Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 32, 8 ʻAukake 1902 — Page 4
This text was transcribed by: | Jane Au |
This work is dedicated to: | To Mele Tina |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
4 NUPEPA KUOKOA, AUGATE 8, 1902
NA ALOHA ELUA
i ka
IPO HOOKAHI.
He kupaianaha ke ano o kana hoohuli ana i ka noonoo; oia, e like me kana i olelo mai ai, ua like oia me kekahi manu ahiu o ka ululaau, he mea paakiki ka hoolakalaka ana; me ka nui wale no o ke akamai, ka naauao ame ke ahonui e loaaai ka lanakila.
He oiaio ua lilo io iaia ke eo; ua hai mai ka Lede May ua aloha oia iaia a na ao aku oia iaia e lilo i wahine mare nana. Alaila, me he mea la ua hiki mai la kona ano maikai i ka hopena-maila paha ua lawa maoli kana haawi ana aku i kana mau olelo ae; ua ano pihoihoi mai la oia, a manao iho la kane ipo he hana nui aku ana kana e malama pono ai iaia. Oia kana wahine hoopalau; ua aloha no oia iaia; eia nae, aohe ona makemake e lohe i ka huaolelo mare—he weliweli loa oia ia huaolelo. I ka manawa a kana ipo e noi aku ai iaia me ka haahaa, e olelo mau aku ana oia penei:
“E hookuu mai oe ia’u, e Kilinetona, e lealea ae au i kuu mau la wahine ui; mai hoouluhua mai oe ia’u no ka mare ana i keia manawa.”
Aole ia i moeuhane mua o ke aloha ka mea nana i hooui aku a i hoohauoli aku i kona mau la opio.
He lehulehu wale na manawa a Kilinetona i aneane loa ai e pupule mamuli o na hana hoopalaimaka a Lede May; eia nae mamuli no o ke onaona a me ka oluolu o kona ano ua hiki ole ae la iaia ke pale ae ia mea. Aole hiki iaia ke huhu aku ia mea. He oiaio, ua like l@@ i@ no ka Lede May me he pilali nalo m@ii ia @oko o kona mau lima.
Aleila ike io iho la no ia he opiopio io no oia no ka mare ana—ua oluolu no kepa manao no ke kaii ana me ka hoemanawanui a hiki i ka piha ana o kona iwakalua makahiki, ina nae hoi oia e @aliu iki mai ana mamuli o kona ae ana mai iaia e kamailio pu aku me ia no ka @nea e pili ana i ko iaua mare, a i ele ia, no na mea o keia mua aku: aka, aole loa ona ae mai. O na mea i hooholoia no ko laua hoopalau ua lawa iho la no ka ia iaia.
“He oiaio anei ia aohe ou aloha ia’u, e May?” wahi a Kilinetona e olelo aku ai me ka uwe i kekahi manawa, i kona manawa e nana ole mai ai a kamailio ole mai nohoi i hookahi huaolelo.
“Aohe au i ike ia mea he aloha,” wahi a Lede May i pane mai ai; “aka, e Kilinetona, i ka nana aku he okoa loa no ke aloha a he okoa loa nohei ka mare. E hoomau aku no kaua e like me ko kaua ano e noho nei i keia manawa—oia hoi, ka noho@na iloko o ka maluhia ame ke kuikahi.”
“Aka, me ka oiaio loa,” wahi a Kilinetona i olelo aku ai—“me ka oiaio loa e ae mai ana kou hanohano ia’u e kamailio aku ia oe i kekahi la e hiki mai ana e pili ana no ko kaua mare ana?”
“Ae, e hiki mai ana ka manawa no ia mea, e Kilinetona,” wahi a Lede May i pane mai ai.
“A o ka manawa hea ia?” i nanau aku ai o Kilinetona me ke kaumaha.
O ka manawa au e ike ai aohe hike ia’u ke alo ae mai ia mea mai,” i pane mai ai o Lede May me ka hakalia ole.
“O kekahi manao hoohauoli loa kela a’u i lohe mua loa ai mai kekahi ipo mai,” i olelo aku ai, o Kilinetona.
Aohe ia he mea haohaoia no Lede May oiai oia e opiopio ana, e wahine u’i ana no ka makemake ana e hoohauoli iaia iho oiai oia iloko o kona mau la opio a hoowahawaha aku hoi oia no na mea e pili ana i ka mare ana. Ua makemake oia i ka aoao olioli o k@ keia oia ana, a he manao hoohuoi kona he mea ano nui ka ka noho’na mare e huna nei iloko ona. Aole no kona nele i ke aloha nona, aka, no kona makemake ole no e lawe koke mai i na hooponopono ana o keia ola ana a hiki i kona manawa e ike ai ua hiki ole iaia ke alo ae mai ia mea mai.
MOKUNA III.
“E HOOLAKALAKA ANA ANEI OIA IAIA?”
Me ka hoolakalaka wale no na mea ahui apau e pono ai. Mamuli o ko Sir Kilinetona Area hooikaika ana ua loaa iaia ka lanakila; ua lilo mai la iaia ka hooilina wahine waiwai loa o Enelani, @me ia ike ona i ka hoolakalaka ana ua loaa iho la iaia ka oluolu. No Lede May hoi aohe ona manao i koe no ka haawi ana mai i kona ae.
