Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 42, 16 ʻOkakopa 1903 — Page 7
| This text was transcribed by: | Kelly Murray |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, OKATOBA 16, 1903.
Wahaolelo "Ke Kiai"
S. Kania, Lunahooponopono.
__
NA KULANA LOLILOLI WALE O C.P. IAUKEA.
__
Iloko o na makahiki loihi mai ke aupuni kuikawa mai no, Repubalika a pela no a hiki mai i ka wa i loaa mai ai o ka mana koho balota ia kakou na Hawaii, pela no ka hoomau ana mai o C.P. Iaukea i kana hailuku ana maluna ou e ka Lahui, e hoinoino ana hoi. He kanaka hoi i hiipoiia e na alii oka aina nei, eia nae, o na alii no nana i malama iaia, oia no kana i hailuku ai me na pohaku ma na maka.
E hoomanaoia no hoi, ina wa o ka hooikaika balota oia kekahi o na kakoo ikaika ma ka aoao Repubalika, o na wawae o na lima, a nui ana ka hanu imua o na kanaka, e hoino ana i ka aohe Home Rula ka aoao hoi i poholo aku la me kona mau kamaa buti nunui o ka hookamani me ka maalea o ka puni oihana, o ke kulana loliloli wale puni oihana, o ke kulana loliloli wale hoi i na wa.
Iloko o keia mau la e nee nei, eia oia ke hele nei e hoohulihuli ina kanaka e koho aku i na Moho Oihana Kaiana a na Home Rula, ka aoao hoi ana i ku-e ino loa ai, aka, mamuli o ke kulana lolelua ame ke aku oihana, ua nihi ae la ka ua i na pali o na Koolau a poholo ana ma ka aoao Home Rula.
He kanaka anei keia e hiki ai ia kakou ke haawi aku iaia i na koho ana no ke kulana ana e makemake nei e holo make ano Luna Auhau no ke Kalana. Aole loa. No ka mea, he kanaka keia i hiki ole ke hiinaiia, he hoololiloli wale i kona kulana, a aole no hoi keia o ke kanaka e lawea ai a e hoopomaikai mai ai i ka aina nei me na hana hooholomua o ka aina nei. Mai haawi i ko oukou mau balota no C.P. Iaukea, oiai, ua lawa oia me kana hana e paa nei i keia wa he Luna Nui no ka Hotele o Waialua, Haleiwa, aka, e haawi i ko oukou mau balota no J.W. Pratt ka Luna Auhau i keia wa no na makahiki loihi i hala ae nei, a he keouimana wiwoole hoi i na poe waiwai.
Ua akaka loa ia makou e pilipu wale ana o C.P. Iaukea ia Dilinahama ma ame ko lakou auanei like. -"Ke Kiai."
_____
NA PAA BALOTA MA KA HOOHALILIKE ANA.
__
O na poe i huiia ma ka kuikahi o ka Repubalika ame ka Home Rula o na paa balota no na oihana kalana he poe ia no ka pono kaulike o na poe i noho kuikahi iwaena o na kanaka inoa iwaena o keia mau aoao elua.
O na Moho a na Repubalika ua koho ia lakou e ka lehulehu. O na Repubalika apau i loaa ka mana koho ke hiki mai i ka la koho, e koho pololei ana lakou i ka paa balota Repubalika.
O na inoa a na Home Rula i koho ia ma ka Aha Elele ma na kihi, ua kohoia no ia malalo o na hana hookikina. O na hana hookikina i ike ole ia malalo no ia o na hoomalu hookikina ana a ka Aha Elele, a hookomo ae la i ka mea i koho ole ia ma ka lakou paa balota, aka, ha hana hiki nae ke hoololila ma ke ano lauwili.
O ke Aupuni Kalana he akea na kuleana i hoohui i a malalo o ke kanawai, no ka ohi ana i na auhau mai ka lehulehu a hoolilo aku i na dala i ohiia.
O ka lehulehu o lakou na ona waiwai, a o na Lunakiai o ka lakou ka hooponopono.
O ke Aupuni Kalana he haawina kuleana kona, o ka Aoao Repubalika he aoao kuleana nui ia iloko nei o ka aina, a o na poe i wae ia he poe kuleana nui wale no malalo o ka paa balota a na Repubalika.
O na poe a pau i kohoia e ka Aoao Repubalika he poe wale no lakou e noho ana no lakou iho mai na hana mai o ke Aupuni. He ehiku o lakou he mau ona a luna nui no na hana kuleana nui o loko nei o ka aina.
Ma kekahi aoao ke nana ae kakou no na Home Rula, ua aneane loa e pau loa o lakou he poe hune a nele maoli, puni oihana, hilinai ole ia, a malalo o na olelo pelo e hilinaiia aku ai: eia nae, aole i lewalewa iho o Wilimana.
Ina aole e hiki kekahi kanaka ke hana nona iho ma ka malama ana i kona mau waiwai ame na kuleana, pehea e hiki ai iaia ke malama i ko ka lehulehu mau waiwai.
O ka paa balota a na Repubalika he poe wale no lakou i kupono no na hoailon ano na Lunamakaainana. He poe hookaa auhau nui iloko o ka aina nei, ka mahiko, e hoike ana ma o Renton, kekahi o na hua apala o kekahi o na luna mahiko.
