Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 42, 16 ʻOkakopa 1903 — Page 1
This text was transcribed by: | Francine Frost |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Hoopkaia i na kakahiaka Poalima apau.
PUKE XLI HELU 42. NUPEPA KUOKOA, OKATOBA 16,1903. NA HELU APAU 2985.
Na Moho Repubalika o ke Kalana o Oahu.
JOSEPH A. GILMAN
LUNAKIAI APANA EHA.
Ua hanauia ola ma ka la 21 o Apelila 1864, ua hiki mai ola i Hawaii nei i ka makahiki 1876: he keiki hanauna hoi na J.B. Atherton, keia hoaloha @ a maikai o na Hawaii.
Ua hoonaauaoia oia ma ke Kulanui o Punahou a i ka makahiki 1882, ua puka mai oia maliaila mai. Ia makahiki no, ua komo aku ola ma ke ano he malama puke no ka hui o Kakela ame Kuke, a ma ia kulana oia no na makahiki he ehiku. I keia wa ki lawelawe nei oia i ka oihana Hoopaa Pauahi ame ka hoouna ana i ke ko o ka Hui o Kakela ame Kuke, Kaupalenaia. He lala oia no ka Papa Alakai o ka Hui Kaa Uwila.
A. HOCKING.
INAKIAI APANA EHA.
Ua hanau's maraki 6, 1852; ua hiki m@ Hawaii nei i ka makahiki 1877: a ua lawelawe hoi i ka hana hanai holoholona ma Kula, Maui, ame ka hana eki koa ma Makawao, a hiki i ka M.H. 1893 ame 1894: ua hookohuia i @ Makai no ka Apana o Makawao i ka makahiki 1897, ua kohoia i S@oa mai Maui mai: ua noho hoi i l@nui no ka Mahiko o Nahiku; i kea @a oia ka
Peresidena a Luna@ ka Hui Hana Bia mua loa i kuk@ ma Hawaii nei.
GEORGE F. RENTON.
MOHO LUNAKIAI HOLO LAULA.
Ua hanauia oia he 40 makahiki i haia ae nei, ma Kohala, Hawaii, kona aina ku@: ua hoonaauaoia oia malaio o na a'e ana a A.T. Atkinson, ka Lunani e ka Oihana Hoonaauao i keia wa: a ua komo aku hoi ma ke Kulanui o Punahou. I ka M.H. 1878, ua hoi aku oia me kona ohana ma Kohala e lawelawe ai i ka Oihana Mahiko.
Mamuli o kona eieu hana, ua hookohuia oia i Lunanui no ka Hui Mahiko o Kukalau, Hamakua, Hawaii, a mahope ihe i Lunanui no ka Mahiko o Halauia, Kohala. I ka M.H. 18898, ua hookohuia oia i Lunanui no ka Mahiko e Ewa,
JOHN LUCUS.
LUNAKIAI HOLO LAULA.
Ua hanaula oia ma Honolulu, i Nowemapa 10, 1857. Ua hele hoi i ke kula ma Mililani, malalo o na a'o ana a Mr. Ingram a mahope iho ua komo @ ma ke kuia o Alanui Papu, malalo e na a'o ana a M.B. Beckwith mai 1883 a 1888.
Ua komo aku oia ma ke Kulanui o Punahou a puka mai i ka M.H. 1874.
MAKA P.ROBINKANA.
MOHO LUNAKIAI HOLO LAULA.
Ua hanauia oia ma Honolulu, ma ka @ ea kuia lehulehu o keia kulanakauhali a ua hooiawaia hoi kona hoonakuaeia ana ma ke Kulanui o Punahou @iai oia ka 17 o kona mau makahiki.
He hoa oia no ka Ahaoleio o ka M.H. 1888, a oia hoi kekahi koa o kekahi o na Aha Kuhina o ka Moiwahine Liliokalani.
I ka M.H. 1834, oia kekahi o na hoa e ka Aha Kukamalu o ke Aupuni. He kanaka oia i komo iloko o na hana hookele waiwai he lehulehu iloka o keia Teritori.
S. EDWARD DAMON.
PUUKU.
