Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 7, 13 February 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloke wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloke wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhila e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXIII MA KE ALAHELE. "He keu aku no na'e o ka maikai. Ma k& nana aku i kou puaii aoie e hiki ia oe ke hoole mai aoie kena he pualikoa hele wawae." "E hoomanao iho oe he hana pa&kiki kela na ko'u puaiikoa heie waw&e e hana ai. Aole e hlki ta makou ke alualu aku ia lakou nei ke hoao iakou nei e holo mahukA." "No keaha hoi? Heaha ka hoi ka hana kena mau pu a oukou? Ina e hoao kekahi o lakou e hoio mahuka e ki aku no hol i ka oukou mau pu. He wahi hana mama loa keia na k& poka iki. wale no ia e hana mai. Ike iho la wau aole o m&kou pono, nolaila ua haawi aku la wau i ke kauoha i ko'u nnau koa e hoopiha sho i ka lakou mau pu me na poka iki a i fea makaukau ana, ua Xakau iho '.a wau i ka palapala hoola no ka ioaa ana mai ia'u o na pio, & mahope iho aia ua pualikoa kaulio la ke holo l& me ka haaheo nui. "Loaa ka hoi ka kaua hana, e Mlki," wahi a'u me ka nana ana aku i ka makou mau pio. "He hana l&puwale keia, eia nae e hana k&ua i ka mea e hiki ana ia kaua. ' "No'u iho no nae hoi he makemake wau i keia e Wilimona," wahi a ka lukanela. "He hana maikai loa keia i loaa Iho nei ia kakou. Oia ka mea e loaa ai ka mea nana e ume aku I na manao o na hoa o kaua a hoopau a'e i ka lak<?u mau hana koiohe," «ahi a Denisa i pane mai ai. "Ke manaolana nei au peia," wahl a'u. "E ka lutanela, e heje oe mamua o ko kakou puali, a owau hoi mahope. Denlsa Malona. e hele pu oe me a'u. O na kakiana e ae e pono ia laikou ke hele mamao aku ma na aoao." I ka hooko ia ana o keia mau kauoha, ua haawi aku la wau i ke kauoha no ka nee ana. la'u i kau a'e ai iluna 0 ko'u Ho ua ike iho la wau -ua loaa mai he noholio ia Denisa mai kekahi mai o na koa nolaila, ua ponopono loa iho la wau i keia manawa. Ua olelo mai ke kapena o ka pualikoa kau]io ia'u e hele aku ma ke alahele no Hapa Fere, he kōwa hoi o umikumamalua miie; nolaiia ua hele aku la wau ma ia alanui. Ua oluolu loa na pio, nolaila aole lakou i hoouluhua mai ia makou. Ua oleio mai kekahi o lakou ia makou ua hookikina loa na koa kau lio ia lakou ma ke alahele, nolaila. ua loaa mai ka pono ia lakou ma »ke ano o ka makou j hele ana. Ua hai aku wau ia lakou o. ka mea e hooiohe pono ana i na kauoha ] e hana ia aku no me ka maikai, aokaj mea e hoao ana e holo mahuka e kiia no ia i ka pu. Oiai ua mua no 1 na Konofedereta e loa aku ana ia lakou ia ano kauoha, ua hele aku lakou me ka maikai, Ua nee aiku makou e like me ka nee awiwi £tna i hikl i ka pualikoa hele «wawae; no ka mea ua ake nui wau e hiki aku makou i Hapa Fere ia ahiahi a o ka pau no hoi ia o ka'u hana. Elua hora mahope mai ua hoea aku la, makou i ka paiena o