O na poe kulana akea e uku ana i na ukupanee nui oia no o Gilnan, Hocking ame Robinson.
O na mea e pili ana i ke dala ma na uku-panee he mea hoale dala i makaukau no ke kokua ana mai ina oihana Kalana ke puka na Moho Repubalika, oia no o Damon.
O ka Keaka Lucas he oihana kalepa olo papa kana hana.
O na kanaka Hawaii, ame na kuauhau o na poe o na aina e ame na kupa hanau o na aina e pono no e like aku maloko o na paa balota.
O na like ole ma ka paa balota a na Home Rula ua hanaia ma na papa elua i oia honua, e alualu ana i na hana, e ku-e ana i @ mea e kokua ana i ka pono a ka Lahui.
Eia no na kanaka ma na balota ke ku-e nei, no ka mea, aole a lakou mau hana mahiai, hana kalepa a mau hana hoale dala ma na oihana kuleana nunui oloko nei o ka aina.
A aohe he poe kalepa ma na balota o na Home Rula.
O ka hapanui o na poe uku auhau o ke Aupuni Kalana he poe haole wale no e hiki ai ke popoi pu i na wahi auhau o na Hawaii, a he elua mai loko mai o 14 he elua haole, oia o Caypless ame Chas, Booth.
No na mea e pili ena no Caypless ua komo pu oia me na Home Rula, aka, he ohua manu oia a he aea mai Amerika mai, oia no o Caypless.
O Chas. Booth he kamaaina oia. Ua kamaaina kakou na poe o keia kulanakauhale iaia, a oia nei ka mea nona kekahi luawai mauka o Pauoa nona ana hoi i makemake iho nei e kuai a e hoolilo aku i ke dala o ka lehulehu nona ka waiwai io i hiki ole aku ilaila, a o kana mau kumukuai i makemake ai e kaki mai i ka Lahui no ia mau pono wai he $250,000 a eia nae kahi imea apiki i ka ohiia ana iho nei o ka auhau, ua wikiwiki oia i ka hele e kii i loio no ke ku-e ana aku i kekahi auhau i waihoia aku imua ona. O keia anei ke ano o na kanaka a kakou i manao ai e ola ka aina ina e lilo ae ana oia i Puuku no ke kalana? Aole.
E waiho aku kakou i ka Home Rula a e nana ae kakou no Booth. Ua waiho aku ola i kona inoa no ka holo ana i Puuku no ke kalana. Ina ola e koho ia ana he Puuku no ke Kalana, aole anei he mea oiaio e hoao ana oia e auhau ole ia kela pono wai ona ma Pauoa ke hiki mai ka manawa, oia no.
O ka paa balota a ka aoao Repubalika, he loina oiaio ko keia aoao, e ku ana no lakou iho a ke ku nei lakou no ke Aupuni o ka lehulehu. A no lakou iho ko lakou mau pono.
O ka paa balota a na Home Rula, aohe i maopopo ko lakou mau loina hana, no ka mea, ua hiki wale no lakou ke hookikinaia e hana i kela a e hana i keia, e lawelawe ana i na hana no kona mau pomaikai iho me ka nana ole ae no ka pono o na kauwa me ka lulu ole ia me ke komo pu ole ma na hana o ke Aupuni me na kanaka, a na kupuna i hume ole ai i ka malo, koe mamuli o kekahi mau kumuhana no ka hiki ke maliu aku.
Ke noi aku nei makou ia oukou e na kupa no ka lawe ana ae a noonoo no kela mau paa balota, no ka hoohalikelike ana ae i na inoa o keia mau paa balota. -"Ke Kiai."
_____
NA HANA HAULE WALE A.R.W. WILIKOKI MA KA AHAOLELO NUI.
__
1. Ua hoao oia e loaa i kaa hoki a Pain i pono kaa uwila ua nele nae Aohe hilinai ia.
2. Ua hoao oia e loaa i pono kaokoa i kekahi hui na pono wai o Kohala; ua haule pahu nae no ka hoihoi ole ia.
3. Ua hoao oia e papalua ia ka uku o ka Peresedina, na Luna Aupuni ame na Hoa o ka Ahaolelo: ua hoolei ia no ka makemake ole ia.
4. Ua hoao oia e lilo ka malamaia ana o na lepera ma Amerika, ua hoi nele mai.
5. Ua hoao oia e lilo o E. Caypless i Lunakanawai Kaapuni - aka, ua kipakuia mai.
6. Ua hoao oia e haawiia ka pono i kekahi kanaka o Okalahoma e hoomoe Alanui Hao ma Hawaii nei; ua kipaku loa ia nae. -"Ke Kiai."
_____
O.J. KUMALAE AME C.W. BOOTH NA HEE KULUA.
__
Pehea hoi e olelo nei na poe koho, he mau hee kulua keia?
Ka i no hoi, o C.W. Booth ka ona o kela wahi wai kaulana ma Pauoa nona ka waiwai io maoli he $10,000 a oi iki, wahi a ka hoohiki ma ka Palapala Auhau a C.W. Booth.
