Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 51, 19 Kekemapa 1902 — Na Hoomanao ana no Kamehameha V. [ARTICLE]

Na Hoomanao ana no Kamehameha V.

(Hoomauia) Aolo he moi o Kamehameha V. ma ka inoa wale no, aka, ua komo pu aku oia iloko o na hana apau o ke aupuni, a 111 a kona aoao, ua ike. nul o?a i na hana a kona mau kuhina s hana ai. He makaala loa oia ma ia mau mea. Ma na manawa apau e ai a hookuu paha i na ahaolelo he mea maa mau iaia o ka hoomakaukau .mua i kana mau olelo e waiho aku ui imua 0 ke anaina aole he wale ia mau mea. Aole no keia wai»?, aktl, iio 1 na hana e ae no kekahi. Ma na mea e pili ana i kona ike i na aupuni o na euna e, lie mea maa niau iaia o ka lawe ana mai i na palapala, iloko olaila na haioleio a na kalaiaina e hookuu ae ai iloko "> na ahnolelo o lakou. He heluheiu nui oia i ra huke haole ke kumu o kona' hoomaopopo loa ana i na hana aupuni o na aupuni e. He mau la mamua o ka noho ana o ka ahaolelo, he mea maa mau iaia ke kahea ana i kona mau kuhina no ka noonoo ana i na mea'apau ana e hana aku ai iloko o ka ahaolelo. Eia ka olt;lo a ua Moi nei; "Makemake au e ike a e hoomaopopo koi'u aha kuhina i na hana kupono e kakooia e a'u ame na hana kupono ole e kakoo ole i;-> e a'u. A ua makemake no hoi au i ka aha kuhina e hoike mau mai i na kumu kupono e lawelawe ai ke aupunl i na hana no ka hoohana ana, i mea e loaa e ai ka ike i ka aha kuhina no ko lakou mau ano mamua o ka noonoo ana o ka ahaolelo he mea hoi no lakou e haohao ole ai." He Moi no o Kamehameha V iloko o na oihana £alepa a aole ona makemake e hoopoino wale aku i kekahi poe ma ka hoowaiwai āna iaia iho ma na alanui maikai ole. He mau makahiki aku mamua o kona nohoalii ana, oiai, oia iloko o ka oihana kalepa ua komohia aku oia iloko o ka banakarupa. He hookahi makahiki mahope iho o kona nonoalii ana ae, ua kauoha aku la oia ia Lunakanawai Harris, kona loio nana 1 ku pale i ka manawa o ka banakarupa e olelo ana: "Oiai, ua hookuu mai ka aha hookolokolo ia'u mai ka hookaa piha ana aku i kuu mau aie, ke makemake nei au e hookaa jjiha aku, a ua makemake wau e hookaa ia iakou, oiai eia wau ma ke kulana e hiki ai ia'u ke hana aku ia hana, aole hoi au i makemake e malele aku kekahi keneta aka e ukuia ko'u mau hoa hoaie mamuli 0 ke kaa ole ana o na aie o'u mamua." He Moi malama loa keia i na mea liilii aole hoi e haalele i ka nana ana no lakou, a i ole w r aiho aku na kekahi poe e nana mai. He malama pu no hoi oia i na mea apau e kuaiia ana nona a i ole ia, na mea i kauoha ia e ia. He malama ola i na kumukuai o na mea i kuaiia ma kana buke hoomanao. Mahope o ka ainakakahiaka e kahea aku ai oia i kona poe, a akoakoa mai la lakou imua o kona alo, a mahope o ka nana ana iloko o kana buke, alaila, hoike aku la oia e olelo ana: "ua hoopaa aku oe i kekahi waiwai no ka hookaa ana i keia la, nolaila e hele oe a e hookaa aku." Nui na kanaka o ka oihana kaiepa o ke kulanakauhale o Honoluiu i oleio mai ia'u (Laimana) he loaa ia lakou ka hooiaio a makau ole i ko ka Moi poe kanaka no ka hookaa pololei mai i ka lakou mau mea i lawe ai ma ka aie, ke