Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 25, 19 June 1903 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE XLI. HELU 24          NUPEPA KUOKOA, IUNE 19, 1903          NA HELU APAU 2968.

 

Ka Powaia ana o ka Moi, Moiwahine ame ka Ohana Alii i Noho ma ke Kalaunu o Serevia.

 

            MA KE AUMOE, UA LAWEIA KE OLA O MOI ALEKANA O SEREVIA E NA KOA I HOOPUNI AE I KA PA`LII. O KA MOIWAHINE AME KONA OAHANAU AME KONA KAIKUNANE OPIO, EKOLU KUHINA, KE KUHINA NUI AME KEKAHI HELUNA NUI O NA KOA KIAI PILIKINO O KA MOI KA I KOMO PU ME KA MOI ILOKO O KE KULANA HOOKAHI. NA KE KANI ANA A KA PUKUNIAHI I KA WA E KANI ANA NA BELE I KA HORA O KE AUMOE I HAAWI AE I KA HOAILONA NO KA HOOKO ANA AKU I KEIA HANA HOOKAHE KOKO. UA KUKALA KOKE AE NA KOA I KUMUKANAWAI HOU, A UA HOOLILO AKU LAKOU O KARAGEOGEVICH KA MOI HOU. AOHE HE HOIKE MAI O NA MAKAAINANA O KE KULANAKAUHA LE ALII I KO LAKOU ALOHA NO NA ALII I MAKE.

 

Ka Pualikoa Kiai Lahuio o Kakou ma Kapiolani Paka.

 

            Aia he ekolu bataliona koa i hookahakaha ae mamua o ke Kiaaina ma ke kahua hookahakaha paikau mawa@ o Waikiki-kai i Kapiolani Paka, i ka Poaono i hala aku nei. He hooakahi bataliona no na koa Amerika kumau o ke kahua Makinale, a he elua bataliona koa kiai o Hawaii nei. O keia na mahele koa i hoomoana ai i Kapiolani Paka mai ka la 10 mai no ka hoomaamaa ana ia lakou i ke ano o ka m@h@na koa ana malalo o ke kauoha a ka Mekia McLellan mamuli o na kauah@ i haawila mai iaia mai ke keena kaua mai o Amerika Huipuia i Wakin@kona. Ma ka uweaolelo moe moa@a ka ho@unala ana mai o ke kauoha.

            Ma ka alelo o ke Kiaaina he mau k@@nimana ame kona mau ukali ame ka p@e i konola kekahi no ka nana ana i ka paikau o ua poe bataliona nei iloko @ ka wela o ka la. I ka hiki ana i ka hora 11 a.m. oiai ka wela o ka la e pa kan@no iho ana oia ka manawa i kani mai ai ka o-le, a emoole, ala hoi e ku a@ kekahi mau @aina koa loihi imua o k@ Kiaaina, mahope iho o ka maki ana mai i alaka@la e ka puali puhi ohe aupuni.

            Ma ka aoao o na koa Amerika kumau he eha puali no ia bataliona a i alakalia e na aliikoa i hoonohoia aku ma na oihana like ole. O ka bataliona elua he eha mau puali lioko olaila o na koa kiai o Hawaii nei. O ko Honolulu waie nei no ko loko o ia ha@li@na.

            O ka bataliona ekolu e ku ana ma ka aoao hema he eha mau puali koa—he ekolu no Honolulu iho, a he hookahi no Hilo mai. Mawaho ae o keia e like me na mea i maa o na aliikoa mai ka m@kia mai a i na aliikoa ma na anuu malalo mai; a o ka huina nui o keia heluna koa i makaikaiia e ke Kiaaiana aia ma kahi o 500 ame 600.

            E like na hana o ka oihana koa pela no na hana i waihoia ae imua o ke Kiaaina a ua hauoli ola no ia mau hana. He hoike maopopo ana mai keia i ke komo loa aku o na keiki Hawaii iloko o ka l@ o ka oihana koa k@e nae ka hoohana maoli aku ma ke kahua kaua.

