Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 36, 3 September 1903 — KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO KAAO O LAIEIKAWAI KA HIWAHIWA O PALIULI, KA WAHINE O KA LIULA.

Koho !bo la lakon ma Palinli, iloko nao o ko lakon iioho ana, aole lakon i ike i ko lakoa luhi ma ia noho ana: aole hoi ' '!** iki ika mea nana e bana mai ka lakon ai. hia wale 1.0 ko akon manawa ike i ka lakou mau mea ai. i ka mauawa makankau o lakou «. paina. ia manawa e lawe mai ai na manu 1 na mea ai a laKou, a u.i na mann no e hoihoi akn i na ukana ke pau ka.lakon pama ana, a no kfia m<>a. na 1110 o Palioli i aina aloha loa na lakou. a malaila lakou i noho ai a hiki i ka haunaele ana ia Halaaniani. - ■ _ iMaanei e waiho i ke kamailio ana no na kaikuahine o Aiwohikupua a ma ka Mokuna XIII. © keia Mooielo e kainailio hou no Aiwohikupua no kona hoi ana i Kauai.) MOKUKA XIII. Kamailio ana no Aiwohikiipua—Ka olelo paa a Aiwohikupua ina hm>waa—Hanaia i Ahaaina palala, he awa ka mea īnu—Hai 0 Aiwohikupua i kana mea i hana'i no ke kii ana ia Laieikawai Holo o Hauailiki i Hawaii —Iho o Laieikawai me na kaikainahine i Keaau—Hele o Hauailiki ma kulana heenaln i ka heeualu. Mahope iho o ko Kahalaomapuana lele ana iloko o ke kai mai lnna iho o na waa, e holo ikaika loa ana na waa-ia manawa; nolaila, ua hala hoi>e loa o Kahalaomapuana. Hoohuii liou na waa 1 hope inii ia' Kalialaoniapuana. aole nae i loaa; nolaila, haaiele loa o Aiwoliikupua i kona kai.kuahine opiopio, a hoi loa aku 1 Kanai. I.i \iwohikupua i hoi ai mai Hawaii mai a luki niawaena o ();iini n<'i amo Kauai; olelo aku la o Aiwohiluipua i kona mau hoewaa p.Tiei: "I ko kakou hoi ana-anei a hiki i Kauai, nmi olelo oukou. i Ilawaii aku nei kakou i o Laieikawai la, o hilahila auanei au; no ka mea, he kanaka wau ua waia i ka oleloia; a nolaila, ke ha 1 {\ku iK<i au i ka'u olelopaa ia oukou. O ka mea nana eha i i keia hele ; ,na o kakou, a lohe wau, alaila, o kona uku ka make, ame kona ohana apau, pela no au i olelo ai i kela [K>e lioewaa mamua." , Iloi aku la lakou a Kanai. I kekahi mau la, makemake iho la| ke Alii, o Aiwohikupua e hana i Ahaaina palala me na'ln, ame j kona mau hoa a puni o Kauai. ' ! A i ka makaukau ana o ka Ahaaina palala a ke Aln, kauoha | ae la ke Alii i kana olelo e kii aku i na lioa-ai; ma na aliikane wale 110, a liookahi wale no aliiwahine i aeia e komo i ka Ahaaina palele, oia o Kailiokalauokekoa. 1 ka la i Ahaaina ai, akoakoa mai la na hoa-ai apau loa, ua makaukau na mea ai, a o ka awa ko lakou niea inu ma ia Ahaaina ana. Mamna o ko lakou paina ana, lalau like na hoa 1 na apuawa, a inu iho la. Iloko oko lakou manawa ai, aole i loaa ia lakou ka j ona ana o ka awa. m 1,1 A no ka loaa ole o ka ona o ka awa, hoolale koke ae la ke Alii i kona mau mamaawa e mama hou ka awa. A makaukau ko ke Alii makemake, lalau like ae la na hoa-ai 0 ke Alii, ame ke Alii pu i na apuawa, a inu ae'la. Ma keia inu awa hope o lakou, u»a loohia mai maluna o lakou ka ona awa. Aka, hookahi mea oi aku o ka oua, o ke Alii nana ka papaaina.

