodoma kekahi o na Iapana i maa i ka ikeia imua o na makai, me kana pahi iloko o kona lima a hoohana aku la maluna o Uyamoto i kona hui ana aku iloko o ka haunaele.

            Na ka pahi a keia Iapana i ulaa aku i ke @ ame ka i'o o ka papalina a i ka manawa i hopuia aku ai ua paa ae la kekahi poe a hoonohoia aku la ke kanaka i loaa i na palapu, koe nae ke kanaka hou pahi aole i loaa, no ka mea ua nalowale aku oia mamua o ka hiki ana aku o na makai ilaila.

 

            O KE KAHE MAU O KA HUPE, oia no ka hopena e loaa mai ana ma o ka malama pono ole ana i ka wa e loaa ai i ke anu. Aole e hiki i ka Laau Kunu a CHAMBERLAIN ke hoola i ka ma'i kahe mau o ka hune, aka, ua hiki iaia ke hoola i ka ma'i anu a pela aku hoi i ke kau ana mai o keia haawina ino. Aole o ka hoola ana i ka mane'o o ka puu ame na akemama kana hana, aka, e hooneeia aku no na kumu i ulu mai ai ka ma'i. E hoihoi hou ae no oia i ke kino a loaa ke kulana olakina maikai. E loaa mau no ke ola me ka hikiwawe. Benson, Smith & Co., na agena nana e kuai kukaa nei.

 

Hoomakaukau Pohaku Kihi

 

E MALAMAIA ANA KA HOOLAA O KA HALE HUI MALU @ MA KE SABATI.

 

            Ma ka hora ekolu (3) o ka a@ o ke Sabati Okatoba 25, e malamaia ai ka hoolaa o ka hale uinihapa @ Hui Ma-Iu I. O. O. F. e kukuluia nei @ keia manawa mauka iki iho o ke @ o na alanui Papu ame Moi ma ka a @ Ewa, a ia manawa hookahi ao ka @ noho ana i ka Pohakukihi o ua @ la.

            Aia keia pohaku ma ke kahua i keia manawa a ua makaukau no ka hoo@ ia aku, a e lawelaweia ana na hana imua o na hoahanau apau o na Hui Malu iloko o ke kulanakauhale @

            O Hon. W. O. Smith ka mea @ ka haiolelo pili i ke kumuhana a ia Lunakanawai E@tee o ka Aha Hookolokolo Apana o Amerika Huipuia kekahi haiolelo ame kekahi poe e iho.

            He mau mele kekahi iloko o ka papakuhikuhi a e puka mai ana na hoahanau apau me na aahu piha o keia na hui e puka ae ana: Exel@ Lodge No. 1. Harmona Lodge No. @ Polynesian Encampment, Pacific Rebaka@ Lodge No. 1 ame Olive Branch Rebeka@ Lodge No. 2.

 

Pane a Curtis P. Iaukea ia A. S. Mahaulu.

 

            Mr. Lunahooponopono: E oluolu mai ia'u ma kekahi wahi kaawale o kou mau kolamu, e hoopololei aku i kekahi mau ea i oleloia e Mr. A. S. Mahauia ma kana palapala i ka Nupepa Kuokoa o elua pule ae nei i hala e pili ana no ke Alii Kalanianaole ame ka'u mau ao ana iaia i ka wa e noonooia ana ka Moho Elele a ka aoao Repubalika.

            Ua olelo ae o Mr. Mahaulu ua ao aku au i ke Alii "aole e ae i ke koi a kekahi poe Elele e lilo i Moho na ka aoao Repubalika;" a o ke kumu ka o ko'u hana ana peia i mea e haule hia ai ka aoao Repubalika. Ma keia ninau, aole i hoike kuu hoa paio i na mea apau i oleloia ma ko'u aoao. I ka nana iho i kona mau manao me he la, ke ukiuki nei oia i kekahi mau mea, i kumu paha no'u e hoahewa ia mai ai e na makamaka heluhelu o ke Kuokoa.

