Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 32, 8 August 1902 — Page 4

Page PDF (1.54 MB)

This text was transcribed by:  Jane Au
This work is dedicated to:  To Mele Tina

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

4 NUPEPA KUOKOA, AUGATE 8, 1902

 

NA ALOHA ELUA

i ka

IPO HOOKAHI.

            He kupaianaha ke ano o kana hoohuli ana i ka noonoo; oia, e like me kana i olelo mai ai, ua like oia me kekahi manu ahiu o ka ululaau, he mea paakiki ka hoolakalaka ana; me ka nui wale no o ke akamai, ka naauao ame ke ahonui e loaaai ka lanakila.

            He oiaio ua lilo io iaia ke eo; ua hai mai ka Lede May ua aloha oia iaia a na ao aku oia iaia e lilo i wahine mare nana.  Alaila, me he mea la ua hiki mai la kona ano maikai i ka hopena-maila paha ua lawa maoli kana haawi ana aku i kana mau olelo ae; ua ano pihoihoi mai la oia, a manao iho la kane ipo he hana nui aku ana kana e malama pono ai iaia.  Oia kana wahine hoopalau; ua aloha no oia iaia; eia nae, aohe ona makemake e lohe i ka huaolelo mare—he weliweli loa oia ia huaolelo.  I ka manawa a kana ipo e noi aku ai iaia me ka haahaa, e olelo mau aku ana oia penei:

            “E hookuu mai oe ia’u, e Kilinetona, e lealea ae au i kuu mau la wahine ui; mai hoouluhua mai oe ia’u no ka mare ana i keia manawa.”

            Aole ia i moeuhane mua o ke aloha ka mea nana i hooui aku a i hoohauoli aku i kona mau la opio.

            He lehulehu wale na manawa a Kilinetona i aneane loa ai e pupule mamuli o na hana hoopalaimaka a Lede May; eia nae mamuli no o ke onaona a me ka oluolu o kona ano ua hiki ole ae la iaia ke pale ae ia mea.  Aole hiki iaia ke huhu aku ia mea.  He oiaio, ua like l@@ i@ no ka Lede May me he pilali nalo m@ii ia @oko o kona mau lima.

            Aleila ike io iho la no ia he opiopio io no oia no ka mare ana—ua oluolu no kepa manao no ke kaii ana me ka hoemanawanui a hiki i ka piha ana o kona iwakalua makahiki, ina nae hoi oia e @aliu iki mai ana mamuli o kona ae ana mai iaia e kamailio pu aku me ia no ka @nea e pili ana i ko iaua mare, a i ele ia, no na mea o keia mua aku: aka, aole loa ona ae mai.  O na mea i hooholoia no ko laua hoopalau ua lawa iho la no ka ia iaia.

            “He oiaio anei ia aohe ou aloha ia’u, e May?” wahi a Kilinetona e olelo aku ai me ka uwe i kekahi manawa, i kona manawa e nana ole mai ai a kamailio ole mai nohoi i hookahi huaolelo.

            “Aohe au i ike ia mea he aloha,” wahi a Lede May i pane mai ai; “aka, e Kilinetona, i ka nana aku he okoa loa no ke aloha a he okoa loa nohei ka mare.  E hoomau aku no kaua e like me ko kaua ano e noho nei i keia manawa—oia hoi, ka noho@na iloko o ka maluhia ame ke kuikahi.”

            “Aka, me ka oiaio loa,” wahi a Kilinetona i olelo aku ai—“me ka oiaio loa e ae mai ana kou hanohano ia’u e kamailio aku ia oe i kekahi la e hiki mai ana e pili ana no ko kaua mare ana?”

            “Ae, e hiki mai ana ka manawa no ia mea, e Kilinetona,” wahi a Lede May i pane mai ai.

            “A o ka manawa hea ia?” i nanau aku ai o Kilinetona me ke kaumaha.

            O ka manawa au e ike ai aohe hike ia’u ke alo ae mai ia mea mai,” i pane mai ai o Lede May me ka hakalia ole.

            “O kekahi manao hoohauoli loa kela a’u i lohe mua loa ai mai kekahi ipo mai,” i olelo aku ai, o Kilinetona.

            Aohe ia he mea haohaoia no Lede May oiai oia e opiopio ana, e wahine u’i ana no ka makemake ana e hoohauoli iaia iho oiai oia iloko o kona mau la opio a hoowahawaha aku hoi oia no na mea e pili ana i ka mare ana.  Ua makemake oia i ka aoao olioli o k@ keia oia ana, a he manao hoohuoi kona he mea ano nui ka ka noho’na mare e huna nei iloko ona.  Aole no kona nele i ke aloha nona, aka, no kona makemake ole no e lawe koke mai i na hooponopono ana o keia ola ana a hiki i kona manawa e ike ai ua hiki ole iaia ke alo ae mai ia mea mai.

 

MOKUNA III.

“E HOOLAKALAKA ANA ANEI OIA IAIA?”

            Me ka hoolakalaka wale no na mea ahui apau e pono ai.  Mamuli o ko Sir Kilinetona Area hooikaika ana ua loaa iaia ka lanakila; ua lilo mai la iaia ka hooilina wahine waiwai loa o Enelani, @me ia ike ona i ka hoolakalaka ana ua loaa iho la iaia ka oluolu.  No Lede May hoi aohe ona manao i koe no ka haawi ana mai i kona ae.

