Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 37, 12 Kepakemapa 1902 — Page 5
| This text was transcribed by: | Cyndi Defenbaugh |
| This work is dedicated to: | Chris Edwards, warrior brother |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NUPEPA KUOKOA, SEPATEMABA 12, 1902
NUHOU KULOKO
@@@ ku mai ka moku law koa ma @@ ma ka Poakolu nei mai Manila
@@ keaka ko ka Opiuma i ka po o ka @@ E hele ae e na poe puni lea@@
@@@ wai mokihana hoi kakou i keia @@ la. E aho ia hala ae hoi kau @@wela a Kanepunui.
Ma ka Poaono o ka pule i hala Sepatemaba 6, i pau ai ke kau kinipopo o @@ makahiki.
He koi poho ke waiho ia aku ana ia @@@ no ke kue ana mai nei i ke Ka@@ Rosehill o ka moku Whalen ma @@@kupuni o Marcus.
A@@ e hookohu mai ana o Peresidena rosewela i pani lunakanawai kaapuni @@ kahi o Mamapela a hiki iloko o @ mahina o Okakoba.
He hooleia ka male ana o kekahi kamaka Hawaii me kekahi wahine haole mamuli o ka manaoia ana he Pake keia kanaka Hawaii. Auwe ke aloha e!
I keia wili ana mai nei o ka hale wili@@ o Ewa ua hiki aku ka heluna o na @na kopaa i ke 35,600. Nui keia, e @@ pu mai ana no me ka polohuku.
@@ hala aku nei ka Luna Nui Keneke o na hui mokuahi o Poka Ma no ka @@ ana i ko lakou mau kauahana m@ Maui, Kona ame Kau.
Ua hoi mai nei o Kauka L. F. Alvarez @@ kana huakai i Kaleponi ame Me@@ a e hauoli ana oia ke hui me @@ poe mai ame na hoaloha ma kona @@ nana 1240 Alanui Ema.
Ma ka halawai ana iho nei o ka Aha@@ o na Wahine Opio ma ka po Poa@@ nei. Sepatemaba 8, ua loaa mai @@ hoike waiwai: Na loaa, $4903.67; @@ lilo, $4233.54; koena ma waihona, @@@.
@ hoolanaia mai ana ka mokuahi Ari@@ o ka Hui Amerika-Hawaii e ka@@ nei e ka Hui Hanahao Uniona @@ ka la 15 o keia mahina. O kekahi @@@ na mokuahi nui e hiki mai ana @@ makou nei. He 12,000 tona oia kona @@ ukana.
@@ ia kakahiaka e hookauia ai ka @@ ai maluna o Kimura, he Iapana no @@ a pepehi kanaka. Ina e hoololi @@ka Aha Kiekie i kona hoopai, a a la, @@ kona ola: aka, ina aole, e hoo@@ aku ana ka hoopai e make oia @@ ka amana.
Mai hoohala i ka alawa ae i na hoo@@ a ke komikina o na palena-aina @. P. Monsarrat miia o oe kekhi i ku @@ iloko o na palena-aina maloko o @@ hoolaha e puka aku nei alaila ua @@ oe ke hele ma kona keena e hoo@@ no kou kuleana ilaila.
@@ ka hoolaha a ke Kakauolelo o ke @@@ nei pili i na moho holo balota @@ka hookomo aku i ko lakou kuleana @ n@ho balota no ke kau holo balota a hiki mai ana, he mea kupono @@ aku a pau iloko o ka manawa @@.
@@@ keia ae kekahi ohua i manao e @@@ ma ka mokuahi Ventura o @@ nei e Makai Doyle no ka @@kaa ana i kona aie. Ua loaa aku @@@ holoholo ana iluna o ka oneki o @@ mokuahi ua hele no hoi a ohu i @@ lei. I ka hopuia ana, ua hilahila @@ wehewehe ae i kona ohu.
@@ na kauka huki niho, no laua kela @@ hana ma Alington Hale, helu 215 @ alanui Hotele, ma kahi aoao o na @@ Hotele me Uniona, he wahine Hawaii kokua ko laua ma ka oihana. @@ loaa kou niho i ka popo nau @@ ka hele ana ilaila i hanaia mai @@ ka pilikia. He mau kauka noeau @@ ma ia hana.
Ma ka Poalua o ka pule i hala, ua @@ la ka Makua Lani ma kekahi @@ ma Kakaako a lawe aku la ia @@ ma Kahololio Kauwe ma kela ao ma @ He makuahine krisiano a hoomana@@ i na hana ma kona ekalesia ma Kawaiahao, a he lala no ka Aha Luna. @ maikai ka poe make ke make iloko Kristo. Aloha no!
Nui na ohua holo makaikai ma na @@ aku nei malalo o kakou i hoi aku @@ a ka mokuahi Ventura o ka Poa@@ nei. Ua hookaulua iho no nae ke@@ poe o lakou maanei. Maikai kela; @@ iho i na wani okeni a oukou ia@@iai he manawa puikaika keia no @@@@.
NUHOU O NA AINA E.
