Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 18, 1 Mei 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhila e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXXI. PILIKIA I KO'U MAU HOA O KA AUNA HOOKAHI. "Aole anei o oe o Osebone," wahi a'u i pane aku ai me ka haawi ana aku i ko'u lima. "E kala mai ia'u, ke maopopo ole nei la'u ina ua ike mua wau ia oe," wahi a Osebone i pane mai ai me ka hoohewahewa. "Pela no hoi paha no ko'u paa i keia lole. Aole paha oe i poina ia Kapena Wilimona? ua hui kaua ma ke kahua kaua o Getebake, a mahope mai, ,ua hui pinepine kaua." "Auwe! o Palanike Wilimona, ka mea nana i hopupio i kekahi mau koa Konofedereta ma Puu Pohaku." ♦ "Oia no keia." "Auwe, ua hoikeia ae ua make oe ma ka Waonahele, a ua kakau iho wau i kou moolelo o ka make ana. Ua nui ko Mekia Hadina noonoo ana nou, a he kanaka kaumaha oia i keia manawa. Pehea oe i ola ai," wa'hi a Osebone." | "No ka mea aole wau i make. I ka wa o'u i ku ai i ka poka ua hina iho wau ilalo, a i ko'u ala ana ae, ua kaikaiia.aku wau e na Konofedereta a lilo iho la i pio." "Pehea oe i pakele ai?" ■ "He moolelo loihi ia a'u e hai aku ai ia oe e Osebone, a he mea hiki oie ia'u ke hai aku ia oe i keia rr)anawa no ka mea ke makemake nei wau ia oe e kokua mai ia'u." "Ua pono, e kuu hoaloha: heaha kau i makemake ai ia'u e hana aku nou? "Aole he pee maanei i manaoio mai aole wau he,Konofedereta nolaila aole he hiki ia'u ke ike aku i ke generala. Ua ike oe iaia, nolaila, ina oe e oluolu mai ana e hele aku oe e ike iaia a hai aku no'u. * "Auwe, aole ka oe i ike la Generaia i Saola? Heaha ka hana a keia kopala me oe?" "Ua waiho lakou ia'u mawaena o na pio Konofeder6ta, a e lawe pu ia aku ana wau me lakou no Elima, ina aole he mea e kokua mai ana ia'u." "Ua hoohaahaa ino ia kou kulana, e Wilimona. E na keonimana, ke?;makemake nei wau e ike i keia. E p'ono ia i kakou apau loa e hele aku e ike i ke generala no keia mea," wahi a Osebone i pane ae ai. "Oi a no hoi ka'u i manao ae nei e olelo aku," wahi a kekahi aliikoa i pane mai ai: "Ke manao nei wau e ol aku ana ka huhu o ke generala ke lohe i keia mea." "I hele mai nei wau ianel e kuai ai i papale no'u," wa»hi a'u i pane aku ai me ka akaaka ana ae i ka loaa ana •mai o ke kokua no'u. "Mai nana oe ia mea," wahi a Osebone i pane mai ai: "ua oi aku kou maikai e hele aku e līke me ia a ike mai ke ,generala i ka hana i hanaia maluna ou. O kekahi no-hoi i ka wa e hookuu mai ai ke generala ia oe, oia no kou wa e komo ai v i lole hou nou." I ko makou hiki ana aku i ke keena 0 ke generaa, ua alakai loa ia;aku la wau imua ona. I kona ike ana mai ia'u iwaena o kona mau aliikoa me keia lole Konofedereta o'u, ua nana mai la oia me ke pahaohao a i ka wa a Osebo- ' ne i ha'i aku ai i ko'u inoa, ko'u holomalu ana mai ke kahua hoomalu o na Konofedereta ame ko'u hana hoohaahaaia ana, ua pii koke ae kona. inaina."Heaha!" wahi a ke generala i hooho ae ai me ka leo nui: "he aliikoa'Uniona 1 komo iloko o ko kakoii laina koa kiai, a hoihoi ia aku nei iloko l o ka hale hoopaahao me ko'u ike ple! Mai ka lani iluna! e hana no wau i kekahi hana e poina ole ia ai e ko'u mau kokua aliikoa.. Luna kauoha, e kii aku i ke aliikoa o ka. la." "Ke noi nei wau i kou oluolu, e ke generala; aole i ike ke aliikoa o ka la i a mea, a aole no hoi ana hana ma ia mea. Ua hui mai mauā me kekahi o na kokua