Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 42, 16 ʻOkakopa 1903 — Page 4
| This text was transcribed by: | Lanette Mahelona |
| This work is dedicated to: | Leonard Chartrand Jr. |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
OKATOBA 16 1903
No ka Makahiki … $2.00
No Eono Mahina … 1.00
O NA OLEO HOALOHA APAU E HOOUNAIA MAI ANA NO KE HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA. E NOOUNA PU MAI ME KA AUHAU. A INA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA. E HOIKEIA AKU NO KA AUHAU OLELO HOOLAHA KE UI MAI I KE KEENA NEI.
-
O na Dala apau o ka Pepa nei a hoouna pololei mai ka ka HAWAIIAN GAZETTE COMPANY.
-
HOOPULAIA IKA
HAWAIIAN GAZETTE CO
Hookomoia ma ka Hale Leka o Honolulu Pa @alaau o Hawaii ma ke ano mea o ka
Pane Elua.
DAVID L. A. I. Lunahooponopono
- W. PEARSON, LUNA NUI
Honolulu, Oahu
-
POALIMA: OKATOBA 16, 1903
-
NOONOO MAMUA O KE KOHO ANA.
Oiai, he elua wale no aoao kalalaina e ku nei i keia manawa ma ke kulana ikaika ma ka hoonee ana i ka laua mau papamoho holo balota luna aupuni kalana o ka Paeaina, oia n o hoi ka Repubalika ame ka Home Rula, alaila ua maalahi loa ka hookuku ana ke lawe ae ma ke kulana aoao kalalaina no ka mea he elua wale no.
Eia nae, aole ma keia mahele wale no e kaupaona ai i na moho aka ma ke ano o ka lakou mau hana o na wa i hala, i ka maikai, a i ka holomua o kana mau hana ponoi ame ke ala o ka inoa, ke ku ka ninau ia kakou pakahi iho.
He mea pono ia makou e paipai aku i kela ame keia mea kuleana koho balota a oiai he waiwai ia no ka lehulehu, alaila he hana hewa loa ke ku wale aku a nanamaka i kela pono lililaula a o ka makou e paipai aku nei e noonoo mua, e wae mua i na inoa kupono e hoonoho aku ai ma na keena hana o ke aupuni hou, a i ka pau ana o keia noonoo ana alaila e kukulu i ka noonoo maluna o kahi e koho ai, a i ka hiki ana mai o ka manawa koho, ka la ekolu o Novemaba ae nei, ua hiki ia makou ke kauilo e aku e puka mai ana ka maikai.
He nui na kumu e hiki ole ai i kela ame keia mea kuleana koho balota ke alo ae i ke kaa koikoi o keia naawina koho maluna ona a o kekahi o ia mau haawina oia ka makou e hooaiai e aku nei mamua o ka hooko ana i ka mana koho i loaa.
KE APONO AME KA OLE IA HAWAII.
O ke kalana e koho ana i poe luna aupuni kalana i loaa ole ka makaukau ano naauao ole, maka’u ole i kona pono ponoi iho, nana ole i ka pono pililaula, kakiko a hoomakaulii ole ame na maikai ole no apau, alaila e kau koikoi ana ke kaumaha – o ka mua maluna iho o kela kalana, alaila, maluna o ka Teritori holookoa, no ka mea, he hapa ia no ke kino nui, a o ke kolu oia ka ike mai o Amerika Huipuia i ka hemahema o ia hapa o ka Teritori.
A ina e holopuni keia ino ma keia koho ana, na ia haawina no e hoike aku ia Amerika Huipuia i ka hiki ole in Hawaii ke hooponopono aupuni nona iho hemea hookuihe manao hoi i ke kumu, alaila o ka hana maauao anei la o ka hookuihe aku, a i ole, e koho o kela ame kia mea kuleana koho balota ma ke kupono, e puka io mai ai ka maikai, a i ka manawa e waihoia aku ai imua o Amerika, e loaa mai ana no opono e hoike ana hoi ua hiki i ko Hawaii nei poe ke alakai i ke aupuni no lakou iho.
HOOKUKU AOAO KALAIAINA.
Ma ka hookuku ana i na aoao kalaiaina e ku nei i keia manawa, ka Repubalika ame ka Home rula; e loaa keia ike aia iloko o laua a elau ka ikaika, ma na mahele like ole, a ke hapai mai ke kanaka i ka ninau maluna o ko laua mau kahua e ku nei alaila he hookahi mea i maopopo loa o ke kahua o kaaoa kalaiaina Repubalika oia ka mea nana i kaikai ae i ua aoa nei ma na anuu i kaa ae maluna o kona hoa.
Ua loaa keia ike i na Repubalika oiaio, a ua manaoio hoi maluna oia kahua, mai ka poe naauao, hapa ike, kuonoono, poe waiwai a hiki aku i ka @@hune, a mawaho ae o keia he nui na Home Rula e ku nei a hooia i ka maikai o ke kahua, aka, wahi a lakou e ke kumu o ke komo ole ana ame ka haalele ana oia n o na hana i hanaia mawaho ae o keia kahua, a ina pela @a hawawa ka holoholo wale ana, no ka mea, aole he aoao kalaiaina i nele ole i kela mau haawina hookuihe, aia no ia ano iloko o ka aoao Home Rula a o ke kanaka i oiaio iaia iho aole oia e holoholo wale ana ma ke haalele aoao ana aka e ku ana oia a paio aku e hoopau i keia mau haawina epaepa ulu hewa ina he mea kahi o la ano ka mea hoi e oili mai ai ka ikaika o ke kaua maoli o kahi i ku ai ka aoa kalaiaina.
