Ka Nupepa Kuokoa, Volume XLI, Number 4, 23 January 1903 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua iloko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Ueuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XXI. "HE ALO A HE ALO." "Mai hoohllah.Ua iho §<e, Mai hookuekue maka iho hol No keia paa ana ou ia'u." 1 ko'u hoike ana aku la Konela Loila, i ua haawiia mai i& ke kauoha. Ua makemakeia makou e nee aku ma ke ano iele kaua, a ia makou e hiki ai Ualo o ke awawa, e hana aku wau I ka mea a'u I ike ai he pono. "Mai puapuahulu, e Wilimona," wahi a ke Konela. "Oia ke kauoha a Generaia Fiiita. Aole o makou makemake e make oe, oiai aia oe ma ke alaheie 0 ka hoopil hou ia ae ma kekahi anuu kiekie ae. E noonoo pono, e kuu keiki 1 kau mea e hana ai." "E hoao no wau e hana i ka mea e hiki ana ia'u," wahi a'u i pane aku ai me ka piha o ko'u naau i ka eehia no kana mau olelo a'o. "Gudi hai, Palaniki; me oe na pobe nui," wahi hou a ke Koneia. Ua haawi aku la wau i ka lulu lima pumehana, a huli ae ia wau i ko'u mau kanaka a haawi aku i ke kauoha Iloko o ka manawa pokole aia makou ke iho ia ilaio o ke awawa, a hoomaka ae ia mau hoa ehele kauliiiii ma ke ano nee papa e like me ka'u i kauoha aku ai ia lakou. Aole makou i mamao aku, ua hoomaka mai la ka poe kipu poiqiei o na Konofedereta e hooiei i ka iakou mau mea make maluna o makou. Mamua o ko makou hiki ana iwaena o ka ihona, ua ku mai eiua o ko'u mau koa i poka iki, a huii kaunini ana; a i ka, manawa a makou i»hiki ai iiaio, ua| loaa hou mai ekolu o ko'u mau koa i i na poka iki, a eha iho la elua, a hoo-j kahi l make loa. Ua haawi aku wau, i ke kauoha i ko'u mau hoa e malamaj pono ia iakou ia makou e hiki ai iialo o ke awawa, a i ko'u wa e ani ai i ka hainaka oia ka wa e nee aku ai imua. Aole e ki wale kekahi mea i kana pu | aia wale.no a ike aku i kana mea ej ai; a ua hoolakoia hoi iakou mena poka hou, oiai .ua maopopo ia'u ej hala ana kekahi manavca loihi ma kai makou huakai. 1 la'u i hiki ai i ke kumupali, ua pee iho la wau mahope o kekahi pohaku: nui, a pela no hoi ko'u mau hoa i hoopili mal ai. Ike kupono ana o ko ma-j kou laina, ua hoomaka aku la ko'u mau hoa e panai aku i ka elele o ka make maluna o na Konofedereta, a hoomaka mai la na Konofedereta e noho malle. Ua hoomaka aku makou e nihi hele mai kekahi p6haku a i kekahi pohaku a ma ia ano i emi mai ai ke kowa mawaena o makou ame na koa kipu poloiei; a ia'u i huii aku ai a nana aku iluna, ua ike aku la wau i ka hoapono mai o na Generala, Miki ame Warena i ka'u alakai ana. I keia manawa ua pau ko na Konofedereta hoouluhua ana ia laua, a malu iho la hoi ke Kiekiena o JLuna Poei>oe Iki. He hookahi hora keia nee ana o makou; alaila hoi aku la o Generala Mi~ ki, a ia wa i haawiia mai ai ka hoailona e huli hoi aku. la'u % i hoao ai e hooko aku i ke -kauoha, ua ike iho la wau he mea paakiki ka hana ana pela* a e nui ana