Ua hoi ai nei na generala boa no Laiana.
Ua hooholo mai nei ka Mokuaina o Nu Ioka i kekahi kanawai paakiki loa @ kue ana i ke oki male.
E ki poka ia ana o Cindada Bolivia ma Orinoco e na mokukaua o Venezuela.
Ke hoonaueue hou la ka luapele o Maun@ikiu a aia ke ola o na mea apau iloko o ka poino.
Ma ka hoaoia ana mai nei o ka mokukaua Maine aole i loaa aku ka holo i aelikeia ai, oiai hoi, he 18 knots. ua olelo ae na mea na laua i hana o ke kumu o keia mamuli no ia o ka inoini @ ka lanahu. E hoao hou ia ana a ina aole e loaa ana ka holo i aelikeia, aole e loaa ana ke koena o na dala he $500.
He lono o ka haunaele ka i loaa mai Bazila mai.
O na bebe apau i hiki aku i ka manawa e ulu mai ai na niho oia ka wa@@aa ai i na ma’i hi a oia ka manawa kupono e hookomo aku ai i kekahi mana i hiki ai oia ke pio, a o ka laau lapaau a Chamberlain no ka hi ame ko@@a i Chamberlain’s Colic, Cholera and @@@rrhoea) ka hoola kupono no ia pilikia. e pono e loaa keia laau ma na a me apau. E kuai aku oe i keia laau ma ka halekuai o ka Hui Kuai Laau Benson. Smith ma i keia la malia @@ ia ka mea i loaa i ka ma’i.
E Dute ia ka I’a a na
Iapana e lawaia nei.
O na Kupa Hawaii wale no ka i aeia e
Lawaia ma na Kai o Hawaii nei.
O na kanaka kupa America ole e lawaia nei ma na kai o Hawaii nei aole lakou i aeia e lawai ma na kai o Hawaii nei me ke komo wale ae o ka lakou mau ia e lawaia nei a loaa iloko o ka makeke me ka uku ole i ka uku kute awa, o hookahi keneta o ka paona, pela ka olelo i loaa mai nei mai ke Keena Waiwai o America i ka Luna Dute Awa Stackable o Honolulu nei.
Malalo o na hoakaka ana i ka manao o keia kanawai, o na Iapana me na Pake e lawaia ana maloko o ka palena o ekolu mile mai ka aina aku e auhauia no lakou i hookahi keneta no ka paona o kela ame keia i’a a lakou e lawe ae ai i ka makeke, a o na Hawaii ame na haole ua hiki i ka lakou mau i’a ke komo mai me ke kau ole ia aku o keia auhau ame ka hoopoino ole ia o ko lakou mau pono. O ka mea nui imua o ke Keena Waiwai i keia mau la oia no ka noonoo ana i ka pono o na kupa America ole e lawaia ma na kai o America, ame ka hui ana o keia mau lahui a paa ae i keia oihana ma ko lakou mau lima ma ke ano monopole.
O ke kumu o ke ala ana mai o keia ninau imua o ke Keena Waiwai oia no ka hoopii ana o kela haole i noho iho nei e lawelawe i ka oihana maauauwa ma ka makeke o Ulakoheo Hou. Ua olelo ae oia aia na Iapana ame na Pake ke hui nei ma ke ano monopole, a ma ia hana ana ua hiki ole iaia ke kuai aku i kana i’a a ua hiki ole no hoi iaia ke kuai aku i ka i’a i loaa i keia mau lahui i hoohui ae @a lakou ma ka monopole. Ua hai ae no hoi oia eia keia mau lahui ke hui like nei a kue aku i na kanaka Hawaii ma ka oihana lawaia a pela pu no hoi me na America ilikea; nana pu i olelo aku e pono e auhau ia keia mau lahui oiai aole lakou he mau kupa America. Ua haawiia aku na kumu hoopii a keia haole iloko o ka lima o ka Luna Dute Awa a nana i hoouna aku nei no ke Keena Waiwai ma America a loaa mai la keia pane. Penei na olelo o ka leta i loaa mai nei mai ke Keena Waiwai mai:
Keena Waiwai,
Lumi o ke Kakauolelo,
Wakinekona, Augate 12, 1902
I ka Luna Dute Awa, Honolulu, H. I. Ua loaa mai nei i keia Keena kau leta e pili ana no na i’a e loaa nei ma ka la 10 o kela mahina aku nei.
Ua hai iho oe “Ke olelo ia nei e na kupa America maanei o na i’a apau e loaa ana maloko a mawaho o ka palena o ekolu mile mai ka aina aku i na kupa ole, ua pono ke auhauia, a o na i’a i loaa i na kuna America e komo mai no, me ka auhau ole ia, o keia mau koi ana aia no ia ma na mea i hoakakaia ma ka pauku 95 o ke kanawai o ka la 30 o Aperila, 1902 *** e olelo ana “o na i’a apau iloko o na kai o Hawaii Teritori me ka hui ole ia o na kai loko, a i ole na wahi ia paia, ua noa i kela ame keia kupa Amerca no ka lawaia ana.
