Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 18, 1 Mei 1903 — Page 1

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.

Honolulu, Poalima, Mei 1, 1903      NA HELU APAU 2961

Buke XII, Helu 18

PAU KE KAU AKAOLELO ME KA

NUI PU O NA HANA

Kahea ke Kiaaina i Kau Kuikawa – Hooma ka ka hana.

Kanaha Bila Nakawai i Hooholoia ma ka La Hope.

I ka hoopanee ana o ka Ahaolelo mawaena o ka hora 12 ame hora 1 o ka @@ Poakolu nei, ua ikeia iho la ua oi na hapa o keia kau mamua o ke kau o 1901.

            He kanawalu-kumamawalu bila ame 12 olelo hooholo hui i laweia aku imua o ke Kiaaina.l kakauinoaia he 74, elua i a’eia malunao ka vito.  Ua kakooia ka hapanui o ka vito a ke Kiaaina.  O ka la hope ka la oi loa aku o na hana, he 40 bila i hooholoia.

            I ke aumoe ana iho, ua loaa mai ke kuahaua a ke Kiaaina e kahea ana e noho ka Ahaolelo i ka Poaha (Aperila @@ no ka noonoo ana i ka bila haawina. ka bila hoi e noonoo ole ia e ka Hale, a i holo hoi i ke Senate.

HALE O NA LUNAMAKAAINANA.

            Aperila 23. – Mahope iho o ka hala ana he hapalua hora hana ole mamuli o ka makaukau ole o ke Kekauolelo me ka moolelo o ka Hale no ka heluhelu ana a hoomaha ka Hale ia manawa, a mahope o ka heluhelu ana o ka moolelo i ka manawa i makaukau ai ua heluheluia mai ka leka a ke Kiaaina e pili ana i kona hoapono ana i ka bila kalana.

            @@@@@@     ----   Amerika pili i ka hookaa koi poho pauahi,.  e noi mai ana e hui aku me ia e like me ka hooholo ana a ka @@ i kekahi komike pili i na hana la.

            Mahope o keia ua waihoia mai he mau hoike komike a maluna o lakou i n@@@@ ai ka Hale.  Ma ka hoomalu maikai ana a ka Lunahoomalu ua maikai ka noonoo ia ana o ka bila hoaie oiai ua hapaiia mai ia no ka heluhelu elula ana a holo io no i ka heluhelu elua ia.

            Hele no hoi ka bila helu 18 ma ka heluhelu elua ana.  Hoike komike maluna o na bila helu 61 ame 35 no ka heluhelu elua ana a holo io no ma ka heluhelu elua ana.

            Ma keia wahi ua hapaiia mai na hana o ka la. Oia ke heluhelu elua ana i kekahi mau bila Senate a me keia manawa i haule ai ka bila pili i na i`a.  Ua hoomau ia aku no ka heluhelu elua ana o na bila me ka maikai a hiki i ka heluhelu ekolu ana o ka bila pili i ka hoonui hou ae i na ukumau o na lunakanawai kaapuni a ma keia kumuhana ua like ole na manao ke kumu @ haule ai ka bila.

            Holo ka bila paka o Hilo a holo no hoi na bila aina hoomaha o Hilo.  Ma ia alanui hookahi no i holo ai na bila pili i ka wehe ana i ke alanui Pauahi ame alanui Kula iloko o Honolulu.  Ua laweia mai na bila Senate i hookomoia mai a pau i ka heluhelu ekahi ana.

            Noonooia ka bila Hale helu 176, a holo ma ka heluhelu elua ana mahope iho o @@ kapae ana i na rula.  Aia he mau bila i heluheluia a waihoia, a iwaena o lakou ka bila hoaie.  Holo ma ka heluhelu elua ana ka bila pili i ka bila waiona lahilahi i hanaia ai e lawa ai na hoohalahala a ke Kiaaina a holo ma ka heluhelu elua ana.