A o J. Kumalae hoi ka Lunamakaainana Repubalika (ole-wale) nana i hooikaika pauaho ole e loaa ia C.W. Booth i $250,000: a na J. Kumalae hoi ka haiolelo iloko o ka Hale o na Lunamakaainana e kalahea ana i kona manao he $500,000 ka waiwai o ua wahi wai kaulana nei o Pauoa.
A ke holo nei hoi o C.W. Booth i Puuku malama dala no ke Kalana o Oahu; a o J. Kumalae hoi ka Lunahooikaika o C.W. Booth ame na Lunakiai o ka paa balota Home Rula.
Kulua ia no ua mau Hee nei la.
A pehea hou aku e "Ke Kiai?"
E nana ae e na poe koho make Kanawai Kalana, a e ike ana oukou penei:
Ma ka Mahele 4. Pauku 22, Mokuna 8 o ke Kanawai Kalana, malalo o ke poo "Na Mana Paa ame Hana o ka Papa Kiai," e ike ana kakou ua loaa ka mana i na Lunakiai o ke Kalana e kuai mai, paa iho, a hoolimalima paha i na waiwai paa a i ole waiwai lewa, ame na pono wai kupono o ke Kalana, a pela aku.
A ina pela, ua akaka loa ke kumu o ko J. Kumulae lilo ana i Lunahooikaika balota no C.W. Booth ame na Lunakiai Home Rula! a puka hoi, e olelo aku ana o J.Kumalae i ka Papa Luna Kiai, "E, i puka oukou ia'u, eia hoi keia hee kulua o maua la o C.W. Booth, eia no iaia ke eke dala kahi i paa ai; o ka hana wale mai no ka oukou i wahi olelo hooholo la, loaa hoi ia maua na hee kulua kela puu dala he $250,000 a'u i hooikaika ai i ka Ahaolelo, a mai loaa no hoi, ku-e loa hoi na Senatoa Achi ame McCandless, a oia hoi ko'u mea e ku-e loa nei ia Senatoa Achi ma ka'u mau haiolelo."
E ka lehulehu! E huli a nana pono ae i keia mau Hee Kulua: o laua nei na Hee paa loa na Lunakiai Home Rula i ka puliki ia: a o ka hopena, e pau ana ka waihona o ke Kalana i ka olohaka. Ina o C.W. Booth ka Puuku, a malia o J. Kumalae aku ana ka Hope Luna Hooia, hui pu me kahi Olelo Hooholo mai ka Papa mai o na Lunakiai, o ka lilo no ia o kahi wai kaulana o Pauoa no $250,000 i ke Kalana o Oahu. Auwe! Auwe!! Ka make e ! ! ! Papau kakou he a-a ko ka Hale e! Aohe kupono iki e koho ia C.W. Booth i Puuku, no ka mea, eia no o J. Kumalae la ka lua o na Hee kulua ke pili pu nei.
Amama, iua noa.
_____
NA HOOMAKEAKA.
__
Na J. Kumalae na olelo lealea ia J.A. Cummins e pili ana i kana wahi koi o $5,000 no ka uku hou ana aku i kona hoopa'i no ka hewa kipi.
Wahi a na lono, penei ka J.kumalae: E! o kahi itamu a kaua la, e pilikia ana paha la, no ka mea, he ku-e na keiki o Maui.
Ia manawa ike iho la ka mea koi, home kupalanaha keia, no ka mea, o na keiki o Maui, he mau hoaloha maikai maoli nona, a he mau keonimana noonoo maikai hoi ua mau keiki la o Maui, koe paha kahi mea i puni ia J. Kumalae: I ka hoi ana mai o ua J. Kumalae nei, hu ae la ka aka o ke anaina i lohe i keia wahi lono.
Lalau hou no. -"Ke Kiai."
_____
KA HAIOLELO A SENATOA W.C. ACHI MA KE CAMP 2, OKATOBA 6, 1903.
__
E na Hoaloha: -
I ka wa i kukulu ae ai na kupuna o ka poe Amerika i Aupuni Repubalika iloko o Amerika Huipuia: ua hana iho ia lakou i Kumukanawai a i mau Kanawai i loaa ai ia lakou i mau rula a i kahua paa hoi no ko lakou noho ana ma ke ano Aupuni; a oia mau mea apau, ua hookahuaia maluna o keia mau Huaoelo Ekolu, "KE OLA, KA WAIWAI AME KE KUOKOA ANA."
Pela no hoi i ka wa i haawi mai nei o ka Ahaolelo Repubalika ia oukou i Aupuni Kalana, he mea pono ia oukou ke hoomanao i keia: E kukulu ana oukou i Aupuni Kalana ma ka Mokupuni o Oahu nei, a o ka hopena oia hana ana, i mea e hiki ai i ka lehulehu no lakou iho, ke malama me ka ehia i "KE OLA, KA WAIWAI ame KE KUOKOA ANA" o ka poe e noho ana iloko o na palena o keia Kalana.
Nolaila, e kuu mau hoaloha e!