aie ia ma ka inoa o ka Moi. Ke hele ae oia i Hilo e haawl mau ana oia ia'u i kana mau kauoha e hele au e kuai i mau mea ai a hoopaa ma kona inoa a nana e hookaa ia mau bila apau. He kuai mau wau i na hulu manu, waa, •olona ame kekahi mau waiwai e ae, a 1 ka manawa o'u e waiho aku ai ia mau bila iaia no ka loaa mai o ke dala aole e loaa mai ana kekahi hoohalahala pili i ke dala aka he loaa mai, ke kumu e ulu ole ai kekahi mau pilikia ma ka aoao o ka poe na lakou na waiwai. He ehiku o'u mau makahiki o ke komo ana iloko o ia hana a ka Moi, me ka loaa ole o kekahi hoohalahala. Ma kekahi manawa ana i holo mama ai i Hilo, aole oia i hoi i kahi o Keelikolani aka moe iho la no ma kekahi ■wahi hal.e uuku o kekahi makaainana ona ma ka waha o ka muliwai o Waiakea. Mamua o kona kau ana maluna o ka moku ua hele aku ia oia i ka mea nona ka hale a haawi aku la i ke kanaka he iwakalua daia ma ke euia. J'uiwa ae.la ke kanaka a ninau aku la: He mea aha keia?" a ia manawa hookahi no ua waiho aku oia i ke dala i lalo o ka moena. Alaiia pane aku la ka Moi: "he wahi makana ia na'u ia oe. T7a noho aku wau i ka hale no elua po a he wahi makana keia na'u no kou lokomaikai i panai mai ai ia'u." Ua ano kakanalua ke kanaka ma kona aoao no ka lawe ana i kē dala a pane mal la: "'O oe kuu moi a nou na mea apau, aohe oi'u makemake i kekahi mea." Eia ka pane a ka Moi: "Aoie au he Moi e hooikaika ana e loaa, mai na kanaka mai. Ke ohi nei au i ko'u uku makahiki i mea e hiki ai ia'u ke uku aku i na mea

e kupono ana no'u. Aole au e haawi aku ana i keia dala ma ke ano he Uku, aka, he wahi makana na'u ia oe. "Me keia mau olelo ua haalele iho la oia i ke kanaka oiai no ke dala e waiho ana malaila. | He Moi imi ole oia i kona pono mailoko mai o kekahi poe e ae ma na hana e puka ai oia, a aohe no ona hookuukuu wale i na kanaka e hele wale mai i ka paalii me ka hana ole. j Ma kahi o elua pule mahope iho o ka ( hoolewa ia ana o kona makuakane Kekuanaoa, ua kahea aku la oia, i na ohua o kona makuakane, a akoakoa ae la lakou imua cf ka Moi, alaila pane aku la oia: "Ua hui pu mai oukou me a'u ma ke kumakena ana i kuu makua-, kane, a ua hala ia, nolaila, e pono oukou e hoomaka aku i ka hana i keia manawa. O ka poe o oukau e make-| make ana e hana no'u e loaa no ka hana, a ina e makemake kekahi o oukou e loaa aku ke dala no ke kuai iole ana e loaa aku no ma ka hoopaa ana ma kona inoa a e hookaa no ma ka ukuj mahina. a e uku aku no wau e mea dala no ka mahina hookahi no ka hana. "Olelo mai la na ohua o ka ma- 1 kuakane:" He malama mau kou makuakane ia makou a aole ona hoohana; mai ia makou a ke manao nei no makou e hana mai ana no oe pela. Alaila pane aku la ka Moi: "Aole au he Moi e a'o aku i ka lahui e palaualelo aka e a'o aku ia lakou e hana i hiki ai ia lakou ke malama i ko lakou mau ohana] iho. Aole au i ma\cemake e hana wale, ke kanaka me ka uku ole, aka, o poe e hana ana no'u e uku ia no lakou 1 a o ka poe e makemake ole ana e hana no'u e pono lakou e hele, oiai aole e haawiia aku ana ka ai ria ka poe kino ikaika a hana ole. He m,ea oiaio no, ua hana