Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 37, 11 September 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

A ike iho la o Hauailiki, aole he kuleana hou e loaa-oi o Laieikawai. alaila. hoomakaukau ae la na waa no ka hoi i Kauai. a ma ka wanaao. haalele lakou iif Keaau. a hoi aka la. Ia Hauailiki ma.i hoi aku ai i Kauai, a hiki lakou ma Wailua, ike aku la oia e akoakoa mai ana na'lii, ame na kaukaualii, o Kauakahialii, ame Kailiokalauokekoa kekahi i kela nfanawa. Ia Hauailiki ma e hookokoke aku ana ma ka nuku o ka milliwai o Wailua, ike aku la oia ia Aiwohlkupua. kahea aku la. "Ua eo wau ia oe.*' A hiki aku la o Hauailiki .a hal aku la i ke ano o kana hele ana ia Aiwohikupua, me ka ha'i aku nae i ka lilo ana x> kona mau kai* ku&hiue i mnu kiai no ke Alii. alaihu he mea olioli ia ia Aiwohikupua I aku nae oia ia Hauailiki, "Ua pau ka pili a kaua, no ka maiiawa onawa aku la no ia." Iloko nae o ko Hauailiki manawa e kamailio ana no ka lilo ana o na kaikuahine o Aiwohikupua i mau koa kiai no Laieikawai, alaila, ua manaolana hou ae la o Aiwohikupua e holo i Hawaii, no ke kii no ia Laleikawai e like no me kona manao mua. MOKUXA XV. ; Holo hou o Aiwolukupua i Hawaii—Papa o Waka ia Laieikawai, aole e iho hou i Keaau —Kukuluia na kiai o ke Aliiwahine — Hiki o Aiwohikupua mia i kalii o ke Aliiwahiue, a loaa na I*ahu kapu—llalawai laua nei me Mailehaiwale.

I iho Ia o Aiwohikupmi, "Pomaikai wau 110 kuu liaalele ana i na kaiknahino o'u i Hawaii, a e ko auaiiei ko'n īuakemake; no ka mea, ua lohe ae nei wau, ua lilo ko'u mau kaikuahine i mau koa kiai no ka'u mea e manno nei. v I kela manawa a na'lii apau e akoakoa nei ma Wailua, alaila, ku mai la o Aiwolukupua a ha'i mai la i kona manao iii|ua o iui Alii. k *.Vuhea oukou. o holo hou nna wnu i Hawaii. aole au e nele aua i ko'u inakemake. n<> ka mea, aia'ku la i o'u miau kaikuahine ke kiai o ka'u mea e īuanao nei. ,? A no kt»la olelo a Aiwohikupua, paue mai la o Hauailiki, "'Aole e loaa ia oe. no ka mea, ua ike aku la wau i ke kapu o ke Aliiwaliine. a kapukapu no'hoi me ou mau kaikuahine, hookahi nae kaikuahiue luihu loa. o kahi mea uuku, nolaila ko'u mauao paa aole »e loaa ia oe. a he uku no kou kokoke aku." A no keia olelo a Hauaiiiki, aole he mauaoio o Aiwohikupua, no ka mea. ua manaolana loa kela no ka lohe ana o kona mau kaikualiine na kiai o ke Alii. Mahope iho oia mau la. lioolale ae la oia i kona man puali koa kiai. ame koha hanohano alii apau. A makaukau ke Aiii no na kanaka, alaila, kauoha ae la oia i kona Kuhina e hoomakaukau na waa. Wae ae la ke Kuhina i na waa kupono ke liolo, lie iwakalua kaulua, elua kanaha kaukalii, no na kaukaualii, ame na puali o ke Alii keia mau waa. a he kanaha peleleu, he mau waa a-ipuupuu no ke Alil ia. A <5 ke Alii hoi ame kona Kuhina, maluna laua o na pukolu. . , A makankau keia man mea apau, e like nie ka wa liolo mau o ke Alii, pela lakou i holo ai. Ile nui na la i hala ma ia holo ann. A hiki lakou ma Kohala, ia m&nawa, akahi no a maopopo i ko Kohaia poe o Ai\vohiknpua keia, ke kupua kaulana a puni na moku. A 110 ko ke Alii huna ana iaia ma kela liiki ana ma Kohala, i hakakal nie Ihuanu, oia ka inea i ike oleia ai. # Haalele lakou ia Kohala, hiki aku la lakon i Keaau. X kela manawa a lakou i hiki aku ai, na lioi aku o Laieikawai, ame na