Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 45, 7 November 1902 — Ka Poka Nui ame ka Poka Iki He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Hoko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia. [ARTICLE]

Ka Poka Nui ame ka Poka Iki

He Moolelo no kekahi mau Opio Elua Hoko o ke Kaua Kuloko wawahi Mana Kauwakuapaa o Amerika Huipuia.

(Unuhiia e S. K. Nawaa.) MOKUNA XI. HE HANA HOOKAHAKAHA. "B nana i ka naue weliweli Me ka onou ana iloko o ka ino." Ua pii ae o Huka ma ko Bonikaika makaluii, a hala ae la hoi ke kau hooilo. Ua maaio ae la ka ululaau nana i huna iho i na pualikoa i ka wa i hookahuaia ai ke kahua hoomoana, oiai aia no na koi a na koa ke noho mau la ma ke kumu o kela ame keia laau, a he panoa mai hoi kau mai o a o. I ka hoea ana mai o Feberuari, ua hoea hou mai ia na haawina o ke kaua. ra hoomaka mai ia ke komo ana mai *» na mea ai ame na iako kaua, a ke aneane la na halema'i e ku wale oiai ua pau ae la na kanaka i loohia i ka ma'i i ke ola, a ke hoopuipui mau ia mai Ia na pualikoa me na koa hou. Maho*e mai ua hoomaka mai la ka hookahakaha ana o na pualikoa apau. ( I kekahi kakahiaka mahanahana, ua noe aku la ko makou puaiikoa no kahi hookahakaha ma Foiomauki e kupono ,<na mamua pono o Federikabeka. Ia •.nakou i hoea aku ai e ku ana ka pualikoa holookoa malaila me ka makaukau no ka hana i manaoia. O kahi i hookaawaleia ai he kahua ia e iho ana i ke kahawai, a ma kela ame keia aoao - ku ana he mau ahua liilii. O na pualikoa kaulio ke ku ana mamua loa o ka huakai me ko iakou nani nui; a i ka wa i hiki ai ko makou puali ma kahi i hookaawaleia no makou, ua hui koke ae la na pualikoa hele wawae iloko o ka laina. He eiua laina loihi keia hoonohonoho ana; ma ka bataliona, regimana ame ka mahele, a e welo like ana na hae o kela ame keia mokuaina, a o na pualikoa pukuniahi ua hoonohonohoia ae mawaena o kela ame keia niahele. O kahi e ku ana ko makou pualikoa he wahi ahua ia ma ka aoao hema o ke kahua hookahakaha a ua hiki ia'u ke ike aku i ka pualikoa holookoa iloko o ka makaukau nui a e paa :ina elua mile kuea.