na puu e hoopuni ana i ke Awawa o ka Nani, a ia awakea aia makou iwaena o ke kula. Ua hooholo iho la w r au e hoomaha maI kou, nolaila ua lawe aku la wau i ko'u mau koa ame na pio a makou iloko o kekalii uiulaau e ku ana ma ka aoao hema a kahi hoi e kahe malie ana ke-! kahl muliwai uuku. Ua houluuluia a'e na Konofedereta iwaena a o ko'u mau koa hoi ua ku poai puni ae ia iakou. | ;Oiai no na'e ua hunaia iho keia wahi 0 makou e noho nei e na laau, ua hoohoio iho no wau e hoouna aku i mau koa kiai olal eia makou ke hele ma- | mao loa nei mai ko makou mau puaiikoa mai & he maopopo ole ia makou na ulia e hoea mai ana. Ua waiho &ku wau ia Denisa ka maiama ana o keia mau koa kiai me ke a'o ana aku iaia e huna Iho ia lakou mai ka ike ia ana mai e kekahi mea. Ua kauoha aku wau i ko'u mau koa aole e hoa ia kekahi ahi no ko'u maka'u o ike 1& mai ko makou wahi e noho ana, a ola ka mea nana i hookaumaha aku i ko'u mau koa ame k& m&kou mau pio; o keia no na'e ka mea maikai ioa a i hoaponoia mai hoi e ko'u mau hoa mahope mai. Me ka'u pu panapana ma ko'u aoao ua noho lho la wau iluna o ka mauu a paina wahi paiena paakiki me ka noonoo ana no na mea i hoea mai ia*u e noho nei iloko o ka oihana koa a manao Uio la wau o keia paha ka hope loa o na mea e loaa mai ana ia'u. Ia wa koke no ua lioea mal la o Denls& ma ko'u wahi e noho ana. "E&, eia k&kou iloko o ke kulana kupilikii, Sua eia ae kek&hi pualikoa kaulio nui o n& Konofederet& ke holo mai nei. Bai gore, e kuapo kaa ana kakou iloko o ka w& pokoie; no ka mea e hopu pio ia ana kakou a l&we ia aku no Hikimana." "Mai kamaillo mai hoi paha oe." wahi a'u me ka pihoihoi no ka Denisa hoike. ' Ua ike pono aku nei oe he poe Konofedereta i'o keia? "Sua mai m&nao mai oe aoie wau i ike ole i ka like oie o ke koa Konofedereta me n& ko& Federaia," wahi & Denis& me ke ano hoohuhu ana iho. "E hoi aku oeae n&na pono. Ina 1&kou e ike m&i &na i& kakou e hookani a'e 1 k&u pu a holo aku mahope o ke kumulaau. E haaa no ttoi makou peSa ke lo&a m&i kau kauok&. He mea hiki o!& i kekahi puaiikoa kaulio ke alu&lu m&i ia kakou iloko o ka uiuiaau. No keia man&wa e noho &'e wau e hoom&Iu t& i&kou neL" I& Deni»& i naio akn ai. ua haawi &ku i& w&u t ke k&uoha I ko'u m*u koa & kaulono aku i k& lakou mau pu maiuoa o n& ipo & tn&kou a ia m&nawa pu ne hoi i h&i aku aJ wau i na. Konofeder«t& in& lakou e hoao &n& « kvhe& aku o k& ho&iiona no t& no kat hoo- • lele &n& &ko i n& >ok& iki Uoko o ko i&kou &luk&. He xn&n&wa fo no kela o ke kupuliklL 1 Ano ei& w&u lte m&k&uk&u oei e pepehi «kull keia in&u koa i laieo ole i n& mea [ kau&. mamull o ka m&n&a ana e hoopakele &*e i& makou; oi&i aoie o'u mak&nake e !ik> 1 pio & lt«e ia aku no k« kulan&kauhaie o na Konofe4eret&. Ui maopopo ole i n& Konofederet* ke ku-