E noonoo e ka hoa oiwi Hawaii i keia.
KAHANA A KE KAAUWILA NO KAIMUKI.
-
E like me ke kuuakea la ana ae o ka holo ana o na kaauwila i Kaikuki pela ka pii ae o ia hapa o ka aina iloko o ka mokupuni o Oahu a ina he mea hiki e lilo mai ana ia i hapa no ke kulanakauhale.
He mea oiaio no eia oia i ke apo o ke kulanakauhale aole nae i kapiha pono, no ka mea, aole he nui na kauhale e ku nei i keia manawa malaila no ke kapa ia aku he kulanakauhale, eia nae, aia he manaolana ikaika no ka pii ae o ia hapa o ka aina i na anuu kalanakauhale.
O kekahi anuu nana i kaikai ae ia Kaimuki oia ka holo ana iho la o na kaauwila he alanui maalahi hoi no ke kanaka e komo ai iloko o ka piko o ke kulanakauhale nie a e ola hoi aku alaila, alaila, ua lawa ia no ke koi ana i ke kanaka aole ona home malaila a ma kekahi wahi e ae e kukulu i home nona ma ia wahi, a i ke komo lehulehu ana o ke kia ano noonoo i keia ame keia, alaila ua hiki ke hoomaopopo e ia aku e piha kauhale ana kela wahi, a o ka helehelena aku no hoi ia o ka piha pono o ke ano kaulanakauhale.
Ma keia manawa ua loaa ka ike i ke kanaka he wahi maikai o ka lepo a e ulu nui nei hoi na mea kanu, he wahi hiki ke hoolulu i kekahi mau mea a no ka hoohala ana i kekahi mau pilikia a o ka maikai o na nanaina o ka aina – oia hoi ka waiho kahela mai o ke awawa o Palolo ame na puu e ku kilakila mai ana, - a i ka houluulu ana i keia mau mea ua lawa ia no ke koi ana i ke ai no ka hoohala ana i kekahi mau pilikia a o ka maikai o na nanaiana o ka aina – oia hoi ka waiho kahela mai o ke awawa o Palolo ame na puu e ku kilakila mai ana, - a i ka houluulu ana i keia mau mea ua lawa ia no ke koi ana i ke kanaka e hookahua malaila, eia nae, aole i nele ka loaa o ia haawina i na la aku nei i hala aku o ka nele i ke alanui maalahi no ka holoholo ana i ke kulanakauhale a ilaila oia ka mea nana i kaomi mai i ka nee o ke kanaka ilaila, aka: i keia manawa o ka hana a ke kauwil oia ka me nana e holoi loa ae ia haawina kuihe, ma kekahi olelo ana , ua hamama a maalahi ke ala no ke kanaka e hookahua ai iaia me ka malahi , loa a ka hui pu ana mai me Honolulu.
Heaha ka manao i keia hooaiai ana?
He nui na mea e loaa ana ma keia kumuhana a o kekahi o lakou a ke Kuokoa e hooaiai aku nei oia ka pii ae o ka nui o ke kulanakauhale ma kona kino, ma ka laula me ka loa a ina hemea hiki e h ooemi mai i ka pupulu nui i ka puulu hookahi.
-
HOLOMUA NO BONA HAWAII
-
O keia kumuhana i hooholoia e ka Ahaolelo o ke kau i hala iho la oia kekahi mea nana i hoike ae i kalike ole o na manao o ka lehulehu maloko o kekahi hapa mai kekahi hapa ae- e olelo ana kiekahi hapa, he hana hoonui aie wale no keia, ke kumu e hookaumaha loa ana i ka poe ilihune ame na mea like i wehewehia mai, oiai kekahi hapa e hooikaika ana no ka hoonee i kaika ana i ke kumuhana imua.
O ka manao o ke Kuokoa ma keia hoohalahala wale ana hemau manao palaualelo wale no ia, no ka mea ua hooholoia keia kumuhana iloko o ka Ahanolelo mamua a mahope keia hoohalahala he hana hawawa hoi, no ka mea, aia a pau i ka hana ia alaila hoopau leo wale iho no.
O keia hoohalahala wale ana a kekahi mau Home Rula i hoike akea ae i ka lehulehu, oiai o na hoa Home Rula no kekahi i kakoo i keia kumuhana oiai nae na na Repubalika i hookomo, aka aole e liko ia i mea io koe wale no ka hooholo ana a na hoa ahaolelo Repubalika ame Home rula, eia nae aole malaila ka ikaika o keia kukulu manao ana aka maluna o ka hooikaika pauaho ole o ke Kakauolelo o ka Teritori o Hawaii oiai oia i Wakinekona, ana hoi i hel aku nei no na kumuhana a o keia kekahi o ia mau mea.
APONOIA NA BONA
Ma na mea i loaa mai o kamua oia keia mea hou hoolana manao a ke Kuokoa i hoopuka ai i ka pule i hala aku nei oia ke apono ana mai nei o ka Peresidena Rusawela i na bona Hawaii ke kuleana e loaa ai ke dala ia Hawaii ma ka aie ana, ua like hoi kona (bona) kulana ame kona ano ame ka waiwai io ma ka oiaio e hiki ai ke hilinaiia me na bona o Amerika Huipuia.
