Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 34, 22 ʻAukake 1902 — O HAWAII NO KA OI HOOIOI AUPUNI IKAIKA-KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA. [ARTICLE]

O HAWAII NO KA OI

HOOIOI AUPUNI IKAIKA-KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA.

(Unuhlia e O. Z. W. Waikalai.) ' I ka A. D. 1821, Augate 25, kukuluia ka luakini mua loa ma Honolulu. I ka A. D. 1826, Sepatemaba 27, hoolaaia ko Kailua luakini ma Hawali, he hale nui keia. I ka A. D. 1828, Sepatemaba 14, waihoia ka pohaku kumu o ka luakini o Wainee, ma Lahaiua, Maui. I ka A. D. 1833, Maraki, kukuiuia ka luakinl Betela ma Honoiulu. I ka A. D. 1840, Mei, hoalaia ka luakini o Kawaiahao, a paa ma "ka A. D. 1843, Iulai 22. I ka A. D. 1840, Augate 6, waihoia ka pohaku kumu kihi o ka luakini Katoliita Koma ma Honolulu. I ka A. D. 1867, Maiaki a, waihoia ka | pohaku kumu kihi o ka luakini Pelekane mua. . ) 1 ka A. D. 1881, Ianuari 2, hooiaaia ka iuakini Pake ma Honolulu. i ka A. D. 1881, Sepatemaba 2, hookuniuia ka pohaku kihi o Kaumakapili liuu, Honoluiu. . I ka A. D. 1891, kukuluia ka luakini • o Centrai Uniona ma Honolulu (Kau.uano Hou). \ A mawaho ae o keia, ua kukuluia keia mau luakini, a eia iho ko lakou I mau inoa: Kalahikiola, ma Nunuiu ame Ioie, ma . Iole no, ma Kohala Akau, Hawaii; Hai ili, ma Hiio, Hawaii; lmiola, ma Waii mea, Hawaii; Kaahumanu, ma Waiiu,lku, Maui; I Hemolele, ma Auwaioliinu, LjHonoiulu; I Hemolele, ma Laie, Koo- ,' iauloa, Oahu. A he mau luukini e ae ,! no kekahi i kukulu ia ma kela wahi ( i keia wahi o ka Paeaina. I ka A. D. L 1 1825, hookumuia ka Ekaiesia inua; o . I Kaahumanu ke aiil mua i komu, ame t 'eiwa poe e ae, a loaa iho ia he uini imiu . ! hoahanau i ka hooinaka ana i kinohi. L 'Pii mahuahuu mui la ka iiaipuie iioko .|o ka iahui me ka naauao me na mea- ;! helu-kakau. I ka A. D. a liiki i ka ! J A. D. 1839, hapa liope o Iuno, ua ioaa I I iho ia he 1,8 ekaiesia o ka Paeaimi, a L o ka nui o na' hoahanau i hookmno-! . ia, he 3.'>,698. A mai keia makahiki mai . ' a i ke au nohoaiii o Liliuokaiani. iie 170 )| ekaiesia, a o ka heluna iioahanau, ua i; hiki aku ka heiuna i ke 60,000. Ma ka ? 'A. D. 1837, ua ninini mai la ki- Akua i ! kona Uhane maiuna o ka iahui, me he ? la Penetekota 'Ia, a oia ka manawa i mua ioa; a ma ka makahiki 1866, ninini i.'aiua hou ia mai ia koiia Uhane; ma v I ka makahiki 18S1, ua ninini hou ia mai 3 ■ la, ke kolu ia o ka manawa, a hikl mai . j i ke au o ka Moiwahine Liliuokalani. i, Mamuii no o keia Baibala, ua kukuiuia _. na kula ma kela wahi keia wahi, na kula hanai, na kula la, na kula nui. i j Ua kukuiu mua ia ka halekula ma x' Kailua, a o Mr. Honoiii, Mr. Hopu, Mr. I Kanui, o lakou na kumukuia mua ioa I malaila i kukulu pu ai ine na mikaI nele. Ua kukulu ia he mau kula-hanal! J keikikane ma Kohala Akau, ma Ka- j " lihi, I-lonolulu, ma Hilo. ma Lahaina, J 'jMaui, ma Waioli, Hanalei, Kauai. Mai Ikeia mau kuia aku e komo ai ma k< Kulanui o Lahainaluna toia kt- kulanui 11 mua ioa 1 wehe ia ma ka Paeainu.) ljUa lilo kekahi poe haumana i puka mal ii mau kahunapule ka'uiana a ua hooI unaia kekahi