O keia kanawai ae la ua kulike no ia me ka pauku 626 o ke kanawai dute o Iulai 24, 1897, malaila ua hoikeia “aole e auhauia na kohola ame na i’a okoa ae e loaa ai ka aila, ame na ano i’a e ae i loaa i na kanaka America.” O ka hapa mua e pili ana no ia i ka pono no ka lawaia ana a o ka hapa hope e pili ana no ia i ka auhau ana. Nolaila, ua hiki i kou noonoo ke alakai ia e keia pauku a pela hoi e loaa ai ia oe ka hooholo ana malalo o ia pauku. (E nana i ka Pauku 497 et seq. o na rula o ka Oihana Dute Awa o 1899 ame ka olelo hooholo e paa pu ana me ia).
Kou oiaio,
H. A. TAYLOR,
Kokua Kakauolelo.
Ma ka Pauku 497, i oleloia ae nei, ua oleloia penei: “O na i’a ame na pono lawaia o na kanaka America na i’a hou ame na i’a i hoohuihuiia, i loaa ma na kai o America malalo o na moku America ua ae ia lakou e komo wale mai, ina ua kulike me na mea i hoakakaia ma ka Pauku 555 o ke Kanawai o Iulai 24, 1897”
O keia kanawai i kuhikuhiia ae la e olelo wale ana no ua aeia e komo wale mai me ka auhau ole ia na i’a i loaa i na kupa America.
“Ke manao nei au,” wahi a ka Luna Dute Awa i kona wa i nanau ia aku ai: “malalo o keia rula ana mai nei o ke Keena Waiwai, ua hiki i na America ke lawe mai i ka lakou i’a iloko o ka makeke me ka auhau ole ia. O na kupa ole e auhau ia lakou i hookahi keneta no ka paona, eia nae aole mea i hana ia no ka ohi ana aku i na auhau maluna o na i’a i lawe ia mai iloko o ka makeke e keia poe kupa ole, a nolaila, e hui aku ana au me ka Loio Breckons. E lawe ia mai ana keia ninau a noonoo ia iloko o ka aha hookolokolo a mailala e ikeia ai ka pono no ka hooko ana aku i ka manao o ke kanawai e hiki ai ia’u ke nee aku imua a ohi mai i keia auhau. Ma ko’u manao iho o na kanaka lawaia apau e noho nei maluna o keia Teritori i lilo ole i mau kupa e pono no e auhauia lakou e like me ka manao o ke kanawai.”
I ka wa i ninauia aku ai ka Loio Breckons ua hai mai oia aole i loaa aku iaia keia leta i hoounaia mai nei i ka Luna Dute Awa, aka, ua ike no oia i ka olelo hooholo i hanaia e pili ana no keia kanawai he mea hiki ole nae iaia ke hai ae i kona mau manao a hiki i ka wa e hui ai oia me ka Luna Dute Awa.
O keia ana paha kekahi o na ninau ano nui loa e loaa mai ana iloko o ka aha ma keia mua koke iho a he ninau ano nui hoi na kakou e noonoo iho ai, olai, eia iloko o na lima o keia mau lahui keia oihana e lawelaweia nei i keia manawa. E loaa mai ana paha ia kakou ka pilikia ma keia mua koke iho ke holo ae ka olelo hooholo e kakoo ia keia kanawai maanei: aka, e noonoo pono iho na Hawaii i loaa ka makaukau no ka pale ana ae i na poino e loaa mai ana i ko lakou mau hana maa mau a e kaohi mai ana i ka hana maa mau a e kaohi mai ana i ka hana iloko o ka poho o ko lakou mau lima. He poe America kakou e na Hawaii, nolaila, aole he mea a kakou e hopohopo ai i ka hele ana aku e lawaia ia lawe ae no ka makeke i na mea i loaa ia kakou. He hana pono loa no hoi i na kanaka Hawaii e haalele ole aku i keia hana i maa ia kakou mai na kupuna mai a haawi aku iloko o na lima o na lima o keia mau lahui kuewa maluna o ko kakou aina. Mamua aku nei i ka wa e paa ana keia hana iloko o na kanaka Hawaii ua ikeia ka loaa ana o na i’a maikai e ono maikai ai no ka puu ke moni iho, i keia manawa, i ke kaa ana ae nei iloko o na lima o keia mau lahui e hookohukohu mai nei, aole i kana mai ke ino ame ka hoohalahala o ka puu. O kekahi paha o na kumu i lilo nui ai keia hana iloko o na lima o keia mau lahui oia no ka noonoo ana o ke kanaka Hawaii e noho ma na home a helu aku i na aaho e kau ana iluna o ke kaupoku hale. Mai hana e na Hawaii i keia hana, eia ka ke kanaka naauao: “E hoolohe i ka olelo a e lawe mai i na a’o ana, i naauao ai oe ke hiki mai ka hopena.”
Haki pu kona U-ha.