            Lawe ka Hale a nooneo maluna o ka bila pili i ke paniku ana i ka Papa Ola pili i ke paniku ana i ka Papa Ola pili i ka hoopoino i na waiwai i hoomaluia no ka ma`i lele, a holo ma ka heluhelu ekolu ana.

            Hapalia mai ka bila pili i ke kele pono Standard mai ka papa mai a i ka noonooia ana ua haule ua bila la.

            Hoopaneeia ka Hale a noho hou.

ILOKO O KA SENATE

                    Aperila 23. – He leka na ke Kakauolelo Carter mai e hoike mai ana i keaponoia o kekahi mau bila e ke Kiaaina.

                    Mai ka Hale mai i loaa mai ka bila ululaau a ka Senate i waihoia aku ai iloko o ka Hale no ka noonooia mai a ua lokahi ka manao o ka Senate i na hooponopono a ka Hale ke kumu o ka hoounaia ana i ke Kiaaina.  Loa`a mai na bila Hale pili i ka telegarapa uwea ole pili i ka kukulu hou i ka Papa Ola, pili i ke kula oihana mahiai ame ka bila Hawaiian Electric Company a pau i ka heluhelu ekahiia.

                    Mahope iho o ka noonooia ana o ka bila pili i ka hookohu @@@@ houluulu kanawai ma o ke komike la ua aponoia ka hoike komike a lawela ka bila i ke Kiaaina.

                    @@@@ komike kuikawa o na hoa o @@@@ pili @@@ o hoohoio o ka makeke kuai i`a o Waiakea Hilo, e kakoo ana ke komike e waihoia ka olelo hooholo ma ka papa.  Aponoia ka hoike.

                    Holo ka bila pakui kanawai kalana a ke Kiaaina i makemake ai e hana ia mai ma ka heluhelu elua ana.

                    Noonooia ka bila alah@@ a Winston a waiho hou ia no i ke komike.

                    Noonooia ka bila ukumau o eono mahina.  Hoonui i ou ia ka haawina o Liliuokalani mai ka $2,500 i ka $3,750.  Ma keia manawa ua noonoo ka Aha i na ukumau o na luna aupuni.  Na Isenberg he hoike komike pili i ka puali puhi ohe o ke Aupuni a na ua komike nei no he olelo hooholo pili no i keia kumuhana hookahi no na mea e pili ana i na uku o ka poe puhi ohe e ma`iana i loaa na hoapono mai na kauka mai, aole e okiia ko lakou uku.  O kekahi oia ka paani o ua puali puhi ohe nei i hapa@ a hora i na mokuahi.  Aponoia.

                     Ma ke noi a Crabbe e kukuluia ae he keena hou iloko o ke Keena o ke Kakauolelo pili i ka hoonohonoho papainoa o`ka lehulehu a puni ka Paeaina no $900 no eono mahina.  He itamu kekahi i hookomoia no ke kukula ana i keia buro no $750.  Holo ka bila ma ka heluhelu elua ana.

                    Hoopaneeia ka Aha a noho hou.

HALE O NA LUNAMAKAAINANA.

                    Aperila 24. – Loaa mai ka olelo hooholo a ka Senate pili i ka bana puhi ohe e paani ai i na mokuahi, a waihoia i ke komike paikau.  Hoike komike waiwai pili i ka bila ganisi o na auhau kino ame na auhau e ae.  Kakoo ka hapanui o ke komike.

                    He mau hoike komike kue i ka hookuu auhau o ka hui Pakipika Kiekie; kue i na loaa mai na kuai ana o na home hookuonoono: kue i na koi a kawaialohi ame Kaiahua no $600, a he hoike i ka bila bona o na luna aupuni.

                    Hoike maluna o ka bila pili i ka huli pono ana i na laikini waiwai kukaa.  Elua hoike maluna o keia kumuhana ka hoike a ka hapanui ame ko ka hapauuku.  Waihoia laua a noonoo pu ia me ka bila.

                    He hoike komike kue i ke kanawai banako.  Hoike komike pili i ka bila Senate e hooponopono ana i na mea hoopahu.  Ua kakoo ke komike i ua kumuhana ia.  Lokahi ka manao o ka Hale maluna o ua bila ia.