            “I ka manawa hea oe e mare mai ai ia’u, e May?” o na huaolelo ia e puka mau aku ana mai ko Kilinetona mau @@helehe aku, a aohe nohoi he pane mai kane a@@@@ mai no ia ninau ana.  Nolaila ua ulu ae la kona aloha mamuli o ka hoolakalaka ana me ka malie.  No ka mea, o keia moiwahine hookiekie ana i paulele aku ai kona aloha aohe @@a manao nui no ka mea ana i kapa iho ai he aloha, a aohe nohoi ona makemake e kamailio ia aku oia no ka mea @ pili ana i ka mare ana.  Malia paha mai komo iho nohoi ka manao hikilele iloko ona ina ia i ike i ke ano hana a Kilinetona e hana aku nei iaia, a pela nohei me ka manao lili e moe lolii ana iloko o kona puuwai nona.

            No ka mea aohe no i maopopo loa k@ Lede May ano iaia.  Ua maa oia i na wahine i hoomaopopo a i manao nui i ko keia ao, ka poe hoi i huna ole i ko lakou manao no ia mea he mare, a o ka hoomaka ana a me ka hopena nohoi ia o ko keia oia ana.  Aohe no ia @ @@@ hoomaopopo loa i ka manao ana @ @@@@hi kaikamahine @@ ka haalele ana iho i kona @@ ka@alii mahope ona, a @@@ @@@ hoi ke kulana o ka wahine kanaka makua maluna ona.

            E olelo mau ana nohoi o Lede May aohe e oi ae ana kona hauoli ma keia mua aku e like me keia wa ona e noho nei.  Eia na mea a pau o ko keia ao ma kona mau wawae; ua aloha oia ia mau mea a ua aloha ia mai nohoi ia; ua manoio no oia o Sir Kilinetona ke kanaka hoopono a hanohano loa nohoi iloko o ke ao nei; a n keaha hoi e hooialelale koke mai ai i ka mea e pili ana no ka mare ana oiai nohoi laua e noho ana me ka oluolu?  Ua lawa loa ka manawa no ka noonoo ana aku no ka mare ana iloko o na makahiki e hiki mai ana; i kona manawa e mare ai, he oiaio e loli ana ke ano o kona noho ana: e pau ana ka lealea ana, e pau ana na aka hoomahie ana ame ka himeni ana i na mele hooipoipo; e noho aku ana ia ma ke ano he makuahine no ka home, e hoomaopopo ana i ke@ia mea keia mea no ka pono o ka noho ana, a lilo aku ia i mea hookaumaha mai iaia.

            He oiaio, maluna ae o na mea a pau

 

ua pumehana kona puuwai me ke aloha o kona mau la opio; heaha ia ka hana pono i koe?

            Aka, iloko o keia mau manao lehulehu aole i lawe mai kana ipo a hoopaa ia mau mea iloko ona.  Ua aloha oia iaia me kona puuwai a pau a peia nohoi me kona uhane; mai kukuli aku paha oia me kona mau kuli malalo ona a pule aku imua ona me kona naau a pau ame kona uhane apau no ka mare ana mai iaia ia manawa koko no.  Ua lilo ka Led May mau hana hoopalaimaka i mea hoonaukiuki aku iaia.  Ina nohoi oia i hoomanao i kona wa kamalii loa a i kali ia nohoi e ia me ka hoomanawanui ame ka paupauaho ole, me nei aohe la hoi e kakauia keia moolelo weliweli no ka hoopoino ana i ke ola o kekahi kino uhane a ke Akua i hana mai ai.  Aka, o ke ano no ia o ke kanaka, he ikaika ka manao, a he hemahema i ka noii pono ana i na noonoo awiliwili like ole iloko o ko ka wahine noonoo.

            Nolaila ua hoopunana malie iho la no ia i kona aloha iloko ona, ke aloha hoi o pii malie ae nei mamuli o ka hoolakalaka ana—a ke kawili malie pu nei hoi ka manae lili me kona aloha.  Ina nohoi he like o Lede May me na kaikamahine e ae, ina nohoi oia i ae mai e kuka pu laua no ke ano o keia mua aku, ina nohoi i oluolu kona manao no ke kamailio hoonanea ana iho nohoi mawaena o laua, me ne aole loa ia paha e loaa ia Kilinetona ‘na manao lili.  A e like me kana i olelo ai o ka mea i hiki ole ke loaa iaia he oki loa aku hoi ka loaa ana i kekahi mea okoa ae.  Aole nohoi e haawi aku kana ipo nohea i kekahi mea okoa aku i ka mea ana i hoole loa mai ai iaia.

            He wahine hoopalau oia nana; eia nae, ma kekahi ano hiki oie iaia ke hoomaopopo aku, ua hoomamao aku ia oia mai iaia aku; he hookahi wale no ona manawa o ka honi ana i kona papalina—oia nohoi ke ahiahi i hooholia ai o ko laua hoopalau ana; aole loa ia i moeuhane hou e honi hou aku ana oia iaia.  Hookahi ona manawa i hoomanao ae ai i ka milimili ana o kona mau lima i kona lauoho, a eeke ae oia a hookaawale aku iaia ma kahi kaawale loa mai iaia mai.  Na ke@a hoomanao ana ona i kela mea oia ka mea nana i hoopiha loa mai iaia i ka inaina i ka manawa ona i ike aku ai ia Kauna Sodeni e hoopa ana i ka owili lauoho ona i hemo iho ai.  Aole loa i hoomaopopo o Sir Kilinetona i keia mau ano hana.