Ma ka Poaono ame ke Sabati iho la o ka pule i hala, ua hookomo mai he ekolu mau moku kalena i ke awa o Kou nei mahope iho o ka alo ana i ka ino no kekahi mau la ma ka moana. Eia nae ua loaa no kela ame keia o lakou kekahi manawa maikai ma keia huakai moana a lakou i au mai nei.
O kekahi o keia mau moku oia no James Tuft ka mea i loaa i ka poino mamuli o ka loaa ana o kekahi o kona mau limahana o Sigerd kona ioa i ka poino mamuli o ka haki ana o kona u-ha.
Ma ka la elima o Augate oiai lakou i ka moana, ua uhi koke mai la ka ino a halii mai la ke kai maluna o kona oneki e pa ana ka makani me ka ikaika, alaila ohu mai la kekahi ohuku kai nui, a na ia mea i hului pau ae i kekahi mau mea o luna o ka muku a iloko o ia mau mea i huluiia ae oia no ka malama moku a kaa ana oia malalo o kakahi lana nui a koikoi, eia nae, ua pakele no oia mai ia wahi mai me ka loaa ole iaia kekahi pilikia.
Aole no i liuliu loa, ua pii hou mai la ke kai me ka ikaika, ano like no me mamua a ma keia manawa i loaa mai ai kekahi o na sela, a kaa ana oia malalo o kahi o ka malama moku i paa ai malalo, oiai nae ua hapaila ae e ka nalu mamuli o kona hoolana ia ana ae iluna, aka i ka manawa i emi aku ai ke kai ua emi iho la ua lana nei a kau pono iho la maluna o ke kanaka, a i ka loaa ana aku ua ikeia iho la o Sigerd ua-loaa i ka palapu i olelo mua ia ae nei.
Ma ke ku ana mai nei o ka moku i Honlulu nei ua laweia aku oia no ka halema’i no ka lapaau ana.
Na Moho Senetoa ame
Lunamakaainana o ka
Aoao Repubalika.
Ma ka halawai hui a na Komite o na Apana Koho Eha ame Elima i malamaia ma ka po Poakahi nei, Sepatemaba 8, ua loaa i keia mau keonimana ka hanohano o ka lilo ana he mau hoho no ka aoao Repubalika no keia kau koho ae: Na Senatoa, William C. Achi, D. P. R. Isenberg ame L. L. McCandless.
O keia ka mea i paio nui ia iho nei mamua aku a mahope mai o ke kau koho elele ame ke komite, a ma keia halawai ana iho la ua kuu ka luhi ma ka hooikaika ana ma keia apana hana mamuli o ka lanakila ana o kekahi aoao, a o ka paio i koe aku oia no ka paio e hiki mai ana ma ka pahu balota iloko o ka mahina o Novemaba ae nei.
I ka wa i kaheaia ai ka halawai e ka Lunahoomalu C. Crabbe o ke Komite Teritori, ua ikeia ua hiki mai na komite apau a koe o Kauka Burgess. Ma ke noi a J. P. Cooke ua hooholo lokaiia o C. Crabbe i lunahoomalu no ka halawai a o William Savidge i kakauolelo.
Ua hiki ae ka moho Elele Repubalika ma ia halawai, a i ka wa i ike ai ka lunahoomalu o ka halawai, ua koho aku oia ia D. P. R. Isenberg ame Hon. J. L. Kaulukou i mau komite na laua e hookipa mai i ke Keikialii. Iaia i nee ae ai ma kahi i hookaawale ia nona, ua hooho hauoliae na lala o ia halawai, a ua hooi loa ia aku hoi i kona wa i ku ae ai iluna, a haawi mai i kana mau olelo. Ua hai ae oia o ke kuleana o ka akoakoa ana o na komite oia no ka hana a e pono ia lakou ke hana. Penei kekahi mau olelo a ke Keikialii:
“Ua ike no oukou aole au he kanaka puni kamailio. I ka wa e hiki mai ai o ka hana ua makaukau au no ka hana, a ua hiki no ke hana me ka ikaika, e like me kekahi poe o oukou. He manawa keia no ka hana, a ua makaukau no hoi kakou e hana.”
Ua kaheaia o Samuel Paka e hai mai i kekahi mau olelo a ua hookoia aku. Penei hoi kana: “O ko oukou moho elele ka mea nana i haawi iho nei i ke ki. Eia oia no ka hana. Pela no hoi au. Aole au i hele mai nei ma ke ano he makaikai, aka, i hele mai nei au e ike i ka oukou hana me ka pololei. E hoouna aku ana au i hoike no keia hana i ke Komite Lahui, a ua makaukau no hoi au e olelo ae o ke Keikialii ka moho lanakila. Aole paha e heeholua ana e like me ka kekahi poe e olelo nei, aka, e hana na mea apau me ka ikaika.”
Mahope o keia mau haiolelo pokole, ua hoomaka iho la na hana. Ua noi ae o J. P. Cooke e hoomaha ka aha no 10 minute a e noonoo kela ame keia apana i ka lakou mau noho no ka waiho mai imua o ka halawai, a ua hanaia pela.