Na ke Kakauolelo Teritori Hawaii keia i hana aku nei a lanakila no hoi, alaila ua ulu mai na kumu o ka loaa hikiwawe ana iaia keia pomaikai nui no Hawaii, alaila ua loaa koke ae la no kumu, a o kekahi o lakou oia ka ke Kuokoa e hooaiai aku nei, he kumu hoi i leo nui ia e kekahi poe a e hooiaia hoi i leo nui ia e kekahi poe a e hooiaia nei a ka lehulehu i ka pololei.
O kela kumu oia no ka hele ana aku nei o carter ma kona kulana Repubalika oiai he repubalika o Peresidena Rusawela, a i ka hookuina o na Repubalika i kahi hookahi ua like ka manao a o ka holo iho la no ia ke kumu i loaa ai keia pomaikai nui ia Hawaii.
Ka ke Kuokoa e hooaiai aku nei i ka lehulehu Hawaii oiwi, mai hoohala i ka hoomanao o ka holomua o na kumuhana ke waihoia aku imua, o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, oia no ka hoohanaia a na kumuhana maloko o na aoao kalaiaina Repubalika a Domokarata aole ka Home Rula.
EMI KA UKUPANEE.
O kekahi pomaikai nui i loaa ia Hawaii ma keia hooikaika pauoho ole o ko kakou Kakauolelo oia ka emi ana mai nei o ka ukupanee o ka bona i ka eha keneta me ka hapa, he hapalua keneta ka emi iho i ko ke kahua mua, elima keneta.
O kekahi hana uaua keia o ka hoao ana e hooemi mai i ka ukupanee, ke ola hoi o ke dala a ka mea nona ke kuleana i aieia ai e like me ko na moraki e hanaia mai nei, a o ka lanakila ana o Carter maluna o keia kumuhana o ka aeia o kana noi e hooemi mai i ka ukupanee i ka akahi hapalua keneta malalo iho o ke kahua mua oia kekahi o na waiwai i loaa ia Hawaii.
A e like no me ke kumu i hoikeia aku nei no ka pomaikai mua pela no i keia mamuli no o ko Mr. Carter kulana Repubalika, oia hoi, o ka lele auna like ana.
Ma keia wahi i oi loa aku ai ka aoao Repubalika ma keia mahele ke hookukuia me ka aoao Home Rula ame ke Demokarata oiai nae oia kekahi aoao (Demokarata) iwikuamoo o ke kalaiaina o Amerika Huipuia, a pela iho ia ka lawelawe oihana kalaiaina o Amerika Huipuia, maloko o na aoao kalaiaina e pono ai na kumuhana, alaila aohe he kumu kupono no kekahi oiwi e alo ae mawaho o keia mau aianui i kuluma i na Amerika.
KE KUMUO KA POMAIKAI ANA.
O ka apono ana mai nei a ka Peresidena i na Bona Hawaii oia ke kumu i waiwai ai na bona, no ka mea, o keia apono ana kekumu e loaa ai ke dala a ka poe dala. He mea paakiki loa ka ale ana i ke dala a ka poe kalepa oiai iloko o ka oihana hoopukapuka, no ka mea, o ka lakou e nana mua ai oia no ke kupono o ka aoaa elua, a no ka mea ina he epaepa ka aoao elua alaila me ka hana nui e hooponopono ai i na bona i hoaieia e loaa ai ka pono. Nolaila ua ake nui ka poe hoaie dala e loaa na hoapono ana mai kekahi mea mai a maluna o keia kanaka ana ka olelo apono kekoikoi o na pilikia apau ke ulu mai kekahi pilikia. Ke olelo nei ke Kuokoa he kumu hoopomaikai keia la Hawaii, no ka mea, he mea pono e hoolakoia me ka lanahu e hiki ai ke hoonee i na hana o ke aupuni imua, e loaa nae maloko o na palena kupono e like me ka pomaikai elua a ke ka Kakauolelo i hooikaia mai nei oia hoi ka hooemi ana i ka ukupanee.
O keia emi ana o ka ukupanee oia kekahi hoomaalahi ana ae i ke kaumaha o ka auamo hookaa aia no ka mea, o k a ukupanee kekahi mea nana e hookaumaha ke kumu o ka lilo o ka hapanui o na aina o na oiwi Hawaii ma o ka moraki la.
He hana maikai keia o ka hooikaika ana e hoopaianaiki i ka auamo oiai aole e hiki ke alo ae i ka hoohanaia o keia kumuhana bona.
-
Kiai Lahui o Hawaii.
-
MAIKAI KE KULANA O KA REGIMANA MAHALOIA E NA LII O KA PUALI KUMAU.
-
Ma ka hoike makahiki a Konela J. W. Jones o ka Regimana Ekahi, Kiai Lahui o Hawaii, i waiho aku ai imua o Konela John H. Soper, ka Akukana Generala o ka oihana koa o Hawaii nei, ua ikeia iho eia ka pualikoa Hawaii ke holomua nei ma na hana o ka oihana koa.
M ana hana e pili ana i ka paikau, lawelawe ana i na mea kaua o na ano like ole, ua olelo ae ke konela ua a’oia na koa o Hawaii nei me na mea i hoolakoia mai, a ma kona manoa iho, ina e hiki mai ana ka manawa e kaheaia mai ai na koa Hawaii no ka hana, ua makaukau no lakou.
O kekahi mea nana i hooi loa ae ka maikai o na hana, oi ka malama mua ia i kela ame keia makahiki he hookuku paikau mawaena o na puali, a ma na hoomaamaa ana no ia mau hookuku oia ka mea nana i hooikaia i na alii ame no koa e loaa ke kulana maikai ia lakou.