            I kela ia ame keia la e pii mahuahua ae ana ka manao lili iloko ona.  Aole nohoi he mau kumu oiaio o kona lili ana; aohe hiki iaia ke pale aku i na manao mahalo a hoomahie mai a na kane a hoao mai nohoi e lawe aku i na mino aka ana a pela nohoi me kana mau huaolelo oluolu mai iaia mai.  Eia nae, e like me ka nee ana aku o ka manawa imua, peia kona hoomaka ana mai e hana i kekahi hana pono ole maluna o kana ipo.

            I kona manawa e kamailio aku ai iaia e pili ana no ia mea he lili, a a’o aku nohoi iaia no kana mau hana hoopalaimaka, aole no ona huhu mai ia mau mea.  A ina hoi oia e hoomaka mai ana e kamailio no ka mea e pili ana i ko laua mare ana, oia kona manawa e huhu mai ai.

            “E kuu May aloha,” i olelo aku ai o Miss Lokawahie iaia i kekahi kakahiaka, “o ka hana hoomanawanui a kela ipo au apau e auamo nei o kekahi hana kamahao loa ia.  Nolaila mai hoao aku oe e hana a oi aku mamua o ka pa@ena kupono.”

            Aka, o Lede May, e like no me kona ano, o ka hookiekie ua pane mai oia me ka akaaka ana:

            “Ua makemake au e ike heaha ana la kana hana e hana ai iloko o ke@a hoomanawanui ana ona.”

            Ia manawa o Miss Lokawahie i luliluli ae ai i kona poo me ka manao kaumaha iloko ona, a olelo aku la oia:

            “Ua ike au he hana kana e hana ana, oia hoi, maluna o kekahi hana ano nui e like me keia ke ano he mau hana pakike wale no ia e komo kuleana ole mai ai a wawahi ae i ka manao ahonui iloko o ke kanaka: He lehulehu wale na kane a’u i ike i hana i kekahi mau hana ano e i ka manawa e hiki ole ai ia lakou ke hoomanawanui hou aku.”

            “Aka,” wahi a Lede May i olelo mai ai, “aohe hike ia’u ke ike aku ma ke ano hea ia au e hoao aku ai i kona ahonui, e Auntie; e hai mai oe ia’u.”

            O kana inoa mau ia e kahea ai ia Miss Lokawahie, o Auntie; a ua makemake nohoi ua lede la ia inoa.

            “E hai aku au ia oe!  Aole hiki ia’u ke hai aku ia oe; nau no e ike nou iho.  He loihi loa ka manawa i hala ae nei mai kou manawa i hoopalau ai iaia a hiki i keia manawa, eia nae, aohe ou makemake e hooponopono i ka manawa no kou mare ana.”

            “No ko’u manawa e mare ai!” i hooho mai ai ke kaikamahine me ke ano paupauaho; “me he mea la aohe hana e ae a kekahi poe e hana ai, o ke kamailio wale no ame ka noonoo ana e pili ana no ka mare.  Heaha nohoi ka mea o ka hookuu ole ana mai ia’u e lealea ae nohoi au i na makahiki i koe o kuu mau la wahine u’i?”

            No ia mau huaolelo a Lede May ua oi loa ae la ke kaumaha o ko Miss Lokawahie nanaina.

            “E kuu Lede May aloha, aohe kena he olelo no ke aloha.”

            “Kuhihewa oe—ua hewa loa oe,” i hooho mai ai ke kaikamahine me ka manao iini nui iloko ona; “ua aloha io no au iaia.”  Iaia i hoopuka mai ai i kela mau huaolelo ua pii ae la ka ula maluna o kona mau papalina me ka hahana loa.  “No keaha la oe i hookonokono mai ai ia’u e olelo aku i keia mau mea, e Auntie?  Ua hoohilahilo mai oe ia’u.”

            “E kuu aloha,” i pane aku ai o Miss Lokawahie me ka oluolu, “aole au i hookonokono aku nei ia oe e olelo mai peia; ua ike no au ua maa oe i ka leo mahalo wale aku no ia oe aole i kekahi leo okoa ae.  E ae mai ia’u e kamailio aku ia oe i ka mea oiaio.  E ae mai oe ia’u aole oe e huhu ana i ka mea a’u e kamailio aku ai ia oe.”

            “Ina au e lohe ana i ka mea oiaio no ka manawa mua loa, ua oi aku ko’u oluoiu i ka lohe ana ia mea ano hou,” wahi a Lede May i olelo mai ai.

            “E lohe ana oe ia mea hou.  E hai aku ana au ia oe i ke kumu o kou makemake ole ana e hoolehe i na mea a pau e kamailio ia ana no ka mare, a peia nohoi me ke kanaka au i hooia mai ai me ko waha, he aloha @e.”

            “Ua aloha io no au iaia,” i olelo koke mai ai o Lede May; aka, o Miss Lokawahie aole ia i hoolohe aku i kana mea i olelo mai ai.

            “O ko manao hookiekie a haaheo nohoi oia ka mo@e ia mau hana apau, e Lede May: o ko manao hookano, aohe mea e ae.  Ua makemake oe i kou mana piha o ka lanakila; ua make-

 

make oe o oe no ka haku wahine maluna o kau mau hana a pau; aohe ou makemake na hai e hooponopono aku kau mea e kamailio ai a pela nohoi me kau mau hana e hana ai; ua makemake oe i kela kulana ou oia hoi o Lede May Terevelina, ka hooilina wahine waiwai loa, ame ka inoa au e haaheo nei, o oe ka wahine u’i o keia mau la; ua makemake oe e mahalo mau ia aku oe; ua piha loa oe me na manao hookiekie no ka waiho ana ae i kou mau pomaikai o kou noho kuokoa ana, a he piha hookano nohoi i ka hoolohe ole aku i ka makemake o kekahi mea okoa.”