“I ka manawa hea oe e mare mai ai ia’u, e May?” o na huaolelo ia e puka mau aku ana mai ko Kilinetona mau @@helehe aku, a aohe nohoi he pane mai kane a@@@@ mai no ia ninau ana. Nolaila ua ulu ae la kona aloha mamuli o ka hoolakalaka ana me ka malie. No ka mea, o keia moiwahine hookiekie ana i paulele aku ai kona aloha aohe @@a manao nui no ka mea ana i kapa iho ai he aloha, a aohe nohoi ona makemake e kamailio ia aku oia no ka mea @ pili ana i ka mare ana. Malia paha mai komo iho nohoi ka manao hikilele iloko ona ina ia i ike i ke ano hana a Kilinetona e hana aku nei iaia, a pela nohei me ka manao lili e moe lolii ana iloko o kona puuwai nona.
No ka mea aohe no i maopopo loa k@ Lede May ano iaia. Ua maa oia i na wahine i hoomaopopo a i manao nui i ko keia ao, ka poe hoi i huna ole i ko lakou manao no ia mea he mare, a o ka hoomaka ana a me ka hopena nohoi ia o ko keia oia ana. Aohe no ia @ @@@ hoomaopopo loa i ka manao ana @ @@@@hi kaikamahine @@ ka haalele ana iho i kona @@ ka@alii mahope ona, a @@@ @@@ hoi ke kulana o ka wahine kanaka makua maluna ona.
E olelo mau ana nohoi o Lede May aohe e oi ae ana kona hauoli ma keia mua aku e like me keia wa ona e noho nei. Eia na mea a pau o ko keia ao ma kona mau wawae; ua aloha oia ia mau mea a ua aloha ia mai nohoi ia; ua manoio no oia o Sir Kilinetona ke kanaka hoopono a hanohano loa nohoi iloko o ke ao nei; a n keaha hoi e hooialelale koke mai ai i ka mea e pili ana no ka mare ana oiai nohoi laua e noho ana me ka oluolu? Ua lawa loa ka manawa no ka noonoo ana aku no ka mare ana iloko o na makahiki e hiki mai ana; i kona manawa e mare ai, he oiaio e loli ana ke ano o kona noho ana: e pau ana ka lealea ana, e pau ana na aka hoomahie ana ame ka himeni ana i na mele hooipoipo; e noho aku ana ia ma ke ano he makuahine no ka home, e hoomaopopo ana i ke@ia mea keia mea no ka pono o ka noho ana, a lilo aku ia i mea hookaumaha mai iaia.
He oiaio, maluna ae o na mea a pau
ua pumehana kona puuwai me ke aloha o kona mau la opio; heaha ia ka hana pono i koe?
Aka, iloko o keia mau manao lehulehu aole i lawe mai kana ipo a hoopaa ia mau mea iloko ona. Ua aloha oia iaia me kona puuwai a pau a peia nohoi me kona uhane; mai kukuli aku paha oia me kona mau kuli malalo ona a pule aku imua ona me kona naau a pau ame kona uhane apau no ka mare ana mai iaia ia manawa koko no. Ua lilo ka Led May mau hana hoopalaimaka i mea hoonaukiuki aku iaia. Ina nohoi oia i hoomanao i kona wa kamalii loa a i kali ia nohoi e ia me ka hoomanawanui ame ka paupauaho ole, me nei aohe la hoi e kakauia keia moolelo weliweli no ka hoopoino ana i ke ola o kekahi kino uhane a ke Akua i hana mai ai. Aka, o ke ano no ia o ke kanaka, he ikaika ka manao, a he hemahema i ka noii pono ana i na noonoo awiliwili like ole iloko o ko ka wahine noonoo.
Nolaila ua hoopunana malie iho la no ia i kona aloha iloko ona, ke aloha hoi o pii malie ae nei mamuli o ka hoolakalaka ana—a ke kawili malie pu nei hoi ka manae lili me kona aloha. Ina nohoi he like o Lede May me na kaikamahine e ae, ina nohoi oia i ae mai e kuka pu laua no ke ano o keia mua aku, ina nohoi i oluolu kona manao no ke kamailio hoonanea ana iho nohoi mawaena o laua, me ne aole loa ia paha e loaa ia Kilinetona ‘na manao lili. A e like me kana i olelo ai o ka mea i hiki ole ke loaa iaia he oki loa aku hoi ka loaa ana i kekahi mea okoa ae. Aole nohoi e haawi aku kana ipo nohea i kekahi mea okoa aku i ka mea ana i hoole loa mai ai iaia.
He wahine hoopalau oia nana; eia nae, ma kekahi ano hiki oie iaia ke hoomaopopo aku, ua hoomamao aku ia oia mai iaia aku; he hookahi wale no ona manawa o ka honi ana i kona papalina—oia nohoi ke ahiahi i hooholia ai o ko laua hoopalau ana; aole loa ia i moeuhane hou e honi hou aku ana oia iaia. Hookahi ona manawa i hoomanao ae ai i ka milimili ana o kona mau lima i kona lauoho, a eeke ae oia a hookaawale aku iaia ma kahi kaawale loa mai iaia mai. Na ke@a hoomanao ana ona i kela mea oia ka mea nana i hoopiha loa mai iaia i ka inaina i ka manawa ona i ike aku ai ia Kauna Sodeni e hoopa ana i ka owili lauoho ona i hemo iho ai. Aole loa i hoomaopopo o Sir Kilinetona i keia mau ano hana.