aliikoa ke alanui, a nana i kauoha e lawe ia wau no loko o ka hale hoopaahao," wahi a'ii i pane aku ai. "Kona inoa?" wahi a ke generala i ninau mai ai. "Aole wau i ik r i kona inoa." "Ua hai aku anei' oe iaia he aliikoa Federala oe i hele mai me ka lole hoonaionalo?" "Oia ka'u i hoao ai e olelo aku; eia nae aole oia i makemake e hoolohe mai i ka'u mau olelo. I ka wa a'U i noi aku ai iaia e hookuu mai ia'u e hele mai e ike ia oe. ua pane koke mai la kela he nui kau mau hana e hana ana." "Ke ake nei wau e ike owai la ia," wahi a ke generala i pane ae ai me ka leQ huhu. "Well, he oiaio aole. wau i ike i ka inoa o keia aliikoa kokua ou, eia nae ua hiki ia'u ke kuhikuhi aku ia oe, no ka mea eia ae oia ke hele meii nei." "E Lukanela P'oaai, ua hui anei oe me keia keonimāna i keia kakahiaka ma ke alanui?" wahl a ke generala i ninau »ku ai me ka leo huhu. "Ke manao nei wau ua hui io no wau me ia ma ke alanui," wahi a Fosai i pane mai ai. "Well, ,ua hoohaahaa ino loa oe i kekahi o na aliikoa oiaio o kou aoa«,*lna he wahi naau maikai kouj ina nW hoi ua hoolohe oe i kana mea e olelo mai ai. E Lukanela Fosai, e hoike ia oe iho i kou regimana no ka hana, aole oe e noho hou anā ma ke ano he kokua aliikoa no ko'u mahele." "Aka, e ka generala " "Ua lawa; aole o'u makemake i kekahi aliikoa o kou ano e noho mai me a'u," wahi a ke generala*i kahamaha aku ai me ka leo huhu. Ua haawi mai la o Lukanela Fosai i ke aloha oihana kaua me ka pane leo hou ole mai, a huli aku la oia a hele me ka hilahila nui no kona hoohaahaaia ana. "Āno, e Wilimona," i hoomau mai ai ke generala me ka leo oluolu "ua loaa ia'u ka hanohano o ka hookuu ana aku ia oe. Na Makeia Pilipo, ko makQU kauka, e nana mai i kou mau wahi f eha a nana hoi e lapaau iho; ua ike no hoi wau e hauoli mai ana kou mau hoa aliikoa ke ike mai ia oe me ka .lole o kou āoao ame na hoailona o ko% kulana. nolaila e pono ia oe ke hele aku e* • ohi i kou mau ppno.. Ua oi aku kou

pono e hele aku no Wakinetona me kou aahu aliikoa piha." "E hele mai e Wilimona," wahi a Osebone i pane mai ai me ka hauoli: "e malama ana.wau ia oe ma ka inoa 0 Mftkia Hadina, ka mea i manaoio ua make a ua kanuia aku oe. E hoopuiwa ia ana, oia ke lohe aku eia no oe i ka aina o ka poe ola. He hiki anei ia'u ke lawe aku i ke kapena me a'u, e ke generala?" "Ua hiki no; a e hoouna aku ana no wau i kou palapala ae e ke kapena, r iloko o ka manawa e hiki ai ia oe ke loaa ke kaaahi o keia auwina la," a ia wa i hopu mai ai ke generala i ko'u lima a lululima iho la maua no ka wa mua loa. "Ea, e Osebone, aole no hoi he wahi i heie ole ia e oe," -wahi a'u ia maua e ku ana ma ka hale hoolulu kaahi, he elua hora mahope iho. "Pehea hoi oe i hiki loa ai i keia -wahi.?" "E lilo aku ana keia wahi i wahi ano nui loa ma keia mua koke iho, ina aole pela, aole oe e ike ia'u maanei. Aole he hiki ia'u ke hai aku ia oe i na mea a'u i ike ai a i lohe ai hoi,no Jca mea ua punukuia ko makou mau waha na poe kakau nupepa, e ka mana kaua ma Wakinetona; aka o keia. ka'u mea e hai aku ana ia oe, e" iilo aku ana o Senanadoa- i wahi kaulana ma keia mua koke iho." "Ke manao nei wau aole oe e hooie mai ana i ka'u; e hoao hou ana o L#i e kii mai i keia wahi ma keia mua koke iho?" "Well, aole oe e hala loā mawaho o ka mea e manao ia nei; >aka, ina e hoao io mai ana o Li e kii mai i keia wahi ,e loaa ana iaia ka puupuu ikaika loa