Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 38, 19 Kepakemapa 1902 — KA HAIOLELO A SENATOA W. C. ACHI MA WAIAKAMILO, KALIHI, SEPATEMABA 16. [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KA HAIOLELO A SENATOA W. C. ACHI MA WAIAKAMILO, KALIHI, SEPATEMABA 16.

••••J•••••••••••••••••••••< ! E kuu mau Haku Makaainana: Mamull o ke kanawai laula akea i haawiia mai ia kakou e ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, ua ia kakou ka mana koho balota akea, ke loaa nei ia kakou ka mana i oi ae mamua o na pono i loaa ia kakou mai ka wa mai o na' Moi. | I ke au o na Moi mamua aku o Kauikeaouli aia wale no ka mana o ke Ka-

nawai iloko o ka lima o na 'Lii; i ka wa mai hoi o na Kamehameha 111, IV ame V, ua loaa mal ia kakou ka mana o ke koho wale ana no i na Lunamakaaināna, aka, ua paa ae na 'Lii i ka mana o ke koho ana i na Alii o ka Ahaolelo. | Ika wa hoi oke A.upuni malalo o ka

noho Moi ana o Kalakaua ame ke Aupuni Repubalika, ua paa ae ka poe waiwal o ka alna i ka mana o ke k' lv»| ana i na Senatoa iloko o ko lakou mt.u ( lima, a koe mai i na poe ilihupe ka maj na o ke koho ana i na Lunamakaainana j wale no. Aka, he mea pono ia oukou ke I hoomanao iho, i ka haawiia ana mai o pono ia kakou, ua haawiia mai a ke nana pu mai nei no lakou i ke ano' ,o ko kakou hoohana ana ia pono; no-| laila, he mea pono ia kakou ke hoohana | i keia pono ma ke ano e kokua ia na ( hana holomua o ka aina; i loaa hoi ia j kakou ame ko kakou mau ohana, na: nohona oluolu maluna o ko kakou aina aloha. Br 4: - ! ! rl3m\ Ua haiia mai nei au, e kekahi o oukou, i kekahi mau po mamua aku nei, ua hele mai o Chas. Notley ame kona pohai, a maluna o keia papahele, ua haawi aku lakou i na olelo e hoino ana ia'u mamuli o ka'u mau hana e piU ana i ke Kanawai o; ke makemake nei au e hoakaka aku ia oukou i na mea oiaio apau e pili ana i ua Kanawi la. Ua laweia mai kela kanawai e ka H. M. Kaniho o Kohala Akau, kuu aina haoiau, he pill o Hon. H. M. Kaniho ia'u mamuli o kuu mama aloha i hala; i ka hiki ana mai o ua kanawai la iloko o ka Aha Senate, a mamuli o na rula o ka Ahaoleio, ua hooholoia ke Kanawai ma ka heluhelu ekahi ana; i ka heluhelu elua ana, ua waihoia ke kanawai i ke Komite Malama Ola, a mamuli o kuu noi ponoi, ua hookomo pu ia o 'Kauka Rusela, he Home Rula ma ke ano kalaiaina, iloko 1 o ia Komite, oiai no pae o Kauka Rusela, he Peresldena no ka Aha Senate; i ka waiho ana mai o kela Komite i ka lakou hoike; ua hoakaka mai o Kauka Rusela penei: S Aohe pilikia o keia Kanawai o i keia wa, no ka mea, wahi ana o ka pilikia i ikeia mamua e pili ana i na palahehe, ua pau ia; no ka mea aia ma Aigupita i keia manawa ke malama mau ia nei na bipi keiki i kupaluia i mea e loaa ai na palahehe maikai (Virus) e hoolawa ai apuni ke ao; nolaila, e ike ana kakou aole e iaweia mai ana ka palahelie mai ka lima ae o kekahi kanaka, wahine a keiki paha a hookomo aku iloko o kekahi kanaka, wahine a keiki e aku. Wahi hou ana; O ka o ia ana , o na keiki, rta wahine ame kakou pu, ! he mea maikai loa ia no ka hoopakele ana i ka Lahui mai na Ma'i Ahulau ae. A he mea na kakou e pono ai e