Ke puka mai nei ka la me kona mau kukuna owelawela i ka wa i loaa mai ai ke kauoha no ka hoomaha ana; ke hoonioni la hoi na lau makani i na hae like ole, a ke nana aku aole he kana rnai oka nani. Ua pa iho la ka malamalama iluna o na mea kaua a he hulali hoi kau mai o a o i ka wa e hookoia ana na kauoha. Ma na ana apau me he mea la aia no iloko o ka wa kaua; (- holo ae ana na pualikpa kaulio, na pualikoa pukuniahi ame na pualikoa wawae ma kela ame keia wahi i inanaoia ai no lakou. la'u e nana nei i keia mau mea apau ua kau mai la imua o'u na kahoaka e nee mai ana. Aia makou iloko o ke kulana ikaika ma«ili. aka, he ikaika paha ee mau ana n i ole he ikaika paha e mae wale ana a e luaiele wale ia ana e ke Kanoenoe. Ua aneane loa ae e hiki i ke awakea mamua o ka pau ana o na hoonohonoho nna iloko o ka maikai, e hoike ana hoi i ka makaukau maoli o na mea apau ma keia oihana hanohano o ka aina. Ia īnakou e hoomakaukau nei ua hiki no ia makou ke ike aku maluna o na kiekiona mahope aku o Federikaboka i ke ku mai o na pualikoa Conofedereta me k ) lakou nana pono mai ia makou, He iaio, aole i hala ae ko Li, Alanuiloihi ame ko Keakakona mau maka mai ia iiiakou aku, a 110 ka maa no i ka loaa ana o na mea pana e makaikai i na liana hookahakaha aole i hopo iho na Ft-derala i ka holke ana aku i ko lakou ikaika imua o ka enemi. Eia maknu ke hauoli nei, eia nae ke neenee mai la na ao hakumakuma nana e paniku aku i na manao hauoli. la'u e ka-]<-le ana maluna o ka'u pahi kaua no ke kali ana i ka wa e hiki mai ai ka Peresidena. ua hukiia aku ko'u noonoo no Tome Makala ina paha oia kekahi iwaena o ka poe e ku mai ana maluna o kela mau kiekiena. Ua huki ioa ia aku la ko'u noonoo ana no na la hauoli a niaua e holoholo ana ma ke awawa; ka home nani a'u i luana ai ame ko Kate helehelena ui a hoohuhu hoi. la'u e lupea ia nei e keia mau noonoo ua hoopuiwa ia au i ko'u lohe ana i ke kani ana ae o kekahi pukuniahi, he hoailona hoi e hoike ana ua hiki mai ka manawa.

Mamua aku o ke alo o ka laina mua loa e ku ana kekahi pahu hae a e welo •ana hoi ka hae lahui. I ke kuu ana iho o ka leo o ka pu mua loa ua iho iho la ua hae nei a pii hou ana iluna a o ka wa no ia i kani hou mai ai ka lua o ka pu i panai hou ia mai me ke kolu o na pu, a ike aku la makou [ holo ana ae o kekahi o na aliikoa kokua no kahi e ku ana na pualikoa kaulio. Ua kani koke ae la ka ole e kahea ana i na koa kaulio e kau ae maluna o ko lakou mau lio a ia wa no i ikeia aku he heluna o umikumamakahi tausani koa kaulio i ka ee ana ae iluna o ko lakou mau lio. Aole i makaukau pono ae keia mau koa, ua hoomaka mai la ka pualikoa pukuniahi e ku ana ma ka aoao hema e ki ae i na pu aloha lahui. Ia wa koke no i haawi la mai ai ke kauoha, a o ka wa koke no ia 1 hulali ae ai na pahikaua a na pualikoa kaulio. Iwaena oka uwahi o na pu aloha ua oili mai la kekahi kanaka kino loihi a holo pololei mai ia iwaena oke kahua hookahakaha. Aole keia he mea e, aka, o ka Peresidena no, a ma kona aoao e holo ana o Kenerala Huka a mahope aku hoi o laua e nee papa mai ana ko ka Peresidena mau kokua. Oiai ka Peresidena e holo ae ana aia na hae like ole ke kulou iho la e like me na kauoha e haawi ia ana; o keia kulana hookahi no ka i ikeia i na pahikaua, he haawina hoi e hoike ana i ke aloha no ke alakai o ka lahui.

Ua hoomau aku oia i ka holo ana a hiki i kona nalo ana ma kekahi aoae» 0 ka puali, a he manawa pokole mahope mai ua kani ae la ka ole kahea no na pualikoa hele wawae, a ia wa 1 ku maloeloe ae ai ko makou mau pualikoa. I ka wa i huli hoi mai ai ka Pereaidena, a e makaikai ana hoi i na pualikoa hele wawae, ua hooi loa ia aku ka anapu ana o n& mea kaua ame ka pulelo ana o na hae i ka welelau ma-

kani. laia e hookokoke loa mai ana i o makou la, ua hiki ia'u ke hoomaopopo ioa aku i kona kulana ame kona helehelena ka. I keia manawa aia ke ku makaukau la makou no ka haawi ana aku i ke aloha, oiai, ua kani mal la ka oie ame ka pahu liilii o ko makou regimana.