ana i ike mua ole ai mamua. "Aia ihea. ka pualikoa Federala i keia | manawa?" "Ke hai aku niei wau ia oe, eia lakou ke hoomaha nei i keia manawa, he hiki ole no nae ia'kaua ke koho aku i ka oiaio maoli. Ke opa pu ia nei o Li e .Kalani, a ua hoihoi ia aku oia no ke kahua kahiko a Makalelana i kauia ai, a ua lawe aku o Kaiani i kona mau mahele koa no kela aoao o ka. Muliwai Kimo. a aia oia malaila e paa aku nei 1 na Konofedereta." "Ke hoopahaohao mai nei oe ia'u me keia īono. He oiaio aole i loaa iki mai ia'u ka lono ē like iho la me keia koe wale no ka loaa mau ana o ka poino i leo kakou mau pualikoa." "O ka olelo hookahi no ia a na pio e holomalu mau mai nei. Well, e kuu hoaloha, eia a'e kou kaa," "Gudi-bal, Osebone, o oe ko'u hoaloha i oiaio. "He nui na alilkoa e kau nei na Hoku dala maluna o ko lakou mau poohiwi, e pane mai aria i kena mau olelo, hookahi no," wahi a ka mea kakau nupepa me kona akaaka ana mai."Ua ano like n6 makou'nie na generala koe wale iho no hoi o ko makou kakau aku i na mea hou o ke kahua kaua.' ' Na ke oeoe o ke kaa 1 hoike 'mai ua hiki mai i ka w.a e kaawale ae ai, a ia wa maua i lululima ae ai, a holo aku la wau no ka nohō hou ana ma ka halema'i ma Anapoii. MOKUNA XXXII. / HELE HOU 1 KE KAUA. i "He hinuhinu, hulalilali ko na pukuniahi, He awawa nae, he uwahi na ka lua." Mamuii o k'a haule ana o ka Generala Kala.ni hoonee kaua ma ka waonahele i ka hopmaka ana o ka makahiki 1864, .ua hoonee aku 0 Kalani i ke kaua ma ko Li a'oao hema, a kaua ia iho la ke kaua ma Sapotavila, kahi hoi a Kalani i ike ai i ka ikaika maoli o ko Li mau pualikoa. Ua hoomau aku oia i keia . kaua me ka manao ana e wawahi aku i ko L.i kahua e paa ana, a ua nui na paio hahana anā mawaena o ka Akau ame ka Heina a hiki w*ale no i wa i halawai ai nā aoao a i elua ma ka muliwai' Nota Ana; a malaila i paio ikaika mai ai o Li ia Kalani a hiki i ko Kalani haalele ana ia wahi a hoi aku ,no ka Muiiwai Pamanaki, a hele aku no ke leahua kaua a Makaieiana 1 paio ai ia Li. O ke kaua hookahe koko nui i ikeia ma ke Awa Anu oia ka mea ana i hoihoi aku i na pualikoa ka Akau no kekahi aoao o ka muliwai Kimo, a hui aleu la me ko Butala mau mahele. Ma ko Li paa ana i ka aoao maloko,. ua paa mai oia me ka ikaika ia Kalani ma Petebuka, mamuli o ka eiiia ana o kekahi mau auwaha nui, a na keia mea i kono ia Kalani' e hoopuni ae ia Li a hookaawale ae i kon'a hui launa ana me ko waho. Oiai no nae ua kupilikii maoli no ka aoao o.,na Konofedereta, ua hoike ae ko iakou generala'i kona naauao piha ma ke ku pale ana mai i ko Kalani nee anā aku no Rikimona, kahi hoi i manaoia ai e lawe pio ia ae, a o ke ki hoi nana e paa lolhi īoa nei i keia kaua. He mea oiaio ua nui loa na ola kino i make ma 'na aoao a i elua. oiai aia he mau tausani o na tausani koa ke moe la ma na kuia, o kekahi o lakou ua huna ia iho ko iakou mau kino make a o kekahi hoi aia no ko lakou mau kino ke kaulai la īio i ka la. Iloko.o ka mahina o lulai, uā hoonee ae la o Li i kana papahana, e nee no ke kii ana ia Wakinetona me ka mailaolana e hookaawale ae ia Kalani; aka ua- hui aku ia no o Kalani me Li ma ke Awawa S'enanadoa ma o dana ia, kekahi o na generala o kad| Akau, a nana i ulupa iho i na ulu ana maia wahi, a o ka iini nu'i hoi a Li i manao ai mamua o kona hoonee ana aku i kona mau puaiikoa no • Wakinetona i mea e ola ai kona mau l pualikoa. Ma keia paio