Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 14, 3 ʻApelila 1903 — Page 1
This text was transcribed by: | Donna Shiroma |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Hoopukaia i na kakahiaka Poalima apau.
BUKE XLI. HELU 14 Honolulu, Poalima. Aperila 3, 1903. NA HELU APAU 2957
Holomua Lakou ma Amerika
Hia he mau haumana i puka pono aku mai ka kula mai o Kamehameha ma Amerika Huipuia i keia manawa no lakou hoi na hana hooholomua ia lakou iho ma na ano hoonaauao ia lakou iho ame kekahi mau mahele e ae, a na ia mau hana ponoi no a lakou i hapai ae ia lakou iho ai i ko lakou kula pu no hoi kekahi.
O ka mua loa paha o na haumana e hooaiai aku ai iwaena o keia mau haumana o Kamehameha oia no o Mr. Ma@y. Hemo mai ke kula aku o Kamehameha, noho iki e hana ma na mea pili i ka uwila iloko no o ke kula, alaila, haalele i ka aina a holo i Amerika a noho iloko o ke kula a'o uwila a i ka pua ana mai ua noho hana aku a mailaila mai ka pii ana - noho maluna o kekahi hana maikai o ke kulana poo pili i ka uwila.
O Clarence Lyman he haumana no i puka popo aku mai ke kula aku o Kamehameha, aia oia i ke kula a'o koa o Amerika kahi i hoomakaukau ai iaia iho a ma na maea i loaa a i loheia mai nana aia ke holomua la ma kana mau haawina.
O William Abbey he kanaka opio no, na Kamehameha aia oia iloko o ke Keena Kauamoku o Amerika Huipuia a ke hoiliili nei i kana mau kenikeni no ka hoonaauao hou ana aku iaia iho. Maikai kela.
O James Abbey he Kamehameha no aia oia iloko o ke kula kiekie o Michigan. O ka ekolu keia, o kona maka@ iloko o ia kula. He haawina kana @ i ke anaaina. Nana no i imi i kona alanui o ke komo ana i ke kula ame ka malama ana iaia iho ma ka hoomakau@ i kana mau loaa o na la i hala.
O Anthony Zablan, aia ia Kamehameha ke hele la ma kona alanui i pu@ iaia o ka himeni, a mamuli o ia @ i loaa iaia ua hookaulana ae oia i kona inoa ma ia mahhele hana ke ku@ i ka inoa o kona kula kahi ona @ ai.
@, E. Montgomery, Ma-@ no ao Kamehameha a @ kekahi kanaka opio no @ lakou i ka heiua o eha, @ lakou iloko o ka mahele @ iakou he poe Hawaii akamai loa i ka himeni a ke holomua la ka papahana mai Kapalakiko mua a ke poe la i ka hikina. O ka aelike no keia hana a lakou o ka hoopaa ana, he @ mahina. Ua hapaiia ko lakou inea ma ka olelo ana, o lakou ka poe Hawaii i heluia ma ka papa helu ekahi o ka mahele himeni.
O kekahi hui himeni e pa-e mau ia nei ko lakou inoa oia no ka papa himeni e alakaiia ana e Louis Thompson. Ua meleia e lakou na himeni maikai o ka aina nei iloko o na hale ahahui opiopio ame na luakini. Ke hele nei keia kanaka opio ma ka ala hoomakaulii loa no a hoonaauao hou ana aku iaia. Ua nui ka mahalo o k poe i lohe i ka lakou mau mele.
Hooilina Dala no ka Halemai
MALALO O KA PALAPALA HOOILI - O KA MOIWAHINE EMA.
PILI KA WAIWAI ME KA HALE - MA'I INA AOHE ANA MAU KEIKI ME KA WAINE MARE.