                    He hoike na ke komike Hoolilo o ka Lehulehu e apono ana i ka hoihoi ana aku i $900 i ka hui mokuahi Amerika-Hawaii no ka uku pailaka; e apono ana i ka hoopii ana i ka uku o ka poe hana alanui mai ka elua dala ae a i ka ekolu dala, a ua aponoia keia mau hoike e ka Hale.

                    Laweia mai ka Bila Hoaie a ke Senate helu 29 a noonooia i kumuhana no ka la.  Hooholoia me ka lokahi.

                    Hooholoia no me ka lokahi ka bila Senate no ke pa`i ana i na olelo hooholo a ka Aha Amerika ame ka hookaawale ana i $1,700 no na hoolilo.

                    Holo keia mau bila iho ma ka heluhelu elua ana: Helu 189 a ka Hale e pili ana i ka hooiaio ana i na palapala; Helu 154. no ka hoopii ame ka bila Senate helu 141, e pili ana i ke kanawai kukulu .

             Holo me ka lokai ha bila 153 a ka Hale e pili ana i na aha hookolokolo. 

                    Pepehiia ka bila Helu. 172 a ka Hale no ke komo ana o na makai ma na wahi piliwaiwai me ka palapala hou ole.  11 ae 15 hoole.

                    Ma ke noi a ka Lunahoomalu ua heluhelu ekahi ia ka Bila Kalana me na hoololi a ke Kiaaina.  Me ke noi a ke Komike Makai ua haawila aku ka mana e kii i ka lunahooponpono o ka nupepa Star (Hoku) ame kekahi poe e ae e pili ana i ke kipe ame kekahi mau hana apakee e ae i kau ia aku maluna.

                    Hooholoia ma ka heluhelu ekolu ana ka bila kukulu k@@ kinai ahi ma Wai o na lala o ka Hale.

                    luku me ka lokai; pepehiia ka bila hoomana kukulu hana uwila a Cornwell ma Wailuku, 9 kue ia 12, a mahope hoala hou ia a waiho hou ia i ke Komike Mahiai ama Hanalima.

                    Holo ka bila Hoohuihui Laau lapaau 18 kue ia 9.

                    Ma ke noi a Harris ua noonooia ka vito a ke Kiaaina e pili ana i ka wai o Pauoa.  Hoopaneeia ka hoopau ana i keia kumuhana a ka Poalua.

                    Heluhelu ma ka noho ana o ka aha i ke ahiahi ka bila kanawai laikini, a ua hooholoia, 16 ae, 7 kue.

                    Hooholo loa ia ka bila Helu 25 e ae ana i na mea apau e lapaau i ka ma`i lepera. 20 ae 5 hoole.

                    Haule ka bila Helu 139 a ka Hale e pili ana i ka paani kinipopo ma ka Lapule.

                    Hooholoia ka bila Waihona Buke no na Kula, 21 ae. 4 hoole.

                    Heluheluia ka bila Helu 171 a ka Hale e pili ana i ka lotare a ua hooholoia, 23 ae, 2 hoole.

                    Laweia mai no ka noonoo ana ka bila Helu 66 a ka Hale e pili ana i na koi pohoo bi ka hoopaahaoia ana ma ka makahiki 1895, a ua holo 16 ia 5.

                    Holo ke kanawai e pili ana i ka malamaia ana o na ohana mai ka loaa mai o ka waiwai o ka ohana i make 24 ae, 1 hoole.

                    No ke kanawai e pili ana i ke apuka ana o na luna aupuni i ke dala o ka lehulehu, ua hooholoia, 19 ae, 5 hoole.

                    Hooholoia ke kanawai e pili ana i ka lawaia ana o ka poe kupa ole ma na kai o keia Teritori, 21 ae, 3 hoole.

                    Nui ka pae-e e pili ana i ka bila kukulu Keena Hana Laau no ka nana ana i na lepera ma Kalihi, ua holo no nae, 18 ae, 7 hoole.