na ola kino e poino ana; nolaila ua hooholo iho la wau e hoomau aku i ka nee ana imua. Ina makou e ku mai ana i ka poka, ua oi aku ia mamua o ke ku ana mai oiai makou e emi ana i hope. Ua iuliluli aku wau i ka Koneia Loaila kauoha me ka hoao ana e hoike aku i ke kupilikii ke hooko aku wau i kana kauoha ua hoomakaukau iho la wau no ka nee ana aku imua. E Vu ana no o Generala Warena ia manawa ma kahi ana i ku ai me Generala Miki, a ma ka nana ana aku, me he mea īa ua hoa-| pono mai oia i ka'u papahana, oiai ua, ani mal la oia i kona lima no ko'u hele ana aku imua, a ia manawa no .1? huro ae ai o ko'u poe kanaka, O keiai mau hooho hauoli ana oia ka mea nana i hoopioo ae i na Konofedereta, a maopopo oie la iakou ka lakou mea e hana mai ai. "O keia iho la ke ano o Generala wa-| rena," wahi a Denisa iaia e hele pu ana ipe a'u. "He wahi kanaka Aiiiki maikai maoll no kela." •'Well, ke hauoli nei wau 1 kona hoapono ana mai 1 ka'u papahana,|a e huhu ole ia ana wau e Konela Loila ke huli hoi aku kakou." ,| "He mea hiki ole ia kakou ke hoi aku me ka maalahl, e ka lutanela, a ual pololei hoi kau papahana; he mea pono, e make me ko kakou ku aku a paia me kela poe diaboio, mamua o k* ki ia mai la kakou e holo ana Ihope, e Hke me na iole lapatl." ] "E lawe aku t ke kauoha, e nee ana kakou imua; aole no nae e hala ioa aku kekahi mamua o kona hoa." wahi ( a"u me ka manao e hoopau &e i ka Deniaa mau kamailo ana. Ua nee Ullii aku makou imua i kela ame keia manawa, me ka make ana 0 hookahi kanaka, a hiki i ko makou, hlki ana i kekahi wahi ololi o ke awa- » wa. Maanei ua ike iho la wau he mea I p«>no ia makou e hoio aktf imua; eia nae, aole wau i hooko koke ia manao o'u, tio kamea ao\e wau l maopopo l Jk» heiuna nui o ko makou mau hoa l paio. XTa pau ae no nae ia manao iioko i o"u. olai ua hikl aku la o Kakiana Keonisona. ke aiukai o ka aoao hema • o ko'u wahi puaU. ame kekahl mau koa, i> ma kekahi wahi ahua. a mai kela wahi . aku i fciei tho ai oia maluna o na KoL Mamuli o ka mai kal o ksma kahua ua hoomaka aku la ola me * kona mau hoa e haawi i ka ai a ka > papaa* i panai koke ia aku e makou, a l ma ia hana ana ua uluaoa ae la na , Konofedereta. O kela iho la ko makou manawa, no- ' laila ua owiiiwiU ae la wau 1 Wa hali mtka. a la wa I hoio aku ai makou lmua i me ka puahi nul, a Hio ae la ke kahtia o na enemi olai lakou e mama ana 1 ka holo, eia nae aole i paa J>lo mal Nkahi o lakou. mawaho ae o na koa » ekolu 1 eha e moe ana mahope o ka i puu pohAkti. • . 1 ka loaa ana la wmkou <* ka lanakila ' m, iohe aku la makou I «a leo hooho , ha.uoli mai k«s makou mahele mai; a , oial u& ike iho ia makou aole e loaa