Ma ka make ana aku nei o ke Alii Kunuiakea, ua pili hou aku kekahi mau aina waiwai ma Hawaii ame Maui me na Kahu o ka waiwai o ka Moiwahine Ema, no ka pono o ka Halema'i Moiwahine. Na aina keia a Ema i hookaawale ai ma kana palapala hooi-iina no ka pono o ke Alii Kunuiakea. Ua oleloia ma keia palapala, ina he mau keiki ponoi ka Kunuiakea e ola ana i kona wa e make ai, e ili no keia mau waiwai ia lakou, ina aole, e pili aku no ia me na Kahu waiwai no ka pono o ka halema'i.
Ua maopopo lea, aohe he keiki a ke alii i make aku nei. No keia mea, ua hoomaopopo koke ae o Mr. Cartwright, kekahi o na lala o ka papa o na kahu waiwai i keia mau waiwai. Eia iho no aina:
Ke Ahupuaa o Kealahewa, Kohala, Hawaii.
Ke Ahupuaa o Kamoamoa, Puna, Hawaii.
Ka Aina ma Halakaa, kokoke i ke kaena o Lahaina, Maui.
O keia mau aina, he aina hanai holoholona kekahi, mala kope, a aina kanu ko. O na aina ma Kohala, aia malalo o ka hoolimalima a na mahiko. Ka waiwai loaa o ka makahiki, aia ma kahi o ka $4,000.
He Palapala.
Aloha oe: - Ma ko'u hoomaopopo ana i keia au holomua ma na mea pili laula o ka hoohui ana i keia Teritori ma ko ka honua a puni ma na uwea moe Moana ua lilo kou mau kolamu ame kou kino holookoa i mea ohohia nui ia i keia wa, a ma kekahi ano, o ka lawelawe ana o kou Lunahooponopono, ma ka lawe ana i na manao ano nui, he nui ka waiwai, aole hoi e lilo i mea hoopiha opala.
D. K. KAMOHAI.
KE AU KAHIKO O HONOLULU
[PICTURE]
Alanui Hotele, ma ka aoao Ewa o Alan@ nu i ka makah@ 1877
@ J.@. Williams
Ua Kanapi ka Pu Aohe Kani.
Mai halawai o Nebo, he wahi makai Kepani o ke kaona nei, me kakahi pilikia ana i moeuhane mua ole ai ma ka po o ka Poalua o ka pule i hala iaia e hoao ana e loaa ke kulana o ka Makai kiu kaulana Linahomewila.
I ka loaa ana mai o akekahi lono ia Hope Makai Nui Kiliniwoki e pili ana i kekahi mau Iapana puhi okolehao ma Heeia, ua kauoha aku oia ia Nebo e hele e kui. Ua laweia aku oia maluna o ke kaa a hiki i ka Pali o Nuuanu, a mai ilaila aku, hele wawae a hiki i Heeia. I kona hiki ana aku i ka hale o ua poe puhi okolehao nei, ua kikeke aku oia ma ka puka, a i kona komo ana aku iloko, noi aku oia e moe oia malaila, a he makemake hoi oia e ai laiki. Ua oleloia mai oia e noho iki mawaho, a hiki i ka wa e makaukau ai kana laiki. I kona kiei ana aku maloko o ka hale, ike aku oia he eono ka nui o na Iapana. Ua nana pono mai la kekahi o lakou ia Nebo, a kamailio mai la e kali iki oia. I kona kiai hou ana aku, ike aku la oia e hoomaka mai ana na Iapana o loko e puku iwaho me na paku iaau, a ia wa oia i hoomaka ai e holo no knoa ola iho. Ua hoomaka mai la lakou e alualu, a ia wa no hoi o Nebo i wehe ae ai i kana pu panapana me ka manao ana e ki hoomakaukau. Ua kau aku oia i ka waha o ka pu i ka lewa, a i kona lawe ana mai i ke kiko, aohe kani o ka pu. He eono manawa o kana lawe ana i ke kiko, aohe no he kani. Ia manawa, huli koke oia o holo me ka mama piha i loaa iaia a hiki i Honolulu nei i ka hora 4 o ka wanaao.