Ua hanauia oia ma Honolulu nei ma ka la 18 o Iune, 1873, a oia ke keiki hiapo a ka Hon. Samuela M. Damon, kekahi o na keonimana oluolu loa i na Hawaii. Ua hoonaauao mua ia oia ma ke Kuia o Alanui Papu, a i ka M. H. 1892, un holo aku oia a
hoonaauaoia ma ke Kuia Kiekie o Yale a puka pono mai i ka M.H. 1896: holo aku no
Enelani e a'o ai ika lawelawe ana i ka oihana banako, a i ka makahiki 1899, ua hoi mai oia a noho i kakauolelo iloko o ka Hui Banako o Bihopa ma no elua makahiki. I ka pau ana o keia mau makahiki ua hookomoia oia i hoa hui no keia banako, a he iaia oia no ka hui i keia wa.
J.W.PRATT.
LUNA AUHAU.
Ua hiki mai oia ma Hawaii nei he 20 makahiki i haia ae nei, a nana hoi i kukulu ka laina Uweaolelo Mutual e ku nei i keia wa, a ma ia kulana oia a hiki i 1892.
I ka makahiki 1895, ua iilo oia i kakauolelo a Puuku no ka Oihana Wai o Honolulu, a i Iulai, 1901, ua noho aia ma ke ana he Luna Auhau me Helu no ka makupuni o Oahu, a oiai oia ma ia kulana, ua ikela kona kaulike ma na auhau ana. Aole oia kanalua i ka hooku i ana aku i no hui nunui e like me C. Burua, Kakeia & Kuke ma, ame kekahi poe e ne a nolaila, ke o nei keia inoa maluna ona, "Ke kaulike o Hawaii."
ISAAC H. SHERWOOD.
LUNA HOOIA.
Ua hanauia ma Honaio, Kona Akau, i ka M. H. 1862. Hoonaauaoia ma na kuia apana o na Kona malalo o ka noho kumu ana a ka Rev. J.D. Paris, Sr. a mahope komo i ke Kulanui o Punahou i ka M.H. 1877, a puka mailaila mai i ka M.H.1880.
Lawelawe oihana aupuni mua loa oia maioko o ke Keena o ka Hipe Ilamuku D. Dayton, i ka wa e noho Makai Nui ana o W.C. Parke.
I ka M.H. 1896, ua noho oia ma ke ano he Kakauolelo Kokua no ke Keena Loio Kuhina i ka wa noho Loio Kuhina ana o Hon. W. O. Smth, a i ka hoohoioia ana o ke Kanawai Hooia oka Teritori e ku nei, ua hookohuia oia i kaiauolelo noloko o ia keena, a ke noho nei ma ia kulana a hiki i keia wa.
HARRY E. MURRAY.
MOHO KAKAUOLELO AME KAKAU KOPE.
Ua hiki mai oia he keiki opio i Hawaii nei i ka makahiki 1879, ua hoonaauaoia i ke Kula o Sana Lui a oiai oia maiaila ua nui kona poe hoaloha, oiai maiaila pu no kekahi poe keonmana o keia kulanakauhale.
I ka makahiki 1898, ua holo aku oia i Manila me eono mau Hawaii e iho ma ke ano he poe koa no Amerika Huipuia a ua ikeia ka wiwoole ame ka maka'u ole o keia mea nona keia moolelo: a oiai oia maiaila ua hoonohoia aku oia i Lunanana no ka oihana Dute: a i ka makahiki 1900 ua hoi hou mai oia i Honolulu nei e lawelawe hana aku ma ke ana malama buke a i ka makahiki 1901 ua komo aku la oia i ka Hale Banako Hale Leta a hiki i ka pau ana o ia oihana Aupuni.
AUTHUR M. BROWN.
MOHO LUNA MAKAI
Ua hanauia me Honolulu, Oahu,
augate 16, 1868, a ua komo ma na kula like ole o ke kulanakauhole nei: a o ka hope loa ua komo aku oia i ke kula o Punahou, a puka pono mai i ka makahiki 1888, i ka 20 hoi o konamau makahiki.
Mahope iho ua holo aku oia i ke kula a'o Kanawai o Boseton, ekolu makahiki mahope mai ua puka mai oia mai ia kula a'o kanawai mai me na mahalo kiekie no kona makaukau ame kona eleu.