O ka Puali “F” o keia kulanakauhale e noho kapena ia nei e Sam Johnson ka puali nana i lawe haaheo ae i ka lanakila hookuku paikau no na makahiki he ekolu, a ua lilo aku ia lakou ke kaiha makana dala i hoomakaukauia no i a mau hana hookuku. Ma ka hoike a Mekia McClellan o ke Kahua Makinale i ke keena kaua o Amerika Huipuia, ua hoike aku oia he kulana maikai ko ke Kiai Lahui o Hawaii, he akamai na aliikoa a he aapo hoi na kanaka i na haawina e a’oia aku ana. Ua haawi ae no hoi ka Mekia i kona mahalo i ka puali “D” o Hilo, no ka mea, he puali keia i lawa pono ole i na pono kaua, aka, iloko no nae o ka hemahema, ua hele mai lakou no Honolulu a hoike mai i ka maikai o ka lakou mau hana.
No ka Puali “F”, oia kekahi o na puali makaukau loa i ka paikau, a ma kona manao, aoia kekahi o na puali makaukau loa ma ka paikau iwaena o na koa Kiai Lahui a puni o Amerika Huipuia.
I keia mau mahina aku nei ka hoounaia ana o na hoike e pili ana i na regimana Kiai Lahui o na mokuaina like ole mai e na aliikoa o ka oihana koa kumau, a ma kekah mau hoike i ikeia iho ai ua haule ino loa kekahi mau mokuaina o Amerika Huipuia ma na mea e pili ana i ko lakou mau koa Kiai Lahui. No ka inoino o na hoike i pili ana ia lakou, ua kaua ke Kakauolelo kaua i ka hoike akea ana ae i keia mau hemahema a loaa ke apono ana mai na kiaaina mai o na mokuaina i hoinoia.
No Hawaii nei, ua nui ka mahaloia o na hana a na koa e na aliikoa o ka oihana koa kumau, a eia ka oihana koa Hawaii ke kau nei ma ka papa inoa o ka oihana kaua Amerika ma ke ano he puali makaukau.
-
Hoike Pele i Kona Nani.
-
Ma ka Telegarapa Uweaole mai. HILO, Okatoba 12, - Loaa mai i ka hora eiwa kakahiaka keia malalo iho. “Aole i pii hou ae ke ahi o ka Luapele o Mauna Loa. He keu maoli ka nanai o ka manaina, o ke ahi ke nana aku mai Hilo aku i ka po o ke Sabati A hiki i keia manawa aole i kahe ka pele. Aia no ke paila la i ka piko o ka luapele. He eha puali makaikai i haalele iho o ka pii ana e makaikai ia Luahine Pele a ua manaoia i ka Poakolu e hoi mai ai kekahi o keia mau puali. Aole no hoi he helehelena emi o ka ikaika o ke ahi mai ka hoomaka ana o ka a ana.
STACKER.
He mau lono hope loa kekahi i loaa mai Hawaii mai i ka Poakahi nei e hoike ana i ka ikaika maoli o ke ahi i Mokuaweoweo, eia nae, aole i hu mawaho a kahe ilalo o ka aina aka aia no ke paila hoomau la iloko o ka lua me ka maopopo loa he manawa hu wale no noa a kahe aku iwaho, eia nae, ua manaoia ma ka aoao o na Kona e kahe ai.
A o ka nanaina o ke ahi ke nana aku ma na aeka o na Kona maluna o ka moku he maikai a nani maoli.
Ma ka mokuahi Iwalani i holo aku ai kekahi poe o Honolulu no ka makaikai ana ia Pele, e ku ana i Honuapo, a malaila aku e pii ai i kahi o Luahine Pele. Pii aku no nae a ka Hotele Luapele a malaila aku no ka lua i Mokauweoweo.
O ka uhi paa o ka uwahi a Pele i ka aina ame ke kai oi loa aku i Hawaii ame Maui oia kekahi mau hoike i ka ikaika o ka Luahine Pele.
-
Nui na Makaikai i ka Manuwa Palani Protet.
-
I ka Lapule i hala iho la i kuuakea ia ae ai ka mokukaua Palani Protet i ku iho nei iloko o ke awa o Kou nei i holo ai i ka Poalua nei no Tahiti i ka lehulehu o Honolulu no ka makaikai ana i kona mau oneki a ua maikai maoli ka nanaina oloko o ke awa i ka holo-ke a na mokuahi liilii ame na waapa i ka lawelawe i na makaikai no ka mokukaua, a i ka aina no ka huli hoi ana. Mai na kane a na wahine ka hoohikihiki ana o keia mau moku liilii.
I ka lehulehu i hiki ai ilaila a ua hookipaia mai lakou me ke ohaoha a o na allikoa Palani ua makaukau no ka lawelawe ana i na makaikai e hoikaika i na wahi apau o ka moku e like me kona ano he mokukaua.
Ua lilo keia manawa i wa hoomaha no ua poe makaikai nei aole wale no no ka makaikai aka aia na ea huihui o ka aina ame ko ke kai e palanehe ana a o ke ano keonimana o na aliikoa kekahi kumu i hoaai loa i na makaikai a makahehi i na wahi pana o na wahi like ole o ka moku.
O kekahi me nana i kokua nui i na makaikai oia ka makaukau o ka hananui o na aliikoa i ka olelo haole, no ka mea he mea malihini loa ka olelo Palani ia Hawaii nei a o ka olelo haole oia kamea i maamaalea i keia mau kini, ke kumu o ka maopopo ana o kekahi mau wahi o ka moku.