maikai mai oukou no kuu makuakane, a aole he wahi maikai e ioaa! ana iaia a i ole i ka lahui paha ke, noho oukou ma ke ano aalaualelo e olelo iho ai oukou: "Ua hana makou i', keia no ko makou aloha i kou makuakane." He hoohana mau ka Moi ( i kona poe kanaka ma na aina po-hopo r ho ma Waikiki, a i kekahi manawa ma j ka lawaia ana ame ke kanu kalo ana I ka manawa i Molokai e hoohana anaj oia i kona poe kanaka ma ka pa ana i na loko a. Ua olelo mau oia he mea pono- e a'oia na keiki i ka hana e like ko lakou a'oia ana i na haawina palapala. 'No ka mea ina aole lakou e ao'ia, i ka hana oiai iloko o ke kula aole no ; iakou e hana ana i ka manawa e hemo mai ke kula aku, a e hana aku i ka hana e loaa koke mai ai ke dala no ke ano ulolohi o ka ioaa mai o ke dala ma kekahi ano e ae paha. Ua komo no paha o Kamehameha a kokua i ka lealea hula aka mahope mai he mau makahiki, mamua o kona nohoalii ana ua ike koke iho la oia i kanaka i ka hiamoe wale no i ke ao aole he hele i ka hana, a 1 ka po e hele ai ua poe kanaka nei i ka hula i ( kekahi manawa he mau mile loihi ma kahi o ke kanakolu mile i ka la. Ma keia mea aole he hele o kane e mahiai no ka malama ana i ko lakou mau ohana. O keia poe ana e ike nei oia no ka| poe o luna o kona aina, nolaila, ua pii, ae kona huhu no ia mea, ua papa loaj ae la oia aole e hoohana hou ia ia mea he hula maluna o kona mau aina. MaJ ke kau ahaolelo mahope koke iho ua, hooikaika loa oia e hanaia i kanawai maluna o ka aina e hoopau loa ia ka hula a ke ae ia, e haawiia i laikini, aj e hookapu loa i Ha hula mawaho aku O f Honolūlu. I kona manawa e noho ku- ( hina kalaiaina ana, ua hoolto maoli aku oia i ka malama ana i ke kanawai pili ia mea a hiki wale no 1 kona make ana ( aole i nele kona olelo mau, he mea pono j loa e hoopau loa ia ka lawelawe ana i| ka hula, oiai he haawina maikai olel loa ia, no ka mea, ma ona la e hoola-| puwaleia ai na kanaka mai o a o o ka aina, ke kumu hoi e hana ole ia ai ka hana. . j I ka manawa i make ai kona kaikuahine, ua malama ae na kanaka he ahahula iloko o ka pa-alii mamua o ka hoolewa ia ana. Mahope iho ua hoike mai la.oia ia'u (Laimana) i kona kaU-' maha loa i ka ae ana e hanaia kela hana aka wahi ana aole e ae hou ia ano hana malaila. I ka wa i make aij kona makuakane ua hookuuia aku na papa himeni e mele I ka po, a aole he anaina hula i aeia e maiamaia malaila. (Aole i pau.) I

E HOMAKA I KA MANAWA KU-| PONO NO KA LAPAAU ANA I PAUi AI KA NAEOA'IKU. O ka hoailona| mua o keia ano ma'i oia ka uaa o kai leo; a o ka hope aku oia no ka pil mai 0 ke kunu ikaika e ike koke ia aku ai 1 ka manawa e loheia ai ke kunu mai ( eka mea i maa ia ano ma'i. O ka ma-» nawa maikai loa no ka lapaau ana oia; ka manawa e paa mai ai ka leo o kej keiki. Ina e haawiia ka LAAU KUNU A CHAMBERLAIN o ka pau koke no| ia me ka hakalia ole. Ina no i ka ma- j nawa o ke kunu maoli e haawiia ai. e : pau ana no ka ma'i. Aoh*j he poino o, loaa ana ma keia laau. He hala ole ( kana . hoola a he hakalia ole. Ma ka; Halekuai Laau o Benson Smith & Co., j IL»ti3., na agena kuai kukaa e loaa ai no ke kupono. J