Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 12, 20 Malaki 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He-Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Auloko wawahi Maua Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He-Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Auloko wawahi Maua Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXVI. LILO I PIO. Ia makou e iho ana ilalo o ke awawa, aia na koa iloko o ka pihoihōi nui, a he lehulehu na manawa i loheia aku ai na kamailio hoomakeaka ana e holo ana mai kekahi puali a i kekahi puali? la'u e hoolohe ana i keia mau mea, ua hapaiia ae ko'u piiuwai iiuna a hookomo ia mai la na manao hauoli me ka maka'u ole i ka make e waiho mai ana ma ko mākou alahele. Ua paa koke ae ko makou uwapo; aole hoi i loaa mai na ku-e ana mai na enemi mai, - koe waie no na wahi poka iki kakaikahi a lakou i ki wale ae ai no i ka makani. I ka wa i paa iho ai k a papahele hope o ka uwapo, oia no ka manawa. i haluku aku ai na kapuai wawae lio o na koa kaulio, a hahai aku hoi makou mahope o lakou. I ke kapoo ana aku o ka la, ua hoea aku la makou iloko o ka Waonaheie Kahiko o Tavena, a ma ka huina o Hale Hookolokolo Alanui ame ke alanyi kau aoao. Ua hiki aku o Sevika me kona mau koa kaulio ma kekahi aoao mai 0 ke kahawai, a paa ae la i kahi papau o ke kahawai; a ua lohe mai ,-hoi wau mai kekahi mai o na kokua aliikoa, ua hiki aku o Hanakoka i koha wahi i hoounaia ai no L.ūnakanawai- j vila. Ua holopono ka hele ana o na puaiikoa, a i 4ceia. wa aia he ekolu mau ; mahēle ikaika no lakou ka heluna o na | koa i hiki aku i ka hookahi haneri tausani koa, ua oi hoi mamua o hookahi ■ haneri mau pukuniahi, a he umi-kuma- , malima tausani koa kaulio. Ua ku iho; ma kekahi aoao mai o ke kahawai na ' mahele kokua, a aia me lakou na kaa ukana he eha tausani, e kaii no ka mea e hoea mai ana ke hui ae na aoao a i. elua. , ! "Well. e! 1 Wilimona, eia hou no kakou ke nee aku nei e kaua. Ke noonoo nei wau owai la ° kaua ke ola ana a ike 1 ka hopena o keia kaua?" a Me- . kia Hadina i pane mai āi ia'U, la maua e ai ana i ko maua paina ahiahi. ! "He ninau kena i hiki ble ia'u ke hai ■ aku i ka haina; na ka manawa wale no e hoike mai." ■ . : "Ke ike nei wau aole na ulia laki me ko kakou mahele e na wa | i hala," w-ahi a Kapena Buka i pane mai ai me kela ano mau no ona. j "Aoie paha pela," wahi a ka "mekia i pane aku ai: "ua kaa mai. na uiia laki ma ko kakoif aoao. O Felcigerela ame | kahi uu Wipila wale no na mea i make • iwaena o ka aliikoa o ko kakou mahele, j a he kakaikahi wale no na koa i make . ma Getebake, ma ka hoohalikelike ana j me ko na pualikoa e ae." "Well, o ko kakou manawa keia. He ! hoihoi «ole wau i ke kaua iloko o ka ululaau, no ka mea aole i maopopo ia ' oe ka mea e paio mai ana m'e.oe," wahi i hou no a Kapena Buka. K. hoi paha oe e ke kapena, he mea waiwai ole ka 'hoohalahala ana,' wahi 1 a'u i' pane aku ai me ka hoonaukiuki i i ko Buka hoohalahala mau. i 1 "Ua maopopo ia'u ka'u mea e olelo ! nei,' wahi hou a Buka me ke kuoo: "o ( ka rnea ia nana e hoohoihoi j mai ia'u." ; "He kupaianaha maoli no kena ano | mea hoohoihoi," wahi a ka mekia i pa- , ne aku ai. "Ina aole wau i ike ia oe; j e Buka, he aliikoa wiwoole, ina ua ko- J mo mai ka manao iioko o'u, ua ma- 1 ka'u oe i keia mahawa." "Oia no hoi ka'u mea e noonoo nei," | wahi a'u i pane aku ai. "He oi aku ko Buka hoohaia'hala mau a aia wale j no a nee aku e hakoko alaiia pau kona [ hoohalahala