            Ua hoolohe mai la o Lede May me ka noonoo nui iloko ona; alaila, me ka manao hunahuna ole iho, ua olelo mai la oia:

            “He manao hapa ko’u no ka hilinai ana aku ua polelei kau mea i kamailio mai nei, @ Auntie.  Aole loa o’u makemake e hoolohe, a o ka manao o ia huaolelo aohe ia he mea oluolu i ko’u manao.  Ua ae no au e hooko aku i kela ina he emi mai ko’u haakei, alaila emi pu mai nohoi kela manao ulu wale ae no e noonoo mau ia nei e pili ana no ka mare—heaha la ka’u mea e olelo aku ai?”

            “Ua ike no au, ua pololei au, e kuu kaikamahine aloha.  Ua noii ia e a’u kou mau ano apau a ua paanaau ia’u.  Ua piha hookano maoli no oe e Lede May; a aohe nohoi a’u naau haaheo e ae i ike ai e like me oe,” wahi a ka lede aoo i olelo aku ai.  “Mamuli o kau mau hana hookano apau, e Lede May, ke hoehaeha loa aku nei oe i ka naau hoopono a oiaio o kekahi mea.”

            “Aohe o’u manaoio pela,” i olelo mai ai o Lede May me ka hookano.

            “He mea oiaio ia, kuu kaikamahine aloha.  Aole like o ko Sir Kilinetona ano i keia manawa e like me na la mua ona i hoomaka mai ai e aloha ia oe; he kaumaha kona ano i kekahi manawa, e like me ke kanaka i maa i ka uumi mau i kona mau manao kaumaha iloko ona.  Ua ike no au, mamuli no ia o kau mau hana hookiekie, aka, e like me kou ae ana aku iaia, e mare ana oe iaia, manao au e pono oe e hana aku i na hana maikai iaia.”

            “Na’u ia e noonoo aku no ia mea,” wahi a ke kaikamahine hookano i pane mai ai, a oluolu iho la ko Miss Lokawahie manao.  Ua ike no ia he kakaikahi loa na manawa a keia hooilina waiwai e ae mai ai e like me keia.

            “I kou manawa e oo loa ae ai, e ike ana oe i ka waiwai io o ia mea he aloha e like me Sir Kilinetona,” i hoomau aku ai o Miss Lokawahie i ke kamailio ana.  “Aole ou hoomaopopo ia mea i keia manawa, no ka mea, he nui ka poe e pai mai nei ia oe.”

            “Aka, ke hoomaopopo nei no au ia mea, e Auntie.  O kou manaoio anei ia ua aloha maoli oia ia’u?”

            “Ua maopopo loa ia mea ia’u.  Manao au ua oi aku kona aloha ia oe mamua o kona aloha ana iho i kona uhane ponoi.  He mea hoopilikia ma@ nohoi ke aloha i kekahi manawa.”

            Ua hoomanao io ae la o Lede May ia mea i kekahi manawa mai ana i ike ai i kana ipo; mamuli no o kona makemake ponoi i ulu ae iloko ona, ua hoopuka mai ia oia i ka mea e pili ana i ko laua mare ana, a o ka manawa mua loa nohoi ia o kona hana ana pela.  Ua olelo mai la oia me ka ulolohi ame ka puai o ka ula maluna o kona mau papalina; aka, ua ukuia aku oia mamuli o ka hoike ana aku o kana ipo i kona ano hoihoi a hauoli.

            Ina paha he mea ia no kona aloha e pii mahuahua ae ai no kona lohe ana i na olelo a kana aloha, aohe ia he mea e hoole ia ai; ua hiki mai ka manawa i aneane loa ai e noho haku kela aloha ikaika maluna ona—ka manawa hoi o kona ikaika i hana mai ai iaia i ka hana pono ole, a hoomolowa mai ai hoi i kona noonoo i na mea like ole a pau.  I ka manawa i hookoia ai o keia hana oia iho la ka manawa i hakuia ai o keia moolelo.  O Lede May ka wahine u’i hookahi i kekahi aha hulahula nani loa i haawiia ai ia kau.  Oiai oia e hoopalau ana no ka mare ana me Sir Kilinetona, ua ulu wale ae no kekahi manao iloko ona aole loa ia e hulahula ana me ia a oi aku mamua o ka elua manawa ia aha hulahula hookahi no, a i kona manawa e papa aku ai iaia, ua olelo mai la oia:

            “E akaaka mau ana na poe a pau ia Kenela Demes@ta ame Lede Karive: no ka mea he mau ipo laua e hooheno ana, a o laua wale no ke hulahula pu i na wa apau; nolaila, aohe mea nana au e akaaka mai.”