I kela ia ame keia la e pii mahuahua ae ana ka manao lili iloko ona. Aole nohoi he mau kumu oiaio o kona lili ana; aohe hiki iaia ke pale aku i na manao mahalo a hoomahie mai a na kane a hoao mai nohoi e lawe aku i na mino aka ana a pela nohoi me kana mau huaolelo oluolu mai iaia mai. Eia nae, e like me ka nee ana aku o ka manawa imua, peia kona hoomaka ana mai e hana i kekahi hana pono ole maluna o kana ipo.
I kona manawa e kamailio aku ai iaia e pili ana no ia mea he lili, a a’o aku nohoi iaia no kana mau hana hoopalaimaka, aole no ona huhu mai ia mau mea. A ina hoi oia e hoomaka mai ana e kamailio no ka mea e pili ana i ko laua mare ana, oia kona manawa e huhu mai ai.
“E kuu May aloha,” i olelo aku ai o Miss Lokawahie iaia i kekahi kakahiaka, “o ka hana hoomanawanui a kela ipo au apau e auamo nei o kekahi hana kamahao loa ia. Nolaila mai hoao aku oe e hana a oi aku mamua o ka pa@ena kupono.”
Aka, o Lede May, e like no me kona ano, o ka hookiekie ua pane mai oia me ka akaaka ana:
“Ua makemake au e ike heaha ana la kana hana e hana ai iloko o ke@a hoomanawanui ana ona.”
Ia manawa o Miss Lokawahie i luliluli ae ai i kona poo me ka manao kaumaha iloko ona, a olelo aku la oia:
“Ua ike au he hana kana e hana ana, oia hoi, maluna o kekahi hana ano nui e like me keia ke ano he mau hana pakike wale no ia e komo kuleana ole mai ai a wawahi ae i ka manao ahonui iloko o ke kanaka: He lehulehu wale na kane a’u i ike i hana i kekahi mau hana ano e i ka manawa e hiki ole ai ia lakou ke hoomanawanui hou aku.”
“Aka,” wahi a Lede May i olelo mai ai, “aohe hike ia’u ke ike aku ma ke ano hea ia au e hoao aku ai i kona ahonui, e Auntie; e hai mai oe ia’u.”
O kana inoa mau ia e kahea ai ia Miss Lokawahie, o Auntie; a ua makemake nohoi ua lede la ia inoa.
“E hai aku au ia oe! Aole hiki ia’u ke hai aku ia oe; nau no e ike nou iho. He loihi loa ka manawa i hala ae nei mai kou manawa i hoopalau ai iaia a hiki i keia manawa, eia nae, aohe ou makemake e hooponopono i ka manawa no kou mare ana.”
“No ko’u manawa e mare ai!” i hooho mai ai ke kaikamahine me ke ano paupauaho; “me he mea la aohe hana e ae a kekahi poe e hana ai, o ke kamailio wale no ame ka noonoo ana e pili ana no ka mare. Heaha nohoi ka mea o ka hookuu ole ana mai ia’u e lealea ae nohoi au i na makahiki i koe o kuu mau la wahine u’i?”
No ia mau huaolelo a Lede May ua oi loa ae la ke kaumaha o ko Miss Lokawahie nanaina.
“E kuu Lede May aloha, aohe kena he olelo no ke aloha.”
“Kuhihewa oe—ua hewa loa oe,” i hooho mai ai ke kaikamahine me ka manao iini nui iloko ona; “ua aloha io no au iaia.” Iaia i hoopuka mai ai i kela mau huaolelo ua pii ae la ka ula maluna o kona mau papalina me ka hahana loa. “No keaha la oe i hookonokono mai ai ia’u e olelo aku i keia mau mea, e Auntie? Ua hoohilahilo mai oe ia’u.”
“E kuu aloha,” i pane aku ai o Miss Lokawahie me ka oluolu, “aole au i hookonokono aku nei ia oe e olelo mai peia; ua ike no au ua maa oe i ka leo mahalo wale aku no ia oe aole i kekahi leo okoa ae. E ae mai ia’u e kamailio aku ia oe i ka mea oiaio. E ae mai oe ia’u aole oe e huhu ana i ka mea a’u e kamailio aku ai ia oe.”
“Ina au e lohe ana i ka mea oiaio no ka manawa mua loa, ua oi aku ko’u oluoiu i ka lohe ana ia mea ano hou,” wahi a Lede May i olelo mai ai.
“E lohe ana oe ia mea hou. E hai aku ana au ia oe i ke kumu o kou makemake ole ana e hoolehe i na mea a pau e kamailio ia ana no ka mare, a peia nohoi me ke kanaka au i hooia mai ai me ko waha, he aloha @e.”
“Ua aloha io no au iaia,” i olelo koke mai ai o Lede May; aka, o Miss Lokawahie aole ia i hoolohe aku i kana mea i olelo mai ai.
“O ko manao hookiekie a haaheo nohoi oia ka mo@e ia mau hana apau, e Lede May: o ko manao hookano, aohe mea e ae. Ua makemake oe i kou mana piha o ka lanakila; ua make-
make oe o oe no ka haku wahine maluna o kau mau hana a pau; aohe ou makemake na hai e hooponopono aku kau mea e kamailio ai a pela nohoi me kau mau hana e hana ai; ua makemake oe i kela kulana ou oia hoi o Lede May Terevelina, ka hooilina wahine waiwai loa, ame ka inoa au e haaheo nei, o oe ka wahine u’i o keia mau la; ua makemake oe e mahalo mau ia aku oe; ua piha loa oe me na manao hookiekie no ka waiho ana ae i kou mau pomaikai o kou noho kuokoa ana, a he piha hookano nohoi i ka hoolohe ole aku i ka makemake o kekahi mea okoa.”