            Mahope o ka pau ana o ka hookahakaha paikau ana ua hoi aku la na koa i ko lakou kahua hoomoana ma ka aoao Waikiki o Kapiolani Paka a ua hoohala aku la no hoi ke Kiaaina ame kona mau hoa ame na makaikai i ko@@ia no ua kahua hoomoana nei.

            Ua makaikalia ke kahua ma na mea apau ame ka haawi ana o na mea ai. Ua loaa aku ma ka papa kukikuhi ma`i a ke kauka he elua koa i loaa i ka @@a haihai iwi. Na na pili o na koa Hawaii i hoolawa i ka poi a he maikai na mea apau o ke kulana oihana koa ao nae.

 

ELIMA LA HOOMOANA A HULI HOI

 

            Mai ka la 10 mai o Iune i hoomaka ai ka hoomoana o na koa a hiki no hoi i ke kakahiaka Poakahi ia 15 oia ka piha ana he elima ia hoomoana a i ka auwina ia no hoi o ua Poakahi nei ua haalele aku ia lakou i ke kahua a huli hoi mai la no ke kaona, i ko lakou hale paikau.

            I ke kakahiaka no he mau hora hoi ka hoohalala ana, ua loaa aku la na mea apau a Mekia McLellan i makemake ai no ka hoouna aku i kana hoike i ke Keena Kaua o Amerika i Wakinekona. Ua hoike ae ka Mekia i ka nui o kona mahalo i na mea i hana@a ma ka aoao o na koa Hawaii iloko o ka hoomoana ana, a pela no hoi o Koneia Jones i pane mai ai i ka lawa o kona manao maluna o ka hooikaika pauaho ole o na koa Hawaii e loaa na @ula koa Amerika.

            O ka loaa ana o keia hoike i ka Mekia McLellan a waiho aku i ke Keena Kaua oia ka mea nana e panai ikaika aku imua o ia keena e kauia mai na pomaikai o ke kanawai koa hou i hooholoia mai nei e ka Ahaolelo nui.

            Ua uakalila ae na hale lole i ka manawa no i haawila aku ai ke kauoha a @moole ua pau ae ia i ka opiopiia a kau ana iluna o na kaa ukana. A i ka pau pono ana o na mea apau ua ike aku no ka laumania o ke kahua me he mea @a aole he hoomoana i hookahuaia ma ia wahi.

 

HULI HOI KO HILO MA KE KINAU.

 

            I na puali o Honolulu e maki ana no ke kaona aia no ko Hilo puali ke koomoana ia i ke kahua no ke kali iki ana a hoi aku i kahi a lakou i hele mai ai i ka Poalua.

            I ka manawa i haawila mai ai ke kauoha no ka maki ana i ka uwapo o Kinau Mokuahi ua hooko@a, ame ke komo ana aku o kekahi puaii o Honolulu nei no ka ukali hoohanohano ana ame ka hui pu ana aku o ka puaii puhi ohe ua lilo la i mea huki i na kanaka e kuku @i ma na kapa-alanui no ka makaikai ana.

            Ma ka uwapo ua hookipa maikai ia kakou ma ka panai ana aku i na mea ai ame wai momona mamua o ke kau ana iluna o ka moku. Mawaho ae o na koa o Hilo i kau aku ma ke Kinau ua kau pu aku o Konela Samuela Paka ame kekahi poe iho.

           

Ke Kumu o ka Powaia ana.

 

            He nui wale na kumu o ka ulu ana mai o keia hana. Ma ka la 7 iho nei o Aperila o keia makahiki, ua kuahaua ae oia e kapaeia ke kumukanawai o Aperila, 1901, e hoopau loa ia hoi na kanawai ana i manao ai aole i kupono i kona makemake, e hoopauia na senatoa ame na hoa o ka aha kuka ana makemake ole ai, hoopau i ka Ahaolelo a e noho mana hou mai na kanawai i mana mamua o ke kumukanawai o 1901.

            I ka holo ana o keia mea, ua koho aku oia i kona poe hoaloha e noha ma na oihana poo aupuni, a na keia mea hoi i hooulu ae i ka inainai o ka poe kulana kiekie o ka aina.