ana, a .ia manawa nO hoi • i noho iho ai oia me ka noonoo pono a kuoo maoli no.' "Weli, e o'u mau'hoa, mai nana oukou ia'u. Ua ike no wau he kanawa wau i hanauia mai me keia kuiana,. a t he mea maikai na ouko.u e ike mao--1 popo i keia manawa," wahi a ke ka- " pena me kona haawi ana mai i kona lima no ke aloha ana ia makou na alii-.. koa. "Ke noi ae nei wau i na lani e "hoo- | pomaikai mai ia oe," wahi a ka me- j kia; "akahi no wau a ike aku la eia j kou noonoo maikai me oe a ma kahi j hoi e puka ai "kau' mau olelo." "Ke manao nei wau e hoohenehene J mai ana olua ia'u, aka ke ike nei wau I aole orua e hoohenehene hou mai ana ia'u," wahi 'hou a ke kapena. "He mea ano ole»kau i olelo mai la," wahi a Mekia Hadina i pane aku ai. "Aole' hoi oe i loaa iki i kekahi ulia j pakalaki mai kou Ava i komo ai iloko o i ka pualkoa." "A oip, na kumu nana e hooia mai e j ioaa i'o mai ana ia haawina ia'u i keia manawa. Aole, aole loa wau e palekana ana i keia manawa." "E Buka, he oi aku hoi kou hala i kei\\po aole hoi i like aku me ko na inanaws, i hala aku nei. Heaha keia mea au e noonoo nni nei?" "E pono ia'u ke hai aku ia olua," wahi a ke kapena i' pane mai ai me kona leo malie; "e ike olua aole wau 1 iloko o ko'u ano i keia manawa. lIOK.O o Ko'u mau ia opio e like me oe e Palanike, u?l make wau i ke aloha i kekahi o na opuu rose nani o kuu Nu loka aloha. Ia mau la aia na noonoo j 0 ka uilani iloko o ko'u puuwai me ka hauoli no ka panai ia ana mai o ko'u aloha e ua pua la a'u i ilni ai me ko'u naau apau e hiki mai ana ka manawa e kui iho ai wau iaia i lei hoohie no'u. Ua makaukau ko maua mau ppno male, owau ame kuu Nele aloha, a aia na manaolana iloko pakahi o maua no na la hauoli e hoea mai ana. Iloko o ka manaolana e liooko ia ana ia mau manao o maua, ua loohia iho la oia i ka ma'i, a iioko o ka poho o ko'u mau lima a iaia e kau mai ana i kona mau maka iluna. o'U, ua kuu mai la oia 1 kona hanu hope loa a hele palanehe aku ia oia ma kela aoao mau o keia ola ana. I ka wa e hookuuia ana kona kino wailua iloko o ka lua kupapau, ua ike iho la wau ua hooioliia ae ko'u ano. Ua ala mai' la hoi keia kaua, a ua ae koke wau e hoolilo aku i kuu oia iloko o ka oihana kaua. I kekahi manawa, ua komo mai la na noonoo

ana iloko o'u ua hikl mai kuu Nele aloha imua o'u me kona pane ana mai ia'u e hahai aku iaia. I ka po nei ia kakou e oioe ana, ua ike aku la wau i kuu 2v T eie aloha i ka hele ana mai a olelo mai ia'u ua aneane e hiki mai i ka hopena. laia i hoopuka ai i keia mau olelo, ua ike aku la wau i ka waiho mai o kekahi kula palahalaha mamua o u a iloko o ka wa pokole aia vvau ke holo la ma ua kula la me ka ana aku. I ka hiki ana aku i ka palena o ko kula ua ike aku ia wau i kekahi papu lepo mamūa o'u. Ia manawa no ua puoho koke mai la ka uahi rr.ai ka papu iepo inai a ike iho ia uau ua loaa mai la wau i kekahi poka. Ite iho la wau i 'ka eha nui iloko o ko'u kina a ia manawa i puohe a'e ai wau mai ko'u hiamoe ana a ike iho la "wau he moeuhane ka. Ma ko'u noonoo ana iho, ua loaa mai la ia'u ka manao he hoolalelale keia ia'u e nana pono i k£b'u mea e hana aku ana." "Auwe! ua hoomaka'uka'uia oe e ka moeuhane," wahi a Mekia Hadina i pane aku ai. "Aole," wahi a ke kapena. Aole ia Ua komo mai !a iloko o'u ame Ha-' ! dina na noonoo ano e no ka Buka mau olelo, nolaila, ua owili iho la maua i ko m.aua nmu kino me na kihei pelekunu i o maua a haalele aku ia ia Buka e } noho iloko o f kona maii noonoo no na mea e hcfea mai ana a