Aia he mau puulu like ole iluna o ka moku a o na puulu iloko o na keena hookipa i paholaia ae ai kekahi mau mea ai i lawa kupono no kekahi hapa o na makaikai a ma na mea apau ua maikai ka hookipa ana.
KOHO IKA POE KUPONO.
-
A’o o Beckley Pela me ka Nana Ole i ka Aoao.
-
IKAIKA NA REPUBALIKA MA IA HALAWAI
-
He nui no na halawai makaainana i malamaia o ke Kalama o Oahu nei aka o ka halawai makaainana i malamaia i ke kihi o na alanui Moiwahine ame Hema oia kekahi o na halawai maikai a ohohia loa ia a ano nui maoli.
Aia ma kahi o elima haneri ka nui o ka poe i akoakoa ae a i hoolohe i na olelo a na haiolelo like ole i waihoia mai imua o ke anaina. Ma ka hoolauna ana mai a W. H. Kailimai ua hoike mai keia poe keonimana malalo iho i ko lakou mau manao kalaiaina:
O Sam Macy ka makai kaapio o ke kulanakauhale oia ka mua loa ma ke kahua, a o E. K. Lilikalani mai, Joe Kalana, Joe Gilman, John Gandal o Kauai. Lucas ame Fred Beckley oia no hoi o Kahapula ame kekahi poe e iho.
O na haiolelo apau i hoikeia ae nie ua hoike mai no lakou i na manao kokua i ka aoao Repubalika ame ka papamoho o ke Kalana o Oahu a e koho ia lakou apau no ka pomaikai ame ka hooholomua ana i na hana o ke kalana.
O Fred Beckley (Kahapula) oia kekahi i haiolelo, ua hoike manao aku oia o ka mua ma ka olelo haole a ma kona olelo makuahine no hoi ka hope. Wahi ana he Home Rula oia aole hoi he Repubalika aka ua loaa iaia ka manaoio o ke kahua oiaio maopopo o ka Home rula oia ke koho ana i ka poe kupono n ka hoopiha ana i na keena oihana.
O ka pilikia nui iloko o ka aoao Home Rula aia ma ke alakai ana a na poo.
Aia ke koikoi maluna o na makaainana no ke koho ana i poe oihana no ia mau keena, no ka mea, ina e koho ole ia ka poe i hiki ke hookele i ke aupuni alaila e kau koikoi mai ana na kaumaha o ka aie maluna o na hokua no ka manawa a hiki mai ana.
Mai koho i ka poe no lakou na kikokiko e kau ana maluna o lakou oiai aole e nele ke komo o ka lehulehu iloko o ke kuia o ka pilikia. E koho i ka poe holomua o ka lakou mau hana i holomua ai no ke aupuni. Hemea pono e kohoia ka pe e hiki ai ke hookele i ke aupuni ma na alanui hoomakaulii, a aole i ka poe i hooi loa aku ana i na auhau i mea hooililia i ke aupuni hou, e koho i poe e hiki ai ke kii aku i na kokua mai na banako mai.
E koho i ka poe kupono e hoonee ai i ke kalana imua aole i ka poe i hoopupu ana i ke kalana i hope, a hookomo iloko o ka banakarupa. Ina e kohaia ka poe e hiki ole ai ke loaa na dala i ke komo ana o ke aupuni iloko o ka nele, alaila he mea maopopo loa e hoi ke kanaka hana me ka nele a pololi ko ka hale.
I ke kau ahaolelo o 1901, ua kaa aku ka hapanui i na Home Rula a pau wale ke kau aia no ka aina iloko o ke kulana e like me kela wa mamua iho.
Ma keia wahi ua hoike mai o Kahapula i na kulana o na moho no ka oihana luna hooia. Aia kekahi o laua he kanaka i noho loihi iloko o ia keena a ua loaa ka makaukau piha no na hana o ia keena nolaila, he mea pono loa e kohoia ke kanaka i loaa ka makaukau no ka oihana.
Ma keia wahi no ua hookuku ae oia i na kulana o na moho no ka oihana makainui, a wahi ana o Makai Kiekie Brown, he kanaka oia nona ka ike pika iloko o ka oihana makai, no kamea, ua hoohalaia eia he umi makahiki, a oiai a kona hoa paio he kanaka oia aole i loaa ka ike no ia keena, alaila he mea pono ke kanaka i noonoo pono a koho i ke kanaka kupono a makaukau iloko o ka oihana.
Aole ana kue ia Wilikoki, a oiai ua ike no ka lehulehu no ka lakou iho @@ Wilikoki, a aole no oia e olelo ano @@ koho i ka papamoho Repubalika a i ka papamoho Home Rula, aka o ka mea i makemakeia oia ke koho ana i ka poi i kupono maoli ana hoi i manaoio ai oia ke kahua oiaio o ka aoao Home Rula.
Ua hoike mai o Kahapula i na hana kaulike i hanaia i ka wa o ke kau Ahaolelo i hala oiai oia e noho hoomalu ana i ka Hale o na Lunamakaainana, ana hoi e poina ole ai i na kokua a na hoa ahaolelo o ka aoao Repubalika.
He nui na manao maikai ana i waiho mai ai ia ka lehulehu no ka hooaiai ana i ka noonoo a o na mea i hoikeia ae ia o kekahi ia o na mea i hoikeia.