mal ana aa leokiia no makoa ā &!*! I ke Sc*jr*Lhisfc'lna,' u» ha%£»ll £bd la maieoa olai loaa. mal la tm. !eo mahalo isai k*> mak0U maa h-aa mal ilaliope o feo'u hoopooopoao &a& 8 k )'u wa&i mahel« uuku eo ka. pa#. ana ibo i kela kaha& hou o makou, aa lioo' holo iho la waa e hoohala bou ia feo'u irtanawa ma fce ala asa 5a p<*. Aole o imkou alii kuke ia. po. ua aoho ibo ia n:akou e ai » ahi barena pa»kiki, a h«; ol aka no feol ko iDenisa lioohalahala no keia ano paina ahiahi o makoa. Ua haavr{ ma! la kekahi o ko'a mau hoa i kekahi apana mea ono ana I lawe mal al mai ke eke lli roai a ke~ kahl Konofedereia ! make, a ua hoo!e aku wau me ka menemene. No Deatsa hol, aole ia ano haawina, iloko ona, a oa noho aku wau e naoa i kooa ai mal. a hoomanao ae ta wau i ka iuw& menemene oie o kē kaua ame ka paaklkl ana o ka naan o kanaka a ike ote la mea he lia maeele o ka menemene. Ua !ho aku la ka Ia m% kona alaheie, a uhi iho la ka malu po maluna o , makou. I keia manawa ke pii m&i nei ka mahu o na mea kaua ame na kino make o na la elua i haia aku. a ke hoomaopopo la wau e loaa ana makou 1 kekahi kuaua nuL Mamuii o ka manao ana o ko makou mau puaiikoa ua hai ke kikaia o ka pualikoa Konofedereta, ua hoomaka mai la e ho-a ia na ahi nui iloko o na wahi hoolulu o keia ame keia maheie. I ke kulu aumoe; a o ko'u hooioli ana ae no ia 1 na koa kiai r ia manawa no i poha mai ai o kekahi pu ma ko'u aoao akau mai kekahi mai o ko'u mau koa kiai. Ua holo aku wau me ka awiwi. "Heaha kāu mea i ki aku nei e Fe5Usona?" wahi a'u i ninau aku ai. "Ke mana'o nei wau aia kekahi poe mamua aku nei o'u, ho ka mea ua lohe aku nei wau i ka nakeke ana mai o ka pu i ka wa i pa ai i ka pohaku," wahi a Feg:usona me ka hoopau ana ae i kona h4opiha ana i kana pu. Nolaila, mai ki hou oe i kau pu a hiki i kou ike pono ana i kau mea e ki ai a hiki i ko'u huli hoi ana mai. E hele hou ae wau e nana i ko kakou kuiana."« L T a hoopuiwaia ae na koa kiai apau| mamuli o ka Fegusona hoopuiwa ana, { nolaila ua loaa aleu la o kiai makaala loa ana. Ua hoihoi aku ia wau i kekahi o lakou no ke ku makaukau ana, ua hele hou aku la wau ma ko Fegusona wahi e noho ana a ioaa aku la oia ia'u e nana pono ana imua. | Mahope koke iho, ua hoea mai ia o Denisa me k;a. "Heaha keia e ka iuianela?" wahi a Denisa me kona hawanawana ana iho: j "ua lele kaua ia mai nei anei kakou?"| "Aole i keia manawa, aka ina va po-J lolei ka Fekusona ike. alaiia e pono ia kakou e makaukau. Ua manao o F«-| g:usona ua iohe aku nei oia i kekahl mea malalo aku nei.' ' i "Aia! aia!" wahi a Fegusona me kcj kuhlkuhi ana aku: "aol6 anei ou ike' aku i kekahi~mea?" 1 "Aole; aka e kali iho i hookahi mi-* nute e ke kopala; e hookaawaie iki ae i na koa, a e hoouna aku i ka lohe ia Kaklana Keonisona e j pale aku i ka iele kaua ia mai ma ka aoao hema," wahi a'u me ka malie; a| ike koke iho la wau eia makou iloko ol ke kulana kupilikii. Aole i pau pono ae keia mau olelo , a'u, ua ike' moakaka aku la wau i ke i kolo mai o kekahi mau mea kino ka-J naka ekolu mamua iho o makou. Ua = hoololi koke ae la wau i ka'u papahana mai ka kupale ana, a e lele kaua aku, nolaila ua kuhea a'e la