hiamoe iho ia maua. I I kekahi la ae. ua hoomaka hou aku ! la makou i ka hele ana, a i ka hala ana a'e he hapalua mile ma'ko makou alahele, ua halawai aku la makou me Generalā Miki ame Generala Kalani e kali ana la niakou ma kekalii wahi kiekie o ke" alahele. Maliope aku o lk.ua e ku mai ana na koleua aliikoa me ka makalkai ana mai i ko makou hele ana aku. E ku ana o Generala Miki iluna me kona mau maka e nana mai ana me ka hiaai nui i ko makou hele ana, a e no'ho ana hoi o Kalani ilalo iluna o kekahi apahu laaii, a ma ka nana ana i kona ano me he mea la ua oi aku kona noonoo ana i kona kamaa ame kana huipa mamua o inakou. ,E paa ana kekahi kika i ho-a ole ia | iloko o kona waha, a e nau ana kona j mau niho me he. mea la e ai ana oia i kona paina kakahialea. I ka wa i ! hiki mai ai o ko mdkou regimana ma ' kahi e noho ana ua mau alakai nui la : o rhakou. ua ike pono aku la wau i ke ' ano o ua lukanela-generaia la o makou. Aia iloko o kona mau maka na hoailona ē hoike mai ana aia na manao 0 ka hilinai ia makou ke papahi la i | kona waihona noonoo, a aia pu no hoi ' na manaolana iloko o makou no ka lanakila ma ke kahua kaua, oiai ua ike aku la na koa apau, iloko o Kalani aple i he hoi hope a"na. iloko o ka wa pokole, ua hala ae la makou a hoomau ! aku la i ka hele ana. "O Kalani anei kela?" wahi a Deni--1 sa i ninau mai ai ia'u ia makou i maI mao' aku ai mai kahi e noho ana ua ' mau alakai. nui la o makou. i "Ae. Heaha kou manao nona?" wahi : a'u i ninau aku ai. j "He kanaka nanaina ho.opono oia a ua piha hoi i ka.uwila," wahi a Denisa 1 pane mai ai. i "Ua. makemake anei oe i kona mau | helehelena e Denisa?" I "No ke aha hoi ka mea e makemake ! o'lē ai? Ke hooholo oia i kana mea e hana ai e hooleo ana no oia," wahi hou a Denisa me kona mau maka hauoli. I keia manawa i hoomaka ae ai na | ! pualikoa e haalele i ke alanui a komo ■ aku Ja iloko o -ka ulul'aau; a i ka wa i i hlki mai ai i ko makou manawa, ua i ike'aku la wau i ko makou alakai, Ge'nerāla Warena, e ku ana iluna o* kekahi ! wahi ahU'a mamua aku o makou, a ma j ke ano'o kona kuiana e ku ana me I he rnea la e nana ana i ka hOailona ' o kahi a na enemi e noho ana. Mahope mai ona, e noho ana ka mea ka- ! kau nupepa, Kale Ōsevone, ka mea hoi ! a makou i lohe ole ai nona mai la ' Karlsimaka i hala aku. I leona ike an'a ; mai ia'u, ua haaieie aku la oia i kona ! wahi e noho awa a hele mai la io'u ia. j "Haio, Wilimona, hou no oukou . la. Ma ka nana aku 'o keia ana ka, I paio hahana e Ike ia ana ilkoleo o keia j kaua loihi i paio ia ai," wahi a Qsei bone i pane mai ai. "Oia ana ke ano," wahi a'u i pane • aku ai. Ihea hoi oe i nalowale iho nei?" "Aole hē hiki ia oe ke koho mai." "Pela i'o paha. He mea huna anei ia?' " "Aole i keia manawa. TJa 'hele aku wau no Nasau, Nu Povidana." "No ke aha e oluolu niai hoi e hai mai?" wahi a'u i pane aku ai me kē ano pohihihi. "O, ua loaa i ko makou halui na manao e pili ana i ke panikuia o na awa kumoku, a ua manaoia lie mea waiwai ia no ka makou hana; a no ko'u 'hiki ana i Nu loka ia. manawa-, ua hoounaia ; aku wau ma ka mokuahi " rri.ua loa i haaleie ihe i ke awa. Aka, aole he 1 waiwai oia huakai a'u. Ua iilo ke paj niku ana i mea ole; nolaila, mahope o ka hoohala. ana h'e.mau pule ma na kuaa-u, ua haalele aku wau huii hoi mai a loaa iho ia oukou ia'u." "Eia anei na enemi maanei ma ka. •heluna r*ui, e Osebone?'