Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 28, 10 July 1903 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA LAWE A HUNA MALUIA MA KA AINA MEHAMEHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO WALOHIA NO NA ONAMILIONA LAWE A HUNA MALUIA MA KA AINA MEHAMEHA.

I ka hora elima o kekahi kakahiaka ae, ua hoopuiwaia keia poe i ka lohe ana i ka nakeke o ka lanai a e kikeke ana kekahi mea ma ka puka komo o na lumi moe. I ko lakou puka ana mai, ua ike aku la lakou ia Penee e fibl,o ana i o a ia nei o ka lanai me ke kuhi ana i kona mau lima, a e pahola ana hoi ka maka'u maluna o kona mau nanaina. "Ua holo ka moku!" wahi ana i hooho ae ai, "ua holo ka "Mano" a ua waihoia iho nei kakou mahope nei! Ua make kakou! Ua make kakou!" "O, e pani koke oe i kou waha!" wahi a Kent i olelo aku ai a hoi hou aku. Ja e hiamoe. He mea oiaio. no, ua holo malu o H.er seka ma ia Po maluna o kona moku a waiho iho i keia poe ma ka aina malihini. { MOEUNA XV. MALUNA O KA MOKUPUNI HOALAUNA. . Ina paha i komo aku kekahi malihini ma kahi o ka poe e noho ana ma ka hale o Heaeka ma ka mokupu.ii ana i kukulu ai i kona hale, aole paha oia e manao ua haaleleia keia poe maluna o kekahi mokupuni ma ke ano he poe ua lawe koloheia, a i ole, he poe i laweia mai e huna malu. He mau la mahope mai, ua pau toa ae la ka maka'u o keia poe a ua hoomaka iho la lakou e hana i na mea e pono ai ko lakou noho ana. Ua pii maikai ae la no hoi ko Penee mau manao, a aohe hoi he like me na la kinohi i ka piha uluku. I ke kakahiaka nui o ka la a lakou i ike iho ai ua haalele malu mai o Heseka ia lakou, ua akoakoa ae la lakou maloko o ka lumi nui o ka h?ile mahope o ka pau ana o ka lakou auau ana, a hoomaka ae la lakou e hoolala 1 na mea a lakou e hana akii ai. "E na keonimana." wahi a Morton i hoomaka ae ai i ke kamailio, "ua ninau iho nei wau i ko'u opu a ua pane mai nei o ka hana mua oia ka hoomakaukau ana i ko kakou ainakakahiak." "Ae," wahi/ a Koekwell, 'he hana maalahi ia, no ka mea ua lawa kakou i na mea ai, aole hoi i like me na moolelo a kakou i heluhelu mau ai i ka pilikia o ka poe ma na aina malihini i na mea ai e ola ai."

. "E Mr. Vincent, o oe ka mea i kamaaina i ke kulana o ko kakou waihona al," wahi a Morton. "O oe ka mea ku-! pono e hele aku e nana i ka kakou e ai aku ai i keia kakahiaka. Ke manao nei wau e loaa ana no ia kakou kekahi mau mea ai maikai.- Mahope ?iku, alaila, koho aku kakou i na mea nana e hana o kela ame keia la." . N "Owau ka mea nana e kokua ia Mr. Vincent," wahi a Hamona i hooho ae ai, "a ke olelo paa aku nei\wau ia oukou, aole. e loihi ko oukou noho poloii ana a mo'a mai na mea ai ia maua. E kali oukou no hapalua hora wale •no." Ua hele aku la ka hapanui ma kahi a ka "Mano" i ku ai i ka la iho mamua, a ua hoomaka iho la o Vincent amp Hamona e hana i ka laua aoana hana i olelo aku ai e hana. Ua hoonoho' iho la laua i ke pakaukau ai ka mo'a ana 0 na mea apau, ua