            O kekahi kumu nui o ka ulu ana mai o keia pilikia, oia no ko ka moi hopu wale ana aku i kekahi heluna o na aliikoa kiekie a hookolokoloia no ka hewa hoaia kipa.

            O ka mole no nae, ola ka pilikia o ke aupuni i ka waihona dala. No ka loaa ole aku o ka uku o na koa, ua ulu ae ka ohumu iwaena o lakou no ka moi. I ka hopuia ana hoi o na aliikoa kiekie, ua oi loa ae la ka inaina.

            O kekahi kumu nui no hoi, oia ka mare ana o ka moi ia Mme Maschin, a i kapaia hoi mahope mai o Moiwahine Draga, a he makemake keia wahine e lilo kona kaikunane ka hooilina kalaunu.

 

NA ALII MAKE.

 

            O Alekana kekahi o na moi opiopio loa o Europa a he pukana oia na kekahi o na lalani alii hou o Europa. Mai kona kupunakane kualua mai ka hoomaka ana e noho keia ohana ma ka nohoalii, a he kanaka hanai puaa keia i kona mau la opiopio.

            Ua hanauia o Alekana I ma ka makahiki 1876, a i ka waiho ana o kona makuakane, i ka Moi Milana, i ka nohoalii i 1889, ua noho moi mai oia. I Augate, 1900, ua mare oia ia Mme Maschin, kekahi o na wahine lawelawe o kona makuahine. Ua nui ke ku-eia o keia mare, aole no nae i hoolohe ka Moi.

            He nui na hana apiki a keia Moi, a no ia kumu, aole i makemake na kanaka iaia. Ua nui na manawa i hoolala ai na makaainana e powa i kona ola, a ina aole kona mau kuhina, ina ua make mua oia.

            I keia makahiki iho nei, ua loheia mai ua hoao o Moi Alekana e kuai hoolilo i kona aupuni i keka hui piliwaiwai nui, no ke kukulu ana i wahi piliwaiwai e like me Monaco ame Monte Carlo.

 

KE ANO O KO LAUA MAKE ANA.

 

            BELEGARADE, Iune 11.—O ka poe nana i hoolai a na hana he poe lala lakou no ka Aha Kuhina kokua Rukini. Na na koa i kokua ka lakou mau lawelawe hana ana. Na Konela Naumovika i wawahi na puka o na lumi Alii a waiho aku i kekahi noi e waiho mai ka Moi i kona nohoalii ame ka olelo pu aku ma o kona mare ana ia Moiwahine Draga, ua mare oia i kekahi wahinehookamakama. Ua olelo aku o Konela Naumoovika ua hoohaahaa oia i ke kalaunu, a o ka mea pono wale no e waiho mai oia.

            I ka lohe ana o ka Moi i keia mau olelo, ua unuhi ae oia i kanapu panapana no ke ki ana ia Maumovika, aka, mamua o ke ko ana, ua ki mai ia na aliikoa e ku kokoke ana malaila i ka Moi ame ka Moiwahine, a ua haule like iho la laua. Ua make koke ka Moiwahine, a o ka Moi hoi, he mau hora mahope iho.

 

KANUIA NA KINO ME KA MA-LU.

 

            BELEGARADE, Iune 12. –Ua kanuia na kino o na alii me ka ma-lu i ka po nei.

 

Na Hale e Kau Kanawai nei.

 

HALE O NA LUNAMAKAAINANA

 

            Iune 10.—Mahope, o ka pau ana o na hana kumau o ka Hale ua noho ae ia ka Hale ma ke ano komike holookoa a noonoo i ka bila Hale helu 2. O ka itamu mua o ka hapalia ana mai oia ka huina o $400,000 no ke kukiu hou ana i na uwapo. Ua noi mai la o Kupihea i $200,000 no ia itamu a maluna o keia manae i kamailio nui ai na hoa a hooholoia he $200,000. Ma ka manawa i pau ai keia kumuhana ua hookuu ia ke komike a hoomaha no hoi ka Hale.