"Preflent —arms!" wahi a ko makou konela; a i ka wa i nee ae ai na pu raifela a na koa o ko makou regimana mai ko lakou mau poohiwi, ua hookuu iho la au i ka winiwini o ka'u oahikaua ilalo, a no kekahi wa pokole maaio aku la ka helehelena o ke alakai o ka iahui mai ia'u aku.

"Shoulder —arms!" wahi hou a ko makou alakai; a ia makou e ku ana me he mau kii la, ua lohe aku ia makou i ke pahupahu o na wawae lio mahope o makou. Mahope mai, ua hoomaka ae Ia na pualikoa kaulio e nee no ka aoao hema. Mahope aku na pualikoa heie wawae. Ia makou i komo aku ai ma ke alahele no ke kahua makaikai, ua hiki ia'u ke ike, maiuna o ke poo o na kanaka, he huakai ioihi loa 0 na koa he elua mile ka ioihi e nee ana no ke kahua makaikai. Mahope mai ua hoea aku la ko makou ouaii 1 kahi o ka hae hoaiiona, e hoike ana hoi keia eia makou ke kokoke aku nei i kahi a ka Peresidena e kali ana no ka ike ana i ka pualikoa holookoa ma ka nee ana.

"Guide right, shoulder arms!" wahi a ko makou konela, a iloko o ka minute hookahi aia ko makou regimana ke hele ia me na kapuai wawae mama. E like me ka ke konela hana ana, pela au i hooiho iho ai i ka welau o ka'u pahikaua ilalo, a ia manawa ua ike hou aku la no au i ka helehelena o ka Peresidena iaia e ku ana me kona papale ma kona lima a e panai mai ana i kona aloha i ka makou i panai aku ai nona. Mahope mai ua loaa mai la ke kauoha ia m&kou no ka awiwi ana, a ia makou e hooko ana i ke kauoha ke maopopo la ia makou ua hiki mai makou i ka panina o ka hana hookahakaha. Ua lilo ae la na la i mau pule loihi, a hiki i ke aumoe o kekahi po Sabati iloko o ka mahina o Aperila, ua loaa mai la ia makou ka lono no ka nee ana aku o na pualikoa ma kekahi la ae. Na keia lono i lawe mai i ka manao uwila iloko o na mea apau, a o na liuliu ana no ka nee aku ua hanaia na mea apau me ka eleu. I ka loaa ana mai o na mea kaua ame na mea ai e lawa ai no umi la, ua maopopo loa iho la ia makou he kaua hahana ke hoea mai ana. I ka hora ekolu o ka wanaao aia makou ma ke alahele, a e hoomau ana i ka nee ana iniua, me na hoomaha liilii ana, a hiki wale i ka hora eha o ka auwina la; ia manawa ua hikl aku makou i kahi kiekie e holo pololei ana i kahi e halana ana ka wai o ka hapa luna ,o Rapahanoka. "E, Wilimona, ke nel au me oe ko'u paina ahiahi oiai aia aku nei no ko'u lio lawe mea ai i hope loa," wahi a Mekia Hadina. "Ua pono e ka mekia: ke apo ia aku nei oe me ka oluolu," wahi a'u. "I hele mia nei au ia oe e Palanike, no ko'u ike i kou lako mau me na mea ai," wahi a Mekia Hadina me kona noho ana iho nia kahi a Denisa e kuke ana i ka m'aua mau mea ai no ia ahiahi.

"Siia kela, e ka mekia, a ua ike no hoi oe he hookipa mau ia no oe; aka, he wahi puaa-hame ame kahi hua moa oia wale iho la no kahi mea hiki ia maua ke haawi aku ia oe," wahi a Denisa.