ana a Seridona, ua hookuemi hope* ia aku o Keonito»a v ma-. muli o kona lele aoao ia a.. nee loa aku *o Seridana no ke kula-' nakauhaie o Atālanata, ma Kepkia, lawe pio ae la ia wahi iloko no o* ka paa ikaika ana m'ai o,Hood, kā. mei' i pani ae i ko Keonitona wahi, ma i; ke alakai ana i na Konofedereta e npho ana%ia ia wahi. O Keia iho la ke kulana o ko mau pualikoa i ka wa a'u i hiki akii'; ai i kekahi la o ka mahina o Okatoba, ma ko lakou wahi e hōamoana ana. Ekolu o'u mahina o ka.nōho ana floka. ; 0 ka halema'i. a ioaa ia'u ka iiluolu T kti-' pono e hoi ai i Ico'a mahele. koai, a ia wa no hoi i loaa mai ai ko'u palapala ae e hoi aku. t Ua iho wau ia Wakinetogjflj, a kau aku la o ka moku r.o ka; Papu o Monoroe, .a hoea aku la ilaila 1 ke kakahiaka o kekahi Ja ae,* hooihau aku'4a i ka Jiele ana a hlki- i ka Lae KulanakauhāEe ia auwina JS:; ko makou alahele ma ka Muliwaī Kimo, ua halawai aku'makou me ku o keia ame keia ano, a e l'lke ,me ko makou nee loa ana aku iloko o' ka aina pela no. nui loa o na moku i loaa. mai 1$ makōu. Mahope mai ua hiki la pakim i kg£āhi kiekiena, a ia wa \ ike,'aku ai mākou i ke kahua

0 ke kaua. Ma kela ame keia aoao o ke kahawai a ma kahi hoi o na uwapo 1 hanaia me ka hooponopono ole, ua ike aku la makou .i ke ku mai o kekahi mau mokukaua, a ma ko lakou mau aoao e holo ana na mokuahi lawe mea ai ame na lako kaua.lwaena o keia heluna o na moku, e holoholo ana na moku pea o kela ame keia ano a o kekahi no hoi o lakou aia ke koloia la e na mokuahi kolo muliwai. Ma ka aina aku hoi, ua hiki ia makou ke ike aku i ka waiho mai o ni aiaouihao o na kaaahi, a e oiii.ae ana I kela ame keia manawa na kaa e halihali ana i na lako kaua. E ku mai ana na hale lole ma kahi kokoke i keia mau alanuihao, a mahope aku o na uwapo e ku ana kahi pahu hae loihi a e welo ana kekahi hae nui ma kona welelau. "Heaha ka manao o kela hae?" wahi a'u i ninau'aku a i i kekahi o na limahana iaia e haawi aku ana i ka hoailona me kekahi mea e ku mai ana maluna o ka puu, ia makou i kaalo ae ai malaila. i ' "O ko Generala Kalani kahua hoolulu ia/ 'wahi ana i pane mai ai. "Me he mea la no hoi o kou hiki mua ana keia ma keia wahi/ 'wahi-hou ana i pane mai ai. "Ae, i ka halema'i wau kahi i noho ai mai kela kaua ana ma ka Waonahele," wahi a'u i pane.aku ai. "Oia! well, no'u iho liia nui na pomaikai i loaa mai ia'u a ua nui no hoi na poino i loaa pu mai mai ka wa oia kaua ana," wahi a ua limahana la i pane mai ai. "Well, e loaa ana ia oe na mea he nui loa ma keia hoonee kaua ana aku, a he nui ana ka oukou hana mawaena o na auwāha ame na puu kiekie." Ua kunou aku la wau me ka pāne leo ola aku oiai aole iho la o'u hoihoi i kana mea e kamailio mai ana no konā mau pomaikai āme na poino i loaa aku iaia. He mau minute pokole mahope maf ua plll aku la ko makou moku i ka uwapo, a oia no ko'u wa i lele koke aku ai i ka aina. ' "O, aia kou mahele ma ka aoao hema,' 'wahi a kekahi aliikoa i ko'u wa i ninau aku §,i iaia. "Ina oe e makemake ana e hele aku, e pono ia oe ke kau aku "maluna o ke kaa mua e loaa ana ia oe, a e hele hiki i ka palena o ke alanuihaō." Mamua o ka hiki ana ia'u ke haawi aku i ko'u mahalo .i ke aliikoa nana i haawi.mai i na kuhikuhi-no kpUi wahi e hele aku ai, ua hoea k'oke nqSli lā kekahi aliikoa me ka aahu.