I ka akoakoa hou ana, ua waiho ae o W. W. Goodale ma ka aoao o na komite apau o ka Apana Elima a waiho ae i na inoa o W. C. Achi, G. H. Huddy, John C. Lane ame L. L. McCandless.
Na W. C. rose i ko ka Apana Eha a he hookahi no a lakou moho oia o Hon. D. P. R. Isenberg.
Ua kohoia ae o G. W. R. King, Jonah Kumulae, Samuel Johnson, J. T. Holt, R. Gilliland ame William Henry i mau lala o ke komite helu balota. Ma ke koho balota ana ua loaa ae keia mau huahelu. D. P. R. Isenberg, 81 balota; L. L. McCandless, 62; W. C. Achi, 57; John C. Lane, 48; G. H. Huddy, 13.
Ma ke noi a J. D. Avery ma ka aoao o J. C. Lane, ua koho lokahi na mea apau i na inoa kiekie ekolu a oia na moho Senatoa no keia kau ae.
NA MOHO LUNAMAKAAINANA
Mahope iho o ka pau ana o ka halawai hui a na komite, ua noho iho na Komite o ka Apana Koho Elima a noonoo no na lunamakaainana. Ma ia halawai ana, ua loaa mai keia mau keonimana: Nainoa, B. Naukana, J. M. Ezera, Henry C. Vida, J. L. Kaulukou ame James Shaw.
Ma ka halawai ana o na Komite o ka Apana Koho Eha ma ke ahiahi o ka Poalua, Sepatemaba 9, ua loaa ae keia mau keonimana i mau moho lunamakaainana no keia kau koho balota ae no ka Apana Koho Eha: Hon. Jonah Kumalae, William Aylett, Carlos A. Long, A. G. M. Robertson, S. F. Chillingworth ame Frank Andrade.
I ka wa i malamaia ai ka halawai, ua heluheluia ae ka leta mai ka hui Repubalika o na Pukiki e hoike mai ana i ko lakou kakoo piha ana i ke kahuahana o ka aoao Repubalika ame ka wiaho ana mai i ka inoa o Frank Andreade i moho lunamakaainana ma ka aoao o na Pukiki. Ua nui ka paipai lima ia ia ka wa i pau ai ka heluhelu ia ana o keia leta ame ka puka ana ae o ka inoa o ke keonimana nona ka inoa i hoikeia ae nei.
Hoalohaloha
UA HALA O MRS. NAOMI KEKELA
MA O.
Ma ka hora 2 p. m. Augate 30, 1902, ma ka home o Mrs. Susan Kekela, kekahi o ka laua kaikamahine ma Waianae ua kii mai la ka anela o ka make, a kaili aku la i ka uhane o Mrs. Naomi Kekala, a waiho iho la i ke kino puanuanu me ka walohia.
KONA HUAKAI HOOLEWA.
Ua malamaia ka huakai mai ka home i make ai a i ka luakini, ma ka hora 3:30 p. m., ua lawelaweia na hana haipule.
Ua hoopiliia ka olelo i ke kane, ame na keiki ame na moopuna o ka mea i make, a ua pili laula no hoi i ke anaina o ka poe kanikau iloko o ka halepule. Ua hoopihaia ke anaina me na naau mokumokuahua no ka hoomanao i ka mea i hala. Na olelo hope i ke kahu. Eia ke ano nui o na olelo: “Ua hala o Mrs. Naomi Kekela ma o no ka hoomaha mau loa. Ua pau kana hana me kakou. Pomaikai ka poe make, ke make iloko o ka Haku, oiaio, wahi a ka uhane, e hoomaha lakou i ka lahui, a ke hahai nei ka lakou hana me lakou.”
Na ka makua Rev. J. Kekahuna i hoopau loa na hana o ka oihana haipule o ka mea i make, a hoi ka lepo i ka lepo, e like me ia i oleloia: “He lepo no oe, a e hoi hou aku no oe ilaila.” A moe aku la o Mrs. Naomi Kekela, ma ka pa ilina o ka ekalesia o Waianae, a i kela la hope e hoi hou mai ai o Iesu, alaila, e ala hou no ka nani mau loa, i hoomakaukauia no kona poe kanaka; ana i wae mai ai mai waena mai o ko ke ao nei.
Ma keia, e ike mai e na haipule, ame na hoaloha, mai Hawaii a Kauai, o Mrs. Naomi Kekela, oia no kekahi o na wahine misionari mua loa, mai waena mai o na wahine Hawaii ponoi, i hoounaia i ka Paeaina o Nuuhiwa no ka oihana kuwaho, e ko kakou Papa Hawaii.
Ua noho laua ma ia mau aina, e hoike ana i ka lamaku o ke ola ma, o Iesu la, no na makahiki he 40 a oi. Ua hoi mai no Hawaii nei e hoomaha.
A ke koe nei kana kane aloha Rev. J. Kekela, ame na kaikamahine 4, ame na moopuna. Aia no kekahi mau keiki, ame kekahi mau moopuna i Nuuhiwa, e paiauma aku maanei no ko lakou makuahine i aloha nui ia.