"Puaa-hame ame ka hua moa auwe tio hoi oe e Denisa, he mau mea ai kenn na na generala, a aole hoi he lihi launa aku ko ka mekia i lohi loa kona iio lawe ai. mahope i kena ano mea ai au. Ke pahaohao nei au e Wilimona, pehea ia i hiki ai ia oe ke lawe mai i ka hua moa me oe me ka nahaha oie ma keia liuakai mai nei a kakou?" wahi a Meieia Haelina. "O! aole au i maopopo ia mea," wahi i'u. "Ua kamaaina loa au i ka Denisa mau hana hoolele hauli a no ia mea, lole no au i ninau aku iaia.—Pehea oe i hana ai i keia e Denisa? E hai ae loi oe i ka mekia i na mea apau." "I ka wa i loaa mai ai o ke kauoha no ka nee ana i ka po nei, o ko'u hala ma aku no ia no kahi hoahu ai a loaa a'u ekolu kakini hua moa; ua ai iho Ka iukaneia ame a'u he hookahi kakini keia kakahiaka a hookoe iho la au i iee koena no ka ainaahiahi," wahi a Detiisa me kona hoohulihiiii ana ae i kana mau mea e kuke ana iluna o ke oa-palai, me kona manao la ua lawa ia nau hoakaka ana. "Aka, pehea i hiki ai ia oe ke malama ia lakou, e ke kopala? Aole i hiki kupono ia oe ke lawe mai ia lakou mē ka naha ole o kekahi o lakou iloko o kau eke ili iloko o keia mau mila he iwakalua," wahi hou a Mekia Haāina me ka hoomau ana mai: "Ua wawahi mua ia lakou e a'a mamua o ko kakou nee ana mai, ma ia ano ua hikl ke laweia me ka maalahi," wahi a Denisa. "Owai ia mawaho ae o ke kanaka Ailikl ke noonoo a loaa mai kekahi papa hana e like iho la me ia?" wahi a ka mekia, me ka lawe ana ae i ka ipuhao kope e kukuku ana kona mahu. "Ke hauoli nei au, e ka mekia, oiai, ua loaa ia oe ka noonoo aole no he naaupo o na Ailiki apau," wahi a Denisa me kona kioe ana ae i ka hua moa iwaho. "Naaupo!" wahi a ka mekia, "Aoie au i ike i kekahi Ailiki naaupo iloko 0 ko'u mau la. Aole pela, e Denisa, aole i naaupo na kanaka Aiiiki; eia nae 1 kekahi manawa ua «oaa ole no ia lakou na noonoo naauao ana." "Ua oki na kamailio ana! E pono ia kakou ke ai iho o i maalili ole hoi kahi mea ai," wahi a'u. "Ua pololei oe, e pono io no ke ai iho kakou. Mai hopohopo olua no ka ia apopo oiai he koena no koe," wahi hou a Denisa. Mahope iho o ka pau ana o ka makou ai ana, ua ninau aku la wau i ko'u mekia i ke kahua o ka makou hana no kekahi la ae a oia kana i pane mai ai: "Ke manaoia nei i keia wa e hunakele loa ia ana, eia nae, ua makiii iki ae nei a o ka mea i loaa mai, oia ko kakou nee ana aku ma ko Li aoao. E hui mai ana me kakou ma kahi papau o ka wai maluna aku nei na pualikoa Umikumamakahl ame Umikumamalua." "Ahe! Oia ka ke kumu o ko kakou nee awiwi ana, na wahi kaa lawe mea ai kakaikahi, ame keia nui hewahewa o na mea ai i haawiia na na koa e lawe maluna o ko lakou maa poohiwi iho." "Ke manaolana nei au e hoea koke mai ko'u 110 lawe mea ai oiai e nee koke aku ana kakou me ka awiwi no Rapidana." "No Rapidana! he mea hikl ole la ke hana, ia."