            Ina o ka oiaio na mea i makemakeia, aole oia na kumu o ko'u hele ana e hui me ke Alii: a aole no wau i ao aku e like me ka Mahaulu e olelo nei. O ka'u i a'o aku ai, e noonoo pono ke Alii mamua o kona haawi ana i kona ae e hoolilo iaia iho i Repubalika: a no na kumu a'u i manao ai ia manawa he mau kumu kupono a koikoi. Ua hoakaka aku au i ke Keikialii ke hopohopo nei au i kona kulana iwaena o na makaainana o kona lahui ponoi ma na hana kalaiaina kuloko o keia mua aku, a i ko'u manao ina e haalele ana ke Alii i kona kulana kuokoa i kela wa, aole no e nele ka hoaia ia o na manao kanalua iloko o ka lahui Hawaii, a lilo paha i mea e hoohu@ nui ia ai kona kulana ma ke ano he alakai kalaiaina.

            O na kumu oiaio keia nana i ko@ mai ia'u e hui aku me ke Alii, aole @ na kumu e hookaulana ia nei @ Mr. Mahaulu. Aole i komo ka noonoo @ko o'u e ku-e aku i ko'u aoao kalaiaina ponoi, a ina ua lawe ia ko'u mau manao makee i ka pono o ke Alii ma kekahi ano e ae me ka poe no e noonoo ana pela ia mau manao.

            Ua hala nae ia. Ua a'o aku ke kanaka, aole i hooloheia mai. Ua hookoia na moeuhane a kekahi mau mau Elele." O na mea i ikeia mahope mai, ua lilo i moolelo no na hana kalaiaina o Hawaii nei, aole e hiki k@ holoi ia. He Repubaliko ka Elele Kalanianaole; a he Home Rula ho@ ma na hana kaaliaina o keia mua aku. Na ke au o ka manawa e hoike mai i ka Hua o ka maua mau @ no ka mea ua oleloia. "E like @ na anoano a ke kanaka e ka@ ai pela e hoohua ia mai ai." Ua k@ia ka anoano a ke hoohuaia nei.

            No'u iho hoi, ua haalele aku a@  ka aoao Repubalika, a ke lei nei i na hoohiwahiwa a ka lahui ma ka waena ana i Moho no kekahi oihana hanohano a koikoi o ke Kalana.

            C. P. IAUKEA

 

NA MEHE MISS V. K. LILIKALANI.

 

He inoa keia nou e Kalei—la,

Ka wahine alo ehu kai—e.

Maluna o ka mokuahi Malulani—la.

Na ale ka waha o ka moana—e.

            Hui.—E-o-e naue i Puna—la,

Ka hala me ka lehua—e

Hoohiwahiwa pua ia—la

E na kini o ka Ua Haao.

 

Halii mai e ka ohu—la.

Ma ke kai Malino a Ehu—e,

Lei anuenue pi'o i ka lewa—la,

Pili aloha a ka makua—e.

            Hui:

Waiho na iwi o ke kama—la,

Ma ka aina o na kupuna—e.

I Waiohinu i ka Ua Haao—la,

Aina hanohano i ka malie—e.

            Hui.—E-o-e Naue i Puna la,

Hakuia e MANAIA KALANI

 

Kokoke ka manawa no ku'u Lei

Haalele mai ai i ka ohana.

Pii ae ke aloho la uilani.

Pauma hala ole i ka puuwai.

He milimili oe na ka makua.

He lei hilalo na ke Kupuna:

He alelewaha ole ka i hiki mai,

Me ka hapa pulima a o ka maku

Me na huaolelo pili i ke aloha

Ka uwea kelekalapa ha'i meahou,

Kino aiai o ke kalana,

Me ka wai pilikohu o ka inika,

Hea aku no au o mai oe,

O Kalei ka wahine na hala aku.

Haku ia e na kini o ka UA HAAO.

 

PELAKAPU LILIKALANI.

 

He uhane he aloha no ku'u Lei,

Kuu milimili o ka Ua Kukalahale,

Kuu Ahuula nani Kaupoohiwi

Kahiko hoohia a o kuu home.

Ua nalo i ka Ua a o Haao

Kuu Lei hulumamo hulu Oo,

Ka Lei momi a kuu puuwai

E moe ole ai o ko'u po.

Kuu mu'ohinano o ka poli.

Kihei pili o ka @o anuanu.

Kuu kapa Lehua i ka ili,

Kuu Lei Kaimana e anapu nei.

Hea aku no au o mai oe

O ka Lei Kaimana noho i ke kapu.

Hakuia e JULIA PAUAHI.