            Ma k amanawa i noho hou ae ai ka Hale ua hapai hou ia mai la ka noonoo ana o ka bila aie. Ma keia manawa ua noonooia ma itamu o ra uwapo o Lahaina, Kahului, Pukoo, Honokaa, Hawaii ame kekani wahi e ae a ua hooholoia ko lakou mau haawina pakahi.

            Mahope o ka hookomo itamu ana a haule no ia mau noi ua hapai ia ae ia ka itamu o ka eli a hoohohonu awakumoku, a maluna o kela kumuhana i ulu nui mai mai ai na kamailio ana. Mahope o ke kamailio nui ana ua hooholoia ka haawina o ia itamu e like me na mea i hooholoia.

            Mahope o ke kamailio ana maluna o kekahi mau itamu ua noonooia ka itamu o na kukui uwila a kapaeia ia itamu. Noonooia na itamu o na halekula ame ko na hale noho o na kulukula a hooholoia e like me na hooponopono.

            Mahope o ka pau ana o ke kama@@@ ana maluna o na hanahoonaauao ua noonooia ae ko ka oihana paikau. Ua waihoia mai he $30,000 no keia oihana iwaena o ekolu mahele koa-o ko Honolulu nei, o ko Hilo ame ko Wailuku.

 

(E nana ma ka aoao @)

 

Na Wilikina o ka Puuwai Aloha.

 

            Ke hoolala nei na kaikuahine wilikina o ka Hoomana kakolika i home iloko o Honolulu, i wahi hoomaha no na kaikuahine wilikina i haawi pau i ko lakou manawa ame ko lakou ola iloko o na hana kokua no ka pono o ha`i, he poe hoi i loaa ole he mau home no lakou pakahi iho. Aia he 17 kaikuahine o ka oihana hana ku i ke aloha ame ke kokua iloko o Hawaii Paeaina nei a aohe o lakou home ponoi.

            No na makahiki he nui i hala aku i komo ai keia poe iloko o ka hana aloha iwaena o na ma`i lepera o Molokai, i haawi maoli i ko lakou oia no ia hana, a i keia mau la ua emi mai ka ikaika o kekahi poe o lakou mamuli o ka noho loihi ana iloko o ia hana a ke loaa nei ka manao e hoomaha.

            O kekahi o kei apoe mai ko lakou manawa i nohoai i Kalaupapa a hiki i keia manawa aole i malele aku i kahi e no ka hoomaha ana, a o kekahi o lakou wahi kokua wale no oia kela e loaa mai ai mai ke Aupuni mai a o ka lakou hana ua oi loa ia i ka mea e hiki ana i ka wahine malama ma`i hookahi.

            Me keia mau wahi loaa uuku o ko lakou hoomakaulii ana a hiki i keia manawa ke manao nei ua poe kaikuahinewilikina nei e i awa ana no ka huina i makemake ia no ke kukulu ana i wahi home no keia ohana hana aloha ke hui pu mai me na kokua o waho ke panaiia mai.

            Ua olelo ae kekahi o na kaikuahine aole e kala i noonooia ai keia hana, a ua nanaia i wahi kupono e kukulu ai, a o ke kahua o Kaimuku kekahi i noonooia.

            I keia manawa ua ano ulolohi ka hoala ana i ua home nei mamuli o ka ma`i o ka Makua Waletine, aka, i manawa e loaa ai laia ka mama o ka hoala koke no ia o ka hana.

 

Lilo i Hookahi ma ka Mare ana

 

            Ma ka hale Kahu ma Waimea. Hawaii, i Iune 6, 1903 nei, hora 1 p.m. ua hoohuila ma ka berita maemae o ka mare e ka Lunakanawai Z. Paakiki ka Hai Euanello o na eka@eala hulia o Waimea ame Kohala Hema, Jno. Seleni Samoa me Miss Cilia Ah Low, o “Ka Ua Noulu.”

E mahaloia ka mare no na mea apau.

T. K. NAKENELUA,

Kawaihae, Iune 12, 1903.

Ua Loaa ka Mea i Makemakeia

 

            O ka Agena o ke dala koi pauahi Mr. McLennan i holo mai nei ianei a e uku nei i ka poe na lakou na koi pauahi ua hoopuku aku oia ma kahi o ka hapa miliona dala o ka huina miliona a Amerika i hoouna mai nei e puunaue iwaena o keia poe i hoopilikiala.