I ka makahiki 1893, ua hookohuia oia i Hope Ilamuku no ke Aupuni, a ma ia kulana oia i noho ai a hiki i ka ia 14 o Iune, 1900, ua hookohuia oia i Makai Kiekie, ka oihana ana e paa nei.
WILLIAM T. RAWLINS.
KA LOIO APANA OPIO.
Ua hanau oia ma Leleo, Honolulu, Oahu i ka makahiki 1877 la 4, o Sepatemabe, a ua hoonaauaoia oia iloko o na kula o ke kuiana kauhole nei a mahope ua komo aku i ke kulanui o Punahou, a puka pono mai i ka makahiki 1889, a mahope o kona pua pono ana mai mai ke kulanui mai o Punahou ua holo aku oia a komo ma ka mahele a'o kanawai o ke Kula Kiekie o Yale: a oiai oia e noho haumana ana no ua kula la. no kona makaukau ame kona akamai ua aeia oia e lawelawa i ka oihana ioio iloko o ka Mohuaina o Konetikata, i Amerika Huipuia i ka makahiki 1900.
I ka makahiki 1901, ua puka pono mai oia mai ke kula aku me na mahalo i panai pu ia mai.
I kona hoi ana ma i i ka aina nei ua komo hana aku oia ma ke ano kakauolelo no ke kkna ioio o Holmes & Stanley o keia kulanakauhole a mahope iho ua wehe oia i keena oihana ioio ponoi nona, a ke lawelawe nei a hiki wale i keia manawa.
Komo Hou i ka Home Rule
ua koaa hou ke kuikahi. O ka poe o ka Ahahui Kuokoa i haalele ai i ka aoao Home Rula me ke Keikia@ Kuio Kalanianaole i keia makahiki iho mei ma o ko akou makemake ole ana i na hana aiunu man a na miakai o ka aoao Home Rula, ua hoi hou aku nei lakou no ka aoao a lakou i peku aku ai a e kuikui lima hou ana a hakaka no ka pono o ia aoao kalaiaina.
i ka holo ana o ka manao o na lala o ka aoao Kuakoa no ka hoi hou ana, ua hele aku ladou e ike i na alakai o ka aoao Home Rula a lululima pu a olelo aku o hana a e hooikaika aku ana lakou no ka aoao Home Rula ma na ano apau keia kau koho balota.
Ma ka manaoia, e ainaiu mai ana ka poe Kuakoa o na mokupuni aoau o ka paeaina nei i ka nana a ka poe Kuakoa o Honolulu nei. Aia ka oolea o kela aoao kalaiaina ma ka mokupuni o Hawaii.
O David Kanuha, Joe Clar, ,A. St. C. Piianaia, J.K. Nakookoo, Solomon Meheula, S. Kaleiopuu, S. Kaloa ame Ben Jones na aladai o keia aoao. Ua manaoia, he 300 ka nui o keia poe ma ka mokupuni o Oahu nei, a e pau loa aku ana paha i ke komo i ka Home Rula.
I keia kau koho balota iho he nui o lakou i haawi i ke kakoo a hooikaika ana i ka aoao Repubalika maiia paha, no ke keikialii ko lakou kumu i hana ai peia. No keia pela hou ana aku nei a keea poe, he mea ia e a.o mai ana e hookkaika ka aoao Republika i ka
lakou hana ana no ka mea, e nele ana ke kakoo ana mai a keia poe. ka hana aole i hoea ae na Repubalika kaha loa mai no ka lakou huakai no Hamakua a ma ke aia mawaena o Keanae ame Huela ua loaa iho ia ka holoholona o D. H. Kahauielio i ka poino ma ka hauie ana mai kekahi wahi kiekie aku o 8 kapuai kiekie eia nae ua pakele no ka lio.
I keia auwina ia ua halolelo ae na Home Rula i Puiehu, Kula, iloko o ka luakini Mamona a mahope mai na Repubalika oia o W.T. Robinson, S.E. Kalama ame F. McKay, mamuii o ka lakou hoike ana ae e malama hiawaiia ana lakou, ma ka manawa he hookahi hor mamua o ka malama halawai ana a na Home Rula.