Ma ka manawa e haiolelo ana aia na kii hooleleaka ke hoikeikeia ia – o na kii o ke Kiaaina Dole ame ko Carter ke Kiaaina e manaoia nei no keia mua aku, a o ka moto a ka aoao Repubalika “Carter ke Kiaaina” oia kekahi i hoikeia ae a ua pau lakou apau i ka hooho leo ikuwa mahalo ia e ka lehulehu i hiki aku ilaila.
-
Ma Kahi o ka 15 Haneri i Hui ma Ewa.
Ma ke ahiahi o ka Poaono i malama hou ia ae ai he halawai na na Repubalika aole iloko o ke kulanakauhale aka i ka Iahamauleo o Ewa, a ma kahi o ka umi-kumumulima haneri ka nui o ka poe i akoakoa aku ma kahi o ka hana.
Ua maikai na haiolelo i hoikeia a ua hooloheia. Mamua o ka homaka ana i na hana ua haalele iho la ke kaaahi ia Honolulu a lawe aku la i kekahi poe mai na haiolelo a ka poe ake hoolohe i na olelo a ma ke alahele o ke kaaahi ua hookauia mai no kekahi poe i loaa aku e makaukau ana no ke kau ana o holo no Ewa no ka hoolohe haiolelo a i ka hiki ana i kahua o keia poe ame ko Ewa mau kini iho ua lawa iho la ka huina hoike ia.
Ua malamaia ka halawai me ka maikai a ma ka hoolauna ana a Lunakanawai Hookono ua hoike manao mai keia mau keonimana malaio iho:
Isaac Sherwood, Geo, Renton Harry Murry, Sam Dwight, R. N. Boyd. Jack Lucau, Archie Mahaulu, J. W. Pratt, S. E. Damon, A. M. Brown, ame W. T. Rawlins.
Ma ka hookuu ana i ka hana ua huli hoi mai ko ke kulanakauhale nei mau kini i ke kaaahi o ka hora 11:30 o ke aumoe.
Pakele mai ka Amana mai.
-
Ma ka Poaha o keia pule iho nei i hoopuka ae ai o Kiaaina Dole i kana olelo hooholo e hoololila ka hoopa’i o George Feris, he haole pepehikanaka e paa nei ma Kawa, mai ke kaula ana ma ka amana li kanaka a i ka hoopaahaoia ana no 20 makahiki me ka hana oolea.
He haole o George Ferris hoopa’iia e Lunakanawai Kaapuni Gear e lila no ka hewa pepehikanaka i lawelaweia maluna o John Watson, he hoa haole ho ka lawehala oiai laua malalo o ka mana o ka waiona, a ma Kakaako ae nei kahi i lawelaweia ai keia hana.
O.C.F. Reynolds ka mea nana i pale o Ferris a ua nui kona hooikaika ana e hololiia i hoopa’i . Mahlpe mai ua haalele mai oia i ka Teritori, aka ua waiho mai oia i ka hana ma ka lima o E. C. Peters, ka hope loio kuhina o ka Teritori i keia wa. Ua waiho aku oia i ka hoohalahala imua o ka Aha Kiekie, a i ka noho ana, ua haawi ae lakou i ka olelo hooholo e kakoo ana i ka mea i hooholoia e Lunakanawai Gear, a ua ikela iho ua paa ka hoopa’i o ka make maluna o Ferris.
I keia mau mahina iho nei, ua hele mai kekahi mea o E.V. Christianson ka inoa he mea i ikemaka i ka lawelaweia ana o ke karaima, eia nae, aole i kikooia aku e ke aupuni e ku hoike mai, a hoike ae ua hoao ka mea i make e hanaino mai ia Ferris, a no Ferris hoi, ua ona oia i ka wa o kona lawelawe ana i ka hana pepehikanaka.
Malalo o ke kauoha o ke Kiaaina, ua ninaninau pono ia o Christianson e ka Loio Kuhina Anaru e like me ka lawelaweia ana imua o kekahi aha hookolokolo. I ka waihoia ana aku o kana oleloike imua o ke Kiaaina, ua waiho hou ia aku ua mea nei imua o ka papa Mana Hooko, a ua hooholo ka pahanui o ia papa ina no ua waihoia keia oleloike imua o ka aha nana i hookolokolo o Ferris, aole no ia he mea nana oia e hoopakele i kona lewalewa ana ma ka amaana.
I ka loaa ana mai i ke Kiaaina he apono mai ka loio kuhina mai e olelo ana aia no i ke Kiaaina ka mana hoololi i ka hoopa’i, ua lawe ae ke Kiaaina a noonoo nona iho i keia mea, a i ka hala ana o kekahi mau pule, ua haawi ae oia i kana olelo hooholo e like me ka mea i hoikeia ae nei.
Ma ka oleloia, he kanaka ma’i o Ferris i keia mau ka, a aole no paha e loihi kona oia ana a hala aku oia i ka make. Me he mea la aole oia e hiki ke oia apau na makahiki hoopa’i he 20 i kauia aku maluna ona.
-
He Hana Apuhi Anei Keia?
-
Ua ulu ae he noonoo ana i keia wa aia he hana kolohe a poholaio no hoi i hanaia maluna o J. K. Kekaul, kekahi o na moho holo lunakiai o ke Kalana o Hawaii Komohana no keia kau kono balota ae.
Ma ka Poaono o keia pule iho nei i loaa mai ai ia C.R. Buckland, ka mea hoopaainoa koho balota o ke Keena Kakauolelo, he leta i kakauia ma ka la 7 o Okatoba, 1903, me ke kau ole ia o kahi i kakauia ai, a i kakauinoaia me ka inoa o Kekaula, e olelo ana aohe oia (Kekaula) i holo balota ana, a e weheia hoi kona inoa ma ke ano he moho holo balota lunakiai no ke kalana i oleloia ae nei.