I ko oukou wae ana i ka oukou aoao e koho ai i keia kau koho, he mea pono ia oukou ke hoomanao iho, aia no a ike oukou o ka Aoao e hiki ana e hookoia ka manao o keia mau hauolelo Ekolu, alaila, oia iho la ka aoao kupono a oukou e kakoo ai;
No'u iho, ua noonoo no wau me ke akahele; a mahope o na noonoo ana me ka anoi nui, ua hiki aku la wau i ka hopena o ka'u Olelo Hooholo, oia hoi: O na moho a ka Aoao Repubalika oia na moho e hiki ai e hooko i ka manao o keia mau Huaolelo ano nui ekolu;
I kuu manaoio, e hiki ana no i na aoao elua ke hooko i ka manao o ka huaolelo mua oia "Ke Ola;" aohe no paha o kakou mea kanalua no ia mea.
O ka huaolelo Elua, oia hoi "Ka Waiwai." e hoomanao oukou o ka huaolelo "Ka Waiwai." a kela poe kupuna o Amerika i hopu ae ai oia kekahi o na Pou Hana o ko lakou nohona Aupuni; aole ia o na waiwai kemakaia waleno o na poe waiwai a koe ko na poe ilihune: aole hoi o na waiwai paa a waiwai lewa wale no; aka, ua komo pu iloko olaila na mea e loaa mai ana i kela ame keia mamuli o kona waiwai, kona ike hoohana ma ka lolo, a i ole kona ikaika ma ka hana ana a kona mau lima e likeme na Poola e hana nei ma na uwapo a ma na wahi e ae o keia kulanakauhale. Ke kau nui nei maluna o ko oukou mau koho ana, ke kahua holomua a holo hope paha o ka waiwai ame na poe ilihune; pela no hoi, mamuli o ka hope o ka oukou mau koho ana, e hiki ai e loaa nui a uuku paha na loaa o na poe e hana ana ma ko lakou mau lolo; e like me na Loio, na Kauka, na Kahunapule a pela aku; a pela no hoi na loaa o na Mekanika, ame na Poola.
Aole paha ia he mea pohihihi ia oukou ke hooholo iho, ina e koho aku ana oukou i na Moho Home Rula; aole loa e loaa ana ia oukou ia mau kahua holomua ma ka waiwai, no ka mea, aohe hilinai o na poe waiwai o ka aina ia lakou; aka, he mea pono e hoomanaoia, ina i nele kekahi i ka waiwai a i ole i nele oia i na loaa mai e hiki ai iaia ke malama pono i ke ola o kona ohana, e hiki mai ana no kekahi mau pilikia maluna iho ona, a oia ka'u e manaoio nei, aohe o oukou iini aku ia mau mea.
No'u iho ame na poe noonoo maikai apau; aohe kanalua iki iloko o ko'u mau noonoo, aia no a koho aku oukou i na Moho o ka Aoao Repubalika, alaila, loaa na hilinai ia e na poe kuonoonoo o ka aina: a oia iho la ka mea e loaa ai ia kakou apau na nohona oluolu: he mea pono e loaa i na poe o na kulana like ole na kulana holomua i mea e loaa ai na noho maikai ana iloko o kekahi aina.
O ka kakou e iini nui nei e loaa ia kakou iloko o ka makahiki e hiki mai ana i Aupuni Kalana e hoomaluia ana e na poe i hilinai ia.
A e kuu mau hoaloha! o ua poe la, oia no na Moho a ka Aoao Repubalika.
O ka huaolelo ano nui hope i kukuluia ai ke Aupuni o Amerika Huipuia, oia no "Ke Kuokoa."
E ha'i aku au ia oukou: aohe kuokoa o ke kanaka ke ole e loaa iaia na mea apau e hiki ai iaia ke malama iaia iho a i ole kona ohana; no ka mea, o ka hope o ka poe nele, he hana i na hana uha'iha'i Kanawai; a o ka hopena, o ka pau no ia o kona Kuokoa ana.
E uhai mai ana anei ka lako ia kakou ke koho aku kakou na na Home Rula e malama i ko kakou Aupuni Kalana? aole loa! Aka, me ka maka'u ole, ke ha'i aku nei au ia oukou, a koho aku kakou i na Moho a ka Aoao Repubalika, he mea no ia e kokua ana ia kakou e loaa na noho lakou ana. A ma ke ano nui, ke manaoio nei au, a koho aku kakou ia M.P. Robinson kela Hawaii holomua, Geo. F. Renton kela keonimana eleu hana i maa i n Hawaii, John Lucas kela Mikanika i kamaaina loa ia oukou; Jos. A. Gilman kela keonimana i noho aloha pu me na Poola. A.Hocking ke keonimana a oukou i lohe iho nei, nana e hana nei ak wai e hooikaika ai i ko oukou mau aa koko; S.C. Dwight ke keonimana i hana me ka hoomanawanui a lilo o Mr. S.C. Allen i ona no Elua Miliona a oi aku, ame Frank Pahia ka oluolu ame ka waipahe o Hawaii nei, i mau moho Luna Kiai, e loaa ana ia kakou i poe kupono nana e Kiai i ko kakou mau pono.
Pela no hoi, a koho aku kakou ia A.M. Brown ka Hoaloha nui a maikai o na Hawaii: S.E. Damon ka Rothchild ame ka Mogana o Hanwaii nei; J.W.Pratt ke kaulike o Oahu: H.E. Murray ka Napoliona opio o Hawaii; I.H.Sherwood ka Hawaii opio Naue oel o Hawaii: W.T. Rawlins ka Loio opio nana e kalana ko keia kulanakauhale ame Robert N.Boyd ke kupaa o Hawaii; aohe a kakou mea e maka'u ai, e lawelaweia ana na hana o ke Kalana me ka hoopono, kaulike a holomua.