O kekahi mea hou i pu-a ae mai na Repubalika ae oia ka huakai a lakou i Ulupalakua e hoomaka ana ma Huelo ae a Keanae, Nahiku, Hana Hamoa ame Kaupo, oia hoi ma hahi aoao o ka pe'a a na Home Rula i hoomaka ai i ka lakou huakai.
Hoohui i na mea e ikeia nei no ke kulapa o na aoao kaiaiaina ua loaa ai keia ike e mahae ana na kanaka ma ke koho na i ko lakou he kalahainia lauia no ke kau Ahaolelo.
He hookahi nonae mea i maopopo loa oia ka maikai ae o ka papamoho a ea Repubalika mamua o ka papamoho a na Home Rula i wae ai.
KELA AME KEIA.
He @ mai ka lohe ua hoi hou ae @ E.M. Hanona ameJ.H.S. Kaieo @ Repubalika kahi a laue i @ ke kakoo ana i pa kumu @ laua aoao kalaiaina mea. @Repubalika i malele loa aku oia @ D.H. Kahauielio ame J.K. Kahoo@ ne ia laua i mau moho@ luna aupuni kalana e na Home Rula.
@ ino ma ka huli makani e M@ o na ia he elima aoie nae @ na nui ia.
Weheia ka Laina Alahao Hou.
HOLO NA KAAUWILA IWAHO O KAIMUKI.
I ka auwina ia ka Poaono, hora 3:30 i hoau ai ke alahao hou o ka Hui Kaauwila o Honolulu nei mai ka pa kinipopo o Kamoiliili aku a hiki i Kaimuki, i ka huii e nana ana ia Waialae a e nalowale lie ai hoi ana o elua kaauwila i piha me na makaikai ikonoia e ka hui no ka wehe mua loa ana ia laina kaauwila.
Ma ka manawa i hai mua ia ae nei i haalele iho ai na kaa i kahi hoolulu a holo aku la ma ke alanui Moi a hiki i ka hookuina o ke alahao hou, oia hoi maanei iki mai o ka pa kinipopo o Kamoiliili, alaila hehi aku ia na kaa i ke alahao hou noka wehe ana ana i ka oihana lawe ohua no ka manawa mua loa, a holo aka la no hoi me ka holo piha pono o kah holo ana a hiki wale i ka pau ana o kahi i hoomoeia.
I ka holo ana o ke kaa e loaa ana i ka ike a na maka o ka ohua no hiohiona maikai o ka aina, e maalo ae ana iaia ka pa kinipopo hou a hala ia alaila aole e nele ka hui o na maka me ka halehaiawai o Kamoiliili me kona nani i hana hou ia iho nei, a hala ia e ike ana ka ohua i na uwapo nani palainapuna nani a akea no hoi i hanaia, alaila kamoe aku ia ke kaa noka piina, a i ke kau pono ana aku iluna e ike ana ka ohua i ka nani o ka aina, o ka waiho kahela mai o ke awawa o Palolo, a ma Kaimuki ponoi iho aia na home i kukuluia me na mea ulu mohaha maikai e ulu ana a hiki wale no i ke ku ana o ke kaa he maikai maoli no ka aina a ua ane hou ae o Kaimuki he pa-umi i kona hiohiona o na la i hala ae, a e oi ae ana no i keia mua aku.
I ka auwina ia ua piha mau n kaauwila i ko Honolulu nei poe no ka makaikai ana ia hapa o ka aina a ua nui na leo mahalo. Ua hoomoeia no keia alahao me ke alapui aupuni koe kahi i hoomaka aku ai keia laina hou a ma k a hoopii ana maluna aku o ke kahawai o Kamoillili ua kaalo ae ke aiahao mauka o ke alanui aupuni @ole no nae i mamao loa, a o kekahi wahi o ke alahao ua hapaiia ae a kiekie maluna o ke alanui au puni aka ua loaa keia manao ie hapa i pu ia ae ana ke alanui aupuni a kaulike me ke alahao.
Iwaena o ka poe makaikai i konoia no ka hoau ana i ka laina hou, o Preresidena L.A. kakina, Lunani Bailentyne, Lunahoohana Pratt ame puuku Tenney Peck, na luna nui oa ka hui, o lakou kekahi i holo pu aku.