"He mea pono no ia kakou ke hiki ilaila. Ke olelo nei o Generala Tilita ola ke kauoha i loaa mai. E au aku ana kakou i ka muliwai Kapahanoka ma Keie, a mai ia wahi aku e nee hou aku ai no kekahi kahawai hou aku. Ina e holomua ana keia nee ana e hoopuiwa ia ana o Li ma na ano apau." "Ke manaolana nei au oia iho ia ka mea e loaa mai, oiai, he puupuu ikaika loa ia e loaa aku ana ia Li ke holopono," wahi a'u me ko'u ike pono ana aku i ka hoonee'a ko makou generala, a he hoonee ano nui no ke loaa ole no nae na kuia iwaena o na kanaka ma ke alahele oiai he mamao no kahi e nee aku ai. "Oia iho la ka papa hana a ko kakou kenerala; a oiai, eia ke aumoe aku nei he mea pono no kaua e hookaawale e Wilimona. Aole no hoi oia wale, aka, eia ia*u ka malama ana o na koa kiai i keia po." Mamua o ka puka ana mai o ka ia o kekahi kakahiaka ae, ua kani wawaio ae la ka leo kahea o ka ole, a ua aia ae na koa apau, a i ka wa i puka mai ai na kukuna la maluna o na kualono aia makou ke nee la. O keia kekahi o na hel maluhiluhi ana a makou, oiai, he inoino loa ke aianui, a i ka uhi ana mai o ka malu po, ua hoomoana iho la makou ma kahi o elua mile malalo mai 0 Kele. O ka makou huakai ma ka la ekolu mai aole i like me na huakai mua a makou; aka nae, ua hiki aku makou 1 kahi i manaoia ai ma ka hora eiwa ola kakahiaka, a hui aku la me na pualikoa Umikumamakahi ame llmikūmamalua, oiai, ua hiki mua lakou ilaila mamua o makou. '

Ia makou e iho ana ilalo o. ke awawa no kahi e au aku ai, ua loaa iho la ia'u ka ike i ko makou heluna nui, a he kohu pualikoa n6i maoli no i lawa.pono me na iano kahiko o ke kaua. Mawauo ae o na mahele koa wawae, uu hiki ke ike ia aku kekahi īnahele ikaika loa o na pualikoa kaulio, a ui hala hope ae ia makou e nee ana he mau mahele o na koa pukaa. Aia ma keia kahua he aneane i ke kanalima tausani ka nui o na koa; ma ia ano iho ia, ua hiki loa ke ike ia o lfeia o na hoonee kaua nui ana. Ua hele awiwi aku makou a hiki ma ko makou wahi i hookaawaleia ai.

Oiai na koa e hoomaha ana, ua oili mai la o Generala Meade mai waena mai o kona mau kokua. I ka wa i īke aku ai na koe iaia oia no ka wa I haawiia ae ai na leo huro, a ua like me na leo kupinai, oiai, i ka wa e pau ai o ka huro ana o keia puali ua lilo aku la na kekahi puali, a e nee wawalo ana na leo huro a hiki i ka hope loa o na pualikoa. I ka wa i lohe ai ke kenerala i keia mau leo huro, lia ano puiwa oia, aka, i kona hoomaopopo pono ana nona ia mau leo huro ua hookaawale koke aku oia me ka ni.snao oia ka mea e pau koke ae ai na 'eo huro; eia nae, ua hooi loa aku. na kon i ka huro ana a hiki i ka papa, okoa ia ana mai. Ua nee mai ua kenemla ia maluna o kona lio me ke kilakiUi nui, e wehe ana hoi i kona papal'2 ka.pu me ;ia haawi avja mai i kona hooiraikai, d me ia kulana oia i noe aku ai a hiK' t kona nnlowale ana Na keia mea i no»hoi mal i na hoomamn ana o'u ';o na la % Gen»rala Alakalela'na e a'akai a.na li rntkoi 11-iko o K"na V.en"t. Ua pau - e na 1-ooho hauo i ana, a ua lf«' rc.fi koke ia aku ?ia pualikoa f raua. •*a \ . 4 l\.iq m&i i ko rakri malielo k«m k i nef aku ma Ely, a o ko koena iho no Gemana. O ka loa o ka aina nu-'iuna aku o ka hu'-ia o i:anapanoka aine Rapidana he umikumamaluamlle, nolaila. ua hiki aku makou i ke kahawai o Rapidana ia ahiahi no, a hoomaha iho la no ke kali ana i na kaa ukana. O kahi a makou i manao ai e a'e aku ma kekahi aoao o ke kahawai ho oi aku ka ikaika o ke ko ana o ka wai, nolaila, ua waihoia ae ka manao no ka a'e ana aku maluna o na kao. Ua lawe koke ia ae ke kauoha e hoomakaukau na koa no ka au ana aku iloko o ke kahawai, oiai he papau no. O keia kekahi o na hana, aka loa. Aia na koa ame na aliikoa ke au la me he mau dia la, oiai, ,ma kekahi wahi o ke poo wale no o na koa ke ikeia aku a e hapai ae ana kela ame keia i ka lakou mau mea kaua ame na mea ai a olokea ae maluna o ko lakou mau poo, a he kohu h,ao kia ke nana aku.