                    Holo ka bila e pili an ai ka o lima, 16 ae, 9 hoole.

ILOKO O KA SENATE

                    Aperila 24. – Holo ma ka heluhelu ekahi ana na bila e hooloihila ke Alanui Kukui ame Alanui Pauahi, e kukuluia i paka no ka lehulehu ma Hilo; ame ka hookaawale ana i aina ma Puna, Hawaii, i wahi hooluolu.  Na ka Hale mai keia mau bila.

                    Ua waihoia ma ka papa na noi a na kupa o Hilo ame lahaina, Maui, e noi mai ana e kokuaia ka hui Telegarapa Uweaole.

                    Na Peresidena Crabbe he noi e hoihoiia` mai na bila e waiho nei ma na lima o na komike mamua o ka pau ana o keia kau ma ka la 28 a keia mahina i loaa ka manawa e komo ai iloko o ka moolelo.

                    Na Achi he noi e kauoha@a ke komike o na Aina Aupuni e waiho mai i ka lakou hoike e pili ana i ka hoomana ana i ka Standard Telephone Co.

                    Na McCandless he hoike waha ua pepehiia ka bila hoomana i ka Standard Telephone Co., e ka Hale, a aohe waiwai o ko ka Senate noonoo hou ana no ia mea.  Noi oia e waihoia keia bila ma ka papa.

                    Waiho mai o Paris he hoike hapanui e apono ana i ka bila, a ua kue mai o Brown no ke kapae ole ia ana o na rula.  Kue no o McCandless ia Paris aole keia he hoike hapanui no ka mea aole o Kaohi i kamailio no keia mea.  Noi mai o Baldwin e waihoia ka hoike a ka auwina la.  Aponoia.

                    He noi na Isenberg e noonooia ka bila waihona o na Pake.  Aponoia e laweia i kumuhana no ka la.

                    Heluhelu elua ia ka bila hoomana i ka hui Hawaiian Electric.

                    Noi o Achi e waihoia ka noonoo ana i ka bila ukuhana o eono mahina a hiki i ka Poakahi.  Kueia.  Heluhelu pihaia ua bila nei a hooholoia me ka lokahi.

                    Na McCandless he olelo hooholo hui e noiia ka Ahaolelo Nui e haawi mai i haawina dala no ka hoohohonu ana i ke awa o Honolulu ame ka hana ana i palekai ma Hilo.  Aponoia.

                    He hoike kue na Dickey i ka bila launahele a ka Hale a mahope ike ua hewa keia hoike ma kona kakauinoa ole ana.  @@@@@@@@@@@@@@@@@

                    Loaa mai ka hoike o ka holo ana o keia mau bila iho i ka Hale: Haawina dala no ka oihana kinai ahi ma Wailuku; e pili ana i na alanui o ka lehulehu ame ka bila Senate no ke pa`i ana i ka olelo hooholo a Lunakanawai Estee o ka Aha Amerika; a ua hooholoia ma ka heluhelu ekahi ana.

                    He leka na Kakauolelo Carter i ke kakauinoaia ana o keia mau bila: Palekai no Kalaupapa; no ka hoohoihoi ana i na hana o kela ame keia ano; no ke kukulu ana i elua ia uku o ka mahina no ka poe hana aupuni; ame ka hookele ana o na Hana Hou.

                    Me ke noi a Achi ua noonoooia ka bila kulanakauhale a Long.  Nana no he noi e hookomoia i hoololi e kaa na halekuai waioona ame na hale opiuma malalo o ka hoomalu ana a ka Aha hooponopono kulanakauhale.

                    Ma ka hora 3:30 ua noi ae o Isenberg e hoopanee ka Aha no ka maka ana o W. W. Dimond.  Aponoia.

                    Noho hou ka Aha i ke ahiahi.  Kapaeia ka bila Kulanakauhale no ka noonoo ana i kekahi mau hana i pau ole..