kaikuahine pu o Aiwohiknpua i Paliuii. Ia Laieikawai ma i hoi aku ai ma kela a Aiwohikupua ma i liiki aku ai, ua ike iuua mai ko lakou kupunawahine i ko Aiwohikupua hiki ana ma Keaau. I mai la o Waka, ki Ua hiki hou mai la o Aiwohikupua ma Keaau i keia la: nolaila. e kiai oukou me ka makaukau, e makaala ia oukou iho, mai iho oukou inakai, e noho oukou mauka nei a hiki i ka hoi ana o Aiwohikupua i Kanai." A lohe ke koa kiai Nui o ke Aliiwahine i keia olelo a ko lakou kupunawahine. ia manawa, kauoha koke ae la o Kahalaomapnana ia Kihanuilulumoku ko lakou akua, e hookokoke mai ma ka Halealii, e hoomakaukau no ka hoouka kaua. Ma ko Kahalaomapuana ano kiainni no ke Alii. kauoha ae la oia i kona mau kaikuaana, e kukakuka lakou ma na mea e pono ai ke Alii. la lakou i akoakoa ai. kukakuka iho la lakou ma na mea kupono ia lakou. A ēia ka lakou mau olelo hoohoio, nm oka noonoo la o Kahalaomapuana. ke koa kiainni o ke Alii, "O oe e Maileliaiwale, ina e liiki mai o Aiwohikupna a lialawai olua, e kipaku aku oe iaia; no ka mea. o oe no ke kini mua loa, a ina e hai mai i kona makemake, e hookuke akn no. a ina i paakiki v loa mai ma kona ano keikikane ana e hookuke ikaika aku iaia, a ina i nui mai ka paakiki, alaiia, e hoouua ae ck» i kekahi manu kiai ou i o*u la, alaila. e hele mai au e hmihui ia kakou ma kalii hookahi. a na'u ponoi e kipaku aku iaia. Ina he hele mai kana me ka inoiuo. alaila, e kauoha no vau i ko kakou akua ia Kihanuilulumokn, «ana no e luku aku iaia." A j»au ae la ka lakou kuka ana no keia man nuea, hookaawale lakou ia lakon iho e like me iuaimia, oiai e kiai ana lakou i ke Alii. Ma ka wiinaao oia po iho. hiki ana o Aiwohikupua me kona Kuhimi. Ia laua i ike mai ai eku ana ka paliu kapu. ua nhiia ika oloa, alaila, manao ae la laua na kapu ke alanui e hiki aku ai I kahī oke Alii. Aka, aole nae o Aiwohiknpua manao ia kapn; no ka mea, «a lohe mua no ia, o kona mau kaiknahine ka mana kiai; nolaila, hooman aku la laua i ka hele ana, a loaa hon he pakn kapu e like no me ka mea mua i loaa'i ia laua. Ua like no ko Aiwohiknpua manao ma keia pahu kapu kona manao mna. Hoomau aku ia no laua i ka hele ana a loaa hou ke kolu o ka pahu kapu e like me ka uui o kona man kaikuahine. A loaa ia )aua ka ha o na pahu. alaila, kokoke lana e hiki i ka lima o ka paliu kapu. oia no hoi ko Kahalaomapuaua pahn kapu. Oia no hoi ka pahn kapu weliweli loa, ke hoomaka ae la e malamalama 2oa. Aka, aole nae laua i ike ika weliweli oia pahu kapu, no ka mea, e molehnlehn ana no. Ilaalele laua i kela pahu. aole i liuliu ko laua hele ana akn, halawai mua no laua me ke klai mna me Mailehaiwale, mahamaha aku la o Aiwohikupua. no ka ike ana akn i ke kaikuahine; ia wa koke no» pane aku !a Mailehaiwale. "E hoi olua ano. he kapu keia waht" Knhi iho la o Aiwohikupua he hoomhauea. hoomaka hou akn la lana e hookokoke akii i o Mailehaiwale. kijmku hon mai la no ke kiai. W K hoi koke olna. owai ko olua knleana o uka nei. a owai ko elna makamaka^ keia. e kou kaiknahine?" wahi a Aiwohiknpua, "ka i uo 0 onkou m ko*u makamaka, a ma o oukou la e ioaal ko'u makela manawa. hoonna aku la o Mailehaiwale i kekahi manu kiai ooa a hiki i o Kahalaomapuana la; he mamiwa oie. hoohui ae la keia ia lakou a eha ma ko Mailekaiuhea wahi kiai t amalaila i manao ai lakou e halawal me Aiwohikupua.