Ua molehulehu loa no ua hoomaka aku ko makou mahele e au. Iloko o na akaaka hauoli ana ame na leo kahea o kekahi i kekahi i nee aku ai na mea apau a au aku la iloko o keia kaliawai a ke puanuanu nu wale a he kohu kamalii la oloko o na kula ka paani iloko o ka wai. Aole he malamalama nana e hoomalamalama i ko makou alanui hele a ia'u e au ana ke hoorpanao ae ia au i ka Baiana mau hoakaka no ka muliwai o ka Make —aka maanei aia ka make ke noho mai la ma kekahi aoao e kali ana no ko makou hiki aku. E lehulehu ana iwaena o ka poe e au nei me ka hauoli i maopopo, ua hamama ka luakupapau no lakou ma kela aoao, kahi hoi a makou e nee aku nei.

Ia makou i kau aku ai ma kekahi aoao aole i kana mai ko makou haukeke i ka ua mea he anu, nolaila, ua kapaeia ae Ia ka ma-Iu o ka makou huakai a ua ho-aia ae ke ahi i mea e poino ole ai na koa a e makaukau ai no ka paio aku ma kekahi la ae. Ua wawahiia ae na pa a ua ohiia mai na lalalaau a ho-aia ae kekahi ahi nui, a mawaho aku o keia ahi nui i hauoli ae ai na mea apau. Ua pii ae na hooho hauoli ana e wawalo ana i ka lewa lani, a ia'u e ku ana ma ka'e o ke ahi ua hiki no ia'u ke ike aku i ke koena 0 na pualikoa e au mai ana no iloko o ke Ma ka hapa maluna o ka muliwai aia no ke a mai la ke ahi a he hoailona hoi e hoike mai ana ia makou aia no kekahi hapa o ko makou huina ke au ae la no hol ma ko lakou kahua' 1 hoounaia ai. i I ka wa i maloo ai ko'u lole, ua hahai aku la i ka Kapena Buta hana, a owili ae la au i ko'u kino me ko'u wahi kimei huluhulu a hiamoe iho la. Ua hiki ole no nae ia'u ke hiamoe- iho, oiai, aia na koa iloko o ka pihoihoi nui no ka makou hoonee kaua i kekahi la ue, a aia no kekahi poe ke holo poai puni la i ke ahi a e hulahula ana hoi kekahi. "Ke hai aku nei au ia oe e Kakiana Poka, ke wahi- olomana noonoo naauao maoli no o Generala Meade. Manao wau e ala mai ana o Li i ke kakahiaka o ka la apopo me kona pahaohao nui ke ike mai i ko kakou mau pualikoa e ku aku ana mawaho o ka puka o kona kahua hoomoana a e hoolele aku ana hoi i na poka iki ame na poka nui," wahi a Kopala Denisa. "Ua pololei oe e ke kopala, aka, ke hopohooo nei au o ike mai oia i ka a aku o ka kakou ahi," wahi a Kakiana Poka.