No ka oihana makai keia pu panapana i haawiia ai ia Nebo. I ka nanaia ana o ua pu nei, ua ikeia iho ua apuapuia ke kiko i mea e kani ole ai ka pu. I hanaia keia hana i mea e hiki ole ai ia Nebo ke ki a make kekahi mea, a i mea hoi nona e li oleia ai no ka pepehi kanaka.
Make Maloko o ka Lumi.
Ma ka Poakahi nei i loaa mai ai kekahi lono mai Kapalakiko mai ma kauwea telegarapa e olelo ana ua make o C. E. Waite, he haole hana kamaa hao lio maanei mamua. Oia kekahi o na mea akamai i ka hana kamaa hao lio heihei o ke taona nei, a he malama lio hoi oia i ka wa e ku ana ka halelio Stock Yards. I ka pau ana o keia wahi i ke ahi, ua poho oia ame kona hoa o Hirby ka inoa.
I kekahi o keia mau mahina aku nei, ua lawe aku oia i kekahi lio i Lihue, i kahi o William Rice. Malaila oia kahi i noho ai no kekahi mau mahina a hoi hou mai i Honolulu nei e noho ai. Ia manawa i hoomaopopoia aku ai ua kukulu oia. No ka poho mai paha ke kumu. Ma ka la 17 o Maraki, ua haalele mai oia no Kapalakiko maluna o ka Ventura.
Ua manaoia e kona mau hoaloha, o kona kumu make, no ka nolopono ole paha o kana mau hana, a no ka pilikia paha i ke dala kekahi.
NUHOU O KO NA AINA E.
Mai ka Uwea Telegalapa Mai.
HOOKI KA POE UNIONA.
SEATTLE, Maraki 26. - No ka hoomaopopo ole ia o ka poe i komo iloko o ka Uniona, ua paa ka holo ana o na kaa alahao alanui no ka hooki ana o ka poe uniona.
SAN FRANCISCO, Maraki 26. - Aohe i ae mai na hui kaa alanui o onei e hoolohe i ke koi a ka uniona e hoopii i ka uku.
PAU I KE AHI.
AKRON, O., Maraki 26. - Ma ke pahu ana o ka aila gasoline, ua pau i ke ahi ka Hui Kaa Baikikala Amerika. $250,000 ke poho.
MAKEMAKE O RUSIA I KE DALA.
BRUSSELS, Maraki 26. - Ke hoao nei o Rusia e aie i hookahi haneri miliona dala maanei.
LILIUOKALANI.
SAN FRANCISCO, Maraki 26. - E kau aku ana o Liliuokalani no Hawaii maluna o ka Ventura ma ka la elua o Aperila.
DALA PAUAHI.
WASINETONA, Maraki 26. - Ua haalele mai o Agena McLennan no Honolulu i keia la. Nana ana e hooponopono i ka uku ana i ka $1,000,000 i hooholoia e ka Ahaolelo no ka uku ana i ke poho pauahi o 1900 ma Honolulu. Ma ka First National Bank o Honolulu ana e lawelawe ai oia i ka hana. Ua manaoia, e haalele ana oia ia Kapalakiko no Honolulu i ka pule mua o Aperila.
HE ANO PU HOU.
WASINETONA, Maraki 27. - Ke hana ia nei kekahi pu o eono iniha ke anawaena e kekahi mau aliikoa. Ua manaoia o keia ana kekahi o ke ano pu ikaika loa.
AEIA KE KOI.
KAPALAKIKO, Maraki 27. - Ua ae aku ka Hana Hao Uniona e hoopii i ka uku o ka poe hana i 10 pa-keneta, a e hooholoia aku ana paha i eiwa hora hana o ka la.
HOOPIIIA NO KA MARE LEHULEHU.
LOKO PAAKAI, Maraki 27. - Ke huli nei ka Aha Kiure Kiekie i ka oiaio o ka hoopii i waihoia mai no kekahi o na lunakanawai o ka Mokuaina i ka mare lehulehu.
HOOPII I KA AUHAU.
OTTAWA, Maraki 27. - Eia kekahi bila imua o ka Ahaolelo e hoopiiia ka Auhau o na Pake i ka $200.
LIIA.