Ua hoolohe mai la o Lede May me ka noonoo nui iloko ona; alaila, me ka manao hunahuna ole iho, ua olelo mai la oia:
“He manao hapa ko’u no ka hilinai ana aku ua polelei kau mea i kamailio mai nei, @ Auntie. Aole loa o’u makemake e hoolohe, a o ka manao o ia huaolelo aohe ia he mea oluolu i ko’u manao. Ua ae no au e hooko aku i kela ina he emi mai ko’u haakei, alaila emi pu mai nohoi kela manao ulu wale ae no e noonoo mau ia nei e pili ana no ka mare—heaha la ka’u mea e olelo aku ai?”
“Ua ike no au, ua pololei au, e kuu kaikamahine aloha. Ua noii ia e a’u kou mau ano apau a ua paanaau ia’u. Ua piha hookano maoli no oe e Lede May; a aohe nohoi a’u naau haaheo e ae i ike ai e like me oe,” wahi a ka lede aoo i olelo aku ai. “Mamuli o kau mau hana hookano apau, e Lede May, ke hoehaeha loa aku nei oe i ka naau hoopono a oiaio o kekahi mea.”
“Aohe o’u manaoio pela,” i olelo mai ai o Lede May me ka hookano.
“He mea oiaio ia, kuu kaikamahine aloha. Aole like o ko Sir Kilinetona ano i keia manawa e like me na la mua ona i hoomaka mai ai e aloha ia oe; he kaumaha kona ano i kekahi manawa, e like me ke kanaka i maa i ka uumi mau i kona mau manao kaumaha iloko ona. Ua ike no au, mamuli no ia o kau mau hana hookiekie, aka, e like me kou ae ana aku iaia, e mare ana oe iaia, manao au e pono oe e hana aku i na hana maikai iaia.”
“Na’u ia e noonoo aku no ia mea,” wahi a ke kaikamahine hookano i pane mai ai, a oluolu iho la ko Miss Lokawahie manao. Ua ike no ia he kakaikahi loa na manawa a keia hooilina waiwai e ae mai ai e like me keia.
“I kou manawa e oo loa ae ai, e ike ana oe i ka waiwai io o ia mea he aloha e like me Sir Kilinetona,” i hoomau aku ai o Miss Lokawahie i ke kamailio ana. “Aole ou hoomaopopo ia mea i keia manawa, no ka mea, he nui ka poe e pai mai nei ia oe.”
“Aka, ke hoomaopopo nei no au ia mea, e Auntie. O kou manaoio anei ia ua aloha maoli oia ia’u?”
“Ua maopopo loa ia mea ia’u. Manao au ua oi aku kona aloha ia oe mamua o kona aloha ana iho i kona uhane ponoi. He mea hoopilikia ma@ nohoi ke aloha i kekahi manawa.”
Ua hoomanao io ae la o Lede May ia mea i kekahi manawa mai ana i ike ai i kana ipo; mamuli no o kona makemake ponoi i ulu ae iloko ona, ua hoopuka mai ia oia i ka mea e pili ana i ko laua mare ana, a o ka manawa mua loa nohoi ia o kona hana ana pela. Ua olelo mai la oia me ka ulolohi ame ka puai o ka ula maluna o kona mau papalina; aka, ua ukuia aku oia mamuli o ka hoike ana aku o kana ipo i kona ano hoihoi a hauoli.
Ina paha he mea ia no kona aloha e pii mahuahua ae ai no kona lohe ana i na olelo a kana aloha, aohe ia he mea e hoole ia ai; ua hiki mai ka manawa i aneane loa ai e noho haku kela aloha ikaika maluna ona—ka manawa hoi o kona ikaika i hana mai ai iaia i ka hana pono ole, a hoomolowa mai ai hoi i kona noonoo i na mea like ole a pau. I ka manawa i hookoia ai o keia hana oia iho la ka manawa i hakuia ai o keia moolelo. O Lede May ka wahine u’i hookahi i kekahi aha hulahula nani loa i haawiia ai ia kau. Oiai oia e hoopalau ana no ka mare ana me Sir Kilinetona, ua ulu wale ae no kekahi manao iloko ona aole loa ia e hulahula ana me ia a oi aku mamua o ka elua manawa ia aha hulahula hookahi no, a i kona manawa e papa aku ai iaia, ua olelo mai la oia:
“E akaaka mau ana na poe a pau ia Kenela Demes@ta ame Lede Karive: no ka mea he mau ipo laua e hooheno ana, a o laua wale no ke hulahula pu i na wa apau; nolaila, aohe mea nana au e akaaka mai.”