ō ko'u mahele, a ia'u i nana aku ai," ua ike aku la wau aole keia he mea okoa aku o kuu hoaloha Ailiki no, Denisa Malone. "A, ua hiki mai Ia ka oe? K e nei wau i ko'u hui ank.me oe," walīi a Denisa i pane mai ai me kona puili ana mai ma ko'u a-i. "Pehea ka regimana o kaua? Pehea ke ola o ke konela?" wfehi a'u i ninau koke aku ai iaia. . "O na hoa o kaua i koe iho he oia mau ko lakou maikai a *no ke konela,'. e lelele an a oia ke ike mai ia o'e." s "Owau pu kekahi ma ia haawina. E Denisa, i ka Ava hea Moaa ai kou komisina aliikoa? Aole i hoike mat.o Konela Hadina ia'u ma kan a . ( leta" i kou hookiekie ia a'e." "Well,. he wahi hana ia i hanaiā e ke konela nou. I -kela pule aku nei no ka mai o ko'u komisin£t, a he mea pahaoli'ao no hoi ia ia'u, aka ua olelo mai ke' konela he mea peino io _no e loaa ia'u Jca hookiekie iā; nolaila, eia wau me ke kaei, ka paUikaua ame na hoailona aliikoā""rna ko'u mau ppohiwl \ like me oe." "Ke hauoli nei wau no- keia kulana hou ou, e Denisa. Ua oi a,e kou laki mamua o'u mamu'li-o kou hui ana me ko ka.ua regimana. I ka wa hea kou hoi ana me ko kaua mau hoa?" "Mahope koke iho o kela paioia ana ma ke Awa Anu, a'u hoi i kaumaha loa ka loaa ole ana ia'u. A, e Pawa au i haalele ae ai ia'u ilokb;|ō ka Waonahele, a ia'u 'e nana aku ana i kou alualu ana aku i ko kaua ua hoopihaia mai ko'u naau meiiee aloha nou a aneane no hoi e uwafkuo aku mahope ou no ka hiki.i ole āna ia'u ke hele pu ak'u me oe. I j ka ana mai o ka lono ua make oe,?tia hookaumaha loa ia ko'u naau a i ua lilo maoli no wau i kanalea hookukuie, I k a puka ana mai keia o na nupepa o Alekanaria e hai mai ana eia no oe !&e ola nei a ua ikaika kou manao no ka hoi hou ana iloko o ko kaua regimana, ua hoala hou ia mai ko'u noonoo, a hookonokono aku la i ko'u kauka e ae mai ia'u e hoi koke aku iloko o ko kaua regimana no ko'u manao nui e'halawai pu me oe. Pehea, he Wahi ,mai nei no anei kou?" "He paik,i paalima* wale no," wahi. a'^i - pa,ne aku ai me ka alea ans 'i ka hikiwawe o keia hoololi aim V s§sarisa i ka,na kumuhana e kama|ll6 a loaa! hou he kumuhana hōu.^ »MSll aol|Qie P!jno ia kaua ke ku iho nmaaei fea fa o hauie kaua i ke a ia I hoomaka aku ai o Dlmisa e hou iwaena o ke aluka o na 'Mnaka e ,ku ana-, a hahai aku Ia ona. ,s tiJi»na hiki ana msFkāhi e ku ana nā pinana kok® aku la oia iluna o keaeāupōku o o Aa kaa īawe a oia no hoi ka'u i hoohalike aki|;p; 'aole i liuliu iho o mai ft'p ia o k a īuna malama kaa, "010 hpai,' a o ko makou nee aku la tio ia. k O ke kaawale mai ke kulanakauhale a hiki i ke kahua. o Warena, he timfjkaimamakahi mile, a ua nui na njea hsphialaai mai i ko'u noonoo.. I loa a nuli ko makou kaa ma kekahi •wahi i eliia, ua kuhikuhi koke mai la oDenisa ia'u i 'kahi e waiho mai ana papu lepo ma ka āoao akau, ma \ahi hoi o hookahi mile ka mamao mai ko makou wahi e holo nei. "Ke ike la oe i kela mau papu lepo, e Palanike? "Ae, a la ia?' *■ "Well, o kela kappapu a na hoa o kaua i eli iho ai mahope o ko lakou , a'e an a mai ma keia aoao oke kaha?wai; a i keia manawa he kanalima ihile ka loihi." , "Kaiialima d&31e!" wahi a'u i pane ,£ku ai me ka^pahaohao. 1 'Ua hai mua nei nsi oe ia'u ie kanakolu wale no mile i ia oukou.' "Pololei; aka e hopmanao iho oe i ke ano o k a paio āna. Blthuli« ana oe ma ka aoao _akau, e paio aku ana ka aoao hema, e hf3lo ae, ana oe e palulu ilio i pakele e hoonea,aku ana oe ma ka laina like ame na%.no apau au e ike a i he pono." (Aole i pau.) ' +++