PORTLAND, Ore., Maraki 27. - Ua li ia maanei i keia la o Belding, no ka hewa pepehi kanaka.
EHA KA EMEPESA.
BERLIN, Geremania, Maraki 27. - Ua haule ka Emepesa o Geremania mai ka lio @iho iaia e holoholo lio ana i keia kakahiaka. Ua haki kona lima ame kekahi mau eha e ae. Ua lawelawe kokeia ae na mea e pono ai oia.
KUIKAHI ME KUBA.
HAVANA, Maraki 28. - Ua apono ka Ahaolelo o Kuba i keia la i ke kuikahi i hoounaia mai ai e Amerika Huipuia. Ua lokahiia ae, aole e hookomoia kekahi mau hoololiloli, ae hooholo koke ana no ka ahaolelo e hoohana kokeia keia kuikahi.
DUWE I NA MOKU GEREMANIA.
NU IOKA, Maraki 28. - Ma kekahi kamailio ana e pili ana i na mokukaua, ua olelo ae o Duwe i kekahi mau olelo ano hoinoino i na Mokukaua Geremania. Ua loheia ae ua olelo nei a ua ulu ae ka inaina o na Geremania.
HELUNA WAIWAI.
NU IOKA, Maraki 28. - He $21,000,000 ka heluna waiwai o Collis P. Huntington, he kanaka oihana alahao no Kaleponi.
HAKAKA ME NA MAKAI.
CLEVELAND, O., Mar. 28. - Ua ulu ae kekahi hakaka mawaena o ka poe makai ame kekahi poe powa ma keia la. Make loa hookahi o na powa.
KIPI MA TUREKE.
SALONICA, Maraki 28. - Ma kekahi hakaka ana mawaena o ka poe kipi ame ka poe koa Tureke ma Macedonia, he umi-kumamawalu ka hui o na kipi i poino.
MAKE O MIGUEL.
Manila, P. I., Maraki. - Ua hoaponoia ka lohe ua make o Generala Miguel ma kekahi kaua i hooukaia mawaena o na kipi ame na Makai. O Miguel ke alakai o na kipi mahope o ka hopu pioia ana o Aguinalo.
KE KINO O MACDONALD.
LADANA, Maraki 29. - Ua hiki ae i Sekotia ke kino make o Generala Sir Hector Macdonald, ke aliikoa Pelekane i pepehi iaia iho ma Parisa, oiai e hoi mai ana e ku imua o ka aha hookolokolo o na koa no ke kumu hoopii o ke ku-e i na hana pono.
(E nana ma ka aoao 6.
Paano ke Puhi Rama.
LOAA AKU LAUA ME NA MEA HANA A LAWEIA I KA HALEWAI.
Iloko o ka hihipea o ka latana, keia laau kuku, a iloko no hoi o na hihipea o ka nahele i loaa aku ai kekahi mau Hawaii, he kane a he wahine, ma kekahi wahi mawaena o ke awawa o Manoa ame Tantalus. Ua loaa aku keia mau mea haihai kanawai mamuli o ka hanu hookolo ana o ka makaikiu Iapana Nebo, ana hoi i hana ai i ka Poalima i hala. O Nebo ka inoa o keia Iapana a ua hoolimlimaia oia e ka oihana makai no ka hakilo ana i na hana a na kanaka no lakou na kulana haihai a kue i na kanawai o ka aina.
Ma kekahi mau la koke iho nei, ua hoohuoi ka oihana makai i ka loaa o ka waiona okolehao ano hou iloko o ke kulanakauhale, ke kumu hoi i loaa ai keia manao i ka oihana makai he rama ua hanaia aole i kahi mamao loa aka eia iho no iloko o kekahi wahi o ke kulanakauhale, ke kumu o omakamaka loa ai ka wai. Ma keia hoohuoi ana ua hoohana koke ia aku la o Nebo maluna o keia kumuhana a i kona hana i'o ana ua loaa i'o aku no, ke kumu i paa ai na lawehala.