"Ina no lako ue ike mai ana, heaha iho la ka lakou mea e hiki ai ke hana? Hoi iho no, e nee ae ana o Huka mamua aku ona, a ma ia ano e komo ana oia mawaena o kakou," wahi hou a Denisa. "He mea oiaio ia, aka, mai oi loa aku ka pono ina i holopono na kao a kakou ina no hoi aole e ho-aia keia ahi nui," wahi a Kakiana Poka. "Aka, pehea hoi e mo'a ai ko kakou hope?" wahi a Denisa. "Heaha ka hewa ke nele i ke kope?" Aole anei i oi aku ka pono e noho iho me ka inu kope ole a nee aku me ka ike ole ia mai?" wahi a Kakiana Poka. "Ua oki keia mau hauwalaau ana!" wahi a Kapena Buta. "He mea pono ia oukou apau ke hiamoe iho mamua o ko oukou kamailio wale ana, i ka papa kuhikuhi hana a ke kenera!a." "Ua pono e ke kapena maikai, na ka la apopo ia e hoike mai i na mea e hoea mai ana," wahi a Denisa a pau loa iho la na hauwalaau ana. . Ua emi iho la ke ahi a Uhi mai la ka aiki pouli mai o a o, n he meiia wale no aohe he kani manu iho. Ua F'H.hia iho la au i ka hiamoe ine ke koe no nae o ka oeoe o na leo e <>n«iu mai ana i na kaapu ame ka n • ana o na lio ame na hoki. la'u i puoho ae al i kekahi la ae aia ka malamalnmn o \a al k«» » 'o-ii i!<o la mahinu .> makou. MOKUNA XII. HONEE KAUA ULULAAU. "E "hoao no ka hopena, mai ku nana: Aole he mea huna nalo ke huliia."

Ia makou i nee aku ai mahope o ka ai awiwi ana i ko makou paina kakahiaka, ua halawai aku la makou mo na pualipukaa e nee ana ma ke ala a e moe ana kaoo o na koa lawe mea ai: nolaila, ua onou aku makou illoko o lea hihipea o na iaau e uiu ana ma ame keia aoao o makou. Mahope o ka nee ana no hookahi hora ua j)uka aku ia makou ma kekahi aoao e waiho ana kekahi alanui kamoe e hookaawaie ana i ka poiolei no elua a i oie ekoiu mile mamua aku o makou. Mahope o ka hala ana ae o kekahi mau pupupu hale i pau i ka popopo a i kapaia hoi ka Haie Hoolulu Robakasona ua hoomauia aku ka nee ana a hiki wale i ka auwina la, a ia wa i kauohaia mai ai e ku makaukau ia po iho iioko o ka uluwehi o ka ululaau oka e ku ana. I keia manawa ua kaawale ae makou mai ka ike ana i ko makou mau pualikoa, a oiai, aole he mau hoailona o ka ike aku i na enemi ua pii mahuahua ae na manao pihoihpi.