Ua ike no o Kilinetona i ka manawa i lawe mai ai o Lede May i keia kumuhana ua waiwai ole na huaolelo apau i hoopukaia mai ai. Aole ona makemake e ku ma kona aoao oiai oia e haawi ana i kana mau mino aka oluolu ame kona helehelena hoihoi i kekahi poe kane okoa aku; ua ae aku no oia iaia e hana ia hana aka, me ka manao pono ole no iloko ona. Nolaila, ua kiai pono aku ia oia i ka mea nana i hoopii loa mai i kona inaina. O ka mea nana i hoopiha loa aku o Sir Kilinetona i ka inaina, oia no ka haule ana iho o kekahi owili lauoho o Lede May iluna o ka poohiwi o Kauna Sodeni a hoopa iho ai oia me ka mino aka; ua olelo iho ia oia iaia iho aole hiki iaia ke hoomanawanui hou i keia hana hookaumaha loa mai iaia, a ku-e aku ana oia ia mea me kona hooia pu ana aku i kona kuleana o ka hana ana pela. I kekahi kakahiaka ae mahope iho o ka po hulahula ua hele aku ia oia e ike ia Lede May me kona hooholo ana i kona manao e ae mai ana oia aole oia e hulahula hou ana me kekahi mea okoa ame ia wale no. Ua poho ka manaolana o ka miki kakahiaka nui ana aku, a haalele iho oia ia Kilife Hale me ke aloha palena ole iaia.
“E hoolakaiaka ana anei oia iaia?” o ka ninau ia a ka poe apau e ninau mai ai, a oia nohoi ka ninau nana i hoopilihua loa aku iaia e hoi ana i ka hale. O ka ninau iho la ia ame ka pane ana o ka kakou moolelo.
O ka ninau iho la ia i ke kakahiaka, i ke awakea, ame ke ahiahi e komo mau mai ai iloko ona. O ka hoolakalaka anei ka hana pono i koe iaia? E pelu ana anei oia i kona mau kuli i keia kaikamahine haakei, a kapekepeke wale o ka manao? E hiki ana anei iaia ke lawe pio i keia puuwai hookiekie? Ua maopopo anei iaia kona aloha?
Ua hoao aku oia, iaia maluna o keia kumumanao, a ua poho wale ia hoao ana; aole oia i haawi mai iaia i ka olelo hoopaa ana i noi aku ai. Aole i oi ae kona lili ia Kauna Sodeni mamua o kekahi mea okoa ae. Hookahi ana mea i lili loa ai, a oia ka Duke Opio o Rosekana, kekahi hoi o na duke kanaka u’i a naauao loa iloko o Enelani—a oia nohoi kekahi i hoohihia ia kona manao ia Lede May i oi ae mamua o ka hapanui o na kanaka opio. Ua noi ai’u oia iaia e mare laua, a ua hoole mai oia, oiai ua aloha oia ia
Sir Kilinetona—aka, aole oia ia haawi pio iki i kona manaoiana no kona lilo mai iaia; ua lohe no oia i kona hoopaiau ia Sir Kilinetona, aka, ua manao iho ia no oia e paio pu no a hiki maoli i kona lilo ana i wahine na kekahi kanaka okoa aku, aole no nae ia e haawi pio ana i kona manaoiana. Oia ka Sir Kilinetona mea i lili ai, ao.e no ka haawi ana aku o kana aloha iaia i kekahi mau kumu, aole ioa pela; @ kona ano nohoi ana e hoike ana iaia iho imua o ka duke opio, aohe ona hoihoi iaia. Mamuli o ko Lede May ike ana i kekahi mau haawina no ia mea he aloha ia mau ia iho, ua loli ae ia kona ano. O kekahi o kona poe hoa’loha, he kaikamahine Farani opio o ka mare koke ana iho, a oia ka Lede May me ke Kaunawahine o Lanabara e kamailio ana.
“Ina he kaikamahine Farani au, e nana mua ana au ia mea he mare o@ka hopena ia o kuu mau pepilikia apau.” wahi a Lede Mary i olelo mai ai me ka akaaka ana; “me he mea la ia’u ua @ ae ke kuokoa o na lede i mareia o Farani mamua o Enelani nei; aole @’u lohe i keia mau mea o ka hoolohe ana ame ka ae ana aku i ke hai manae e noi mai ai mawaena o lakou.”
I ka lohe ana o ke Kaunawahine o Lanabara i keia mau mea ua nana keke aku la oia i ka helehelena u’i o ke kaikamahine.
“E kuu Lede May aloha,” wahi ana i olelo aku ai me ka leo oluolu, “he likewaie no ke kanawai o ka mare ma na wahi like ole apau o ka hoomana Kristiano i laha ai; o ka manao o kela kanawai ‘oia ka ae ana i ko hai manao e noi mai ai ame ka hoolohe ana, mai ka wahine a i ke kane.’”
“Manao au he ha@a weliweli ioa kela o ka hookoia ana pela,” i olelo mai @ o Lede May. Iloko o kekahi mau ohana lehulehu a’u i ike ai ua oi aku ka hoohaahaa o na kane malalo o na wahine. A ina e like me ia ke ano, pehea ia e hiki ai iaia ke hoolohe?”
“Aohe no o’u manao he mea pilikia ia,” i olelo aku ai ke Kaunawahine me ka oluolu, “Aole no i hana ke Akua i kela kanawai i mea hilinai wale no maluna o ka pono o ke kane; he kuokoa loa no ia mea maluna o na mea like ole a pau.”