            Ua ike no o Kilinetona i ka manawa i lawe mai ai o Lede May i keia kumuhana ua waiwai ole na huaolelo apau i hoopukaia mai ai.  Aole ona makemake e ku ma kona aoao oiai oia e haawi ana i kana mau mino aka oluolu ame kona helehelena hoihoi i kekahi poe kane okoa aku; ua ae aku no oia iaia e hana ia hana aka, me ka manao pono ole no iloko ona.  Nolaila, ua kiai pono aku ia oia i ka mea nana i hoopii loa mai i kona inaina.  O ka mea nana i hoopiha loa aku o Sir Kilinetona i ka inaina, oia no ka haule ana iho o kekahi owili lauoho o Lede May iluna o ka poohiwi o Kauna Sodeni a hoopa iho ai oia me ka mino aka; ua olelo iho ia oia iaia iho aole hiki iaia ke hoomanawanui hou i keia hana hookaumaha loa mai iaia, a ku-e aku ana oia ia mea me kona hooia pu ana aku i kona kuleana o ka hana ana pela.  I kekahi kakahiaka ae mahope iho o ka po hulahula ua hele aku ia oia e ike ia Lede May me kona hooholo ana i kona manao e ae mai ana oia aole oia e hulahula hou ana me kekahi mea okoa ame ia wale no.  Ua poho ka manaolana o ka miki kakahiaka nui ana aku, a haalele iho oia ia Kilife Hale me ke aloha palena ole iaia.

            “E hoolakaiaka ana anei oia iaia?” o ka ninau ia a ka poe apau e ninau mai ai, a oia nohoi ka ninau nana i hoopilihua loa aku iaia e hoi ana i ka hale.  O ka ninau iho la ia ame ka pane ana o ka kakou moolelo.

            O ka ninau iho la ia i ke kakahiaka, i ke awakea, ame ke ahiahi e komo mau mai ai iloko ona.  O ka hoolakalaka anei ka hana pono i koe iaia?  E pelu ana anei oia i kona mau kuli i keia kaikamahine haakei, a kapekepeke wale o ka manao?  E hiki ana anei iaia ke lawe pio i keia puuwai hookiekie?  Ua maopopo anei iaia kona aloha?

            Ua hoao aku oia, iaia maluna o keia kumumanao, a ua poho wale ia hoao ana; aole oia i haawi mai iaia i ka olelo hoopaa ana i noi aku ai.  Aole i oi ae kona lili ia Kauna Sodeni mamua o kekahi mea okoa ae.  Hookahi ana mea i lili loa ai, a oia ka Duke Opio o Rosekana, kekahi hoi o na duke kanaka u’i a naauao loa iloko o Enelani—a oia nohoi kekahi i hoohihia ia kona manao ia Lede May i oi ae mamua o ka hapanui o na kanaka opio.  Ua noi ai’u oia iaia e mare laua, a ua hoole mai oia, oiai ua aloha oia ia

 

Sir Kilinetona—aka, aole oia ia haawi pio iki i kona manaoiana no kona lilo mai iaia; ua lohe no oia i kona hoopaiau ia Sir Kilinetona, aka, ua manao iho ia no oia e paio pu no a hiki maoli i kona lilo ana i wahine na kekahi kanaka okoa aku, aole no nae ia e haawi pio ana i kona manaoiana.  Oia ka Sir Kilinetona mea i lili ai, ao.e no ka haawi ana aku o kana aloha iaia i kekahi mau kumu, aole ioa pela; @ kona ano nohoi ana e hoike ana iaia iho imua o ka duke opio, aohe ona hoihoi iaia.  Mamuli o ko Lede May ike ana i kekahi mau haawina no ia mea he aloha ia mau ia iho, ua loli ae ia kona ano.  O kekahi o kona poe hoa’loha, he kaikamahine Farani opio o ka mare koke ana iho, a oia ka Lede May me ke Kaunawahine o Lanabara e kamailio ana.

            “Ina he kaikamahine Farani au, e nana mua ana au ia mea he mare o@ka hopena ia o kuu mau pepilikia apau.” wahi a Lede Mary i olelo mai ai me ka akaaka ana; “me he mea la ia’u ua @ ae ke kuokoa o na lede i mareia o Farani mamua o Enelani nei; aole @’u lohe i keia mau mea o ka hoolohe ana ame ka ae ana aku i ke hai manae e noi mai ai mawaena o lakou.”

            I ka lohe ana o ke Kaunawahine o Lanabara i keia mau mea ua nana keke aku la oia i ka helehelena u’i o ke kaikamahine.

            “E kuu Lede May aloha,” wahi ana i olelo aku ai me ka leo oluolu, “he likewaie no ke kanawai o ka mare ma na wahi like ole apau o ka hoomana Kristiano i laha ai; o ka manao o kela kanawai ‘oia ka ae ana i ko hai manao e noi mai ai ame ka hoolohe ana, mai ka wahine a i ke kane.’”

            “Manao au he ha@a weliweli ioa kela o ka hookoia ana pela,” i olelo mai @ o Lede May.  Iloko o kekahi mau ohana lehulehu a’u i ike ai ua oi aku ka hoohaahaa o na kane malalo o na wahine.  A ina e like me ia ke ano, pehea ia e hiki ai iaia ke hoolohe?”

            “Aohe no o’u manao he mea pilikia ia,” i olelo aku ai ke Kaunawahine me ka oluolu, “Aole no i hana ke Akua i kela kanawai i mea hilinai wale no maluna o ka pono o ke kane; he kuokoa loa no ia mea maluna o na mea like ole a pau.”