Iloko o kela manawa ona o ke Alii, alaila, ua nalo ole ka olelopaa ana i olelo ai i kona man hoewaa ma ka moana, aole nae i lolieia ma,o kana poe i papa ai; aka, ma ka waha ponoi no o Aiwoliikupua i loheiaH kela olelo huna a ke Alii. . A ona ilio la o Aiwohikupua, alaila, lialiu pono aku la oia ma kahi a Kauakahialii e noho mai ana, olelo aku la, "E Kauakahialii i\ ia oe no e kamailio ana ia makou no Lieikawai, komo koke īho la iloko o'u ka makemake no kela wahine; nolaila, moe ino ko'u 111 au po e ake e ike; nolaila. holo aku nei wau a hiki i Hawaii, pii sikn nei maua a malamalama, puka i uka o Paliuli, i nana aku ka iiana i ka hale o ke Alii, aole i kanamai,"o ko'u liilahila, 110 ia mea, hoi m*ai nei. Hoi mai nei hoi wau, a manao mai o na kaikualiine hoi ka mea e loaa'i. kn mai nei, i hele aku nei ka hana me na kaikuai\ine a hiki i ka hale o ke Alii. kuu aku hoi i ka na kaikuahine loaa; i hana aku ka hana, i ka hoole waleia no a pau na kaikuahiiie eha, koe o kahi muli ioa o'u, oWu hilahila no ia hoi mai nei, he oi no hoi kela o ka wahine kupaa nui wale, aole i ka lua." Iloko o kela manawa a -Aiwohikupua e kamailio ana no k.a paakiki o Laieikawai, ia manawā e noho ana o llauailiki, ke keiki puukani o Mana iloko o ka Ahaaina, he keiki kaukaualii no hoi, oia ka oi o ka maikai. Ku ae Ja oia iluna, a olelo aku la ia Aiwohikupua <r He hawawa aku la no kau liele ana, aole wau i manao he wahine paakiki ia, ina e ku au iinua o kona mau maka, aole au e olelo akn, nana no e hele wale mai a hui maua; alaila, e ike oukou e noho aku ana maua." I aku la o Aiwohikupua, Hauailiki e, ke makemake nei au e hele oe i Hawaii, ina e lilo mai o Laieikawai, he oi oe, a na'u no e hoouna me oe i mau kanaka. a ia'u na waa, a i nele oe ma keia hele ana au, alaila, lilo kou mau aina ia'u; a ina i hoi mai oe me Laieikawai, alnila, nou ko'u mau aina.' ? A pau ka Aiwohikupua ma olelo aua no keia mau mea. ia po ilio, kau o Hauailiki ma maluna o na waa a holo aku la; aka, ua nui po na la i hala ma ia holo ana. la holo ana, hiki aku lakou iwaho o Makahanaloa, i nana aku ka hana o lakou nei, e pio ana ke anuenue i kai o Keaau. Olelo aku la ke Kuhina o Aiwohikupua ia Hauailiki, "E nana oe i kela unueuue e pi*o mai la i kai, o Keaau no ia; a aia ilaila o Laieikawai, i»a iho ae la i ka nana heenalu." I mai la o Hauailiki, "Ka i no aia o Paliuli kona wahi noho mau?" * . „ A i kekalii la ae. ma ka auwina la, hiki aku la lakou ī Keaau, utt hoi aku nae o I.nieikawai nie na kaikuahine o Aiwohikupua i uka o Paliuli. Ia Hauailiki ma i hiki aku ai, aia ,hoi ua nui na mea i hele mai e nana no keia keiki oi kelakela o ka maikai mamua o Kauakahialii ame Aiwohikupua, a ht nA?a mahaio nui loa ia na na kamai»ina o Keaaw. I kekahi la, ae ma ka puka ana a ka la. nhi ke awa ame ka noe ma Keaau a puni. a i ka mao ana'e. aia hoi ehiku mau wahine noho aim nm ke awapae o Keaau, a hookahi oi oia poe. Akahi wale no a iho na kaiknahine o Aiwohikupua ma keia hele ana o Uueikawai, e like me kana olelo hoopomaikai. la* liaieikawai ma e uoho ana ma kela kakahiaka, ku ae Ta o līauailiki a holoholo ae la imua o lakou la, e hoike ana iaia iho ma kona ano kanaka U"i, me ka manao e maiiuia mai e ke Ali!« wahine o Paliuli. A heaha la o Hauailiki ia I>aieikawai? "he opala paha. % * Eha na ia o Laieikawai o ka hiki ana nto Keaan, mahope iho o ko Hauailiki aku; a eha no hoi la o ko Hauailiki hoike «na iaia iiuua o Laieikawai, a aole nae he maliu iki ia mai. I ka Hma o ka la' o ko Laieikawai hiki ana m& Keaau, manao iho la o Hauailiki e hoike iaia iho imua o kana mea e iini nui nei no kona akamai ma ka heenalu; he oiaio. o Hauailiki no ka oi ma Kauai no ke akāmai i ka heenalu a oia no ka oi iloko o kona mau hu a he keiki kaulana hoi oia ma ke akamai i ka heenahi, & kanlaiia no hoi no kana | I ua la la, i ka puka ana a ka la, aia na kamaaina ma kulana , i,a!u, na kane. ame na nraliine. I na kaimaina e akoakoa ana ma knlana heenaln. wehe ae la o llauailiki i kona aahu kapa, hopu iho la i kona papaheēnalu (he olo*> u hele aku la a ma kahi e ana ia Laieikawai ma, ku iho la raa no kekahi mau minuie, ia manawa nae, komo mai la iloko o m kaikualiine o Aiwohikupua ka makemake no Hauailiki.