| mu o I kinohi a i ka wa e kau oku I aaia n& ?cahs o eī»a fcaneri pu raifeia ; ma?uTs3 o iakou me ka makaakau € laa? I aku I atek> o ka make. oa ike ifco f !a lakou e£a rrakou | kah; kupillkiL H« o taio ua oi aku ka miQ&mi&a ana i ko ; !a.kca rr<iu ota, nolaila aole lakou i hoao a> e a ua noho. iho la no hoi ) rr.« i?a ir.umuie. Ia wa oo hoi ua. aka *a makoo i ke pohapoha mal 0 na kapuai wawae 110 roa ke alanui. a no'u iho» rr:e he mea ia ua hookila tho ke pana aaa o ka*u puawaL O ko makou wahi mea wale no p&ha e |fee ta aJ oia no ko'u wahi !lo o ka uwe aku 1 ka wa e holo a'e ana keia iwallkoa kaulio, a ke inihi la waa i ko*u/larwe ana mal iaia a ke ake la no hoi ina ia i make maa. Ua hauoli no na'e hoi wau oiai ua noho malie loa iho la ua lio la koe v?ale no ka aea ana a'e o kona poo iluna i ka wa e pahupahu ana na wawae lio ma ke aianuL lloko o na minule pokole ua haia aku la ua pualikoa kaulio la & he ole hoi ka loaa mal 0 ka hoailona mai la Denisa maL Ua hoi hou mai la ko'u hanu, a ia wa no hoi i huli hoi mai ai o Denisa me ka owillwili ana a'e 1 kona llma a maopopo iho la ia'u ua hala aku ka poino. "Huro, ua hala aku ia iakou, e hoomaikai ia na LanL Ua hoio aku la lakou me ka awiwi me he mea la e uhai ia ana iakou e na diabolo. Ua palekana kakou e o'u mau hoa," wahi & Dentsa me ka hauoli nuL "He akahele maoii no keia o kakou e Wilimona," wahi a Lutanela Biki. "O j keia ka makamua o ko'u ike ana i keia | ano mai ka wa o'u i komo ai iloko o i ka oihana koa, a ke hoomalkai a'e nei ; wau i na Lani no keia, a ke kaumaha | nei wau ina kakou i pepehi iho nei i kela I mau pio a kakou." "Me he mea la ina no wau i haawi I aku nei i ke kauoha no ke ki ana i keia ' mau koa Konofedereta, aole no e ioaa i ana he manawa e hooko ai ia mea," iwahl a'u i pane aku ai. la'u e kamailio ana ua hou ia makou i ke pahupelin -hou /nai o na kapuai wawae lio. t Ua nalo "K- v -ke aku o Denisa malalo o kekahi kumulaau a iloko o ka wa pokoie ua hoea hou mai la oia me ke kuhea ieo nui ana a'e e hoike mai ana he mau koa Federala keia e hoio mai nei. Ua kauoha' koke aku la wau ia Lutanela B!ki e lawe mai i ko makou wahi pualikoa, a huii a'e la wau a hele aku la no ke alanui, a iloko o f ka wa pokole ai& wau iwaena o kekahi hapa o ko Kilipatika mahele koa kaulio. | "Ke uhai nei anei oukou mahope o kela poe Konofedereta i haia aku la?"j wahi a'u i ninau aku ai i ke alakai i kona ku ana iho me ke pahaohao 1 ko'u hoea ana aku. "Ae. E kala anei lakou i hala aku nei?" "Me he mea la aole paha lakou i hala aku he elua mile mamua aku nei o oukou." "Ua pono. Owai oe? a owai hoi keia poe me oe?" wahi a ke alakai me kona nee ana aku i ke alanui. "He mau pio keia a e lawe ana makou ia lakou no Hapa Fere. Ua ku iho nei hoi makou e hoomaha, a ina paha o keia hoomaha ana o makou a ma ke alanui ina paha ua lilo makou i mau pio." "Aole pela. Ua ike no lakou ua kokoke loa makou mahope o lakou a he hana paakiki loa ia a lakou e hana mai ai no oukou. Ua pau a'e la keia, he mea pono no'u e heie