wau; —— 1 "Imua, Louaves! Nee! j Ua hahai mai kō'u mau hoa # ia'a, a ua like makou me na dia e lele ana i k'r awawa. Ua holopono keia papahana el'u; no ka mea he poe uuku wale no keia poe Konofedereta, a hoi i ma-| kaukau loa no ka paio ana mai. nolaii& ua hoopuni koke ia ae la lakou. Ekolu o lakou i hoao ae e hakoko mai# i oia ka ko'u mau koa 1 hahau iho ai a, eha. O ka nui o ka makou mau pio lie iwakaiua. I ka hiki ana mai o Kakiana Poka me kekahi mau koa, ua hoouna aku la wau iaia iioko o ko makou kahua e l'awe Ēiku i na pio, a hookoe iho la wau īa Denisa me a'u. "E, Lutanela Wilimona," wahi a Denisa me ka hauoli; "ina penM mau oe a hana ai, e puali ana ko Generala Li pualikoa." I kela manawa i oili mai ai kekahi mamua pono iho o maua, me he mea la ua hamama ae ka honua a hoopuka ae iaia me ka hiklwawe loa. "E hoi mai oukou!" wahi a keia ka-j naka me ka leo kauoha mana nui; "e. pono ia kakou ke hoi hou aku ihone. j Aole i lawa ko kakou heluna e hopu i pio aku ai i keia lanaki e paa mai nei 1 keia mau puu pohaku. E hoi mai ihope I mai hookapalulu." j "He pio oe na'u," wahi a'u me ka| ho»u ana aku i kona lima, ame ko'u kau ana aku i ka'u pu imua o kona mau maka. "E haawi pio mai e like me ka hana ana a kou mau hoa." j "Kokami u! Pio? a na ke Ianaki." : "Ae, ua aheleia oe e like me ka manu." wahi a Denisa me kona hopu ana mai i ka lima o ka maua paahao. "O! ke ike nei wau h'e f»io wau. Heaha hoi ka olua e paa nei ia'u e like me ka lUo? Ke haawi pio nei wau." I ka wa a ke Konofeclereta e kamailio nei, ua wehe ae la oia i ke kuapo o kana pahikaua a haawi mai la ia'u. Ia'u i lalau aku ai i ke kuapo, ua puili mai la ke pio i ko'u lima, a hooho ae la,— "Aole anel o oe ia e Palanike Wilimona? Ke Akua Lokomalkai! Owau anei kau pio?" "Tome Makala!" wahi a'u i hooho ae ai I ko'u wa i hoomaopopo af. "Ae. owau no ia, a iloko o ka poho 0 ko\i lima. Nolaila ke hul hou nei kaua, aole hae malalo o ke kuiana mua a kaua i kaawale ae ai." "Mai ol aku ko*u hoomalkai ana i na Larii ina ©e i lilo i plo na kekahi mea okoa aku." "He hoaloha anel kela nou e Palanike?" wahi a Denlsa. "Ae, e Denisii. O ka'u aikane punahele loa keia." t "A i keia manawa he mau enemi maua," wahi a Tome. "Aole, e Tome; aole ma ke he mau enemi. E hoomanao I kau mau olelo i hoopuka al la kaua I kaawale al—'he mau ho&hanau kaua.'" "Ka he oialo no ia; aka he mau oplo wale ho kaua ia wa," wahi a Totne 1 pane awiwi mai ai. *"t*a kaumaha anel oe e Palanlke i ka lilo ana o kau aikane 1 nau?" wahi a Denisa I ninau mai ai. "He olalo u»kaum&ha loa wau t ke kaa ana ma ko'u aoao ka hoopupio ana aku iaia." "Ina pela. heaha no hol kou mea e hookuu ole nei laia? He ekoiu wale no hoi kakou, a ua haia akia nei hoi ko kaua mau hoaV L wahi bo« & I>enisa. He mau oMo liodputiva keia I ko'u noonoo. Ua hikl anei ia'u ke haisa aku peia? Hoomaka iho !a wau e 3ta&na mawaena o ko'u kulana ® paae n«i ame