WASINETONA. Oct. 9--Ua waeia ae nei he papa o ka Oihana Kaus o Amerika Huipuia no ka hele ana i Hawaii a hoike mai maluna o no papu i makemakeia malaila.
Hoeueu na Repubalika ma Molokai.
LOAA KA PUNI I NA HOME RULA
IA MAUI HIKINA.
KELA AME KEIA.
MAUI, Okatoba 10.--O ka moolelo o na hana kalaiaina no keia pule ma Maui oia keia maialo iho:
O ka hoi ana mai nei no ka holo balota luna aupuni kalana ana mai no Lahaina, a e hoi loa aku ana i Wailuku i keia la.
O W.F. Pogue, J.K. Iosepa, A. N. Heyseldon. W.H. King, N.W. Aluli ame David Dayton, o lakou ka poe ma keia huakai haiolelo kaliaina a i ka Peaha ke ku ana mai i Lahaina a ma ke alahele e komoia ana o Kaanapali. Honolkohau ame Kahakuloa mamua oka hiki anai Wailuku.
He umi-kumamaha ka nui o no Home Rula i hele kaahele aku ia Maui hikina pua pu me na moho holo balota luna aupuni kalana iloko o ia huina a loaa ia lakou ke kaapuni ana ia Maui Hikina ma ka malama haiawai ana i Ulupalakua i ka hoomaka ana a malaila mai i Kaupo, Kipahulu, Hana, Nahiku, Keanae, Huelo, Pauweia ame Paia.
I ka po nei ko lakou haiolelo ana i Pauweia ame Paia, a o ka lakou hana i Puuiki ame Hamoa ua ohaohaia. Ua olelo pu ae no ua poe Home Rula nei ua anaiama halawai lakou i ka luakini o Hana, he halawai bui no nae--o na Repubalika ame na Home Rula eia nae i ka hiki ana mai i ka manawa o mea, e nele ana ke kakoo ana mai a keia poe ka hana aole i hoea ae na Repubalika.
I ko ladou haalele ana ia wahi ua kaha loa mai no ka ladou huakai no Hamakua a ma ke aia mawaena o Keanae ame Huelo ua loaa iho ia ka holoholona o D.H. Kahaulelio i ka poino ma ka hauie ana mai kekahi wahi kiekie aku o 8 kapuai kiekie eia nae ua pakele no ka iio.
I keia auwina la ua haiolelo ae na Home Rula i Pulehu, Kula, iloko o ka luakini Mamona a mahope mai na Repubalika ae oia ka huakai a ladou i Ulupaladua e hoomaka ana ma Huelo ne, Keanae, Nahiku, Hana, Hamoa ame Kaupo, oia hoi ma kahi aoao o ka pe'a a na Home Rula i hoomaka ai ika ladou huakai.
Hoohui i na mea e ikeia nei no ke kulapa ike e mahae ana na kanaka ma ke koho ana i ko ladou mau moho o ke koho like ana i na moho a na @eno a elua. Ua olelo ae lakou he ka@iaina kuloko keia aoie hoi he koho @ia kuloko keia aole hoi he koho hai@a lauia no ke kau Ahaolelo.
He hookahi no nae mea i maopono loa oia ka maikai ae o ka popomoho a na Repubalika mamua o ka hopamoho a na Home Rula i wae ai.
KELA AME KEIA.
ua @ mai ka lohe na hoi hou ae @ e E.M. Hanuna ame J.H. S. Kaieo @ aoao Repubalika kahi a laua i @ ai no ke kaoo ana i na kumu @ o ko=e laua aoao kalaiaina mua. O ne Repubalika i maliele loa aku oia @ D.H. Kahauielio ame J.K. Kahoo@ maoia ae la laun i mau moho h@ luna aupuni kalana e na Home Rula.
@ ino ma ka huli makani o Maui Hoko o na ia he elima aeie nae @aule ua nui la.
Hoolalelai na Repubalika Opio
o Oahu.
HALAWAE NA HOME RULA I KAKAAKO.
Ma ka alanui Hotele i ka huina o ke alanui Betela i malama ae ai na Rrepubalika Opio o ka Hui Repubalika o na Kanaka Opio i ka halawai hooiaielale a ua piha maoii ke kahua haiolelo me ka poe hoolohe.