            “Nolaila, e hookuu iaia e kamailio @ ka mea ana i makemake ai e kamailio aku, a e lohe ana no ia ia ane moolele hookahi.  Ua hoomaka mai oia e ike he oiaio kai loko o ia mea.  E hiki mai ana ka manawa ana e haulele aku ai i kela mau manao uilan@ a hookiekie ona, a hoao aku e hoolohe i ka makemake o kekahi mea okoa.  Ua hoohele iho oia i kona manao maluna o kekahi mea hookahi; e hoolohe ana oia, i kona manawa e mareia ai—e hoao ana oia e ae i na makemake apau o kana kane; aka, mamua o ka hiki ana mai o kela manawa, e lealea ana oia ma na ano apau oiai oia e noho kuokoa ana. 

(Aole i pau.)

 

O HAWAII NO KA OI.

HOOIOI AUPUNI IKAIKA—KA BAIBALA KE KAHUA MAOLI I HOOLAHAIA MA HAWAII ALOHA.

(Unuhiia e O. Z. W. Waikalai.)

            He luaole ka mana o ka olelo a ke Akua, ka mea nana i hoolilo mai i na aina ikaika i kokua no ka mea i ho@pe’a wale ia.  I ka makahiki 1847, i ka malama o Feberuari, ia 4; ua lawe ao ke Alii ka Moi Kauikeaouli i ke Alii ke Kama’liiwahine Hakaleleponi Kalama i wahine mare nana, a ua hoohuiia iho laua malalo o ka l@ahia o ka berita maemae o ka olelo hoohiki a ke Akua a me ka malamalama o ka Euanelio Nani.  He mau makahiki i hala ae ma ia hope mai, ua kukala pili aupuni iho la ka Moi.  “O Ko’u Aupuni, he Aupuni Palapala, a o ke Kanaka Pono, oia Ko’u kanaka.”  Mailaila mai i hookahua ia ai a i lilo ai ka Palapala Hemolele i kumu a i hooi maluna onipaa no na Paemoku o Hawaii nei.  A@ maluna o ia kahua i ku iho ai ka Moiwahine Puuhonua no ka wa kokua ole e like me ka hoike a ke Kii.

            Kaahele ae la na minute, a o na sekona hoi o ka manawa ke naue awiwi la.  Aia hoi ua au aku la i ke kai na Alii opio, o Liholiho a me Kamehameha V., i anoi nui ia; ma ka makahiki 1849 ko laua holo ana.  Ua hiki aku laua i Amerika, a malaila aku no Enelani, a ua kuka pu hoi me Farani.  Ua kipa aku la ma ke kulanakauhale alii o Ladana, a iloko o ia nani uluwehiwehi @ huipu iho ai me na Alii Moi o ia mau aupuni ikaika, kahi hoi a ke kaulana i olelo mau ia ai.  He keena akea o na waihoolulu like ole, a he anaina nui hanohano ke poai ana, e laa na Emepera Mana Nui, na Moi Poo Kalaunu, na Alii Kiekie, na loea kakaolelo a me na noeau kalaiaina laula, i hooipo iho ai na kino elua.  He huakai imi pomaikai keia ma ke kuka noho’na pili aupuni ana.  Ma keia akoakoa ana i huai pau iho ai na ike kalaiaina o ko Europa akea mau kaeaea me ko Hawaii ukulii mau noeau.  Ehiku aupuni iloko o ia pohai, Beritania Nui, Farani, Italia, Geremania, Rusia, Amerika a me Hawaii pu nei hoi.  E like me ka opuuhose i mohala ae, pela ka apana hana i pahoia ia ae iloko o ia pohai kaulana.  E hoikeike ana kela me keia aupuni i ke kaena no ka holomua ma ka naauao a me ka ikaika.

            O ke aupuni @ Farani ka mea i lawe mua ae i ka hanohano ma keia kaena ana, a wahi ana: He helu ekahi au ma ka ikaika, no ka mea, ua hiki i ko’u mau @u kuniahi ke hoolele i ka poka no na mile he uni, a he eha (4) olelo i loaa ia’u; Helene, Beritania, Latina a me ka’u olelo kumu.  Ua koho no ke kaena ia Farani, he nui ka lahui, nona ka puu huahelu i hoomaopopo ia o 35 a i ole o 48 miliona kanaka.  Ua hiki mai ia Italia: ua hookelakela ae la no ia aupuni ma ka holomua ma ka naauao, ka ike olelo nona ka makaukau o oha olelo: Hebera, Beritania, Latina a me kana olelo kumu, a he umi mile e lele ai kona poka, a wahi ana, oia no ka helu ekahi.  Ua ku ke kaena a ia aupuni, no ka mea, o ka huina houluulu o ka lahui, he 25 miliona, ua nui no hoi ka ikaika, a o ka waiwai, ua nui hewahewa, a maikai ke kulana ola o ka lahui i hui pu ia me ka naauao.  Ua like pu no pela na aupuni o Geremania a me Rusia; a no Amerika hoi, ua pii awiwi ae kona kulana holomua; a oia ka i kaena ae, “ka Aina o ka Lanakila a me ka Home o ka Wiwoole,”—hookumu ia e ka lehulehu—ma o ka lehulehu—a no ka lehulehu; mamuli o ka hoopono a me ke kaulike.