                    Holo ma ka heluhelu elua ana keia mau bila a ka Hale.  Haawina Kokua i ka Hui Mokuahi Inter-Island; e pili i ka Hui Mokuahi Inter-Island; e pili ana i ke ganisi; no ke kukula ana i kula mahiai; ame ka bila kukulu hou i ka Papa Ola a Paele.  Pela pu no hoi me na bila Senate Helu 190 ame 191.

                    Holo i ka heluhelu ekahi ka bila waihona o na Pake a ka Hale.

                    Holo ma ka heluhelu ekolu ana ka bila no ka hoohui ana i na apana hookolokolo, auhau ame ola 13ae.  Pela pu no hoi me ka bila e pili ana i ka hoopii forma pauperis.

                    Holo ma ka heluhelu ekolu ana ka bila e pili ana i ka oihana hoomakaukau laau.

                    Waihoia ma ka papa na bila Senate 13 e pili ana i ka Hale Pupule, ame 51 no ka laikini kela lole, no ka mea ua hookomoia keia mau mea ma ka bila Kalana.  Nui na hoololi i hookomoia mai a ma ka hora 10:20 ua hoopanee ka Hale.

HALE O NA LUNAMAKAAINANA

                    Aperila 25.-Mai ke Kakauolelo mai he leka e hoike mai ana i ke kakauinoa o ke Kiaaina i keia mau bila- i ka bila pili i ka haawina dala no ka uwapo o Kalaupapa, hoeueu hana hoowaiwai like ole, ka bila uku hana elua la o ka mahina ame ka bila o ewalu hora hala o ka la.           

                    Mai ka Senate mai he olelo hooholo pili i ka haawina dala no na awakumoku o Honolulu ame Hilo a aponoia e ka Hale.  A mahope o keia ua hooholoia kekahi mau bila ma ka heluhelu ekahi.

                    Hoike komike pili i na hoohana ana o ka uwila ma Wailuku e holopapa ai ma Maui, a holo ka bila me na pakui.  Hoike komike hookolokolo maluna o ka bila alahao a holo ma ka heluhelu elua ana.

                    Hoike komike maluna o na mea pili i na ma`i lepera.  He olelo hooholo hui na Paele e kauoha ana i ka Peresidena o ka Papa Ola e kukulu i haukapila no na ma`i lepera a e hoohana aku ia     (E nana ma ka aoao 5)

Puhili ka Ike a na Kiai Paahao

HOLO NO KA MAKEMAKE E IKE I

KANA ALOHA – UHAIIA NAE E

KA MAKAI

HOI MAI NAE I KAWA MALUNA O

KE KAAPIO I KE AHIAHE.

Mahope iho o ka hanu ana i ka ea huihui o ke ano kuokoa mai ke ano paahao aku, mai kahi hana aku o na paahao iwaho o Makiki ua hoi hou mai o Maunel Vasconcello i Kawa mamua iho o ka hora eiwa o ke ahiahi o ka Poakahi nei la 27.  Maluna oia o ke kaa pio ka hoi ana aku a ua nui no hoi ka maluhiluhi ame ka piha pololi.

                    O keia kanaka he paahao oia i noho i Kawa no ka hana i kona manawa hana paahao a ke kanawai i hooholo ai e hana oia, a mawaho o kahi hana o Makiki oia e hana mau ai me ka hapanui o na paahao, a i ka la i oleloia ae nei, i ka ainawakea, ua hoomaka aku la oia e holo ke kumu o ka hoikeia ana aku o keia nuhou holo malu o ka paahao i ka oihana makai, a ma ka aoao o ka Makai Kiekie ua haawi koke ae la oia he makana o $50 i ka mea e loaa ana ke kanaka holo malu.

                    Ua loaa ka manao i ka oihana makai ua holo keia kanaka no ka huli ana i dala no ka uku ana paha i kona hoopai no ka mea i ka manawa i kau ai ka hoopai a ka lunakanawai maluna ona ua hoopai dala ia oia, aka, no ka loaa ole iaia ka huina dala i makemakeia ua hoopaaia oia i ka halepaahao.  Ua huli aku la na makai mahope o ka meheu ma ka lihi kualapa o Tantalus.