kaaiA fealk?>?u o alo&au lK>al«&a ■». Uoholo Bna tk?ko o So"a smorw«i eo k»*u j»lo, "K aiiia ana. o&. 3*o ka aiui koa karo» e bwkaa ol? n?i I koo hoaloha.? H« mea oiak* be ha.ia nsaikal i& au e h&OA a| noaa wahi haa & Eeoka me ka Jeo ku i k* al4>ha. *"E hana »<• wau p«|a Tonve. aot« oe fce p»9 I keia manawa. £ hete oe m« kt laelae a na ke Akoa e kokoa mal I* ««?" wahl a'u me ka haoolL "OJa anei koa mana ma«U e Palam? keT' i niuau mai ai o Torae m« k« pahaohao. "Ae- Ke hookuu ne! wan la oe. Eia mal kau pahikaoa. He mea pono ole Kate Makala ke olelo a> u& bopu pto aku wau I kona kaikunane.** "We!l. akah! no waa a manaok) ! ka ol«lo a ka&iko: o*ka wahioe ke kila makeneki unemne puuwa! a pun! ke ao holoōkoa?" wahi a Tome me koaa aka ikl ana Iho iaia i hoou mai ai I kaaa pahikaua ame kana pu panapana. "E Denisa, e hoi aku oe ihope a mahope aku no hol wau?" wahi a*u. Ua haalele iho la o DeoAsa la maua, a laia i naio aku ai, ua hopu koke mat !a o Tome l ko'u lima a ia wa i luiuīima iho ai maua me ke aloha palena ole. . i "He lokomaikai nui keia ou e Palani-i ke. Ua ike no wau he hana £>aakikt keia au i hana iho nei, no ka niea ua hiki no ia'u ke ike aku i kou umiiia e, ka oihana koa o kou aoao ekn nei. Ke noi ae nei wau i na L(tei e hoopomiikai nui ta oe no kou hookuu laelie ana mal la'u. He hana keia a*u e hoopoina eie ai e iiko me ka loihi o ko'u vra e ola ai." wahi a Tome me ka leo a k<? aloha» a ia wa no hoi i huhuhui hou a'e ai ko maua mau lima me ke aloha pumehana. "E haele aku kaua a kokoke iki aku i ko oukou kahua; pehea ua pono no anei ia?" wahi a'u i pane aku ui ia Tome. "Ae. Aia loa no ko makoif laina kiai i hope loa; ina i kokoke iki mai, me nel he pio oe na'u aoie hoi owau nau." "Pela anei? Ke pahauhao nei wau no ia mea." "Ke hoomanao nei paha oe i ka wa a kela koa i ki mai ai i kana pu? Well. ia manawa ua maopopo a'u ua ikeia, mai makou, nolaila ua kauoha aku wau' i ko'u mau koa e noho malie iho a ej kii hoi wau i mau kokua no makou:! aka ua hoololi a*e wau ia manao mua| o'u a i kii mal nel wau ia lakou e hoi makou a o ko'u paapio no hoi ia ia oe. i Aole anei ou manao iho i ko'u kuhi-! hewa ana ia oe ame keia wahi Ailiki Oi kekahi no o ko*u mau koa?" wahi al To'me me kona akaaka ana iho. j "Oia ka ke kumu o kou paapio anaj ia'u me ka maalahi. Aka, e Tome Oj keia hui ana o kaua i keia po oia ka mea kupaianaha loa." "Pela. Aole anei ou hoomanao iho i ka'u i olelo mua ai e hui ana no kaua?" "He oiaio kau. Ke makaikai aku kaua i ka aina i keia manawa, he mau mea hou hoi i ko ka wa a kaua i kaawale a'e ai, ekolu makahiki i kaahope a'e nei." "Pela i'o no- Ke manao nei wau e hoohewahewa ana oe i ka home ame na wahi a kaua i kuilima pu ai ke ike hou oe." "No ke aha hoi?" "Ua uiupaia a nahaha. O ka mahinaai keia he nahelehele wale no mai o a o; o na ua pau i ke kuaii a iilo i wahie; o noho ame na hale hoahuai, ua pau i ke ahi a