“Nolaila, e hookuu iaia e kamailio @ ka mea ana i makemake ai e kamailio aku, a e lohe ana no ia ia ane moolele hookahi. Ua hoomaka mai oia e ike he oiaio kai loko o ia mea. E hiki mai ana ka manawa ana e haulele aku ai i kela mau manao uilan@ a hookiekie ona, a hoao aku e hoolohe i ka makemake o kekahi mea okoa. Ua hoohele iho oia i kona manao maluna o kekahi mea hookahi; e hoolohe ana oia, i kona manawa e mareia ai—e hoao ana oia e ae i na makemake apau o kana kane; aka, mamua o ka hiki ana mai o kela manawa, e lealea ana oia ma na ano apau oiai oia e noho kuokoa ana.
(Aole i pau.)
O HAWAII NO KA OI.
HOOIOI AUPUNI IKAIKA—KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA.
(Unuhiia e O. Z. W. Waikalai.)
He luaole ka mana o ka olelo a ke Akua, ka mea nana i hoolilo mai i na aina ikaika i kokua no ka mea i ho@pe’a wale ia. I ka makahiki 1847, i ka malama o Feberuari, ia 4; ua lawe ao ke Alii ka Moi Kauikeaouli i ke Alii ke Kama’liiwahine Hakaleleponi Kalama i wahine mare nana, a ua hoohuiia iho laua malalo o ka l@ahia o ka berita maemae o ka olelo hoohiki a ke Akua a me ka malamalama o ka Euanelio Nani. He mau makahiki i hala ae ma ia hope mai, ua kukala pili aupuni iho la ka Moi. “O Ko’u Aupuni, he Aupuni Palapala, a o ke Kanaka Pono, oia Ko’u kanaka.” Mailaila mai i hookahua ia ai a i lilo ai ka Palapala Hemolele i kumu a i hooi maluna onipaa no na Paemoku o Hawaii nei. A@ maluna o ia kahua i ku iho ai ka Moiwahine Puuhonua no ka wa kokua ole e like me ka hoike a ke Kii.
Kaahele ae la na minute, a o na sekona hoi o ka manawa ke naue awiwi la. Aia hoi ua au aku la i ke kai na Alii opio, o Liholiho a me Kamehameha V., i anoi nui ia; ma ka makahiki 1849 ko laua holo ana. Ua hiki aku laua i Amerika, a malaila aku no Enelani, a ua kuka pu hoi me Farani. Ua kipa aku la ma ke kulanakauhale alii o Ladana, a iloko o ia nani uluwehiwehi @ huipu iho ai me na Alii Moi o ia mau aupuni ikaika, kahi hoi a ke kaulana i olelo mau ia ai. He keena akea o na waihoolulu like ole, a he anaina nui hanohano ke poai ana, e laa na Emepera Mana Nui, na Moi Poo Kalaunu, na Alii Kiekie, na loea kakaolelo a me na noeau kalaiaina laula, i hooipo iho ai na kino elua. He huakai imi pomaikai keia ma ke kuka noho’na pili aupuni ana. Ma keia akoakoa ana i huai pau iho ai na ike kalaiaina o ko Europa akea mau kaeaea me ko Hawaii ukulii mau noeau. Ehiku aupuni iloko o ia pohai, Beritania Nui, Farani, Italia, Geremania, Rusia, Amerika a me Hawaii pu nei hoi. E like me ka opuuhose i mohala ae, pela ka apana hana i pahoia ia ae iloko o ia pohai kaulana. E hoikeike ana kela me keia aupuni i ke kaena no ka holomua ma ka naauao a me ka ikaika.
O ke aupuni @ Farani ka mea i lawe mua ae i ka hanohano ma keia kaena ana, a wahi ana: He helu ekahi au ma ka ikaika, no ka mea, ua hiki i ko’u mau @u kuniahi ke hoolele i ka poka no na mile he uni, a he eha (4) olelo i loaa ia’u; Helene, Beritania, Latina a me ka’u olelo kumu. Ua koho no ke kaena ia Farani, he nui ka lahui, nona ka puu huahelu i hoomaopopo ia o 35 a i ole o 48 miliona kanaka. Ua hiki mai ia Italia: ua hookelakela ae la no ia aupuni ma ka holomua ma ka naauao, ka ike olelo nona ka makaukau o oha olelo: Hebera, Beritania, Latina a me kana olelo kumu, a he umi mile e lele ai kona poka, a wahi ana, oia no ka helu ekahi. Ua ku ke kaena a ia aupuni, no ka mea, o ka huina houluulu o ka lahui, he 25 miliona, ua nui no hoi ka ikaika, a o ka waiwai, ua nui hewahewa, a maikai ke kulana ola o ka lahui i hui pu ia me ka naauao. Ua like pu no pela na aupuni o Geremania a me Rusia; a no Amerika hoi, ua pii awiwi ae kona kulana holomua; a oia ka i kaena ae, “ka Aina o ka Lanakila a me ka Home o ka Wiwoole,”—hookumu ia e ka lehulehu—ma o ka lehulehu—a no ka lehulehu; mamuli o ka hoopono a me ke kaulike.