Ua loaa ia o Mrs. Naomi Kekela i ka mau eha ma ka umauma, a na ia eha i hoemi mai i kona ikaika, a hala wale aku la i ke ala hoi ole mai.
Na ke Haku e hooluolu mai i Kona poe haipule, mai na haawaina kaumaha, a hiki hou mai Ola.
S. P. KAAIA.
Waianae, Sept. 1, 1902.
HALA KE ALOHA NAUE PU NO
ME KA ANOI E.
E Mr. Lunahooponopono.
Aloha oe:
E hai aku oe i na kini aloha, e noho ana mai ka la hiki ae ma Haehae, a ka mole olu ume la o Lehua. O Thomas H. Wright, Esq., ua hala ua nalo. Auwe aloha no. Ua hanauia oia ma Kaluaaha, Molokai i ka makahiki 1856, la 4 o Iulai, mai ka puhaka mai o Mr. W. E. Wright me Mrs. E. Kaaukai Wright. Ua haalele aku oia ame kona mau makua i ka moku o Hina i ka makahiki 1864 no “Kona kai opua i ka lai, Pua hinano ua malie,” ke one hanau o kona mama aloha. A malaila oia i hoohala ai i ka hapanui o kona mau la. Ua hoonaauaoia oia ma na kula apana, e like me ka naauao e aoia ana ia mau la. A ua komo i ke Kula Hanai o Hilo i ka 1869, no elua makahiki. Oia no ame kona pokii Wm. J. Wright. No ko laua holomua no, ua hoouna loa ia ae no laua i Lahainaluna i ka 1871. No 6 mahina ua hoi mai oia no ka hoomaha. Aka, aole nae oia i hoi hou i ke kula: no laila i ka 1872 ua mare iho la oia i ka wahine, a na laua mai na keiki he 8 ame na moopuna 5 e ola nei. O Thos. H. Wright he kanaka hooikaika oia ma ka imi ana i na pono ma keia noho ana. Oiaai, he nui kana mau hana i lawelawe ai, ma Kohala ua noho luna oia no kekahi mahiko, noho kupakako no ka halekuai o S. G. Wilder ame na kaa-ahi. Noho hope lunakanawai no Kohala ame hope luna auhau. A ua haalele ia Kohala a hoi mai no Kona nei i ka 1892, a ua lawelawe i ka oihana hope luna auhau no 3 makahiki. Noho lunakanawai no Kona Hema no 7 makahiki, a o kana hana hope i lawelawe ai oia ka oihana loio. A ua lawelawe pu no i ka oihana kamana i kona mau la nawaliwali, ua kukulu oia i kekahi luakini Katolika nani loa e ku nei ma Honaunau, S. Kona. Aia no kana mau mea kamana iloko o ia hale kahi i waiho ai; nolaila, o Thomas Wright i hala he kanaka oluolu, he puuwai hamama, hookipa i ka mea hanohano ame ka ilihune. Ke noho nei na makamaka ame na hoaloha me ka minamina. JOS. K. NAMAKEHA
Honaunau, South Kona, Hawaii, Sept. 3. 1902
KA HUI KAAHAPAUMI----HIKI MAI
O MOLLER NO KA IMI ANA I KA
PONO O KONA HUI.
Ma ka ku ana mai nei o ka mokuahi Korea, ua hiki mai o Mr. C. C. Moller, he kanaka i hoounaia mai nei e na kanaka Pelekane na lakou e paa nei i na kea (shares) o ka Hui Kaahapaumi maanei. E hoohala ana oia he mau pule maanei me ka hele ana aku e makaikai i kekahi mau wahi o kakou nei. Eia oia me W. H. Pain e noho nei.
Ua hiki mua mai no o Moller i Hawaii nei, a he lehulehu hoi na manawa ana i kipa mai ai i o kakou nei oiai oia e holo ana no Kina no ka hana ana i ka pono o kona hui.
Ua olelo ae oia aole he hana ana i hoomakaukau ai no ka hopena o keia.
O KA HAPANUI o na kanaka aole i nele ko lakou paa i ka lakou oihana kalepa pela no hoi na wahine i ko lakou hana ponoi o ka home. Mamuli o keia mau oihana ame na hana like ole ua pau loa ka hapanui o ka noonoo ilaila aole wahi noonoo i haawila aku i na eha liilii e hiki mai ana i kela ame keia la, he mau mea liilii e hookahuli ai i ke kanaka iloko o ka nawaliwali. Mai hoopanee hou aku i kou pilikia o keia manawa. E noonoo i kou kulana i keia manawa. He hia-a anei oe i ka po? He mau palapu anei ma kou kino e hu nei? Ua haalele anei ka ono ai ia oe? He ano haalulu nei kou? He hauna anei kou hanu a mulea mai ka waha? O keia iho la na hoailona e ikeia ai ia wa e loaa ke kanaka i ka ma’i. A o ka mawa kupono keia e hana ai nou. O ka
(boxed ad) KIKAPU SAGWA
Ka Hoolapanai
He laau hiki keia ke hoola i ka nui kanaka mailoko mai o ka poino e like iho la me ia. He ikaika kona e kipaku ai i na ino mai ke koko aku. He hooikaika oia i ka nawaliwali o ka opu. He hiki oia ke holoi i na eha o na puupaa a hoihoi hou mai i ka ikaika i maalo aku mamua. He mana hoola ko ka laau Kikiapu mailoko mai o na mea maoli oia ai ke holoi i na ino a hoihoi hou i ka iakika inalo mua.