I ke ahiahi Poalima i hoomaka ai ka makaikiu e hana i kana hana ma ka pii ana i kahi o oleloia ae nei a i kela po holookoa, ua kolo hoomanawanui aku oia iloko o na latana a hiki aku oia i kahi e nele ole ai ka loaa o ka manao i kanaka ke hele ilaila aole ia he wahi e ae ai kekahi mea e noho malaila, a o na moo pili pali, o lakou ka poe e ikeia ai ma ia ano wahi. Aka i ka hiki ana o ka makai ilaila ua loaa io aku la no he wahi puhi okelehao a e kuku ana no hoi na mea hana. A i kona ike ana i keia mau mea ame kona hoomaopopo iho aole oia e lanakila i kona hookahi ana nolaila ua hoi mai oia i ke keena makai a hoike aku i keia nu hou maikai.
Me ka eleu no hoi ua hoomaka koke iho la no ka Hope Makai Kiekie e hooko i ka hana, a oia ame kekahi o kona mau hoa o ka oihana hookahi ame ua makaikiu Iapana nei ua hoomaka aku la lakou e pii no kahi o ke puhi rama.
Malalo o ke alakai a a makaikiu Iapana ua kau aku la na maka o ka hiki aku i kahi i noho ai ka hana haihai kanawai. Aole keia he hana hoomeamea wale, no ka mea, i ka manawa o lakou i komo ai iloko o ka ululatana ua loaa mai ko lakou ili i na palapu a nahaehae no hoi a lole mamuli o ke kuku a ka latana aka ua hoomanawanui lakou a o ka hua ua hiki io aku la lakou i kahi o ka hana a i ka loaa ana aku e hana mai ana he elua mau mea i aahu me ka lole kane. A i ka loaa ana aku akahi no maopopo he kane a he wahine laua. Ua loaa aku laua e hana ana. Ua komo ka wahine i ka lole kane i mea e pakele ai oia mai na kuku a ka mikinolia a maalahi hoi ka hele ana iloko o ka mikinolia.
Ua manoanoa maoli na hana i hanaia e keia mau mea puhi okolehao, a o laua ame na mea hana a laua ame ka rama a laua ua pulumi pau ia mai la a noho ana iloko o Kuapapanui.
Pepehi Kanaka ma ka Halewai
NO KA ONA MAI KE KUMU.
LAWE I KONA OLA IHO.
Maloko o ka halewai mawaena o ka hora 4 ame ka hora 5 o ka kakahiaka Lapule nei i hanaia ai kekahi hana ki pu ku i ka manaonao. Ua ki aku o Kaapuni ia Nahale-a i ka pu, a i ka ike ana o ka mea mua ua poino kana mea i ki ai ua ki no oia iaia iho a make loa.
He mau kanaka keia i hoopaaia ma Kawa no ka hewa pepehi kanaka, a no ko laua malama pono i na rula o ka halepaahao, ua laweia mai la i mau mea lawelawe no ka halewai. Ma ia kulana hana, ua ike laua i na wahi apau o ka hale.
Ua olelo ia ae, ua ulu he kumu ku-e mawaena o keia mau kanaka no ke aloha i kekahi wahine kepani. He nui na manawa o laua i hoopaapaa ai no keia mea, a ma ka olelo hoi a kekahi poe paahao e ae, ua hoopau laua mahope mai a lilo laua i mau hoaloha.
Ma ke kakahiaka Poaono nei ia Kaapuni e pulumi ana i ke keena o ka Makai Nui, ua kauohaia aku oia e kekahi o na kakauolelo e hoihoi i kekahi Kini Okolehao iloko o ka lumi waiho pu e pili kokoke ana i ke keena o ka Makai Nui. I kona hele ana aku e hana i ke kakahiaka Lapule nei, ua lawe pu aku oia i omole a hoopiha iho la me ka okolehao. Hoi hou aku oia i lalo a kahea aku la ia Nahele-a e inu pu laua, a e hoopau loa hoi ko laua noho ku-e ana. I ka pau ana o ka laua inu ana, ua hoi aku laua e hana.