hoomanao, i ka makahiki 1851 a hlki i ka 1853, ua hiki mai ka Ma'i Ulalii ma Hawaii nei, ka ma'i nana i hului pau aku i kekahi hapanui o ko kakou lahui; a ia manawa aole i laha mai ka o ana, a oia iho la ka mea i poino nui ai ke ola o ka lahui ia ma'i. Ke makau nui nei ka lahui no ka laha o ka Ma'i Lepera mamuli o ka o ana. aka, he mea pono ia oukou ke hoomaopopo iho, aia ma na Mokupuni o Pilipine, he 30,000 Ma'i Lepera, eia nae, aole i lawelawe nul ia ka o ana malaila. A ma ka la 3 o Aperila, M. H. 1900. ka wa i noonooia ai ua kanpvai nei ma kona heluhelu ekolu ia ana, e ike ana oukou ma ka aoao 300 o ka Moolelo o ka Aha Senate, Olelo Enelani, i ka wa i heluhelu ekolu ia ai ua kanawai o nei, ua koho pu iho la o Kauka Rusela me makou, na Repubalika apa,u, ma ka aoao e kue ana i ka lioopau loa ia ana o ua kanawai la. .. Nolaila, e kuu mau Haku Makaainana, ua hewa anei au ma kuu ano he kanaka kau kanawai i kuu hahai ana i ke 'a'o a ka mea i ike i na mea e oili ana i ke ano o ke ola kino ma keia ninau? Ma kuu ano he kanaka kau kanawai e hai aku au ia oukou, e hahai ana au mamuli o na a'o naauao ana apau. Ina au e makemake ana e kukulu i hale nani, aole au e kii ana i kanaka lawaia ka mea nana e kukulu i kuu hale, aole hoi i loio, aole hoi i kumēkakumaa, aka, e kii ana au i kamana akamai; pela no ma keia, ma ke ano e kau i kanawai no na mea e pili ana i ke ola kino v ,e haliu ana au a hahai aku i ke a'o a na kauka.

Nolaila la, e kuu mau hatfu, o kela kukaliki a Chas. Notley ame kona pohai 0 na Home Rula, he mau kukaliki wale no ia e alakai hewa ana i ko oukou mau noonoo maikai. Ano, e kamailio aku ana au ia oukou, malalo o kela mea a na Home Rula e kukaliki iauna ole nei, oia hoi, "KE PUHI AHI." ] Ke hoao nei na Home Rula e hookauhihi mai maluna o makou, na Repuba- ] iika, i na hoahewa ana apau, no na ] hana puhi ahi o kei& mau makahiki 1 elua i hala ae: he mea pono e hoomanaoia, i ke kau Ahaolelo 6 1900, ua hoole ; ae na Home Rula i ke apono ana i na ' hookohu o na hoa o ka Papa Ola ia manawa, a o keia Papa Ola e ku nei i * keia wa ua apono ae lakou; nolaila, e ' hoomanao oukou lie Papa Ola keia na na Home Rula i apono; a aole au i ike | iki i na kumu a lakou e hookkuhihi • mai nei maluna o na Repubalika i na 1 hewa puhi ahi o keia mau la. He mea pono ia kakou e hoomanao, mamuli o ko kakou mau kanawai, ua i ka Papa Ola ka mana e hana 1 mau rula a hooponopono ana, a hooiaha mai, e lilo ana kela i mau kanawai; aohe mana o ke Kiaaina, aole hoi ka Loio Kuhina, a Luna Aupuni e ae paha e hiki ai e kue aku a vito aku naha i na rula o ka Papa Ola e hoo- ' laha ai. Aka nae, heaha ka mea i mau ai keia mana o ka Papa Ola? E hai aku ana au ia oukou; i ke kau i hala, aole i noonoo iki na Home Rula e hoopau ae i kela pauku o ~ke Kanawai e haawi | ana i ka Papa Ola i kela mana akea loa; aka, o k lakou wale no o ka hoike mai ia oukou he ino ka puhi ahi, aka nae, aohe lakou i ike iki i ka mea e pau ae ai ia pilikia, nolaila, me he mea la, ua like loa lakou me ka Manu Ele,paio, e iele ana kela Manu ma na lae kahakai me ke kani ana "Ono ka i'a! Ono Jca i'a!" aka nae, aohe