koke aku oiai ke hele loa aku nei ko'u mau hoa." "Alia. Pehea ke alahele no, Hapa Fere, aole anei he poina ke hele aku maia alahele? He hana hoomakaukau maoli no keia alakai ana i na pio e iike me keia." "O, aole he pilikia; ūa hiki ia oukou •ke nee aku me ka maalahi. Gudi bai, me oe na pomaikai he nui.',' a ia wa i hoopa iho ai ua alakai la i ke kepa ma ka aoao o kona lio ailoko o ka wa pokole ua hala aku la oia me ka puahi nui. Ua hoomaka koke aku makou e nee a aole i loihi loa ua lohe aku la makou i ke kani mai 0 na pu raifela, a i ko'u huli ana a'e e nana ua ike aku la wau ua halawai aku ko makou puali kauiio me na Konofedereta a ke onou ia la lakou me ka ikaika. Aole he wa a'u i ike ai i ka hoolohe pono o keia mau koa o'u e like iho me keia, oiai ua maopopo a'e la ia lakou na ulia e_,loaa mai ana ma ke alahele ame ka waiwai o ka malama ana i ke kauoha. He mea oiaio eia maikou ke heie mamao nei mai ko makou huina mai, eia na'e ua nui loa ko lakou hoihoi no ke ano 0 ke kulana a makdu e hele nei. Ua hookaumahaia na Konofedereta i ko lakou ike ana oiai ua kokoke loa e loaa ka palekana no lakou efa na'e ua pahua ia mamuli o ka makou hana ana no ko makou pono iho, nolaila, ua noho iho no lakou me ka eueu ole a'e. Ua hiki aku la makou l Pohaku, he mau miie malalo mai o Hapa Fere, ia ahiahi; a ia makou e iho ana 1 ka ihona, ua lohe aku la wau i ka hoopukaia ana a'e o ko'u inoa e kekahi mea mahope mai o makou a i ko'u huli ana a'e e nana ua ike aku la wau ia Kale Usebone. i . **Heaha keia mea me oe e ka lutanela?" wahi ana i ninau mai ai i kona hoea ana mai ma ko'u aoao. "He mau pio i lilo mai i ko makou pualikoa kauiio," wahi a'u i pane aku ai me ka hauoli i ko'u hui ana me ka mea kakau nupepa. """ | "Ihea lakou i ioaa mai nei ia oe?" j "Aole lakou i loaa ia'u, owau ka i | loaa a'e ne| ia lakou," wahi a'u i pane : aku ai me ka mino aka. ! ! "Ina peia he mea pono ia oe ke noho iho maanei. E aumoe loa ana mamua | o ko oukou hiki ana aku no Hapa Fere. i a maiia paha o hoao kau mau plo e I holo mahuka aku I keia po a o ko lakou 1 nalowale no ta. Ke manao nei wau o * ke aiahele kupono loa nau e lawe aku [al I kau mau pio oia ka> hele ana aku | ma ka lihi kahawai a aoJte hoi no Hapa [ Fere. Me he la lakou e hoihoi 1 mal ana i ko'u iawe aku i na plo oo ia : waht" \ "No keaha hoi? Eia an?i ia wahl ilo--1 ko o ke kupllikiii^ ; "Aole i keia manawa. Aoie i mao- | popo ka Ul mea e hana mal aL O kekahi hapa o kona mau puaiikoa aia ma Matinabuka." "ile he mea la o kau kuhikuhi oia ka'u e iawe mai ai no'u. aka na*e, ihea wau e waiho aku ai i keia mau plo *• "Ela keia mau hale ke ku mal nei a malalia oe e waiho aku ai i kau mau pio. He mau hale hoahu ai kela no ka oihana koa a va pau a*e oei na uleana oioko i ka laweia, nte he mea ia aole e hoole mai ana ka iuna malama ai.** "No kou hoopuka ana mai 1» I ka hona malama «i. ua loaa mai la ia*xi ika noonoo ao* no ke aeo o ka iakou ' hana ke loaa aku na kauoluu noiaila,