kaha aku la laua 1 keia poe e hoi mai e ai. I ka hoomaka ana iho o keia poe e ai, ua ike iho la lakou ua maikai maoli no na mea ai i hoomakaukau ia e'Vincent ma, a ua haawi mai la lakou i ko •lakou mahalo piha. j "Ua like no ka maikai o keia māu mea ai i hoomakaukauia iho nei e like me ko ka Hotele Weledofe," wahi a Mr. Kent- me ke ano hoomakeaka. "Aoha keia he hana e hilahila ai. He mea maopopo he mau moi io no o ōfe ame Vincent ma ka oihana kuke. Aole anei kela o ka oiaio?" Ua noho iho la na kuke ma ka pakaukau a hookahi ka ai like ana, no ka mea, ua pololi loa ia lakou i keia manawa. O Morton' ka mea ma ke poo o ka pakaukau, a ug, maikai kona mau noonoo i keia manawa a lakou e ai nei. "Aole oe i nalowaie aku mai ko makou onohi maka.aku, e ka Hoahanau Penee," wahi a K;ent i kamailio hooma-! keaka aku ai i kela keonimana me ka I hoonee kokoke ana aku i ke pa puaa hame me ka hua moa. "Malig, paha ua i ono kau ai i keia wa." "E waiho malie oe ia Penee," wahi' a Morton i kamailio % mai ai ia Kent, "ina oe e hoomau i, ka hanawale ana i&ia, e hoolilo no makou o oe ke kuke o keia awakea, a oia kou hoopa'i" "Manao ka paha oe aohe o'u ike i ke kuke?" wahi a 3£ent i hooho ae ai me ke ano kaena. "Aole oe i maopopo ij ko'u ike ame ko'u maleaukau la ia oihana!" "Owau ka mea 1 maopopo," wahi a Haven. "»E hoike mai oe i kou makaukau ma ka haawi ana mai i ke kooaa no ko'u kope." Ua aka hoohenehene ae la o Kent, a hoomau aku la i ka olelo ana i kona wa opiopio, ua noho oia ma ke ano he kuke no ka poe eli ma kekahi luaeli hia na mokuaina komohana o Amerika. "I ka pau ana o ka aina kakahiaka, ua olelo ae la o Vincent nana e hooponopono ka hana ana o ka halekuke ame ka hoololi ana i na pa. No hookahi hora kona noho ana maloko o ka lumi kuke, a ua hana oia i na mea apau me ka maikai. laia no e hana ana, e puhi ana oia i kekahi kika, a e minoaka mau ana no hoi oia. I ka pau ana

o kana hana, ua puka ku la oia i waho 0 ka lanai a hui pu aku la me kekahi poe iho. "He mea pono e kaana like ia na hana iwaena o kakou," wahi a Morton i kamailio aku ai i kekahi poe Hho. "O ke kumuhana mua, oia hol ka' imi ame ka hoomaopopo ana aia la ihea kakou e noho nei, a e noonoo hoi i kumu e hiki \hou aku ai no ko kakou mau home. He mea kuoono e haalele ko kakoii noonoo ana no Heseka ame kona moku no keia manawa. Ina aole oia he kaiiaka pupule, alaila,-hē kanaka oia i hana i kekahi hana karaima koikoi īoa a ma ia ni.au kumu elua, aohe e hiki ia kakou ke noonoo ae e loaa mai ana kekahi kokua mai iaia mai. He mea pono e makaikai mua kakou i keia mokupuni a kakou e noho nei, a mahope noonoo i ka kakou mea e hana aku ai. Aia i hea keia mokupuni 1 kou manao, e Mr. Hamona? No'u ua loaa 'no he mau hoohuoi ana, a ke makemake nei no nae au e lohe mai ia oukou mai.' "Aia kakou maluna o kekahi o na mokupuni o Inia Hema, o ke Kaikuono o Mekiko, a i ole, ma ke Kai Karibiana," wahl a Sidane Hamona. He