            He nuina koi pauahi i ukuia iloko o na la i hookuuia ae ai no ia hana, aka, aia no he mau koi i waihoia aku i ka Lolo Apana o Amerika Huipuia Mr. Breckons no ka nana pona ana mamua o ka uku ana aku.

            Ma keia manawa, me he mea la, ua pau loa na loi pauahi a na Iapana i ka ukuia, alaila e koe iho ana he mau koi no ka uku aku ma kahi o $3,000.

            O ke koi pauahi kiekie loa hookahi i ikeia, a i ukuia i ka pule i hala iho la, oia ko ka Ekalesia o Kaumakapili nona ka huina o $40,000. Ua loaa aku keia huina nui i ka ekalesia a oia huina nui hui ae me kekahi mau loaa e ae aiaila e lawe ana ka huina no ke kukulu ana i luakini hou no keia ekalesia.

           

Ua Ahaiia aku ka Lawehala.

 

            Mamuli o ka ahai ana o kekahi mau kanaka Hawaii i ke kanaka paahao mai ka makai Porifield aku ua hoopaaia ua mau kanaka nei i Kuapapanui.

            I ka manawa kiai o keia makai iuka o Palama ua ike aku ia oia i kekahi kanaka Hawaiii ua ona, e pepehi ana i kekahi Iapana. Ma kahi ia o ka hora 6:30 o ke ahiahi o Iune 10 iho nei. Ua kauoha aku ia ka makai i ua kanaka ona nei e hoopau i ka hana ino a no ka hoolohe ole ua hopuia aku ia ua kanaka ona nei.

            Ma keia manawa ua hele aku ia ua makai nei i ka pahu uwila e kau ana ma ka pou uwila i ke alanui aupuni, no ke kelepona ana aku i ke keena makai e holo mai ke kaa lawe paahao o ka oihana makai, a i ka makai e haawi kauoha ana oia ka manawa i hoea mai ai he eha poe kanaka a ahaila aku la ka paahao a ka makai.

            Ma keia hana ahai paahao a keia poe kanaka ua hooikaika ka makai me kona ikaika e paa i ka paahao iloko o knoa lima aka ua ikaika loa ka lihi ana a keia poe i ka lima o ka makai ke kumu i hookuuia ai a hemo ana ua lawehala nei.

            I ka hemo ana ua ai aku la ka manao o ka makai maluna o keia poe eha ame kona hooikaika nui ua paa iho ia he elua o kela poe kolohe he mau ho@hanau ponoi kekahi no kekahi—W. McShane ame J. McShane.

 

Hoauia ke Kahua Kinipopo Hou i ka Poaono i Hala.

 

ELKS, MAILE, HONOLULU AME KAMEHAMEHA NA HUI MA KE KAHUA.

 

ELKS AME KAMEHAMEHA NA MOHO LANAKILA O KA LA.

 

            He la hoau kahua kinipopo ka Poaono i hala aku nei.

            He al hauoli ia o ka lealea kinipopo.

            O Kamehameha ame Elks na moho lanakila o ka la. 

            Mamua o ka hoomaka ana i ka paani, ua ka`i huakai mua ae la na hoa o na hui i paani ai iloko o na aianui o ke kulanakauhale, e alakalia ana e ka puaii puhi ohe o ke Aupuni. He mau hana keia no ka hoohiwahiwa ana i ka wehe ana i ka pa kinipopo hou, ame ia ka`i huakai no a komo ana iloko o ua pa hou nei ma ka puka mauka i ke alanui Beritania.

            Ua maki aku lakou mahope iho o ka lele ana mai na kaa aku oiai maluna lakou o na kaa o ke kau ana a hiki i ka pahu pa`i popo oia kahi i puukiuki ae ai na hoa ame ka Peresidena o ka hui kinipopo Hon. Paul Isenberg. Iloko o na hana hoohiwahiwa no ka wehe ana i ua kahua nei, no na lealea hooikaika kino, o ka nou ana a ka Peresidena i ka popo iloko o ka lewa oia ka hoailona nana i hoike ae i ka lehulehu ua hamama ke kahua no na lealea.