11ke naanao nei maa,e >>ao lo* no la'a i; ke «Jtti * ka hele ana co Hap* \ | Fepe-"' ' I "UoKi- .Xa"u no e hoolauna t* o«e Matisoaa. He wahl kac«ka okali- >! kala ke5A. eU aae na'u I» e ixana a e >; Il*o nn> ota i belw? imua o feo aIo." i| "O, ina wau e *aa e k>*a L v ooa rtifiwi tn«4 ai na makoa e heie loa i; oo wiiu ro H&pa Fer<e. O ke ger»r«la L |e ooho aiakai ae! malalla nana no « '; maiama niai ia niakou." | "Ke aao like m&i nei o* me Matisona. ► {■ e Wliimona. E bele mai p«ba o«te ike ' | no oe i ka luna malama ai." wahi a |Osebona ixse kona hukl aoa aku ia'u. '] "Hc kiekie maoli no ko oukou ano e ■ i ka poe kakau nupepa a ke nana nel oe i kela mea me ke kan&lua ole Iho." "Xo keaha no hoi? O ko makou moto - oia k«t Kuokoa."" **Pelia lo no ke nana aku ma ke ano ► o kau hana e manao nel e hana aku. Aia kela luna malama al e loaa &| la kau&T" "Ai«i kona hale," wahi a Osebona me - ke kuhlkuhl ana aku | ka hale e ku kokoke ana ma ke alahao. Ua kauoha aku !a wau ia Lutanela Biki e malama iho i ko maua m&u koa ame na pio, ua huli a'e ia wau a hahal aku !a ia Osebona. "Melkia Matisona, e ae mai ia'u e hoolauna aku ia oe ia Lutanela Wilimona. He mau pio kana i iawe xnai nel a ua makemake oia e loaa ona mea ai na kona poe kanaka." wahi a Oaehona i 1 pane aku aL "Aoie he wahi mea i koe iho e hiki ai ia'u ke haawi aku. Ehla ko oukou nui?" "Aneane eiima hanerl," wahi a'u I pane aku ai. "E hele ana oukou ihea?" "Ua manao wau e hele aku ao Hapa Pere. eia nae uu olelo mal nei o Mr. Oaehona eia ke manao waie ia nei e lele kaua ia niai ana ia wahi; nolaila ua hooholo iho wau e noho iho maanei a heie aku ma ka muliwai i ke kakahiaka." » ''Oia ka hana kupono ia oe e hana a(r l Iwa oukou e nee aku ana no Hapa Fere me i: mea ia e hoi uhane oie mai aiia oukou/' . . "Weli, e ka mekia, J -na oe e ae mai ana e hookomo aku wāL\ i ko'u mau koa ame ka makou mau pi,o iloko o kela mau hale hoahu mea ai a e haawi mai no hoi i ai na makou e laWa ai no hookahi la, alaila ua loaa ia makou ka pono." "O, aole wau e haawi aku ana i kekahi wahi huna mea ai na oukou; ua pau loa na mea ai i waihoia ai iloko a heaha hoi ka'u e haawi aku ai na oukou?" "E ka mekia, e haawi mai oe i mau mea ai na Wilimona ame kona mau hoa. E kakau aku ana wau i mea hou na'u no loko o ka nupepa, a e hai ana wau i ka hiki ana mai o keia mau pio; he mea maikai e ike ia mai na Mekia Matisona i hoolako aku ia lakou me na mea ai," wahi a Oaehona i pane aku ai. "Well, ina oia kou manao, alaila he mea pono no ia'u ke hana aku i kekahi hana," wahi a ua mekia la me ka oluolu no ka loaa ana he wahi mea e hoopuka ia ai iloko o ka nupepa nona. "E ka lutanela, e.iawe mai i kou mau hoa noloko o na hale hoahuai." "Aole anei wau i olelo aku nei ia oe na'u ia e hana aku a o ka loaa no ia o kau mea e makemake ai," wahi a