haina keia i hiki ole ia'u ke hooia aku ua pololei, eia nae, e loaa iki ana no paha ko kakou kulana ma ka nana ana i ka puka ana o ka la me ko kakou mau uwaki i hooholoia ma ka manawa o Nu loka. Malaila kakou e maopopo ai ina kakou ala i ka hema oNu loka, a ma-1 lia paha, ma ia hana ana e hiki ai ia; kakou ke koho iho i ko kakou latitu. j Ke manao nei au aia kakou. ma ka he- j ma o Kuba, a he mau haneri milQ wale no ko kakou kgawale mai na aekai mai o Mekiko a i ole mai Amerika Hema mai." "Ke manao nei wau e like me oe," wahi a Morton. "Ua nana pono au i k£ ala a ka moku i lawe mai nei ia kakou. He la umamalu ka Poakahi, a ke hilinai nei wau ma ia la a ma ka Lapule iho, £ ku ana ka ihu o ka moku no ka hikinahema a i ole no ka liema no. Ma ka'u helu ana, he 124 hora paha fca K-ihi o ka manawa o ko kakou holo ana a hiki ma'i i kaia mokupuni. Ua maopopo ia kakou ua hoololiia ka ihu o ka moku e Kapena Wata ina e ike ana oia ua kokoke loa kakou i kekah. moku e holo ae ana ma ka moana. Alaila, ina e averika kakou ma ka 20 mile o ka hora, e piha ana ka huina o 2,480 mile. Malia paha he huina"* keia i piha ka hookahi haneri mile maluna a malalo,mai paha o ka huina oiaio." Ua lawe mai la o Sidane i kekahi palapala aina mailoko mai o ka lumi waiho buke, a ua akoakoa aku la lakou e nana ina he mea hiki e loaa kekahi wahi meheu maloko o laila ke ha'i mai i ka haina a lakou e ake nui nei. Ua huli iho la lakou i ka palapala aina 0 Ameiika Akau me ka nana pono ana 1 na wahi anau o ka aekai. "Aohe e loaa ka oukou mea e iini nei ma ka huli ana i kJra palapala aina," wahi a Kent i pane mai ai mahope o ka noho malie ana no kekahi mau minute. "Ke olelo aku nei au ia oukou, ua piha paha i ke tausani o na mokupuni liilii c o Inia Hema i komo

ole iloko o na palapala aina a malia paha aia kakou maluna o ia mau mokupuni." 'Malia paha o keia mea ka mea nana e hooaiai mai ia kakou," wahi a Morton me ka hoomohala ana ae i kekahi palapala aina mahope o kona komo ana mal iloko o ka lumi mahope o kona kaawale ana aku no kekahi mau minutn pokole. Ua kau mai la oia i ua palapala aina nei maluna o ka pakaukau a.ina, a ua ike iho la lakou i iee kii o kekahi mokiipuni i kapaia o "He6etoria." "O ka palapala aina keia o ka mokupuni a kakou e noho nei," wahi a Carmodv i pane ae ai, "a eia kahi a Heseka i'kapa ai ke "Kaik'uono o Mor!;on," a ua kuhikuhi aku la oia i kekahi kaikuon'o me he pea la ke aho, a o mea hoi i «na-kaia e like me ka L. nia ka hale a kakou e noho nei i keia wa.