            O keia kahua hou ua kukuluia maluna o kekahi wahi palahalaha maikai o Kamoliilii o eha eka aina i pa ia me ka pa kiekie. Ua ke ia no hoi ka aina a laumania maikai ka waiho ana. Ma ke kihi Ewa e pili la i ke aianui Beritania kahi i kukuluia ai ka hale hoolulu o na makaikai. He hale nui maikai keia i hiki ke pulama mai i ka huina o 1,200 kanaka.

           

NA HAKOKO PAANI ANA.

 

            I ka manawa i hiki mai ai no ka hoomaka ana o ka lealea aia hoi, ua piha ae la ka hale hoolulu ame waho iho, a i ka nana aku ua hiki aku paha ka heluna kanaka ma kahi o ka elua kaukani, eia nae, o na loaa ua hiki aku i ka $442.75 mawaho ae o na loaa kikiki i kuaila i ke koana.

            E like me ke kuhikuhi o ka manawa paani pela i hoomaka ai ka hakoko mawaena o na hui Elks ame Maile. Ma ka panina o ka laua paani ana ua loaa ia Elks he 12 ai puni a he ole ka i loaa ia Maile ke kumu i lilo ai o ka lanakila i ka inoa mua.

            A hala ko laua manawa ua ku aku ia ma ke kahua na hui i anoi nui la o Kamehameha ame Honolulu, no ka mea, ua ikeia he mau hui ikaika laua a elua. Ua lilo ka laua paani ana i mea uwa mau ia ma na aoao no a elua, mai na keonimana ame na @@de mai. Eia nae, i ka hiki ana i ka @ahu hopu ua oioi loa aku la o Kamehameha ma ka loaa ana iaia he 5 ai puni oi aku. Ia Kamehameha he 9 a ia Honolulu he 4.

 

Ke Kumu o ka Ma`i Lepera

 

            LADANA, Mei 23.—O Jonathan Hutchinson, he kauka kaulana he peresidena mua hoi no ke Kula Alii Kiekie o na Kauka o Enelani, a i hui@ hoi mai nei mai Inia mai maope o ka pau ana o kana huli ana i ke kumu i ulu mai ai ame na hana e kaupale@a aku ai ka ma`i lepera, ua kakau mai oia i ka nupepa “Manawa” o Ladana a hoike mai, o ke kumu o ka loaa ana i ka ma`i lepera, oia no ka ai ana i ka l@a.

            Ua hoike ae oia i kona manao o na la hooke ai o na Katolika na mea e hiki ai ke hooilila aku no ka laha ana o ka ma`i lepera, a he mea pono e papala i ka ai ana i na l`a ma na la hooki ai ina e maopopo ana he kumu keia e kuaila ai na l`i ino.

            Ua olelo ae no hoi oia o ka hoomana Kristiano ke kumu i laha ai ka ma`i lepera ma Europa i ke au kahiko, ame kona manao, ke ikeia nei no keia mea ma Inia ame kekahi mau wahi e ae.

            “Ma kahi e holomua ai na mislona Katolika,” wahi ana, “pu mau ka ma`i lepera. Ma ko`u hoonohonoho ana, o ke kanaka i huli i ka hoomana Katolika, ua papaiwakaiua la iho kono loaa ana i ka ma`i lepera mamua o ke kanaka e noho ana ma ka hoomana kahiko o Inia.”

            Wahi ana, o ka poe Inia o Inia, he poe ai mea ulu wale no, aohe o iakou loaa i ka ma`i lepera, aka, o na kanaka Inia Katolika, nui ko lakou loaa, ame keia ike ana, ua olelo ae oia he mai lele ole ka lepera, no ka mea, he noho like no keia poe, a ma na hoomana ka like ole.

 

EKOLU HANERI OLA LUKUIA.

 

            SOFIA. Iune 11.—Ua komo powa ia aku ko iaona o Ealge e na powa Tureke Beah Baaouke a luk@ia he ekolu haneri o na kanaka o ke iaona.