.' i ninau aku ai o Mekia Hadina. "Oia ka Warena e nana nei i keia manawa. I keia wa aole he mau hoailona e hoike mai ana eia makou maanei, aka, naē aole paha lakou i mamao 'loa aku mai keia wahi aku." i "No ke aha hol?" i "Well, aole e ae mai ana o Li e hookuu laelae aku ia kakou ma o aleu o keia ululaau a oukou hoi i kapa ai ka j Waonahele me ka paio ole mai, no ka mea irt a oia e hana aria pela, alaiia, e | onou ia ana oia ihdpe ma kahi *na- : laeiae." "Ke kamailio mai nei oe meMi'e mea la uā maopopo mua ia oe na mea apau," wahi a'u i pane aku ai pie ka akaaka ana iho. "Ua pono maoli oe e lilo i lukanela-kenerala." "Ke manao mai nei paha oe he kupaianaha ka'u mau mea e olelo nēi, aka % o maleou o ka poe kakau nupepa he pono no makou e hoonaauao iho ia maieou me na haawina o ka oihana koa, e like me na kenerala, a ke hana ole makou pela, ua hiki ole ia makou ke hoikeike aku i ke kulana o ke kaua, ana me ka pololei." "Pehea la kou manao ina haawina e loaa mai ana?' 'wahi a Buka i ninau aku ai. "He mea! paakiki ke koho ana aku. Hookahi nae mea a kakou e 'hoomaopopo iho ai; aole kakou e hoi hou ana ihope no Kapilana. Ua hele mai o Kalani a maanei oia e noho ai." "Ke hauoli nei wau no keia," wahi hou a Buka. "Ma ka nana ana me he mea la he eiua ia hookahi ko kakou kulana i - keia man'awa, o ka hapanui aia ma ko kakou aoao, a ina aole he

hiki ia kakou ke paa iho i ko kakou kahua, alaila he mea pono e hoi kakou i kauhale e hiamoe ai." "Aole keia he ninau no ka paa, ana i ke kahua, e ke kapena; e paio aku ana o Kalani ia Li ma kona mau aoao apan ina e hiki ana. O ko Kalani manao paa oia no ka paio aoao ana aku ia Li ame kona mau pualikoa," wahi ā Osebone i pane mai ai me ka leo hoohuhu. "Oia no ka Huka i hoao ai, a ua holopono no ka manawa," wahi a ke kai pane aku ai me ka aka hoohenehene ana aku. "Eia nae ua loaa mai ia makou ka mana paikau ikaika loa i ikeia iloko o keia hooili kaua ana." "Mai hoohalike oe ia Kalani me Huka," wahi a Osebone me ka leo mahanahana. "Eia i.a Kalani ka mana nui; ua hoopauia'na hana alalai a ko Wakinetona poe." "Huli akau, nee imua, nee," wahi a ko makou konela; a ia manawa i hooko aku ai makou i ke kauoha a ke holo la makou iloko o ka hihipea laau, a haalele iho la hoi i ko makou hoaloha ma kahi a makou i hui ai me ia. Ua kaa ae ia makou ka aoao hema o ka lāina kaua; a ia makou e moe ana ilalo, ua hiki no ia'u ke ike aku aia kekahi mau pualikoa ke nee la no ko lakou mau wahi iho., Ia manawa- no 'hoi i loaa hou mai ai ke kauoha ia makou e nee aku no ka paio ana, ua haawiia ae hoi ia Lukanela Poka ke i alakai ana i ko makoū mahele.' Ia ma- | koii e nee nei, aole he wahi mea a ike ia aku o na enemi, a o ka mea i maopopo ole i ke kulaiia o ka oiha;na koa me he mea-l'a e noonoo ana oia he mea waiwai ole keia. Ua laweia mai ka iohe ia makou ua o Konela Loila e ike i kona mau aliikoa, a oia ka. makou e hooko aku ai. "E na keonimana," wahi a ke konela i pa.ne mai ai ia makou i puuluulu ae ai ma kona mau aoao, "e nee koke aku ana kakou imua a paiō aku me na. enemi. LTa lohe mai nei wau mai ia Generala Pilitia mai, ua manaoia eia o Li mamua aku nei o kakou me kona heluna nui a ikaika hoi nolaila, he mea pono ia kakou ke makaukku e lawe ae i ke koikōi o keia 'hakoko ana. He uwila no anei na manao o na koa? "Sua," wahi a Lunakela-Konela Pukela i pane aku.ai; "o ko'u heie ana mai lā no ia, a ia'u e hele ana ua ike aku • wau i ka" nanaina uwila o -na koa." "Nani kela. Well, e na keonimana, e hoi aku ho ko oukou mau wahi pakahi iho." laia i hoopuka mai ai i keia mau olelo, Ua haawi mai