I aku la o Mailehaiwale ia laieika'wai. "Ina paha aole malMn ' i hoolaiiia e ko kakou niaa nuikua, ina ua lawe wan ia Ha«aihkij; i kane na*u/* _ . . . J ■ I akn la o I-aieikawal. niakemake no noi wan» īna hoiaole wan i hoolaaia e ko'u kupnnawahine, nolaila, he mea ole ko u | \ 4 *o kaua pu/' wahi a Mailehaiwale. A pan ko Hauailiki mau minute hookahakaha. leie aku la na, o Hauailiki me kona papaheenalu i ke kai. a ao aku la a kulana-; Ia Hanailiki ma kulananala, kahea mai Ia kekahi kaikamahine [ kamaaina. 4 *Pae hoi kakou. ? * . \ "Hee aku paha. r * wahi a Hauailiki. no ka mea. aole ona makemake. e hee pu oia me ka lehulehu ma fea nalu hookahi, makemake ; no oia e hookaokoa iaia oia wale no ma ka naln okoa, i kumii eike n*ū ai o Laieikawai no kona akamai i ka heenalu, malia o ma- j kemakeia mai oia; aole ka! i A hala aku la na kamaaina, ohu mai la he wahi naln opun,; ia manawa ka Hauailiki hee ana i kona nalu. la Hauailiki e la i ka nalu, uwa ka pihe a na kamaaina, ame na kaikualiine o Ai- j wohikupna: Heaha Ia ia ia Laieikawai? i A no ka lohe ana akn o Hauailiki i keia piha nwa. alaila manao [ iho ia ua huipu me Laieikawai i keia leo uwa. aole ka! hoomau akn ; la oia ika heenalu a haia eliina naiu, oia mau no. Ao\e nae i loaa) ka heaheaia mai, nolaila. hoomaka mai la ia Hauailiki ke kaumaha, | me ka hooiaio iki i kela olelo a Aiwohikupua no ka "paakiki o Laie-; ikawai." j MOKUNA XIV. i Hoi o Laieikawai nua i Paliuli—Pii o Hauailiki ma i Paliuli—Hiki j laua i o Kahalaomapnana la, a kipajku haalele loa mai ia laua j nei, a hoi akn i Keaau—Loaa o Laieikawai ma ka moenhane ia i Hanailiki —Pii hon ia i Paliuli a halawai me Laieikawai—Na i kamailio a lana—Kipaku o Kahalaomapnana ia Hanailiki, a hoi j aku la i Keaau—Haalele i Keaau, hoi loa i Kauai—Hoopau o \ Aiwohiknpua i ka pili a laua. A ike maopopo ae la o Hauailiki, aole i komo iloko o Laieikawai ka makemake ia Hauailiki ma ia mea, hoopau ae Ja oia i ka heenalu ma ka papa; manao ae la oia e kaha. Haalele ilio la oia i kona papa, aau aku la i kulanaheenahi. laia e au ana, olelo ae la o Laieikawai i kona mau hoa, "E! pupnle o Hauailiki. M I aku la kona mau hoa, "Malia paha e kahanalu ana." Ia Hauailiki ma kulananalu. i ka nalu i ea miai ai a kakala ma kona ku'a, ia manawa kaha mai la oia i ka nalu. pii ke kai me he niho puaa la ma oama o o kona a-i. Ia manawa, uwa ka piha o uka, akahi< no a loaa mai ia Laieikawai ka akaaka, a he mea malihini no hoi ia i kona maka ame kona mea e ae." A ike aku la o Hauailiki i ko Laieikawai akaaka ana iho, manao iho la- oia, ua komo ka makemake ia Laieikawai ma keia hana a Hauailiki; alaila. hooniau aku la oia ma ke kahanalu, a hala elima nalu, aole i loaa ka hea mai a Laieikawai iaia nei. Kolaila, he mea kaumaha loa ia ia Hauailiki, ka maliu ole mai 0 Laieikawai iaia nei, a he mea hilaliila nui loa lioi nona, no ka mea, ua olelo kaena mua kela ia Aiwohikupua, e like me ka kakou ike ana ma na Mokuna mamua