Nolaila, ke manaolana nei au, a hiki aku maka la 3 o Novemaba e koho ana kakou me ka lokahi i na Moho o ka Aoao Repubalika no ka mea, oia wale no ke oia no Hawaii.
_____
HOOLAHA KUMAU
_____
JOHN M. KEA.
__
He Notari no ka Lehulehu: he mea hana i na Palapala Kanawai, a he mea huli i na kuleana aina. O la kauoha mai na mokupuni mai e hookoia no me ka pololei.
Keena Hana: Ma ka Loio Kuhina, Hale Mana Hooko.
Honolulu, Mei 22, M.H. 1903.
_____
HE Kuai Hoopau Loa MA KO'U HALEKUAI ma Alanui Hotele
__
E hooliloia aku ana na PALULE, PALEILI, KIMONA, PAPALE ame na pono Iapana ma na kumukuai i loaa mai ai no ka pomaikai o ka poe paa i ka hana i ke ao a hiki ole hoi ka hele e kuai i ka lakou mau mea e makemake ai.
E hamama no i na ahiahi apau, a e hele mai apau loa e nana ina aole makou e ha'i ana i ka oiaio.
S.OZAKI, Waverly Block Alanui Hotele.
_____
Ma ke Kauoha.
_____
KUAHA KOHO BALOTA
__
OIAI, ma ke Kanawai 31 o ke kau kumau o ka Ahaolelo o ka Panalaau o Hawaii ua haawiia mai ke kuleana e malamaia kekahi kau koho balota ma ka la ekolu (3) o Novemaba, A.D. 1903, no ke koho ana i na Luna Kalana, a iloko hoi o kanaono la mamua o ka la ekolu (3) o Novemaba, A.D. 1903, e hoopuka aku ai ke Kiaaina i kekahi kuahaua no ua kau koho balota la:
ANO, NOLAILA, i kulike ai me ia, OWAU O SANFORD B. DOLE, KIAAINA O KA PANALAAU O HAWAII, ma keia ke hoolaha aku nei e malama ia i kau koho balota kuikawa, no na Luna Kalana o na Kalana like ole o ka Panalaau o Hawaii, ma ka Poalua, ka ia ekolu (3) o Novemaba, A.D. 1903, mawaena o na hora 8A.M. ame 5P.M., iloko o na Kalana pakahi a puni ka Panalaau, a koe ke Kalana o Kalawao a i huiia o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu, iloko o ka Mokupuni o Molokai.
O na Kalana, oia keia malalo iho:
KALANA O OAHU: Ka Mokupuni o Oahu ame na mokupuni e ae apau o ka Panalaau i komo ole maloko o kekahi kalana.
KALANA O MAUI: Na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe me na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku, a koe no nae kela hapa o ka Mokupuni, o Molokai i maopopoia o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu.
KALANA O HAWAII KOMOHANA: O na Apana o Kau, Kohala Akau, Kohala Hema, Kona Akau ame Kona Hema, maluna o ka Mokupuni o Hawaii ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku.
KALANA O HAWAII HIKINA: O na Apana o Hilo, Puna ame Hamakua, maluna o ka Mokupuni o Hawaii, ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o eono mile ana moana mai ko lakou mau kapakai aku.
KALANA O KAUAI: O na Mokupuni o Kauai ame Niihau, ame na Mokupuni e ae apau e moe ana maloko o ekolu mile ana moana mai ko laua mau kapakai aku.
Na Luna Kalana e kohoia aku ana:
NO KE KALANA O OAHU.
Ehiku Lunakiai, he elua e kohoia mai ka Apana Lunamakaainana Eha mai, elua mai ka Apana Lunamakaainana Elima mai, a ekolu e koho laula ia mai ke Kalana ae:
Luna Makai, oia ka Luna Koronero ma ke kulana;
Kakauolelo o ke Kalana, oia ka Luna Kakau Kope ma ke kulana;
Luna Hooia;
Luna Helu me Ohi Auhau;
Loio Apana;
Puuku, oia ka Luna Ohi Auhau Laikini ma ke kulana:
Ana Aina,
NO NA KALANA PAKAHI O MAUI, HAWAII HEMA, HAWAII HIKINA AME KAUAI.
Elima Lunakiai;
Luna Makai, oia ka Luna Koronero ma ke kulana;
Kakauolelo o ke Kalana, oia ka Luna Kakau Kope ma ke kulana;
Luna Hooia;
Luna Helu me Ohi Auhau;
Loio Apana;
Puuku, oia ka Luna Ohi Auhau Laikini ma ke kulana;
Ana Aina.
O na Mahele Hoopaainoa, oia keia malalo iho:
APANA EKAHI.
Puna, Hilo ame Hamakua, Mokupuni o Hawaii.
Mahele Ekahi. -O keia wahi apau o Puna koe o Keaau ame Olaa.
Mahele Elua. -Na aina o Keaau ame Olaa.
Mahele Ekolu -Kela hapa o Hilo e moe ana mawaena o Puna ame ke Alanui Ponahawai ame ke alanui ame ka laina e moe la a hiki i ke kai.