o lakou i na Paeaina laln "jo Polunesia, oia hoi, na Paeaina o Kilij pati ame Makala. O kekahi poe, ua !; iilo i poe ioio akamai, a he inau iunaIkanawai kekahi, kumukuia, ana-aina, ['kuhina, kapena moku ame kekahi mau ; ; oihana e ae, e alakai ana i ka lahui iio- : ko o ke kuamoo o ka noho'na holomua ma ka naauao ame ka hoopono. J I ka malama o Sepatemaba, A. I). . i 1831, weheia ae la ke Kulanui o La- ,; hainaluna, ma Lahaina, Muui. . I ka A. D. 1837, weheia ke Kuia Hanal j Kaikamahine mua o Wailuku, Maui. j I ka A. D. 1840, wehe mua ia ke Kula : - Alii (Royal School) ma Honolulu, Oahu. | '! I ka A. D. 1841, kukuluia ke Kuianui ' o Punahou, ma Honolulu, Oahu. A ae o keia, ua kukuluia o Ahuimanu, ma Koolaupoko, Oahu; Ku- i la Kaikamahine o Haieiwa, Waialua, Oahu; Kula Kaikamahine o Kawaia- ' hao; Kula Kaikamahine Bihopa; Kula Kaikamahine o Pohukaina; Kulanul o 3ans ' ui; Kula Kaikamahine o Maunaolu, )i.u Makawao, Maui; Kula Kaikaj mahine o Mauna Oiiva, ma Kohala | , Akau, Hawaii; Kula Kaikamahine «>j Hilo, Hawaii; Kula o Kamehameha, ma; , I Honolulu. Ua kukulu ia no hoi ke kula | kauka, kuia a.'o kanawai, kula kahuna-j j pule. Mai ka makahiki 1821, a hiki i k< 1 J | au o ke AMl ka Moiwahine Liliuoka- \ j lani, ua hiki ka nui o na haiekula i, ; kukuluia i ka 200, ma ka olelo makua- . | hine, a ma ka olelo mallhini nae ka | hapanui. , i I Ua pa'iia na Buke Baibala, na buke j mea heiu-kakau, na ui, a nui wale aku, j j a ua hoolahaia hoi mai Hawaii a Kauj ai, aneane kanaiwa miiiona aoao, ame ! na nupepa. Mai ka makahiki 1820 a 1 hiki i ka makahiki 1841, eia nu mea i ' pa'iia: O ka Baibaia holookoa, o ke Kauoha Hou, he mea pa'i pinepine ia; o ka Buke Himeni, Hoike Honua Paiapala Hemoiele, Hoike Honua o ka Moo- , lelo Hemolele, Ninau Hoike, Moolelo Hawaii, ka Moolelo Ekaleaia. Hoike ; Uhane, Hoike Akua, Hoike Honua. Palapaia Aina, heiunaau, Helukakau, Buke Moramona, Aiakai Hawaii, Elele Euanelio, Manuale, Kakekimo, Moleanahonua, Kalaiaina, Anatomia, Ruia Gula, ame kekahi mau buke liiili e ae, e iaa keia: Ui Kula Sabati, (Kuia Eu- ' anelio), Haiao. i I ka malama o Feberuari, la 14, A. D. 11834; pa'i mua ia ka nupepa ka "Lama 'o Hawaii," ma Lahainaiuna, Maui. A ma ka malama o Iune, paiia ka nupepa "Kumu Hawaii." Mahope mai, ua J paiia keia mau nupepa: "Eleie," "Nona- j j nona," "Hae Hawaii," "Hoku Ix>a.", ; "Kumu Kamalii," "Kuokoa," I ke au : o Liliuokalani, eia na nupepa: Aioha j j Aina, Ka Leo o ka Lahui, Oiaio. Hoio- I ! mua, Makaainana, ame na nupepa ha- ; iole: Awalakaika, Hoku, Buietina. i j Mai ka 1820 a i ka 1841 ua pahola aku j I la na buke, na nupepa, a pela mau mai j • a i ke au nohoalii ana o ka Moiwahine! 1 Liliuokalani i ka 1893, ua nui ioa na! buke hoonaauao i paiia. j ! Ua mahuahua ioa na buke i paiia, o ; kela ame keia ano i mea hoomalama- j j lama i- ka lahui, ma ka olelu kumu a j jma ka olelo maiihini. Ke hoike nei keia j I wahi o ka moolelo i ka uhi ia o ka la- , huikanaka Hawaii e ke kahiko aiai o I ka eheu nani akahai o ka Baibala. O ka eheu alua o ka Baibala, oia no i ka mare Kristiano ame ke kanu Kristiano. (Aole i pau). ;