MOKUKA XVI. Hiki o Kahalaomapnana. hookoke mai ia laua n*?i. a hoi aka la a hiki i Keiiau—Ka olelo kauoha a Waka—Pii k& puali k<xi o ke Alii e luku i na kaikuahiue—Hoouea hou ia na kauaka e pii hou—Kena kv Alii i na elele. niakaukau lakou, kii ia'ku la lakou a hiki mai !a» Ia Aiwohikupua i ike aku ai ia Kahalaoiuapuaua e kau mai ana kela iluua o na eheu o na mami, me he Alihikaua Xui !a, a he mea hou loa ia ia Aiwohikupua ma. Pane mai la kiai Nui, hoi olua ano, mai lohi. a aole hoi e kaii. no ka mea, ua kapu ke Alii. aole no ou kuleaua »«a keia wahi, a aole no hoi e hiki ia oe ke maoao mai he mau kaikuahine makou no'u. ua hala ia manawa."* Oke ku aku la no ia. o Kahalaomapuana hoi. pan ka ike ana. I kela manawa. u a ho-aia ka inaina wela o Aiwohikupua a mahnahua. Ma ia uiinawa. manao iho la oia e hoi a kai o Keaau. alaila, hoouna mai i kona mau puali koa e hiku i na kaikuahine. Ia laua i kaha aku e hoi a hiki i ka pahu kapu o Kahalaoniapnana, aia hoi ilaila. ua hoopiiia ka hnei<> o ua moo nni nei iluna o ka pahu kapu, ua uhiia i ka oloa, ka iaia, a me ka pafai, a he mea weliweli loa ia laua ka nana ana aku.

A hiki o Aiwohikupua iua i kai o Keaan, ia manawa, hoolale ae lā ke Kuhina o Aiwohikupua oi ua puali koa o ke alii e pii e luku i na kaikuahine, ma ke katyt>ha a ke Alii. Ia la no, ike mua mai la no o Waka i ko Aiwohikupua manao. ame kana mau liana. Ano ia mea. hele mai la 0 Waka a halawai me Kalialaomapuana, ko ke Aliiwahine Alihikaua, olelo mai la. "E Kahalaomapuana, ua ike wau i ka manao 0 ko oukpu kaikunane, ame kana mau hana, ke hoomakaukan la oia i umi mau kanaka ikaika, nana e kii mai e lnku ia oukou, no ka mea, ua inaina ko oukou kaikunane, no ko oukou kipaku ana i kakahiaka nei; noiaila. e nolio makaukau oukou ma ka inoa o ko kakou akua. ,?

Ia iuanawa, kauoha ae la oia ia Kihanuiluhimoku, ka moo nui o Paliuli, ke akua o lakou nei. A hiki mai la ua moo nei. kauoha aku la oia, "E ko mnkou akua. e Kihanuilulumoku, nanaia ke kupu, ka eu, ke kalohe o kai, ina e hele mai me ko lakou ikaika, pepehiia apau, aohe ahailono, e noke oe aJiolo ke i olohelolie, e ai> nae oe ia Kalahumoku, i ka ilio nui ikaika a Aiwohikupua, hemahema no oe, pau loa kakou, aole e pakele, kulia ko ikaika, ko mana a pau ihina o Aiwolukupua, Amama, ua noa, lele wale la. v Oia ka pule kauoha a Kalialaomapuana i ko lakou akua. Ia laua i hala aku ai. halawai aku la laua me Mailelaulii, a e like uo me ka olelo a laua uei imua o na mea mua, pela no laua i hana ai imua o Mailelaulii. A no ka niaalea loa o laua i na olelo malimali, nolaila, ua liookuuia la ua mai ko Mailelaulii alo aku. A liala aku la laua, halawai aku la me Mailepakaha, ka ha o na kiai. Ia laua i liiki aku ai imua o Mailepakaha, aole he oluolu iki o keia kiai i ko laua hookuuia ana mai e na kiai mua; aka, 110 ka pakela o ka maalea ma 'ke kamilio ana, na hookuuia aku la laua. A liala aku laua, aia hoi. ike aku la laua ia Kahalaomapuana. ke-kiai ma ka puka o ka. Halealii. e kau mai ana iluna o ka ohou o na manu, a ike la 110 hoi i ke ano e o ka Halealii. ia manawa haule aku la.o' Hauailiki i ka konua, me ka naau eehia. Ia Kahalaouiapuana i ike mai ai in laua nei, he mea e kona huliu, alaila, kaliea mai la oia niie kona mana, ma ke ano Alihikaua no ke Alii, *'E Hauailiki e! e ku oe a hele aku; 110 ka mea, aole o olua kuleana o keia wahi, ina e hoopaakiki mai oe, alaila, e kauoha no'wau i na mauu o Paliuli nei. e ai aku 1 ko olua mau i o, me ka hoi uhane aku hoi i Kauai." A no keia oleio \Veliweli a Kahalaomapuana, alaila, ua hoopatiia ko Hauailiki naau eehia, ala ae la ia a holo wikiwiki aku la a hiki ma Keaau, ina ke kakaliiaka nui. Ma keia hele ana a laua iuka o Paliuli, ua nui ka luhi, a no ia iulii, liaule aku la laua a liiamoe, Iloko nae o ko Hauailiki manawa hiamoe, halawai mai la o Laieikawai ine ka moeuhane; a halawai 511 iho lā lana, a i ko Hauaililii puoho ana ae mai ka liiamoe, aia hoi, he nioeuhane kana. Moe hou iho la no o Hauailiki, loaa liou no iaia ka moeuhane, e like me mamua. Eha po, elia ao, oka hoomau ana o keia mea ia Ilauailiki, nolaila, ua pono ole ko Hauailiki manao. I ka limh 0 ka po o ka hoomau ana o keia moeuhane ia HanaiHki ; ma ka pili o ke ahialii, ala ae la oia a pii aku la iuka o Paliuli, me'ka ike ole nae o kona hoa.