Mahele Eha -O kela hapa apau o Hilo e moe la mawaena o ka Mahele Ekolu ame ke Kahawai o Honolii.
Mahele Elima -Kela hapa o Hilo e moe la mawaena o ke kahawai o Honolii ame ka aina o Makahanaloa.
Mahele Eono -Kela hapa o Hilo e moe la mawaena o ka Mahele Elima ame lalo o ke @ o Waikaumalo.
Mahele Ehiku -Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Eono ame lalo o ke Awawa o Kaula.
Mahele Ewalu -Kela hapa o ka Apana Koko Ekahi e moe ia mawaena o ka Mahele Ehiku ame ka aina o Kalopa.
Mahele Eiwa -Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Ewalu ame lalo o ke Awawa o Malanahae.
Mahele Umi -Kela hapa o ka Apana Koho Ekahi e moe la mawaena o ka Mahele Eiwa ame Kohala.
APANA ELUA.
Kohala, Kona ame Kau, Mokupuni o Hawaii.
Mahele Ekahi -Kohala Akau.
Mahele Elua -Kohala Hema.
Mahele Ekolu -Kela hapa o Kona Akau e moe la ma ka aoao akau o ka palena akau o Holualoa ame ka laina e holo la mai ke kihi akau o Holualoa a hiki i ke kihi hema o Puuanahulu.
Mahele Eha -Kela hapa o ka Apana Koho Elua e hoopuniia ia e ka Mahele Ekolu, Hamakua, Kau, ka palena o Keauhou mai Kau a hiki Honaunau ame ka palena akau o Honaunau a hiki i ke kai.
Mahele Elima -Kela hapa o Kona Hema e moe la mawaena o Keei ame Olelo@.
Mahele Eono -Kela hapa o Kona Hema e moe ia mawaena o ka Mahele Elima ame Kau.
Mahele Ehiku -Kela hapa o Kau e moe la mawaena o Kona Hema ame Punaluu.
Mahele Ewalu -Ka hope i koe e Kau.
APANA EKOLU.
Na Mokupuni o Maui, Molokai, Lanai ame Kahoolawe.
Mahele Elua -Kela hapa o ka Mokupuni o Molokai, koe o Kalaupapa, Kalawao ame Waikolu.
Mahele Ekolu -Kela hapa komohana o Maui e moe la mawaena o na aina o Waikapu ame Honokawai.
Mahele Eha -Kela hapa komohana o Hanakaoo ame Waihee a i ikeia o Kaanapali.
Mahele Elima -Mokupuni o Lanai.
Mahele Eono -Kela hapa o ka Apana o Wailuku e moe komohana la, a me ke komohana-akau o ka laina e holo la mai ka waha mai o ke kahawai o Wailuku ma ka aoao hema ma na puuone a hiki i ke Awa o Maalaea huiia me ka Mokupuni o Kahoolawe.
Mahele Ehiku -Kela hapa o ka Apana o Wailuku i apoia e ka Mahele Eono, na aina o Pulehunui, Kelialinu, Kailua, Hokuula ame Hamakuapoko ame ke kai.
Mahele Ewalu -Kela hapa apau o Kula, Maui Hikina, e moi komohana la ma ka laina e holo la mai Honuaula a hiki i ka palena akau e Pulehunui ma ka laina o na puu a elua. Puu o Kali ame Puu o Koha.
Mahele Eiwa -Ka hapa i koe o Kula ame kela hapa o Hamakualoa e moe komohana-hema la o ke Awawa o Maliko, a mauka e ke Alanui e holo ana mai Kaluanui a hiki i ka Halepaahao o Makawao ame ka laina e moe loa la.
Mahele Umi -Ka hapa i koe o Hamakuapoko ame kela hapa o Hamakualoa e moe komohana la o ke Kahawai o Kahalehaku.
Mahele Umi-kumamakahi -Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o na Kahawai o Halehaku ame Opuloa.
Mahele umi-kumamalua -Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o na Kahawai o Opuloa ame Kapauia.
Mahele Umi-kumamakolu -Kela hapa apau o Maui Hikina e moe la mawaena o ka Mahele Umi-kumamalua ame Kipahulu.
Mahele Umi-kumamaha -Kipahulu a me Kaupo.
Mahele Umi-kumamalima -Kela hapa o Maui Hikina e moe la mawaena o ka Mahele Umi-kumamaha ame na Mahele Ewalu ame Eiwa huiia me Kahikinui ame Honuaula.
APANA EHA.
O keia hapa apau o ka Mokupuni o Oahu e moe hikina ana ame hema o ke Alanui Nuuanu ame ka laina e moe loihi ana malaila a ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Ekahi -Kela hapa apau o ka Apana Koho i oleloia e apo la i ka Apana o Honolulu, e moe hikina ana ka laina e holo ana mai ka uwapo loihi o Ala Moana a hiki i ka huina akau o na Alanui Moi ame Punahou, -o ka hoakaka oiaio, oia ka Akau 30 30 Hikina holo ma ke Alahui Punahou a hiki i ka hoomaka ana o ke Alaloa o Manoa: a malaila aku ma ka aoao mauka holo ma ke kae komohana o ke Awawa o Manoa a hiki i ka piko o ua kae la.