Osebona ia maua e hoi ana no kahi e noho f|.na ko maua mau hoa. "O ka makemake nui o keia poe Iuna ai oia ka hoopuka ia o ko lakou mau inoa iloko o na nupepa." "Heaha iho la ka waiwai oia mea?" "No ka mea he poe lakou aia i na noho hope loa, a he loaa no hoi na hoomanao ana no lakou. Ua Hee wau i kekahi kanaka o lakou e noho ana me ka buke e kakau i na mea e piii ana no keia poe luna malama ai no ka makemake e ike ia mai ko lakou ano." ! He mau minute pokole mahope iho ua lawe aku la wau i ko'u mau koa noloko o na hale a ike pu aku la no hoi i ka haawiia ana o na mea ai no iakou ame ria pio no hoi. Ua hooie aku wau i ke kono a ka luna malama ai a noho iho Wau ame Lutanela Biki ei nana i ka Dēnlsa hoomakaukau mai i ka maua mau mea ai. aku oia he apana puaa hame ame na hua moa, nolaila ua ioaa iho la he paina maikai no makou ia ahiahl. \ "Auwe no hoi," wahi a Osebona i kona honi ana aku i ka ea o na mea ai a Denisa e hoomakaukau ana. "Ke manao nei wau e noho iho me oe e Wilimona ina oe e ae mai ana." "Aole he hoole ana malaila. Ua poina anei oe i kau hana i hana mai nei no makou?" w&hi a*u i pane aku ai. "Aole peia. H® mea oiaio e kokua mai ana no o Ma&ieona ia oukou a o ka'u wale no i hana ai oia ka hoohikiwawe ana i kona hooko ana mai." "Well, e noho iho ilalo. Heaha 3ca mea hoii o keia mau la?" "Eia o Generala Miki ke nee nei me ka awiwi no Bolu JRigi, a ua hala aku nei oia ma kela. aoao o Libaka, a i ka la apopo a i oie ia ia aku e a'e aku ana oia ma kela aoao o ka muliwai me kona mau pualikoa. O kou mahele koa aia ma Belina. Ua lohe anei oe no Vikibuka?" "Vikibuka? aole he mea i lohe ia mai nona. Heaha k& mea I loaa iaia? Ke manao nei wau aole oia i paapio." "Paapio, aoie ia he mea l ikeia. Aole anei oukou I lohe no ka haawiplo ana 0 Pemabatona ame na lako pu meia?" "Oia anei?" wahl a Lutanela Biki 1 hooho a*e aL "E hoomanao iho oe he hookahi puie ko makou kaawale ana māl ka Ihuina mai, nolaila aoie makou I lohe ikl I kekahi mea e hou. "Ua lohe na mea apau i keia lanakila ana o Kaiani, ' "I ka wa he« keia?" "Ma l:a la Eha o lulai. o ka la no hoi la 1 haulehia ai o Alanuiloihl ma ; Getebake. Ke hal aku nel wau ia ou1 kou, e iUo ana o Kalanl 1 kanaka nul i keia mau la koke iho." "Weli. ka me n&na i pafo hahana aku la L1 mai ka wa ona t lilo al I alakai." wahl a Biki. | "Pela lo no," wahi a Oaehona; "weli. ' aole ola e hana hou aku ana ia hana. Ke Ike moakaka lea nel wau 1 ka hopena o Jteia kaua," k **Ke kanalna nei wau no la mea," ( wahi a'u I pane aka aL "E palo mal ana no keia poe Konofedereta e Uke me k ka loihl o ka wa e hiki al la lakou ke , ku iho maluna o ko lakou man wa~ t wae." i "He nt«a olaio la." wahi a Oseboaa; i "aka nae aole e hikl ana ia iakou ke L hoomau mai 1 ke kana ana." *'Peia i'o paha, aka na'e aole lakou e i hnawi pto koke ana & hlkl I ka pan loa i ana o lakou mau lako ai ame na t mea kaiia." , * t paa.)