Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 32, 7 August 1903 — Alahula ka Home o Kaahupahau [ARTICLE]

Alahula ka Home o Kaahupahau

I ka manawa e hookomo mai ana o Maka'uole, ka mokuahi kolo o ke Awa o Kou nei e kolo mai ana i na kao eli awa o Puuloa i hana iho nei no na mahina loihi i hala iho la aia hoi na oeoe o ua mau kao la ke kani pinapinai la o ka hooho hauoli no ka hoopau pono ia ana o ka hana ua loaa aku la ka ike i ka poe o ka uwapo ma ia hoailona ua hohonu ke awa o Puuloa i eliia iho nei a ua hamama kona ipuka no ka hookipa io ana i na moku nunui i komo iloko o keia awa o Kou nei. I ka hoomaopopo ia ana aku, aia hoi, he oiaio keia mau mea apau, ma kekahi olelo ana ae ua hamama io ke awa o Puuloa no ka hookipa ana i na moku apau e hookomo aku ana ilaila ma keia mua aku. He maemae ka hana i hanaia a he kanakolu kapuai ka hohonu o ke awa i eliia, a no keia mua koke iho he manawa ia no ke Keena Kaua o Amerika e hana mai ai i kana apana hana o ke kukulu ae i kona makemake pili i ka oihana e like me ka mea i upu mau ia ai no keia wahi o ka aina. O Mr. L. Hhompson ke poo nui o ka hana i waihoia mai ai nana e hookele, e holo ana oia i Amerika a waiho aku i na mea apau o na palapala aina no ke awa, ame na ana hohonu o ke awa ame na mea like ia Mr. Huer ka mea iaia ke kuleana o keia mau mea apau. A oiai ua maikai ke awa a ua hohonu i ke ana i makemakeia ai aka e nana mai ana keia kanaka a ke hoopukaia mai e ke Aupuni na hoapono ana e like iho la me keia, alaila, e waihoia mai ana ia mau haawina maikai i ka poe hana eli awa i aelike. Nolaila, o ka mea maopopo loa mawaho ae o keia waiho aku i na hooponopono ana me Col. Huer, ua hamama ke awa o Puuloa no na moku nunui, ka mea hoi i upu nui ia no na makahiki loihi i hala. Ma ka hanaia ana o keia awa ua nui maoli ka hana o ka poe i hoopaa aelike me ke Aupuni. E like me ka hoike mua ana o ke Kuokoa oia no ka hoomaka ana o ka hana, oia hoi, ka malama o Aperila, 1902. O Clark ame Henry na mea i hoomaka mua oiai o laua na mea aelike, aka, aole i loihi ka laua hana ua poho ka manaolana no na kuia, e laa ka holopapa ana iho nei o ka ino a piholo ai kekahi o na kao. Mai a laua aku ua waiho aku iloko o ka lima o Cotton Brothers (Hoahanau) a na laua i hana aku me ke ano apuepue no a pau e ka manao o ka aelike. Ma ka ike ana o ke Aupuni i keia mea ua haawi mai la oia i manawa hou o eiwa mahina e pau ana i Sepatemaba ae nei. A i ka hooikaika hou ana me ka hoomanawanui me ka hui kokua ana mai o ka Hawaiian Dredge Co., ua pau iho la ka iloko o ka manawa kupono a koe okoa he manawa e pau aku ai i Sepatemaba ae nei. I keia manawa ua hiki loa i kekahi moku nui e komo ana iloko o ke awa o Honolulu nei ke komo iloko o ke awa o Puuloa me ka maalahi loa. O ka hohonu kaulike o ke awa he kanakolu kapuai i ka manawa kai make a o ka averika hohonu i ka manawa mawaena o ke kaihohonu ame ke kaimake aia ma kahi o ke kanakolu-kumamalua kapuai. Aia ma kahi o ka 200 kapuai ka laula a maluna aku o ka 190 kapuai ka loa. O na aina kuleana i hooliloia iho nei i ke Aupuni Amerika ua loaa ka manawa, ia Amerika ka hoomaopopo mai ia lakou no ka hoano hou ana ae ia lakou mai na kulana mua mai a he mea maopopo loa e maalo ae ana na hiohiona kahiko o Puuloa a e aahu ana me na kahiko hou ke hana mai o Amerika.