Mahele Elua -Kela hapa apau o ka Apana i oleloia, a e moe la mawaena o ka palena komohana o ka Mahele Ekahi ame ka laina e holo ana mai kahakai ma ke Alanui Sheridan, Alanui hou o Piikoi i hoomoeia iho nei ame Alanui Piikoi, a malaila aku ma ka palena komohana o na aina o Lunalilo Home a hiki i ke kihi hema o Kalawahine, a ma ka palena hikina o Kalawahine holo a hiki i ka hui ana o ka aoao komohana o ka Mahele Ekahi ma ka maka aneane 1400 kapuai mauka o Tantalus.
Mahele Ekolu -Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e na palena komohana o na Mahele Ekahi, Elua ame Ewalu, na Alanui Nuuanu ame Kula ame ka laina e holo ana mai ka huli o na Alanui Kula ame Puowaina a hiki i ka pahu hae kahiko iluna o Puowaina ame ka piko o ke Kuahiwi o Konahuanui.
Mahele Eha -Kela hapa apau o ka Apana i olelooia i apoia e ka Mahele Ekolu ame Ewalu, a, e na Alanui Beretania ame Nuuanu.
Mahele Elima -Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e ka Mahele Ewalu ame na Alanui Beretania, Puowaina, Moi ame Milinai ame ke kuapanalu.
Mahele Eono -Kela hapa apau o ka Apana i oleloia i apoia e na Alanui Mililani, Moi, Puowaina. Beretania ame Nuuanu ame ke Awa-kumoku.
Mahele Ehiku -Kela hapa apau loa oa ka Apana i oleloia e moe la mawaho o ka Apana o Honolulu.
Mahele Ewalu -Kela hapa apau o ka Apana i oleloia e moe la mawaena o ka palena komohana o ka Mahele Elua ame ka laina e holo ana mai kahakai mai ma na Alanui Hema, Moi, ame Alapai, a mai ke poo mai o ke Alanui Alapai a @ i ka pahu hae kahiko iluna o Puowaina malaila aku holo ma ke ka'e hikina o ke Awawa o Pauoa a hiki i ka hui ana i ka laina komohana o ka Mahele Elua ma ka maka makai koke iho o ke kuamoo o ke kualapa ma ke kumu o ka puu o Tantalus.
APANA ELIMA.
Kela hapa apau loa o ka Mokupuni o Oahu e moe la ma ke komohana ame ka akau o ke Alanui Nuuanu ame ka laina e moe loihi la ma ilaila aku aka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Ekahi -Kela Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o koolaupoko e moe ia ma ke komohana ame ka akau o ka laina e moe ana mai ka Pali o Nuuanu a hiki i ka Lae o Mokapu.
Mahele Elua -Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Koolauloa.
Mahele Ekolu -Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Waialua.
Mahele Eha -Ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Waianae.
Mahele Elima -kela hapa o ka Apana hookolokolo ame Ohi Auhau o Ewa, huiia na aina o Hoaeae ame Honouliuli.
Mahele Eono -Ka hapa apau i koe o ka Apana Hookolokolo ame Ohi Auhau o Ewa.
Mahele Ehiku -Kela hapa apau o Honolulu a e Kona hoi e moe la ma ka aoao makai o ke Alanui Moi, ame ka aoao mauka o ke Alanui i oleloia mai ka laina Ewa mai a hiki i ke Alanui nui iuka o ke Awawa o Kalihi.
Mahele Ewalu -Kela hapa apau e Honolulu a o Kona hoi, e moe la mauka o ke Alanui Moi mai ke Alanui nui iuka o ke Awawa o Kalihi a hiki i ke Alanui Liliha, ame ka laina e moe la mai ke poo mai e moe loihi la o ka @ o ke Alanui Judd, malaila aku a holo ma ke kualapa e waiho la ma ka aoao komohana o ke Awawa o Nuuanu.
Mahele Eiwa -@ Kela hapa o Honolulu a o Kona @ moe ia mawaena o ka Mahele Ewalu ame ke Alanui Nuuanu, a ma ka aoao mauka o ka laina e moe la ma Alanui Kula, ke kahawai o Nuuanu ame Alanui Beretania.
Mahele Umi -Kela hapa o Honolulu a o Kona hoi i apoia e na Alanui Moi, Liliha ame Kula, ke Kahawai o Nuuanu, na Alanui Repubalika ame Nuuanu ame ke Awa-kumoku.
APAN EONO.
Na Mokupuni o Kauai ame Niihau.
Mahele Ekahi -Mokupuni o Niihau.
Mahele Elua -Kela hapa o ka Apan ao Waimea e moe ana mai ka Mahele Ekolu a hiki ka Lae o Puanaaua.
Mahele Ekolu -Kela hapa o ka Apana o Waimea e moe ana mai Hanapepe a hiki ka laina mawaena o Waimea ame ka Mahiko o Kekaha e noe loa ana ma ka laina moe loihi o ka palena i oleloia a hiki i ke kai.
Mahele Eha -Mai Kalahea mai a pau pu me Kalaheo i oleloia, a hiki i Hanapepe a pau pu me Hanapepe.
Mahele Elima -Ka Apana o Koloa mai kona huina me Lihue aku a hiki i ka aina o Lawai a pau pu me ua aina la i oleloia.