            Ua lekei ae la na minute, o ka olioli aia ke hoioio mai ia.  Hiki mai la ia Beritania, a eia kana kaena: “Aole e napoo ka la ma beritania, a o ka ikaika kiola poka a kona mau pu kuniahi,

 

he umikumamalua mile e lele ai.  O ka poka, oia na panalaau, o ka ia, oia no ka naauao.  E like hoi me ka uwila @ anapu iho a hoomalamalama aku ai @ na paia lani, pela no ka manawa i kikeke mai ai i na Alii opio.  Ke koele ia ka uwati i ka manawa, a ke haka pono nei na maka o ke anaina holookoe, oia hoi, me ka hiehie kamahao, ua ike ia aku la ke kino opio e ku ana me ka hie kapu@lii Hawaii, me ka Buke Ba@hala ma kona lima, o ae la iwaho mai kona kin@ ae, a iwaena o ia hamau a@oano i poha aheahe ae ai kona leo: “O ka’u aupuni, ke aupuni uuku loa, eono iniha ka ioa, a he eha no iniha ka la@@n, a o ke kani ana o kona pu kuniahi, ua lohe ia kona leo i na aina a pau, a o ka lele ana o kona poka, ua hiki ako ia i ua aupuni o ka honua.”

            O keia opio oia no @ Alexander Liholiho, ka hoolina o ke kalaunu o Hawaii, a o ke aupuni ana i ka@na iho ai a me ka pukuniahi, oia no ka @ai@ala, a peia i haawi ia mai ai ka mahalo mai na ‘Lii mai a me ke Alii ka Moiwahine Victoria pu, i ka i ana mai, “o Hawaii no ka oi.”  He mea oiaio ua ouipaa ko Hawaii noho’na maluna o ka Olelo a ke Akua Mana Loa.  A o Liholiho hoi, ua hiki loa iaia ke olelo maepopo i ka olelo Beritania me @@ olelo @@akuahine ia nana; a ua hiki no hoi iaia ke olelo i kekahi mau olelo e ao e like me keia: Latina, Farant, Italia, @elene, Beritania a me kana olelo kumu; ua loaa elima olelo malihiai, i hui pu me kana olelo ponoi o kona aina kanau, alaila, ua’ loaa iaia na olelo eone.

            I ka makahiki 18@@, ua hoomaka ia ka hoohiolo ia o ka papu kaua o Honolulu, ma Ianuari 12, a iloko o la makahiki hookahi i wawahi like ia ai ko wa mokupuni e ae, mai Hawaii a Kauai. O keia mea i hana ia, he haawina hoonawaliwali loa aku kela i ke aupuni, ma ka hoonele ia ana i na papu kaua ole, a me na wahi hoomalu no na haunaele.  He hana hemahema loa ia @o kekahi aupuni i wawahi i na mea pale hoohaunaele a me ua wahi puuhonua o ka aina aka, e like me ka hilimai maluna o ka olelo a ke Akua, pela no i kanalua ole ia ai no ka hoomaopopo ana aku ia mau mea.  Oiaio, o ka Baibala ka papu kaua ikaika loa, hiki ole ke wawahi ia, a ua paulele iho na Alii, ke aupuni a me ka lahui maluna o ia puuhonua kamahao, ka Buke Baibala.

            E like me ka ke Akua kahea ana i ka malamalama e puka mai, mai loko mai o ka pouli, i ko ke Akua manawa i hookumu ai i ka Lani a me ka Honua; a oili palanohe mai la na ehe@ o ka malamalama, pela no i oili paianehe mai ai na eheu o keia Buke Baibala a kokolo mai la maluna o na Paemoku o Hawaii.

            Ke i mai nei ke Kaula, o Isaia, Mok. 44:4, 5; a me 43:6.

“E ninini aku Au i ka wai maluna o ka mea makewai,

“A me na waikahe maluna o na aina maloo:

“E ninini aku Au i Ko’u uhane maluna o kau pua,

“A me Ko’u hoopomaikai maluna o kau poe mamo.

“A e ulu no lakou iwaena o ka mauu,

“E olelo aku no Au i ke kukulu akau; E haawi mai:

“A i ke kukulu hema hoi, Mai au’a oe;

“E kai mai i ka’u mau keikikane, mai kahi loihi mai,

“A i ka’u mau kaikamahine, mai na kihi mai o kahonua.”

            E like me na Opuu @@@@ e popohe ana iwaena o kekahi kihapai laula, pela no na mokupuni he umikumamalua e popohe like ana iwaena o na ale kai ona malie o ka Moana Pakipika laula a akea.

            Ma ka makahiki 1819, a ma ka malama o Mei, la 8, make iho ia o Kamehameha I., a o kana keiki o Liholiho ka i pani iho la ma kona hakahaka, a peia i kapaia’i o Liholiho, o “Kamehameha II.” Ma ka hopena o keia makahiki, iloko o ka malama o Okatoba, ua hoonioni mai la na eheu o ka Haku i ka naau o kekahi mau alii, Liholiho, Kaahumanu, Kieopuolani a me kekahi poe e ae, no ka hoopau ana i ka aikapu; a kukala ia aku la ka ai-noa mei Hawaii a Kauai iloko o ia malama, a me ia makahiki like.  Oiai nae ka moku kialua lawe Misionari e holo mai ana ma ka moana.