laia i pii akn ai, aole oia i liele aku ma ke alanui inna a laua i pii mua ai. a ma kalii e kokoke aku ana ia Maileliaiwale, liele ae la keia ma kahi kaawale, a pakele aku la i na maka o na kiai o ke Alii. laia i hiki ai mawaho o ka Halealii, ua hiairtoe loa o Kahalaomapuana, alaila, nihi malti akn la ko Hauailiki hele ana, a wehe ae la i ke pani o ka puka o ka Halealii, ua uhiia mai ka Almula, aia lioi. ike aku ia ia ia Laieikawai e kau mai ana iluna o na eheu o na manu, ua hiamoe loa no hoi. laia i komo aku ai a ku ma kahi a ke Alii e moe ana, lalau akn la oia ike poo oke Alii, a hooluliluli ae la. Ia manawa, puoho mai ia o Laieikawai mai ka hiamoe aua, aia hoi e ku ana o Hauailiki ma kona poo, a lie mea pono oie ia i ko ke Aliiwahine inanao. i; Alaila, olelo malu m&i la o Laieikawai ia Hauailiki, "E hoi oe ano i keia manawa, 110 ka mea, ua waihoia ka make ame ke ola i ko'u mau kiai; a nolaila, ke minampa nei wau ia oe; e ku oe a hele.'lnai kali." I aku la o Hauailiki, "E ke Alii, e lioni kaua. no ka mea, ia*u 1 pii mai ai iuka nei i keia mau po aku nei la, ua hiki mai wau iuka nei me ko ike ole; aka, nuv ka mana o kou niau kiai, ua kipakuia wau. a ia maua i hiki ai i kar, a no ka n«tlnhiluhi, haule akn la wau hiamoe. la'u e hiamoe ana, halawai pu iho la kaua nm ka moeuhane, aka haule iho la kaua, a ua nui na la ame na jx> o ka hoomau ana ia*u o keia mea; nolaila wau i pii mai nei e hooko i ka hana a ka moeuhane." I aku la o Laieikawai. 4i E hoi oe, aole o*u manao i kau mea e olelo mai nei; 110 ka mea, ua loaa no ia mea ia ? u ma ka moenhane, na hana no e like me ka hana ia oe, a heaha la ia inl?a ia'u; nolaila t e hoi oe.- ? IlokoK> ko Kahalaomapuana manawa hiamoe. lohe akn la oia i ka haukamumu o ka Halealii, a pnoho ae la oia mai ka hiamoe ae, kaliea akn la me ka ninau aku, 4 *E Laieikawai* Owai kou hoa kamailio e hankamumn nmi nei? v A lohe laua i keia leo ninan, hoomaha iho la ke Alii aole i pane aku. A mahope, ala ae la o Kahalaomapuana. a komo akn la i ka Halealii, aia hoi e noho mai ana o Hauailiki nie Laieikawai iloko o ko Hplealii. 1 akn la o Kahalaomapuana, "E! e Hanailiki, e ku oe a e hele, aole i kuj>ono kou komo aua mai nei, ua wau ia oe i kela l>o mamua. aole on kuleana ma keia wahi. ua like uo ka'u olelo i keia po me ka po mua, nolaila, e ku oe a hoi akn." A no keia olelo a Kahalaomapuana, ku ae la o Hanailiki me ka naau hilahila, a boi akn la i kai o Keaau, a ha'i aku ia i kona boa no keia pii ana i Paiiuii. (Aole i pau.)