Mahele Eono -Ka Apana o Lihui.
Mahele Ehiku -E moe ana mai ka aina mai o papaa a hiki i ka aina o wailua a pau pu me ka aina o Wailua e oleloa.
Mahele Ewalu -E moe ana mai ka Muliwai o Kalihiwai a hiki i ka aina p Papaa a pau pu me Papaa i oleloia.
Mahele Eiwa -E moe ana mai ka Muliwai o Kalihiwai a hiki i ka palena akau o ka Apana o Waimea.
I HOIKE NO KEIA, KE KAU NEI
au i ko'u pulima ame ka hoopili pu ana i ke Sila o ke Panalaau o Hawaii.
Hanaia ma ka Hale Mana Hooko ma Honolulu, i keia la 31 o Augate, A.D. 1903.
SANFORD B. DOLE.
Na ke Kiaaina, G.R. CARTER. Kakauolelo o ka Panalaau.
_____
HOOLAHA HOOKO MORAKI.
_____
HOOLAHA MANAO PANIKU A KUAI A KA MEA PAA MORAKI.
__
JAMES H. HAKUOLE.
__
I kulike ai me ka mana kuai iloko o kekahi moraki i hanaia e James H. Hakuole o Honolulu, Mokupuni o Oahu, Teritori o Hawaii, ia A.L. Shaw o Honolulu i oleloia, ma ka la iwakaluakumamaiwa (29) o Novemaba, A.D. 1902, a i kakau kopeia iloko o ke Keena Kakau Kope o na Palapala Aina ma Ohau, iloko o ka Buke helu 247, aoao 63 ame 63 ma keia ke haawiia aku nei ka hoolaha ke manao nei ka Mea Paa Moraki e paniku i ka moraki i oleloia no na kumu i uha'lia e hoike ana i ka uku ole ia o ke kumupaa ame ka ukupanee i ka manawa e uku ai, a maluna o ua paniku nei i oleloia e kuai ia aku ma ke kudala akea ma na keena kudala o James F. Morgan, Alanui Kaahumanu, Honolulu, maka Poaono, ka la 17 o Okatoba, A.D. 1903, hora 12 awakea o ka la i oleloia, ka aina i hoakakaia iloko o ka moraki i oleloia e like me ia malalo iho:
E loaa no na mea aku i koe mai ka mea aku nona ka inoa malalo nei a i ole ma na keena kudala o James F. Morgan.
A.L. SHAW, Mea Paa Moraki.
O keia apana a mahele o ka aina apau loa e waiho la ma Kunawai, Kawaiolena, Honolulu, Oahu, oia no hoi ka Apana 2 o ka Palapala Sila Nui Helu 6764, L.C.A. Helu 6247, hookupalaia Kanaulu, nona ka iliana o 3 68-100 Eka, a ola no hoi ka aina i hooliloia i ka Mea Moraki Mai ma ka palapala kuai aina a Kekuialono (w) i hanaia i ka la elua (2) o Ianuari, A.D. 1900, a i kakau kope ia iloko o ka Buke Helu 201, aoao 333.
2982 - Sept. 25, -Oct. 2.9.16.
_____
HOOLAHA KUMAU
_____
Poe Akepau i loaa hou ke Ola Kino Maikai.
Ke Hoike mau mai nei na Kauka ia makou mai na wahi like ole mai o ke ao nei no ka nui o ka poe i aneane e loaa i ka ma'i Akepau i hoopakele ia mai keia ma'i mai mamuli o ka laau
"AYER'S CHERRY PECTORA;."
Ke loaa ikeia laau e laa ana i ka ma'i ka maha no ka wa mau loa, a aole no kekahi manawa pokole e like me kekahi ano laau okoa ae.
Aohe Laau Kunu I oi ae o ka maikai mamua o ka LAAU KUNU "AYER'S CHERRY PECTORAL."
He mea maikai e ike kakou i keia, no ka mea ua hoola keia laau i ka poe i loaa i keia haawina no aneane kanaono makahiki. E malama mau i keia laau. Ina aole au omole laau kuu o keia ano, e kuai koke mamua o ka loaa ana i ke kunu. Ina ua loaa kekahi iloko e ka ohana i ke anu e hooinu i kela laau a e laa no ka maha.
Hoomakaukau ia a Kauka J.C. Ayer & Co., Lowell, Mass, U.S.A.
E loaa no keia mau Huaale me na halekuai laau a pau.
_____
MAI AE E PAA LOIHI KE KUNU I KA HEHE -Aohe he mea e hiki ke hooi ae i kou manao inoino mahope o kou ike ana i kekahi bebe e no ke ana i ke kunu, ame ka maka'u i ka haawi ana aku i ka laau lapaau au i manao ai hge kupono ole. O ka poe nana i hana ka Laau Kuau a CHAMBERLAIN, he olelopaa aku nei lakou aole keia laau i hookuiia me kekahi ano mea okoa e ae e like me ka opiuma a pela wale aku. Ua hiki i na makuahine ke haawi i keia laau i ka lakou mau kamaikai me kka hopohopo oia. E loaa koke no ka oluolu a he maalahi ma na ano pau. E loaa no ke oia me ka hikiwawe. Na Benson Smith & Co., na agena kuai kukaa.
______