ua weluwelu no hoi ka poka; ua pau no : hoi na Paele ika hele. E kuu Akua 1 0 ka uk\l anei keia no makou no ka hoao ana e wawahi i ka huina." "He oiaio e Tome, ke hoomaka e ike i ka hewa o ka hookaawaie ana au hoi i hoopaakiki ai. I keia manawa ūa hookuokoaia na Paele." "Ae, ma o ka Lan'ikona kuahaua; eia na'e aia wale no im ma kahi i hehiia e ko oukou mau koa a e paaia nei hoi e oukou. He ntii no na kauwa e koe nei me makou." "He wahi ninau wale no ia no ka manawa," wahi a'u. "Ke manao nei wau aoie he manaoiana iloko ou no ka la-; nakila o ka Hema ma kēia hakokoj ana?" ! "Ke hai aku nei wau ia oe e Palanike aole he wahi manaolana no ka lanakila. Maanei kaua e kaawaie ai. O; kela mau ahi e a mai la oia ko'u ka-| hua?" wahi a lome me kona puili ana mai i ko'u mau lima. "Well, gudi bai, Tome. E manaolana kaua ke hui hou kaua ma keia mua aku e huhuhui kaua iioko o ka hauoli." "O, ina no hoi e pau koke a'e keia paio ana, a e kakia la iho ka pahu kupapau a e kanu ia aku keia mau ma--1 nao o ka Hema nei. Ua kaupaon&ia | makou a ua ikeia ko makou mama ana. Me he mea la he wa pokole wale no koe a e auhee aku no makou mai ia oukou aku," wahi a Tome me ka leo o ke kaumaha. "Ke iini nei ko'u uhane e pau koke a'e keia hakoko ana. Ke hele mai nei wau a uluhua i keia hana menemene ole," wahi a'u. "Peia pu iio me a*u. Ko Bobata Li, aole ia e haawi pio koke ana. A. e pa~ 1 ianlke, ua ola wati mai ko'u mau mainao e piii ana no ka pololei o na MoIkuaina o ka Hema ma keia ninau nui a kaua e paio nei. Heaha no la ko kakou mek e palo al. M [ "Oia anei ka manao hookahi iloko o ko oukou mau puaHkoa?" "Oia no, aole no nae i hoopuka akea ia a*e." "Ina pela, heaha hoi ka mea e hoopuka akea ole i& neL He, nvea hlki no ike hoopau ia ae kela kaua Ina no hoi ha e hoike ae ana ko oukou mau atakal." | Ehoomanao oe e Palanike ina olelo 0 ka palapala aeiike; aia malaila ke ; anuu. Aole e pau koke ana keia kaua. 'a e like me kona iohi pela no e nui ai ke kaumaha." "He haawina kaumaha maolV no keia. Ke kokoke mai nel anei ka hopena?" "Ina no ho! pela. Ea, e pono ia'u ke hoi aku. E kaawale kaua e Palaoike me ke aloha hoahanau oi keiakeH a> Ikoka wa i hala. Gudi bal. Palanike," a ia maua I iuluiima hou a?e al, ua n»ili aku la o Tome a nalo aku la ma alaheie a koe hookah! iho !a wau. Ia Tome i naio aku ai ua ku iho H w;»u a hoolohe aku I k& oahunahu c kona maa kapuai wawae a Uiki i ka nalo ioa ana. a la manawa i ulu koke mai ai na noonoo ana i?oko o*h. na kaawale akis kekahi mea a'u t aloha nui ai. He ne& oiaio he roau koa maua e oalo ana ma n& aoao like ole, ei*» nae o ke atoha i hlpuuia iloko o kc maua maa puuwai i na Ia kama'li « hi'loholo kai-naa o!e ana iiok» o ke kuia, ua oi asu ia miimua o ka mea 'iiki ia ke mawehe a*e. No ia ua S-Jha hiiuo 5 -! naal co ket» hut ana c mao* ©iai no na'e kapeke #'e te'u mai k-; kul«fr> t o ka oi-fc-4aa t*u e mi. . . (Aole I j#m.Y