            Ma ka makahiki 1819, ma ka maiama o Okatoba, la 23, ua haalele aku ka moku kialua “Thaddeus” ia Bosetona, a naue palanehe mai la maluna o na @@ kai @auliuli no na paemoku popohe o Hawaii ukulii.  Maluna o keia moku i haliia mai ai ka Buke Baibaia, a me he kanaka la e au ana ma ke kai i ake nui e pae ma ka aina maloo, ka Buke Baibaia i kokolo palanehe mai ai ma na ale kualoloa mai, a ma ka makahiki 1820, i ka la 30 o Maraki, i kaalo ae ai, e ike mai ana i na mauna kilakila o Hawaii, a ma Aperila 5, i hookuu iho ai ka heleuma, e awau ana i ke kai malino a Ehu, maloko o ke awa lai o Kailua, Hawaii.  Oiai ka moku ahai Buke Baibaia e naue mai ana me ka paupauaho ole ma ke kai akea, aia hoi, ua hoolalelale mai la ka Haku i ka puuwai o na Misionari, e hak@ i mele no na Paemoku o Hawaii, i ka moku @ pakika ana, a iloko hoi o ka hoee ulumahiemie i haku iho ai lakou i keia mele:

1.  E ala na moku o kai lilo loa,

Mai moe mau ae ma ke kae o ka po:

E nana oukou la, ua wanaao mai la

Ka malamalama e ola’i oukou.

Hui.  Haleluia i ka Mohai e ola’i @a uhane,

Hapai hou ia Iesu ke haia’e Ioredane.

2.  Na ale nui e haalulu ana

Ke lawe aku la i ka ukana maikai

E nou ka makani, e holo ka moku,

A pae ae ka waiwai e ola mau ai.

3.  Ma na moku i noho ma kahi pouli,

I popilikia a mai make no

Ua puka ka Hoku o Betelehema,

Ka Hoku hauoli, ka Hoku Ao mau.

4.  Ua lilo ae la na kii a me na lele.

Na mohai kanaka ua pau pu ae no,

Ua lohe ia Iesu ka Mohai hoola,

Ua lilo na heiau i ke Akua mau.

Hui.  Haleluia i ka Mohai e ola’i na uhane,

Hapai hou ia Iesu ke hala’e Ioredane.

            Maluna o ka oneki, a ma ka umauma o ka moana Pakipika laula i haku mua ia’i keia mele e na elele a ke Akua e pili ana no na mokupuni o Hawaii nei; a o ka lua o na mele, oia no ke mele ewalu maloko o ka Buke Himeni Hawaii, a nona hoi na huaolelo e like me nei: “He Akua Hemolele,” oiai e holo mai ana ma ka moana.

(Aole i pau.)

 

HOOLAHA KUMAU

HUI HOOLEWA A TOWNSEND.

N@ na hana hoolewa ame I’aloa o ka

Ahahui Hoolewa o Honolulu.

Kaena Hana 303 Kihi Alanui Beritania

ame Miller.

Telepone Blue 5@.

 

Ka Hui Banoko Ho@h@

Malama D@la o Hawaii

(KAUPALENAIA.)

Hui i hoahua $25@@

Peresidena Kik@@@@

Hope Peresidena W. P. R@@@

Puuku W. G. @@@

 

Keena Hana Nui:

Alanui Papu, kokoke i Alanui @@@.

Keona Lala ma Hilo, Hawaii

E lawelawe ana i ku

Oihana Banako Hoabu Da a

ma Hono ulu a me @@@

            E laweia mai no na hui@2 hoahu me ka haawila o na ukupanee @@ na hoahu makahiki ma ka ha@@ @ 4 ½ paken@ta no ka makahiki.  D @oaa no na Ruia a me na hooponopono ana ke m@@@ @e ma ke Keena, Hoahu.

2828-1y@.

 

Dr. T. Mitamura

            Ke@na Oihana 1468, Alanui Nuuanu Telepena 152.  Pahu Le@@ 842.  Wahi neho, kokoke i ke Keena Oihana, Alanui Nuuanu.

            Na hora keena: 1-4 p. m., 6-7:30 @. m.  Aohe kakakiaka, koe ka Lapu@@.

 

KAUKA J UCHIDA

HE LOEA MA KA OIHANA LAPAAU

Keenai alanui Beretania, mawaena o Papu ame Nuuanu.

            Manawa hana, 8 a @@ A. M. 7 a @ P. M.

Telepona Helu 1211 White.

 

LEWERS & COOKE

LUI A ME KUKE, Kaupalenaia

Na Mea Hookomo mai a Kuai a@@ i na

LAKO HANA HALE

O Kela ame Kona Ano.

Malaila e loaa ai na mea malalo @@@

            NA PAPA N. W., NA PAPA HOLE, PILI HALE, NA PUKA, NA OLEPELEPE AME NA PONO PUKA ANIANI, NA KUI, AME NA MEA PILI @ KA OIHANA KAMANA, NA PONO PENA.

            NA PENA LIKE OLE AME NA HULU PENA, NA ANIANI, NA PEPA HALE, PALE PUKA ANIANI, MOENA, ETC.

            O na kauoha pono hale apau loa e hiki mai ana ia makou e hooko kokia no me ka eleu ame na KUMUKUA: HAAHAA LOA.

LEWERS & COOKE

 

            O NA OULI KOLELA, e pono e pa@@ ikaika ia aku i ka manawa e ike @@@ ia aku ai na hoailona o ke ano @pu@@ opu a hi o ke keiki liilii.  I na k@@ la, e hike pono ole ai i na makuah@@ ke makaala loa i keia ano pilikia e @@ keiki liilii, nolaila e pono e makau@@ me kekahi iaau lapaau.

            Aohe laau kupono e ae e like me @2 Laau Lapaau Colic, Cholera, ame @@rhoea a Chamberlain.  A he kupon@ @@ e malamala ma na kauhale.  E k@@ keia la, malia o loaa ke oia i kek@@ i loaa i keia pilikia.  Aia ma ka Halekuai o ka Hui o Benson ame Smith loaa ai.  He oluolu ke kumukuai.