Mamua o ka hoomaka ana o no hana haiolelo ua kaapuni ae la ka hana puhi ohe a na Pukiki ma kekahi mau ala nui o ke kulanakauhale ame ia mea hoala manao ame na ahikao ame na kii hooleleaka ua umeia mai ne kanaka no ka hoolohe ana i na haiolelo o ka manawa a nui ke ohohia mamuii o na haawina noeau i waihoia mai e ka poe haiolelo.
Ma ka holoauna ana a ka Loio Kuhina Andrews ka peresidena hoi o ke kaiapu Repubalika o na kanaka Opio ua ku mai keia mau keonimana no ka hoike manao ana. Mr Hilman, Loio Breckons o ka aha pana a Amerika Huipuia, Douthitt James Holt, Frank Andrade, John Williard ame Lunamakaainana Gandall.
Ma na haiolelo ua hoikeia mai ka waiwai maoii o ke koho poioiei ana i na moho a ka aoao Repubalika, no ka mea he poe i makaukau maoki a i ke aupuni ka pilikia no ke dala ole ua hiki i keia poe ke hui aku me ka poe kuonoono o ka aina no ka hemo mai o ka lakou mau eke e hiki ai ke hoolawa i ka pilikia ,no ka mea he poe lakou i hilinaiia.
O kekahi, wahi a na hoike manao, aia no ka lilo maoli ana o kekahi poe waiwai o ka aina i mau moho, a o lokou no ka poe e uku nei i na auhou me na dail nunui, a ke kohola lakou he mea maopopo aole lakou e ae ana e po-oi loa aku ka auhau mamua o ka mea i kupono no ka augau ana maluna o na waiwai, he maikai hoi no na kanaka kuonoono ame ka poe ilihune. Aole hoi o ka hookuukuu wale a hoemi paha i ka auhou malalo o ke kumuwaiwai. o ka waiwai e nuhauia.
O ka luna auhou, wahi a kekahi o na mea hoike manao, he kanaka oia i nele ole i ka huhu ia e na kanaka, a ina no he kanaka oia o ke kulana pono a kahunapule paha aole no e nele kona huhu in e na kanaka, no ka mea, okana mea e hona ai e oluoluia ana e kekahi hapa oiai i kekahi hapa aole.
O ka waihona o ke Aupuni aole i makaukau loa no ka wa e mana ai ke aupuni kalana no ka hoohana ia aku a o ke koho ana i na Repubalika aole e kakahaka ka waihona no ka mea ua hiki ia lakou ia lakou ke hui aku me ka poe kuonoono no ka loaa mai o ke daia a hiki no paahana ke ukula no ka lakou mau hana i hanalo no ke aupuni kalama.
O ka hoike manao a kekahi oia ka haaei ana i ka manawa mus i no Repubalika ka hoao ana a ina aole e lawa ka manao o ka lehulehu a aole he wahi maikai i loaa ami alaila e pau no ke kuhihewa. Ela nae, aole pay no ke kuhihewa. Eia nae, aole i haule ka manaoio iaia, noka ;pmaikai io o ka aina. a wahi ana he hoaloha no no Home Rula nona a enoi ana la ladou e kakoo pu mai ma o ka ladou mau bolota ia.
O ka hila hoale a ka Ahaolelo i hooholo ai i ke ka i hala ua oleloia aole he waiwai, no ka mmea, pehea ia e loaa ai ke kala eie, aka wahi a ka mea wehwehe olelo us hele aku o Carter I Wakinekona no ka hookaika ana i ua kumuhana ia a loaa io mai la ka pono no ka mea he Repubalika no ua Persidena ia. He pornaikai nui keia i hanaia aku la e ka Repubalika ma kahi hoike mus ia ae nei aia hoi na Home Rula I Kakaako kalena e ake ana no ka waiho aku i ka ladou mau haawina i manao ai he mea hoopomaidai i ka hehulehu.
O Lunamakaainana J. Kumaine Mr. C.P. Iaukea ame kekahi poe e iho na hailolelo o ka ia ao no mea i heikela mai oia no ka maiu o na hana i hanaia. Malalo o ka malumahi a ma kahi kokoke i kahi noho o J. Naoha kahi i malamaia ai o no ahan oia keia pohi-ona.