la oia i kona lima, a oia ka makou i apo aku ai me ke aloha. He lululima ■ keia o ke aloha hope loa. Mawaen'a o na aliilpa he umi-kumamaiwa i. akoakoa ae, he ehiku o lakou e moe pu'anuanu aku ana. "E malama pono ia oe, e Wilimona," wahi a Mekia Hadina 1 i pane niai ai me ka nee ana aku no kona wahi. "E hoao no wau e hana pela," wahi a'u i pane aku ai me ka hauoli. Imua a inu i lea wai awaawa i hooho mai ai ko makou konela." Ua hooka koke ia aku ke kauoha, a aia makou ke nee la Imua me ka hiehie; no 'hookahi haneii i-a kela hele ana o makou ua loaa mai la ke leauoha no ke ku ana iho. I keia wa aole he mea a ike ia aleu o na enemi, a he ole hoi ka onioni nrai o na koa kiai e leu ana mamua makou. f?o ia mea ua | noho iho la. na koa*"iluna o ka mauu me ke kali ana,no ke leauoha. Ua ike aku la wau ia, Mekia Hadina e noho at>a iluna o kekahi puha laau a nee aku la wau e hui me ia. "Well, e Wilimona," wahi ana i pane mai ai ia'u i ko'u wa i noho iho ai ilalo, "o ka oiaio keia o ka hana. Ua a'e mai kakou ma keia aoao o ke kahawai a hoomaka koke no e nee aku no ke kaua ana, he hiki wawe niaali no •keia.' ' "Ae, he oiaio kau, a ke makemake nei wau i keia, he > mea no nae i kamaaina ole na kakou. Ua. hele wau a .uluhua i leo kakou hele mau.i o a ianei, a he eha mau no hoi ko'u wawae. "Owau kekahi e makemake nei i keia, oiai no nae ua like ko'u manao me ko Buka ho kif paio ana iloko o'ka ululaau; aole he waiwai o ko kakou mau pualikoa kaulio iloko o ka ululaau." "IJa ike no wau ia mea, aka nae, he wahi mahele wale no ia. Heaha ka me?i. hiki ke hana ia me na wahi pu kakaikahi? Mai pono loa ina i loa'a ia kakou he hapa- kakīni mahele pukaa. Q ka mea hiki wa.le no ia kakou ke lian'a aku oia no ka hoohana ana aku i na poka iki i keia la." "Aia ihea o KOnela Loila?" wahi a lakini i ninau mai ai iaia'i 'holo mai ai maluna ma kahi o kona lio ma kahi a maua e noho ana. j "Eia," wahi a ke konela i pane 'aku ai me ke ku ana ae iluna i kona lohe ana i kona inoa. "Heaha keia e lakina?" E nee aku oe a hiki i ka palena o ke kula, a Ia oe i .hiki ai ilaila, e hoonoho iho i kou mau koa me ke kau ana aku i ka lakou mau pu imua, a kahi iho o ka loaa mai o ke kai|ohji rha ka o-le," wahi a lakina i pane mai ai. " "Ua pono, e lakina; ke maopopo la ia'u. Hoolohē pono, bataliona!" I ka puka ana mai o ke kauoha no ka nee ana aku imua, oia no ka wa i holo like aku ai na mea apau imua. Aole i liuliu iho keia holo ana o makou, ua hoomaka mai la e paapaaina na leo o na pu raifela a na koa kiai, ike iho la makou ua hoomaka ke kaua i keia ma-, nawa. Uoko o ka wa pokole ua hiki aku la makou i kahi o na koa kiai a oili aku la makou mamua o lakou. I keia manawa i helelei iho ai na poka iki maluna iho ona lau laau, aia w r a no hoi ua ku mai kekahi poe o makou i n'a poka iki. Ua nee aku wau no kekahi mau kapuai, a ia wa i ike aku ai wīuū ia- Hai, kekahi o ko'u mau koa, e ku malie ana, a ke nee nei hoi ka regirnana imua. Me ko'U piha hoonaukiuki, no ka manao ana eia o Hai ke manao nei e hoi hope, ua holo aku la wau i o na la me ka'u pahikaua, aka ua nui loa ka hihia o ko'u alahele i na kowaāi e hiki ana," ame ka hana Jiui wau i hele aku ai a hiki i ko'u hiki ana ma kahi ana e ku ana. "Eia nei, e hele aku hoi paha imu'a aole hoi o ke ku iho maanei," wahi a'u , i kuhea aku ai. ia'u i hopu aku ai iaia me ka lima nui, ua kulaha ae la oia, a iloko o ka ( wa pokole, ua haule pahu aku la oia l i ka honua, he kino kupapau. ~ I • , ' - (Aole i pau.) «