Ua puka ae keia mea ma na nupepa haole o ke kulanakauhale nei a ua ike o Jesse P. Makainai i keia mea, ka mea nana i hele aku e waiho i ka pepa holo moho o Kekaula a uku pu aku hoi i ka huina o $25. Aohe i manaoio o Makainai i keia hoolaha a na nupepa, a no la kumu ua hele aku oia i ke Keena Kakauolelo e nana ai i ka oiaio o keia mea.
I kona ike ana i ka leta, ua olelo aku oia i ka poe o ke Keena aohe keia o ka limakakau i Kekaula. Ua noila aku oia ina he hiki iaia ke hooiaio mai i keia mea a ina paha he leta kana mai a Mr. Kekaula mai i mea e ikeia ai kona limakakau ponoi. Ua ae aku o Makainai, a ua nolia aku oia e lawe mai no ka hoohalikelike ana.
I ke awakea Poalu nei, ua hele aku o Mr. Makainai me ka leta a Mr. Kekaula i ke Keena Kakauolelo, a o ua mau leta nei elua, ua hoikeia aku ia Kiaaina Dole. I ka nana ponno ana iho o ke Kiaaina, ua hoomaopopo iho oia aohe i like na limakakau o ka inoa o Kekaula, a ua kauoha ae oia aole e holoiia ka inoa o Kekaula mai ka balota ae.
He leta keia i kakau mikini ia, eia nae, o ka mea i minaminaia, oia no ka nalowale ana o ka wahi-leta a ike ole ia iho ka haleleta i hoounaia mai ai.
-
Ke Kulana o na Kula Hawaii.
-
Iloko o ka makahiki 1903, aia he 144 ka heluna o na kula aupuni me 386 mau kumukuia (101 kane, 285 wahine), ame 13,793 haumana (7590 kaine, 6203 wahine), a he 59 kula kuokoa me 247 kumukula (82 kane, 163 wahine), ame 4622 haumana (2440 kane, 2182 wahine). Huina pau, 203 ka heluna o na kula, 633 kumu, 18415 haumana.
Ma ka mahelehele ana ma na lahui, eia iho ka mea i ikeia:
Hawaii 78 hapa Hawaii 72, Amerika 327, Beritania 57, Geremania 13, Pukiki 32, Norewai 15, Iapana 9, Pake 13, lahui e 17.
Me keia iho ka maheleheleia ana o na haumana ma na lahui: Hawaii 4893 (aupuni 4090, kuokoa 830): Hapa Hawaii 3018 (aupuni 2087, kuokoa 931): Amerika 799 (aupuni 148, kuokoa 308): Beritania 217 (aupuni 148, kuokoa 69): Geremania 295 (aupuni 133, kuokoa 157): Pukiki 4243 (aupuni 2879, kuokoa 1364): Norewai 194 (aupuni 156, kuokoa 38): Iapana 2421 (aupuni @140, kuokoa 381): Pake 1554 (aupuni 1104, kuokoa 4418): Poto Riko 538 (aupuni 454, kuokoa 94): Lahui e ae 149 (aupuni 102, kuokoa 41).
Ma na makahiki penei ka mahelehele ana: malao o eono, 1081 (keikikane 559, Kaikamahine 522): eono a umi-kumamalima, 15, 218 (aupuni 8805, kuokoa 7412): maluna o umi-kumamalima, 1116 (aupuni 687, kuokoa 449).
Ma na kula aupuni, aole wale no o na haawina wale no ke a’ole nei, aka, o na hanalima pu kekahi e like me ka humuhumu okioki laau ana me na pahi, mahiai, hana ulana lauhala ame ohe, hana moena, hanalima e like me ke kamana, kaha kii, himeni tonic @ol ia a pela aku.
Eia iwaena o na kuia aupuni he kuia a’o kumu, kuia kiekie ame hanalima, a eia na kuia hanalima, a like me Lahainaluna ke manaoia nei e kukuiuia a e hooholomua ia ma na wahi like ole o ka Teritori nei.
Ua Pololei ke Kauka...
-
“Ina e malama pono ia kanaka @@@ ke akahele loa, a ina lakou he @@@ pono i na kanawai o ka malama@@ ana alaila aole e ikeia ka laha e keia mea he ma’i ke kumu hoonawa@waii kino.” O ka pane keia a kekahi kauka kaulana. A i ka hoolohe ana he @@ kai maoli no a he ano maalahi @@@ lamaia. Aka, o ka hapanui o @@ poe i malama pono ole i na @@@ he poe lakou i hooikaika iloko @@@ luhi ma na manawa apau e loaa@@ ia lakou he manawa. Nolaila @@@ nele ko kakou loaa i na ehaeha @@@ kahi mau ehaeha maiwaho @@@ kekahi mailoko ae no ma ke @@@ ma.