                    Aole he mea i loheia a ikeia nona i kela auwina la a hiki wale i ka poeleele ana a mamua iki iho o ka hora eiwa ua holo aku la kekahi kaapio a ku mawaho o ka puka-pa o Kawa a lele aku la kekahi kanaka a kikeke aku la i ka puka-pa a o ka hemo mai la no @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ huakai mahuka.  Ua hoi aku o Vasconcello mamuli o kona manao ponoi iho.

                    Ua hoike aka oia i ka luna nui i ka manawa ana i haalele iho ai i ka poe hana ma Makiki ua holo pololei oia iuka o Tantalus a me ka maluhiluhi nui ame ka pololi no hoi no ka mea aole ana ai, a i kona hiki ana i kahi kiekie ua ike koke iho la oia aia ka makai mahope ona alaila ua hoomaka koke iho la oia e holo i kai o ke kaona a o ke kaa i loaa aku ai iaia oia kana i kau ai a hoi i Kawa ka halepaahao.

                    Ua lonoia ae he wahi moolelo pili i kana wahine.  Oiai oia i Kawa me he la ua loaa mai iaia ka lono aia kana ipo ka hele la me kekahi aku a no ia kumu paha ka loaa ana iaia kela manao e holo i hui aku ai oia me ua aloha la ana i hai aku ai oia e hoomamao mai keia poe aku (kane) aka i ka wehewehe ana a ua paahao nei ua hoike aku oia i ka luna nui aole i maopopo loa iaia ke kumu o kona holo malu ana i kela ia oiai ua ike no oia aole oia e lanakila mai ka lima aku o ke kanawai, oia hoi aole e nele kona loaa a e hoihoi hou ia ai i ka halepaahao.

Lele Naaupo mai ke Kaa Uwila

                    Me ka hora 8 o ke ahiahi Poaha nei, i ke kaa uwila Helu 12 e holo ana ma ke Alanui Moi a i ke kokoke ana i ke ala Robelo ma Kapalama, ua ku ae la iluna kekahi wahi ohua Iapana me ka ike oleia a ku ana ma ka papa alapii.  I keia wa i ike mai ai ka mea ohi dala a holo mai e hopu, a kahea pu aku no hoi kekahi poe ohua e ka@@ a paa ka holo o ke kaa, a mamua o ko ke kanaka ohi dala hiki ana aku malaila ua lele aku la ua wahi Iapana nei ilalo me ka huli ana o kona alo i hope.  I kona pa ana i ka honua, ua hina mai la oia a pa pono kona poo i ka honua me ka ikaika, a moe malie.  Ua hoouna koke ia ke kaa makai a laweia no ka Halemai Iapana ma Alanui Liliha, a ua ikeia iho ua naha kona poo.  Ma kekahi komo ma kona lima, ua ikeia iho ka inoa “Kozai”, a ua manaoia o kona inoa ia.  Aohe i maopopo pono heaha la kana hana.

                    Ma ka malamaia ana o ka aha koronero ma ka Poalima nei, ua hooholoia ae ua make o Kozai ma ka loaa ana o kekahi ulia ma ka lele ana i ka wa e holo ana ke kaa uwila.

                    No ka loaa mau o na u@@a poino i na Iapana, ua hui ae ka lunahooponopono Shiozawa o ka nupepa Hawaii Shinpo Sha me ka lunanui o ke kaa uwila a hoolala no ke a’o ana i na Iapana i ke ano o ka lele ana mai na kaa uwila aku.  I kumu hoi e pale aku ai i ka loaa hou ana o kekahi mau ulia poino ma keia hope aku.

                    Ua manao paha na Iapana o ka hookani ana i ka bele, he hoailona ia e lele ana oia, me ke kali ole a paa pono ka holo o ke kaa.  Ua ike mau na kanaka ohi dala i keia mea.