Ua lekei ae la na minute, o ka olioli aia ke hoioio mai ia. Hiki mai la ia Beritania, a eia kana kaena: “Aole e napoo ka la ma beritania, a o ka ikaika kiola poka a kona mau pu kuniahi,
he umikumamalua mile e lele ai. O ka poka, oia na panalaau, o ka ia, oia no ka naauao. E like hoi me ka uwila @ anapu iho a hoomalamalama aku ai @ na paia lani, pela no ka manawa i kikeke mai ai i na Alii opio. Ke koele ia ka uwati i ka manawa, a ke haka pono nei na maka o ke anaina holookoe, oia hoi, me ka hiehie kamahao, ua ike ia aku la ke kino opio e ku ana me ka hie kapu@lii Hawaii, me ka Buke Ba@hala ma kona lima, o ae la iwaho mai kona kin@ ae, a iwaena o ia hamau a@oano i poha aheahe ae ai kona leo: “O ka’u aupuni, ke aupuni uuku loa, eono iniha ka ioa, a he eha no iniha ka la@@n, a o ke kani ana o kona pu kuniahi, ua lohe ia kona leo i na aina a pau, a o ka lele ana o kona poka, ua hiki ako ia i ua aupuni o ka honua.”
O keia opio oia no @ Alexander Liholiho, ka hoolina o ke kalaunu o Hawaii, a o ke aupuni ana i ka@na iho ai a me ka pukuniahi, oia no ka @ai@ala, a peia i haawi ia mai ai ka mahalo mai na ‘Lii mai a me ke Alii ka Moiwahine Victoria pu, i ka i ana mai, “o Hawaii no ka oi.” He mea oiaio ua ouipaa ko Hawaii noho’na maluna o ka Olelo a ke Akua Mana Loa. A o Liholiho hoi, ua hiki loa iaia ke olelo maepopo i ka olelo Beritania me @@ olelo @@akuahine ia nana; a ua hiki no hoi iaia ke olelo i kekahi mau olelo e ao e like me keia: Latina, Farant, Italia, @elene, Beritania a me kana olelo kumu; ua loaa elima olelo malihiai, i hui pu me kana olelo ponoi o kona aina kanau, alaila, ua’ loaa iaia na olelo eone.
I ka makahiki 18@@, ua hoomaka ia ka hoohiolo ia o ka papu kaua o Honolulu, ma Ianuari 12, a iloko o la makahiki hookahi i wawahi like ia ai ko wa mokupuni e ae, mai Hawaii a Kauai. O keia mea i hana ia, he haawina hoonawaliwali loa aku kela i ke aupuni, ma ka hoonele ia ana i na papu kaua ole, a me na wahi hoomalu no na haunaele. He hana hemahema loa ia @o kekahi aupuni i wawahi i na mea pale hoohaunaele a me ua wahi puuhonua o ka aina aka, e like me ka hilimai maluna o ka olelo a ke Akua, pela no i kanalua ole ia ai no ka hoomaopopo ana aku ia mau mea. Oiaio, o ka Baibala ka papu kaua ikaika loa, hiki ole ke wawahi ia, a ua paulele iho na Alii, ke aupuni a me ka lahui maluna o ia puuhonua kamahao, ka Buke Baibala.
E like me ka ke Akua kahea ana i ka malamalama e puka mai, mai loko mai o ka pouli, i ko ke Akua manawa i hookumu ai i ka Lani a me ka Honua; a oili palanohe mai la na ehe@ o ka malamalama, pela no i oili paianehe mai ai na eheu o keia Buke Baibala a kokolo mai la maluna o na Paemoku o Hawaii.
Ke i mai nei ke Kaula, o Isaia, Mok. 44:4, 5; a me 43:6.
“E ninini aku Au i ka wai maluna o ka mea makewai,
“A me na waikahe maluna o na aina maloo:
“E ninini aku Au i Ko’u uhane maluna o kau pua,
“A me Ko’u hoopomaikai maluna o kau poe mamo.
“A e ulu no lakou iwaena o ka mauu,
“E olelo aku no Au i ke kukulu akau; E haawi mai:
“A i ke kukulu hema hoi, Mai au’a oe;
“E kai mai i ka’u mau keikikane, mai kahi loihi mai,
“A i ka’u mau kaikamahine, mai na kihi mai o kahonua.”
E like me na Opuu @@@@ e popohe ana iwaena o kekahi kihapai laula, pela no na mokupuni he umikumamalua e popohe like ana iwaena o na ale kai ona malie o ka Moana Pakipika laula a akea.
Ma ka makahiki 1819, a ma ka malama o Mei, la 8, make iho ia o Kamehameha I., a o kana keiki o Liholiho ka i pani iho la ma kona hakahaka, a peia i kapaia’i o Liholiho, o “Kamehameha II.” Ma ka hopena o keia makahiki, iloko o ka malama o Okatoba, ua hoonioni mai la na eheu o ka Haku i ka naau o kekahi mau alii, Liholiho, Kaahumanu, Kieopuolani a me kekahi poe e ae, no ka hoopau ana i ka aikapu; a kukala ia aku la ka ai-noa mei Hawaii a Kauai iloko o ia malama, a me ia makahiki like. Oiai nae ka moku kialua lawe Misionari e holo mai ana ma ka moana.