I keia manawa no nae, ua hoomaka mai la o Nahale-a e hoolapa, a i ka ike ana o Jim Kupihea, ka wiliki, i ke ano ona o Nahale-a ua hoopaa kokeia oia iloko a ka lumi paahao helu 13. Ua hoomaka ae oia e kupaka, a walaau @ no hoi, aole no @ oia aku o kaua@.
Ia Kupihea a ku @ ana me ke kak@olelo J. M. Matt@ ame Henry Van @ aku la lakou i ka holo ana a Kaapani mai loko mai o na koena mai me kona lima e paa ana i kekahi me maloko o kona palule. I kona hiki ana mawaho o ka lumi i hoopaaia ai o Nahale-a, ua hoomaka aku oia e wehe i ka puka. Ua hele koke aku o Kupihea e hopu ia Kaapuni a mamua no nae o kona hiki ana aku loke aku la lakou ia ka leo o Nahale-a e olelo ana e ki aku i ka pu.
Ia manawa no i kani aku ai ka pu. I ka huli ana mai o Kaapuni, e hele aku ana o Kupihea, ua kau koke ae la oia i ka pu ma kona umauma a ki ae la iaia iho. I ka paa ana aku ia Kupihea, ua lele loa ae la kona hanu. O Nahale-a hoi. I kona loaa ana aku, e ola ana no a ua lawe koke ia i ka haukapila.
He nui na hana limakoko a keia mau kanaka i hana ai. Ka lua keia o ko Kaapuni paa ana no ka hewa pepehi kanaka. I ka makahiki 1874, ua hoopaiia oia e make ma ka amana ma Hilo, Hawaii, no ka pepehi ana i kekahi elemakule ame kana wahine a make loka, no kekahi mau dala uuku. Hookahi makahiki mahope mai, hoololiia kona hoopai e hoopaaia a pau ke ola, a i ka makahiki 1886, hoololiia i 20 makahiki hoopaahao. Kalaia i ka makahiki 1894 i ka wa o ke Aupuni Kuikawa. I kona hemo ana, ua hoonohoia oia i luna no ka pa aupuni, a iaia hoi ma ia wahi, ki oia i kekahi Pukiki i ka pu no ka hoao ana e lawe i ka pipi waiu i hoopaaia maloko o ka pa. No ia hewa, ua hoopaaia oia no iwakalua makahiki no ka lawe ola ma ke degree elua.
No Hilo ma@ ahale-a, a he pepehi kanaka ma ke degree ekahi kona hewa. I ka makahiki 1900 kona hoahewaia ana, no ka pepehi ana a make kekahi kepani no ka haawi ole ana mai iaia i ke ahi.
Pee Iloko o ka Pahukupapau
I kekahi poe Pake ame kekahi mau Kanaka Hawaii e piliwaiwai ana maloko o kekahi lumi ma ke Alanui Muliwai ma ka po Poakahi nei, ua hiki aku la malaila na makai kiu McDuffie, Renear ame Ah On e hopuhopu ai ia lakou.
O ka lumi a keia poe e noho ana, e pili kokoke ana no ia me kekahi lumi kuai pela moe, pahu kupapau, a pela wale aku. I ka wa a na makai i komo ai iloko o ka lumi ma ka puka mai mahope, ua hoomaka iho la ua poe piliwaiwai nei e puhee, a no ka nui hoi o ko lakou hookeke, ua hemo aku la ka pale mawaena o ka lumi piliwaiwai ame ka lumi waiho pahu kupapau. Ua holo aku kekahi poe Pake iloko o keia lumi a pee malalo o na pela a hookahi hoi ua manao oia o loko o ka pahu-kupapau kahi ona e pakele ai mai na makai mai. I kona hahaia ana aku e na makai, aole oia he kanaka make, ua hukila mai ola mailoko mai o ka pahu-kupapau a haawiia i pahu oi ae o ka nui ma ka hal@wai.
He uni-kumamalima ka nui o na Pake i paa, elua kanaka Hawaii ame ka ona o ka banako, he Pake no.