lele aku iloko o ke kai e lawaia ai. Malia paha o olelo mai kekahi poe o oukou, heaha la kou mea i hana ole ai i kanawai e hoopau ae ai i kela pilikia? Ē pane aku ana au penei: Iloko 0 ke kau Ahaolelo i hala, ua lawe mai au i Olelo Hooholo e noi ana i ka Aha-1 olelo Nui o Amerika Huipuia e haawi mai ia kakou i Aupuni Mokuaina, heaha ka na Home Rula i hana ai? Ua nol ae (akou e hoomoeia ua Olelo Hooholo la ma ka Papa, oiai nae, ina e j aeia kakou e lilo i Mokuaina, e loaa ! ana ia kakou ka mana e koho i ko kakou Kiaaina, na LUnakanawai Kiekie 1 ame na Luna Aupuni e ae apau. He aha hou ae? Ia kau no ua lawe mai au i kanawai e hoopau ana i ka auhau kino mai a kakou ae, aka, ua papa. hoomoe hou ia no ia kanawal ma ka A ke kahea mai nei kela Olelo Hooholo ame kela kanawai mai ka papa j mai o ka Aha Senate e koi ana ia oukou e ka poe koho e noonoo pono i kela poe i kināi wale iho i ko oukou mau pono. Nolaila, i kuu ike ana i.ka hoomoe wale ia o kela mau kanawai maikai, noonoo iho la au, he mea makehewa wale no ke iawe hou mai i kanawai e ae. E na hoaloha! Ke ike nei au aia iloko 0 keia hale o ka hapanui o oukou he poe i loohia i na poino mamuli o kela paU ahi weliweli o ka la 20 o lanuari, 1900. I ke kau Ahaolelo i hala, ua lawe rnai na Repubalika me ke koi pu mai o ke Kiaaina i kanawai e aie ana ke Aupuni 1 Elua Miliona Dala, i mea e loaa ai na dala e hiki ai ke hana i na alanui hou, na halekula, na hale aupuni, ame na awa,'a pela aku; ina i hooholoia ia kanawai, ina ua loaa i ke aupuni ke dala e hoohana ai no na hana aupuni, alaila, e koe mai ana na dfila auhau i mea e hiki ai ke uku i na luna aupuni, a e koe ana kekahi dala kupono e hiki ai e ukuia na koi poho a oukou; aohe nae o oukou wale no ka i poino ma ia mea; aia no Jie Hui o na Hawaii i oi akuj mamua o 500 ko lakou nui,: a'u hoi e hookele nei i ko lakou mau hana, he mau hale ko iakou i puhiia; a ke ake nui nei no hoi ko'u hui e loaa mai ka lakou dala. Heaha ka hana a na Home Rula i hana ai? Ua holo malu %vale aku lakou, me he mau keiki liilii holoholo peepee akua la, i ka wa kupono e hiki | ai e hooholoia ua kanawai la e loaa ai ia oukou ka oukou aala mamuli o kela pauahi weliweli. Nolaila, me keia mau mea apau ke noi aku nei au ia oukou e haawi i ko oukou noonoo maikai ma keia mea; a nana aku me na hianao maikai a akaheie i ko oukou wa e koho ai ma ka la 4 o Novemaba ae nei; e koho aku i ka poe a oukou e manaoio ana e hana io ana iakou i na kanawai no ka pono o ka aina, a no ka holomua o na hana hou apau; no ka mea, i kuu manaoio aia no a holomua na hana, alaila, loaa ia kakou na noho oluolu a maluhia ana; aka, ina e hiki mai na pilikia e like me ia e ikeia nei i keia wa, a nele hoi ria ohana o kakou i na mea e oluolu ai ke ! kino, aole e nele ka hiki mai o na hana karaima lehulehu. Me keia mau hoakaka ana, ke lana nei kuu manao e koho ana oukou i ke i Keikialii Jonah ltalanianaole i Elele no j kakou i Wasinetona, a e koho ana hoi | oukou i na Moho Senatoa ame Lunamakaainana o ka Aoao Repubalika; no ka mea, aohe mea kanalua i ka poe noonoo maikai apau, oia wale no kaj aoao e ola ai o Hawaii. !