„ "Aohe keia he palapala aina pau pono o ka mokupuni," wahi a Sidane. ,"He kii wale no keia no na wahi' e kokoke ana i ke kaikuono ame ka hale. Eia ka luawai ana e kamailio ana. a eia hoi ka auwai e kahe koke nei mawaho o ka hale. E huli aku kakou i kona lumi ina he palapala aina okoa ae kekahi." Ua hoomdka aku la lakou e huli. eia nae, ua poho ia manaolana. Ua hol hou mai la lakou a huli hou i ka palapala aina me ka manao e loaa kekahi mau kuhikuhi e pili ana i ke -kulana 0 keia mokupuni maluna o keia ili honua, aohe no nae i loaa ka lakou mea 1 makemake ai. O ka mea i loaa ia lakou ma ka nana ana i keia kii, oia waiho ana o ke kaikuono, ke ala o ka auwai e kahe ana no loko o ka luawai, ke kulana o kahi i ku ai ka hale ame ke kulana o kekahi wahi mokupuni uuku iloko o ke kaikuono. Aohe i kahaia i ana mile maluna 0 ka palapala aina, a aohe hoi i kakauia ,ka inoa o ka moan'a e hoopuni ana i keia wahi mokupuni. ' j "la kakou e nana aku nei i keia wa-1 hi palapala aina," wahi a Kent, "ua ! hiki no ke olelo ae aia kakou iluna o ka mahina e noho nei. O ka kakou mea wale no e ike nei, he maikai ko kakou mau ola kino i keia wa, a aia hoi ke noho nei maluna o kekahi mokupunl a kakou e hoomaopopo nei aia i ka poai mahana. He mea maopopo ole ina aia keia wahi ma ka akaU, hikina, hewa. a i ole, ke komohana o Kuba. Ke noonoo wale nei no au aia kakou mawaho o na aekai o Amerika Hema." "He mea pono e kapae kakou i keia kumuhana no ka manawa," wahi a Morton. "E lawe mai kakou i ka noonoo ana i kekahi mau kumuhana okoa. He mea pono ole i kekahi poe kupa Amerika ke lawelawe i kekahi oihana me ke l*ukulu ole ia o kekahi hui, a kej waiho aku nei au i ke noi o Mr. John' M. Koekwell ka lunahoomalu, a o Mr.! Sidane Hamon a hoi ke kakauolelo. O; ka poe e ae ana 1 keia, e hoike mai ma ka olelo ana ae "ae!" I Ua hooho like mai la lakou apau loa' 1 ka huaolelo ae, a ua hoomaka ae la o 1 Rockwell e akaaka a. nui. I "E na keonimana," wahi a Hoekweil' i hoomaka ae ai e haiolelo, "he nui ka'u' mau halawai i noho lunahoomalu ai, a

he nui na holomua i loaa mai ia'u, a j malia Daha o keia ka halawai oi Joa aku a i ole, o ka oi aku no paha o kel koikoi mai ko'u hanau ana a hiki i keia wa, a t haawi aku no hoi au i kekahi haiolelP i ko kakou wa e kaawale aku ai mai ka noho ana iwaena konu o ka moana. Heaha ke kunmhana o keia haiawaW' "O ko'u manao," wahi a Morton, "o ka mea mua a kakou e hana ai, oia ka hoololi ana ae i ka inoa o keia moku- ' puni, no ka mea aohe o'u makemake i ka inoa, e kapaia nel i keia \va. Ko noi aku nei au ia pukou e na keoniipana maikai nana e noho nei keia wahi, e kahea kakou i keia mokupuni ka 'Mokupuni Hoalauna'" Ua aeia keia noi me ka lokahi me ka r>a!nai ana ae o ua poe nei i ko ! lakou mau lima, a i ka lohe ana o na manu i keia nakeke o loko o 'ka hale, ua puiwa ae la lakou a hookahi lia ho jnakeke like ana. O kekahi hoi, e Mr. Peresidena," wahi a Morton i hoomau aku ai, "he okolu kumuhana ano nui a kakou e noonoo aku ai, a he mea pono e hookomoia ia mau mea malalo o na poo ekolu. 