I kekalii la ae, he Poalima ua la la, a o ka la ekahi no hoi ia o ka mahina 0 Mei, a o ka lima no hoi ia o na Ia mai ka wa a makou i haalele aku ai 1 ke kahua hoolulu ma Polamou, ua hiki mai la na hiohiona o ke kaua hahana, oiai, o ka makou nee ana ia manawa ke hoemi mai nei ka ikaika, a e ku mau ana no ka nana*ana i kahi a makou e nee aku nei. Ua nee aku makou me ka malie no elua mili a ia wa i komo aku ai makou i ke e hoopuni ana i ka home Lunakanawai kahi hoi a makou i lohe ai i ko Generala Huka hoolilo ana ae i kahua hana nona. Maanei i hui aku ai makou me ka Mahele Elua e ku ana, a ua hoike mai o Generala Filita ia makou e hiki mai ana ka Mahele Ekolu mamua iho o ka napoo ana o ka la. "Alaila, o keia kino maoli o ka pualikoa holookoa?" wahi a'u i ninau aku ai ia Generala Felita. "Ae," wahi a ko makou birigidia. "Mamuli o ka nui ana mai o na kokua ua hoololiia ko kakou kahua hana." "E kuhi ana au, e ka maanei ana la hoi kakou e paio aku ai me Li." "Pela ka manao mua ana ia kakou i au mai ai i ke kahawai, aka ua loaa mai kekahi mea nana e hoololi ae ia pa,pa hana." "Me he mea la ke hoopau manawa wale nei no. kakou ia kakou i pae mai nei ma keia aoao; no ke aha keia hoopau manawa ana?" wahi hou a'u. "He mea oiaio kau e olelo mai nei, a ua ninau ae no hoi ka poe poo oi aku^ 0 ka 1010 mamua ou ia nin&u. hookahi* no, e Wilimona. O na generala la hoi ua mao'popo ole ia lakou keia mau mea koe wale no na alakai." Mahope koke iho ua nee aku la ko makou mahele, a ia wa i lawe ae ai ko makou birigidia i kona kulana. Ia makou i huli ae ai ma ka aoao hema ua maalo ae la makou ma ka aoao o ka Home Lunakanawai. Ma ka lanai e ku ana o Generala Huka, a e hoike mai ana kona kulana i ka hiehie maoli no ame ka hiki ke hilinaiia aku; aka nae, ;aole loa i haawi aku na koa i kekahi wahi leo hauoli nona, oiai o ka manao nui iloko o na mea apau, ua hoopau 1 wale ia ka manawa a ua lilo wale aku ka manawa waiwai nui. O na. koa makaainana, he hikiwawe loa lakou i ke koho i ka hewa a hoahewa koke iho; oiai, i ka wa i hele mai ai na kanaka no ka paio maoli, aole lakou i makemake e hoaoia, a aole hoi lakou e nana aku ana ia ano hana a ko iakou mau alakai. Me he mea la o keia ka hiki mua ,loa o ka hilinai ole ana o na koa i ko lakou alakai, nolaila, aole no he mea e puiwa ai i ka nee ana aku o ko makou mahele me ka nana ole ae i ke alakai nui. Ua lawe ae makou i kekahi alahele e holo ana iloko o ka ululaau ma ka aoao akau, a nee aku la ma kekahi wahi lua wai a kaa aku la ma kekahi kula.

Ia makou i hiki ai ma keia wahi ua ike aku Ia au i ka pu-a liilii mai o ka uwahi, a hoomaopopo iho au mai ka nakeke a na poka e haule ana aia ko makou mau koa kiai ke paio la. Ma kekahi wahi owawa mahope pono iho. 0 makou ua ike aku wau i ka hapa malalo o ke alakai ana a Garifina e ku ana me ka makaukau. Ua holo koke aku o Generala Sykes, ka mea iaia ke alakai ana i ko makou mahele, e nana 1 ko makou kahua e paio aku ai, a ua uhai aku makou mahope ona e holo ana hoi me ka awiwi. Aohe makou i pau pono aku i ka hahai ana i ko makou alakai, ua huai mai la ka papu o na Conofederata i ka lakou mau piha pu maluna o makou mai ke kai mai o ka ululaau. I kinohi ua lele ae la ka lakou mau poka maluna ae o ko makou mau poo, aka, i ka ike ana mai he kowa kaawale ia a lakou e ki mai ai ua hoihoi pono ia mai ka lakou mau pu i ko makou kahua a hoomaka mai la e i haawi i na ai paa maluna o m akou. (Aole i pau).

LAWE LILO 0 KUHIO I KAHANOHANOOKALA