“Aole e hiki ia’u ke hiamoe mamuli o ka hia-a mai i ka po, a ono ole mai no hoi au i ka ai. Hookahi no a’u omole laau Kikiapu o ka inu ana, o ka loaa mai no ia ia’u o ka oluolu a hiki i keia manawa, a hiki no hoi ia’u ke hiamoe maikai i ka po. Nolaila ua hiki aku ka waiwai io o kela omole laau Kikapu mamua o ko’u lilo nona.” O ka pane keia a William Cowperthwaithe, Manila, Ontario.
NA KAUKA HUKI NIHO
W. E. Allen, D.D.S. F.L. Ferguson, D.D. S.
Papa Niho Piha pono $5.00 Hoopiha me ke Kala --- 50 keneta
Huki ana i ka Niho .50 Hoopiha me ke Gula $1.00 s pii aku
Papa Niho Gula - - -
Papa Niho Kala - - $5
Papa Niho Maoli - - -
(WITH A PICTURE OF A SMILING WOMAN IN AN OUTLINE OF ARCH OF TEETH AS IN A AN UPPER DENTURE)
He maikai ka maua mau mea hana o ka oihana kauka huki niho ame ka hoohana ana. O ka poe e hel mai ana, e nana ia no ko lakou niho a ha’iia aku na mea pili poino ame na hana e hana aku ai i pau ia mau eha me ka auhau ole. O na hana apau e hooiaio aku ana no ka maikai a o na hoohana hou ana e hanaia aku no me ka auhau hou ole aku.
E loaa no maua ma ARLINGTON HALE, 215, ALANUI HOTELE.
hui, o kana mea i maopopo oia ka huli ana i na mea apau e pili ana no keia hui maanei a hoi aku oia a hoike aku i na lala o ka nui. Ua hai pu ae no hoi oia, o ka pilikia e ikeia la ma Ladana oia no ka makemake ole ia e lawe i na bona o keia hui, oiai, ke manao nei no na kanaka he aupuni kuokoa no keia me ka nana ole aku i ko kakou lilo ana ma ka malumalu o na eheu o ka Aeto. Aole i maopopo iaia kona wa e hoi aku ai, aka, mahope o ka pau ana o kana hana e hoi koke aku ana oia.
He mau Kamailio wale
iho no.
AE, NO HONOLULU NEI IA WALAAU
A EIA KA MEA I KOMO I
KA HELU MA HONOLULU NEI.
Kamailio, nana e hai aku.
Kamailio i hooiaia ia.
Kamailio mau ka lehulehu i kela a me keia la.
Kamailio ke kulanakauhale, walaau no ka ma’i Puupaa.
He kamailio no ka Puupaa?
Ae, walaau laua a loihi.
E lohe ana oe i ke kamailio ana a ka Puupaa.
Kikala haneenee he eha ma ka Puupaa—kamailio ia ua eha.
Eha ma ke kikala, no ka Puupaa wale mai no kela.
Ke kua ino, he wahi mea iki wale no ia.
Ka Puupaa, kana walaau, he ino.
Ma Honolulu nei he kamailio no ka Puupaa.
Mai a Grace Dodd, o ke alanui Young Helu 524, keia kulanakauhale, wahi ana: Na ehaeha i ili iho maluna o’u, ua loohia au i ka ma’i ma ke ake, e like me ka hoike a ke kauka, a he eha hoi ko’u ma ka aoao akau, ame ka eha o kuu kua. Elua na makahiki a keia eha i hoolauna ai me a’u, a no ka nui maoli o ka eha i loaa ia’u, ua aneane hiki ole ia’u ke moe i ka po o na laau a pau ua hoao ia e a’u, aohe wahi loaa o ka maha; ua loaa iho la ia’u na huaale a Doan’s no ke Kikala Haneenee ame na Huaale no ka Puupaa, e kuai ia nei ma ka halekuai laau o Hollister Drug Co. Kupanaha ke ola i loaa ua pau ka eha o kuu kua, a ua oluolu hoi au i ke kamailio ae ua hiki ia’u ke moe. Kahi mea nui ia i haawiia mai no keia ao.
Haukawewe na Kaa Uwila
ma ke Alanui Moi
i ka Poalima nei.
Ma ke kakahiaka Poalima nei, sepatemabla 5, i holo iho ai ke kaa-uwila o ke Alanui Moi mai Pawaa aku a hiki loa ana iuka o Kalihi. Ma ke ahiahi o ka la mamua iho o ka holo ana o ke kaa, ua hoao mua ia ae e ikeia ka paa maikai o ke alahao ame na hooponopono i hanaia iho nei ma ka uwapo o Haaliliamanu. Ma ke kakahiaka o ka Poaha, ua paa ae ke kuiki e kokoke la ma Alanui Liliha ame na hemahema liilii o ka uwapo, a i ka wa e holo ana no na kaa i hoomaka iho ai na limahana e kanu iho i ka @epo o kahi i hueia ai.