0 ka mua, oia ka noonoo pna i ko kou mea e ola ai o ka noho ana maluna o keia mokupuni. e hookomoia keia mea malalo o ke poemanao malamahale. Oka lua, oia ka mikaikai ana i na wahi apau o keia mokupuni, ame ka hoomaopopo pono ana 1 ko kakoU wahi e noho nei maluna o keia ilihonua. O ke kumuhana ekoiu ola no ka hoolala ana i mea e hiki ai ia kakou ke kaawale aku mai keia wahi aku. Ke noi aku nel au, e Mr. Peresidena, e hookohu mai oe i mau lunahoomalu ona komike a e ka' a ku ke koikoi o keia mau apana hana maluna 0 keia mau poo o ke komike " Ūa kokuaia keia noi. Ua noonoo iho la o Rockweil no kekahi mau sekona a olelo mai la: "Ua loaa ae nei ia'u ka manao o na lala apau o ka Mokupuni Hoalauna no ke komike o ka malamahale nna. Tna e lawelawe like kakou apau i keia hana, e maalahi no na hana, a ina hoi na! elu a kanaka wale no e hana keia, he mea ia no laua e makemake ole āij paha. Ke hookohu aku nei au o Mr. Vincent ka lunanui o ke komike malamahale o ka Mokupuni Hoalauna ame na holoholona e kupono ana no ka ai ia* ana maluna o keia mokuuuni ame na aina a keia mau holoholona e holo hele nei. Ua loaa iaia ka mana e kau°ha aku ai i kekahi o na lala e naa ole an a i ka hana e kokua laia ina oia e makemake, a ina e ulu mai kekahi hoopaapaa ana, na ka peresidena e haawi ka olelo hoohpHo. Ma keia, e komo no ka peresidena malalo o ke kauoha a Mr. Vincent no na mea e pili ana i kana kumuhana. Ke hoolaha aku nei no hoi au i kekahi kanawai i kakau ole ' a '"f ,'f e,a , k "=l» »» e hooponopono ponoi Iho i kona luml, a hookomo llo- ° ke kulana maemae a maikai. E ae mai ana anei o© e lawe i keia kulana e Mr Vincent?" "Ae, ke ae aku nei au e lawe i ke kulana, wahi a Vincent, ua hauoli oia 1 Ka loaa ana o keia kulana iaia ma-

j.lalo o ka inoa lunanui o k i | ka mana i kauia mai ni n Ko hookohu aku nt*i ati • > V l na ka lunahoomalu o k*> k. kaikai aina." wahl a Hock v. kuaia no ia ma keia kiinm Kent ame Mr. Penee. H»> •> makalkai laua, he mau nihoi ma keia hana." "Aohe o'u makemakn .•> h- ' kai," wahi a Penee i oi.■].» makemake ko'u e komo ma ' mike okoa aku." "Aole eae ana ka noho i : • lele,' wahi a Rockwell td< keke ana iho i ke pak.nuka i : rula, he mea e hoike niai ;r Ika manawa no ka noori<».> ;> • . kumuhana. "O Mr. Andrus ka lunali.'" komike no ka imi ana i n> ia kakou e kaawale aku nui aku, a o Mr. Haven aim- v ' A kona mau lala. O ka vre komo kokua aku oia nia ' apau. He mau kumuhana kekahi no ka noonoo ann Ina aole, e hoopanee ka t>.-i ' manawa wale no e kahoaia < paneeia," "Oia ke ano o ka hook»M.' wahi a Morton i panp a» 1 ai '' > popo kela ame kela kanak. pana hana, a o kana wal<> n ko aku." I ka hookuu ana o ka hni mo koke aku la o Vincpnt - luml kuke a puka mai la la, i na kanaka e nonoho a: ka lumi ; (Aole 1 pau.) — .»• O NA IKIIKI o ke kau ln < . ml hoopilikia nui i na kat- - * mea hook&umaha loa hoi i ' " hine. Oka lapaau koke nn> 1!< ole ame ka haawi ana ika I ! oia ka mea ena ai. Ok»! - " ( hi a kolela a Chamberlain ' nana e hoopau loa ia mau wali ke lawelaweia malalo .> "i ' l He mea pono e hoolako k' ia " ' home i omole laau. E kii i k. :* hoolaia no kekahi ola. Bons n & Co., Ltd., na Apena Kuai K ► na lakou e *uai neL

*:E KIPAKU AKĪ* OH ! ,