ae. A no keia mea, lana malie iho la oia ma kulauanalu, iaia e lana malie ana, ua kokoke mai ko Laieikawai ma manawa hoi i Paliuli. Ia manawa, peahi mai Ia o Laieikawai ia Hauailiki, A ike aku la o Hauailiki i ka peahi ana mai. alaila. ua hoomo-1 halaia kona naau kanalua. I iho la o Hauailiki oia wale no, "Aoie | no ka hoi oe e kala i inakemake ai, houlololn wale iho no. v I A no ka peahi a ke. Aliiw ? ahine o Paliuli, hoomoe iho la keia i ka nalu, a pae pono aku la ma kahi a Laieikawai ma e noho mai; ana. Ia manaw r a, haawi mai la o Laieikawai ika lei lehua, hoolei iho la ma ka a-i o Hauailiki, e like me kana hana mau i ka poe akanmi i ka heenalu. A mahope iho oia manawa, he uhi ana na ka noe ame ka ohu, a i ka mao ana ae, aole o Laieikawai ma, aia aku la lakou i Paliuli. | 0 ka iho hope ana keia a Laieikawai ma i Keaau, iloko o ko Hauailiki mau la, aia hala aku o Hauailiki ma i Kauai, alaila, hiki hou o Laieikawai i Keaau. Ia Laieikawai ma i hala ai i uka o Paliuli, hoi aku la o Hanailiki mai ka heenalu aku, a halawai me ke Kuhina o Aiwohikupua, o kona alakai lioi. I aku la, <4 Ka i no o kahi paa ae nei a paa, he ♦oiaio no ka ka Aiwohikupua e olelo nei. Nolaila, ua pau ka loaa a kuu kanaka maikai, ame kuu akamai i ka lieenalu, hookalii wale no mea i koe ia kaua, oke koelewawae no i Paliuli i neia po." A no keia olelo a Hauailiki, hooholo ae la kona hoa i ka ae. Ma ka auina la mahope o ka ainaawakea, pii aku la laua iuka, komo aku la iloko ona ululaau, ika hihia paa oka nahele. Ia laua 1 pii ai. halawai mua laua me Mailehaiwale, oia ke kiai makamua oke Aliiwahine. Ike mai la oia ia laua nei e kokoke aku ana io ia nei la, i mai la, "E Hauailiki, malaila olua hoi aku, aole o olua kuleana e pii mai ai ianei; no ka mea, ua hoonolioia mai wau maanei, he kiai makaniua 110 ke Alii, a na'u no e hookuke aku i na mea apau i hiki mai maanei, me ke kuleana ole; nolaila, e hoi olua me ke kali ole." 1 aku la o Hauailiki; "E ae mai oe ia maua, e pii aku e ike i ka hale o ke Alii." I mai la o Mailehaiwale, "Aole wau e ae aku i ko olua manao; no ka mea, o ko'u kuleana no ia i hoonohoia ai ma keia wahi, e kipaku aku i ka poe hele mai iuka nei e like me olua." Aka, no ka oi aku o ko laua nei koi ana me ka olelo ikaika imua oia la, nolaila, ua ae aku la keia. Ia Hauailiki ma i hala akn ai mahope iho o ko Mailehaiwale hookuu ana aku ia laua, halawai koke akn la laua me Mailekaluliea, ka Ina o ko ke Aliiwahine kiai. I mai la o Mailekaluhea, "E! e hoi olna ano, aole he pono no olua e pii mai ianei, pehea la i aeia mai ai e hooknu mai ia olua?" I aku la laua, "I hele mai nei maua e ike i ke Aliiwahine." "Aole olua e pono pela." wahi a Mailekaluhea "no ka mea, ua lioonohoia mai makou he man kiai e kipaku akn i na mea, apau i hele mai i keia wahi, nolaila, e hoi olua." Aka, ma kela olelo a Mailekaluhea, na oi aku ka maalea o ka laua nei olelo malimali imna oia la, nolaila, na hookuuia'ku lana. (Aole i pau.)