He nani maoli no ka paa ana ae nei o keia alahao, a he mea no hoi ia e maalahi loa ai na kanaka e makemake ana e holo mai kekahi aoao a hiki i kekahi aoao. O ka mea apiki wale no i ikeia oia no ke komo ana ae o na kaahapaumi a hoao e alai i ke alahele o ke kaa uwila ma na wahi e kokoke ana na alahao a i elua.
Ma ke kakahiaka i holo ai ke kaauwila, ua ikeia kekahi hana i manao ole ia e ala mai ana. Ma na kihi o Alanui Kamika ame Alanui Moi, aia malaila kekahi o na kuiki o ka Hui Kaahapaumi. Mamua aku nei o ka mea maa mau, o ka aoao akau oia ka kela ame keia kaa e lawe ae ai i ka wa e komo ai iloko o ke kuiki, ma keia kakahiaka ho, ua komo ae la na kaahapaumi ma ko lakou mau aoao hema. Ma keia hana ana, ua paa iho la ke kaa-uwila a hiki ole ia lakou ke holo aku a hiki i ka wa e hoea mai ai ke kaahapaumi e kali ia ana.
Ua hiki kino ae ka luna hoohana o ka Hui Kaa-uwila ma kahi e hanaia nei keia mau hana hoololoiahili i kona mau kaa, a ua noi aku i ka oluolu o ke kalaiwa kaahapaumi e neenee aku i loaa ai ke kowa e holo aku ai na kaa-uwila, eia nae, aole he ae iki mai o na kalaiwa. Ua ikeia keia poino, nolaila, ua hoounaia aku ka lohe ia ka halewai a ua hoounaia ae ka makai o na kaa a nana i kauoha aku e hookaawaleia ke alanui, aole hoi e hiki ke alalai wale ia ka pono o ka lehulehu. Ke koi mai nei keia haawina e pono no e hoonui hou ia ae na alanui o ke kulanakauhale nei i hiki ai na hana ano hou e lawelawe ia nei iluna o ka aina.
He Ui hoi Kau!
Kokoke e paa loa ka Haleunihihepa hou o
Lui ame Kuke.
O keia halekuai hou a nani o Lui ame Kuke, eia ke ku nei ma ke kahua kahiko o Kulika, ma ke kihi Ewa o Alanui Moi ame Alanui Alakea, aoao makai. O keia kekahi o na halekuai nani loa iloko o ke kulanakauhale o Honolulu nei i hanaia me ka pohaku uinihapa ulaula ma na aoao ekolu, a o ke alo, he pohaku terra cotta. He 154 kapuai kona loihi ma ka huli o ke Alanui Moi, a oia no hoi ke alo. He 80 kapuai kona laula, a he ekolu hale kona kiekie, a malalo he wahi hoahu ukana nui akea.
Ua maheleheleia ka hale olalo iloko o ekolu lumi nunui, a pela no hoi me ka hale elua, a aia iloko o kela ame keia lumu he mau alanui uwila (electric elevator) ame na alapii.
Ua hookaawaleia no ko kela ame keia lumu mau keena hoahu ukana ame na mea e ae mahope o keia hale, a nolaila, aole e huikau ana. E hoomalamalama ia ana keia hale holookoa me na kukui uwila a e nui ana ka nani ke nana aku.
Ua hanaia ka papahele a paa loa, e hiki ai ke paa i na ukana kaumaha, a o kona paia ma ke alo oia kekahi wahi nani loa. He mau pou nani ke ike ia ana ma kona alo e holo loa ana a paa ae i kona mau lepa e kinohinohi ana i ka lala, a iloko oia lala e pelu iho na lau i hana noeauia e na kanaka naauao ma ke kalai pohaku.
Aole keia he hale i hanaia e pau ole ai i ke ahi, aka, oiai no nae e pau ana no, he lohi no nae ka a ana o ke ahi. O na lumu maluna e hoolilo ia aku ana no i mau keena waiho ukana ame na hana pili oihana kalepa e ae.
O ka lumi e lilo ana i keia hui no ko lakou keena oihana oia ka lumi mawaena, a o ka hapa maluna e mahele ia aku ana a kaawale ke keena o na luna nui ame kahi e hoahu ai i na ukana mama. O na lako apau o keia keena o na luna nui, aia ke hana ia mai la ma America a e lawe ia mai ana ma na mokuahi e hoea mai ana ianei iloko o keia mahina ae.
Ua haawiia ke kukulu ana i keia hale i ka Hui Hawaii eneginia ame Aelike he hookahi makahiki ae nei, a ua hoomaka koke ia ka hana a ke aneane loa nei e paa. O ke kii o keia hale mai ke kaha kii O. G. Traphagen he haole Norewai naauao ma keia hana.