O na ano maikai ole i loaa @@@ koko kekahi kumu e loaa ai @@ a mai kekahi mau ano e ae @@@ loaa ai i ka ma’i numonia @@@ ma’i kumu e ae. O na ma’i @@@ pili i ka opu ame na paahana @@ loko ame na ma’i o ka ili mamu@@ pilikia i loaa iloko o ke koko @@@ kakou ai ana ame ka inu ana e @@@ hiki ole ai ke alo ae, ina pela, @@@ aia io no kakou ma ke alanui @@@ o ka nui o na ke’ake’a o ka ola @@. I mea e pakele ai kakou i pono @@@ loaa ia kakou na makaukau e @@@ ai ia mau ino. O ka lawe ana @@ laau lapaau
WAMPOLE’S PREPARATION
Ma ka manawa no e ikeia aku @ ka hoailona mua o ke ano onawaliwali, oia ka mea e hala ole ai ka oihana hooia a ka laau me ka hoohewahewea ole. He mana ko keia laau e hiki ai ke haha a hoola i ka hapanui o na ma’i e puka mai ana mai ka hapanui mai o na ano pilikia maa mau.
He ano keia laau i ka ai ana, ano like me ka hone, nona hoi kekahi mau ano kaikai o ka mana hooia mai ka @@@ Cod Liver Oil mai (Aila maemae o ke Akepaa o ka i’a cod) i loaa mai ai mai ke akepaa mai o ka i’a cod i hoohuihuia me ke Compound Syrup o ka Hapaphosphites ame ka Extracts of Malt and Wild Cherry. He hiki loa keia laau ke hoopau i na pilikia a hoihoi mai i ke ano mau o ke kino.
Eia ka Kauka G.G. Murray pa@@ pili i keia laau:
“He hauoli nui ia no’u o ka hoolaio aku i ko’u hoohana ana i keia laau i ka’u poe ma’i. ua loaa i kela laau ka mana hooia apau a he maalahi o loa ma ka ai ana.”
He loaa ke oia i ka oolopu mua no Aole oe e hoohokaia e keia laau. He kuaiia keia laau ma na wahi apau a @@ poe kuai laau apau no hoi e kuai aku nei:
-
Ike Hou ia Hawaii.
-
Ma ka Poalua nei i keehi hou iho ai o W.H. C. Greig, kekahi o na p@@ o ka hooulu kipi o ka makahiki @@ maluna o ka lepo o Hawaii Mahope o kona kaawale ana aku no na makahiki he ewalu. Maluna o ka mokuahi @@@ kona hoea ana mai Suva. Fihi mai a eia oia ma kona ala no Kapalakiko E hoohala ana oia i kekahi mau pu@@ maanei.
O W. H. C. Greig kekahi o na luionela o Sam Nolena ame Robata Wilikoki i kela hoala kaua kipi aupuni Pi Ki iloko o ka makahiki ’95, a oia kekahi o na kipi i paa mua loa i na limahana o ke aupuni. I ka noho ana l ka aha koa e hookolokolo i ka hihia o na kipi, ua kauia aku ka hoopa’i paahao no 20 makahiki maluna o Greig. Mahope mai, ua haawiia aku iaia ka hoopa’i kipaku mai keia aupuni aku, a ua hooloia. He ewalu ae nei makahiki o kona kaawale ana, a ia @@ no hoi, ua loli ano e ae nei ke aupuni. Nolaila, ua komo hou mai nei oia @@ ka maka’u ole i kona kipaku hou ia aku.
He Pelekane kona mau makua, a eia lakou apau ke noho nei maluna o ka aina lepo manu Fanning.
-
Emi ka Ukupanee Bona i ka Eha me ka Hapa.
-
Ma ka hooikaika pauaho ole ana mai nei a G. R. Carter ke Kakauolelo o ka Teritori o Hwaii, oiai oia i Wakinekona ua loaa iaia ka lanakaila a o ka pomaikai ia hoi o ka lehulehu o Hawaii, oia ka aeia o kana noi e hoo@@ mai i ka ukupanee o na bona a e dala o ka Teritori o Hawaii i hooholia a ka Ahaolelo i hala iho la.
He elima keneta ka ukupanee aku ma keia hooikaika ana ua emi mai la i ka eha keneta me ka hapa a o hoi mai an aoia ma ka mokuahi @@ beria o ka la kanakolu o keia mahiname na bona.
Ma ka aoao o ka Puuku @@@ ua ui aku oia ia Kakauolelo Carter @@ ke ano o ka hoolaha no na koho o na bona e like me ia malalo o na kahua hou. A me ka hookahaiia ole ua panai mai ke Kakauolelo i kana pane kani i ikeia iho ia he eha keneta ame ka hapa ka ukupanee o ka bona, he hahalua keneta hoi ka emi malalo iho o ka mea mua oia ka elima keneta.
-
OLELO O HOOLAHA.
-
E ike auanei na mea apau e noho ana ma Wailua Nui. Koolau. Maui, owau, o ka mea nona kainoa maia o iho, ke papa a ke hookapu loa aku nei au i na poe e noho ana a e mahiai a e malama ana maluna o keia mau apana aina eha (4). Oia keia:
Apana I. Ma Paakamaka, e pili ana me ko Kamaai ame ko Kanekoe.
Apana 2. Ma Waiel@ e pili ana me ko Kukae, Wahinemaika ame ko Kauiia.
Apana 3. Ma Polelina, e pili ana me ko Kamai.
Apana 4. Ma Puakamaka e pili ana me ko Kaniki.
O na mea a mau mea paha e ku o ana i keia, e hoopii ia ma ke kanawai.
H. KEKUMU.
Oct. 9, @@
-
KAUKA OEO. J. AUOUR
Kauka Waluwai Liilii.
LAAU MOMNA AOLE MULEA
Keena Hana 431 Alanui Beritania.
Telepona Helu @@@. Hora Hana 10 – 12 a.m. 2 – 4 ame T – S @@@
Sabati 9:30 – 10:30 a.m.