Ma ka makahiki 1819, ma ka maiama o Okatoba, la 23, ua haalele aku ka moku kialua “Thaddeus” ia Bosetona, a naue palanehe mai la maluna o na @@ kai @auliuli no na paemoku popohe o Hawaii ukulii. Maluna o keia moku i haliia mai ai ka Buke Baibaia, a me he kanaka la e au ana ma ke kai i ake nui e pae ma ka aina maloo, ka Buke Baibaia i kokolo palanehe mai ai ma na ale kualoloa mai, a ma ka makahiki 1820, i ka la 30 o Maraki, i kaalo ae ai, e ike mai ana i na mauna kilakila o Hawaii, a ma Aperila 5, i hookuu iho ai ka heleuma, e awau ana i ke kai malino a Ehu, maloko o ke awa lai o Kailua, Hawaii. Oiai ka moku ahai Buke Baibaia e naue mai ana me ka paupauaho ole ma ke kai akea, aia hoi, ua hoolalelale mai la ka Haku i ka puuwai o na Misionari, e hak@ i mele no na Paemoku o Hawaii, i ka moku @ pakika ana, a iloko hoi o ka hoee ulumahiemie i haku iho ai lakou i keia mele:
1. E ala na moku o kai lilo loa,
Mai moe mau ae ma ke kae o ka po:
E nana oukou la, ua wanaao mai la
Ka malamalama e ola’i oukou.
Hui. Haleluia i ka Mohai e ola’i @a uhane,
Hapai hou ia Iesu ke haia’e Ioredane.
2. Na ale nui e haalulu ana
Ke lawe aku la i ka ukana maikai
E nou ka makani, e holo ka moku,
A pae ae ka waiwai e ola mau ai.
3. Ma na moku i noho ma kahi pouli,
I popilikia a mai make no
Ua puka ka Hoku o Betelehema,
Ka Hoku hauoli, ka Hoku Ao mau.
4. Ua lilo ae la na kii a me na lele.
Na mohai kanaka ua pau pu ae no,
Ua lohe ia Iesu ka Mohai hoola,
Ua lilo na heiau i ke Akua mau.
Hui. Haleluia i ka Mohai e ola’i na uhane,
Hapai hou ia Iesu ke hala’e Ioredane.
Maluna o ka oneki, a ma ka umauma o ka moana Pakipika laula i haku mua ia’i keia mele e na elele a ke Akua e pili ana no na mokupuni o Hawaii nei; a o ka lua o na mele, oia no ke mele ewalu maloko o ka Buke Himeni Hawaii, a nona hoi na huaolelo e like me nei: “He Akua Hemolele,” oiai e holo mai ana ma ka moana.
(Aole i pau.)
HOOLAHA KUMAU
HUI HOOLEWA A TOWNSEND.
N@ na hana hoolewa ame I’aloa o ka
Ahahui Hoolewa o Honolulu.
Kaena Hana 303 Kihi Alanui Beritania
ame Miller.
Telepone Blue 5@.
Ka Hui Banoko Ho@h@
Malama D@la o Hawaii
(KAUPALENAIA.)
Hui i hoahua $25@@
Peresidena Kik@@@@
Hope Peresidena W. P. R@@@
Puuku W. G. @@@
Keena Hana Nui:
Alanui Papu, kokoke i Alanui @@@.
Keona Lala ma Hilo, Hawaii
E lawelawe ana i ku
Oihana Banako Hoabu Da a
ma Hono ulu a me @@@
E laweia mai no na hui@2 hoahu me ka haawila o na ukupanee @@ na hoahu makahiki ma ka ha@@ @ 4 ½ paken@ta no ka makahiki. D @oaa no na Ruia a me na hooponopono ana ke m@@@ @e ma ke Keena, Hoahu.
2828-1y@.
Dr. T. Mitamura
Ke@na Oihana 1468, Alanui Nuuanu Telepena 152. Pahu Le@@ 842. Wahi neho, kokoke i ke Keena Oihana, Alanui Nuuanu.
Na hora keena: 1-4 p. m., 6-7:30 @. m. Aohe kakakiaka, koe ka Lapu@@.
KAUKA J UCHIDA
HE LOEA MA KA OIHANA LAPAAU
Keenai alanui Beretania, mawaena o Papu ame Nuuanu.
Manawa hana, 8 a @@ A. M. 7 a @ P. M.
Telepona Helu 1211 White.
LEWERS & COOKE
LUI A ME KUKE, Kaupalenaia
Na Mea Hookomo mai a Kuai a@@ i na
LAKO HANA HALE
O Kela ame Kona Ano.
Malaila e loaa ai na mea malalo @@@
NA PAPA N. W., NA PAPA HOLE, PILI HALE, NA PUKA, NA OLEPELEPE AME NA PONO PUKA ANIANI, NA KUI, AME NA MEA PILI @ KA OIHANA KAMANA, NA PONO PENA.
NA PENA LIKE OLE AME NA HULU PENA, NA ANIANI, NA PEPA HALE, PALE PUKA ANIANI, MOENA, ETC.
O na kauoha pono hale apau loa e hiki mai ana ia makou e hooko kokia no me ka eleu ame na KUMUKUA: HAAHAA LOA.
LEWERS & COOKE
O NA OULI KOLELA, e pono e pa@@ ikaika ia aku i ka manawa e ike @@@ ia aku ai na hoailona o ke ano @pu@@ opu a hi o ke keiki liilii. I na k@@ la, e hike pono ole ai i na makuah@@ ke makaala loa i keia ano pilikia e @@ keiki liilii, nolaila e pono e makau@@ me kekahi iaau lapaau.
Aohe laau kupono e ae e like me @2 Laau Lapaau Colic, Cholera, ame @@rhoea a Chamberlain. A he kupon@ @@ e malamala ma na kauhale. E k@@ keia la, malia o loaa ke oia i kek@@ i loaa i keia pilikia. Aia ma ka Halekuai o ka Hui o Benson ame Smith loaa ai. He oluolu ke kumukuai.