Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 30, 25 July 1902 — HE MOOLELO HAWAII O KAIAKEA KE KUHIKUHI PUUONE KE KUMU O KO KAMEHAMEHA I LANAKILA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO HAWAII

O KAIAKEA KE KUHIKUHI PUUONE KE KUMU O KO KAMEHAMEHA I LANAKILA.

O Kaiakea, he alii o ka mokupuni o Molokai, ua heluia oia o ke au kahiko o Hawaii nei, he kuhikuhi puuone, he i kilo-hoku. he kaaole, he haku mele ko'i honua a he malama kumu kuauhau o ka Paiaina nei. A mai iaia aku i loaa ai keia mau haawina i kana poe keiki.

A he kanaka kalaiaina no hoi o Kaiakea i ke au o Kamehameha I i ke kanaka e kukulu ana i ke kahua o kona aupuni malalo o ka ikaika ame ka maka o kaihe laumeki. O ke kahua kaua mua loa i hoalaia ai ma Kona, Hawaii oia no ke kaua i Mokuohai a lanakila oia i ka make ana o Kiwala-o oiai e noho ana o Kaiakea ke alii aimoku o Molokai. He kanaka kalaiaina naauao o Kaiakea o ke au kahiko, a ma kana oihana i aoia ai e kona mau kupunakane mai a Kapouhiwaokalani a i ke keiki mai la Mahinuiakalani ame Kauauanuiamahi ame Kuikai a hiki ia Kukalanihoouluae ka makuakane ponoi o Kaiakea. Mai a lakou mai ko Kaiakea i ke kalaiaina, oia hoi, he kuhikuhi puuone, he kaaole, he haku mele ko'i honua, he kumu kuauhau nui no keia Paeaina, ka mea nana ame na keikialii ana i hoonohonoho i ke kuauhau o na alii nui o Hawaii, Maui ame Molokai mai ka papa'lii kiekie a ka papa haahaa. O ka oihana pookela a Kaiakea i au ai, oia ka oihana kilolani no ia oihana i oleloia ai oia he kanaka kalaiaina

kaulana iloko o ia mau la i hala aku. O ka oihana kilolani, aia he ike i ka lewa malalo iho o kela lani holu poni e kau nei. I ka wa i kukulu mua loa ai o Kamehameha I i ke kahua o kona kukulu aupuni ana, oia no ke kaua i Mokuohai. Mamua ae o kona hoala ana i kela kaua, oia wa i ninau aku ai i kona kahuna, no ka hana ana e hana aku nei. Pane mai la ke kahuna @@a, "E hoouna aku oe i elele i ; M ! •! :a Kaiakea a nana e kuhikuhi n,,i: k * alanui e hiki ai oe ke hoala l ke i . t no ka mea he holopono kana ia'f U aupuni ana. ; . manawa i hooholo iho ai ke alii no ka hoouna ana i ka elele e holo nui i Molokai ia Kaiakea, a na Kaiakea e ku@@@@@ mai i kona kahua hana. Holo mai la ka elele a pae i Kaunakakai, a aia o Kaiakea iuka o ke kuahiwi i kapaia o Maunaloa, kahi i noho ai, oiai ua ike inua no oia he kaua e ala mai ana, nolaila, hoi e no oia i kela wahi e noho ai koe iho kana kaikamahine o Kaakaupua i kina halealii e ku ana i kona hale ka hale hoi e noho ai i kai aia malalo iki aku o Kaunalehelehe ia wahi e waiho la a hiki i keia la. I ka elele i pae aku ai, a ninau i kamaaina, haiia mai la ua hoi iuka. Pii loa aku la no ka elele a Kamehameha iuka o Maunaloa, a hiki ke kanaka o ke alii ilaila, aia o Kaiakea i ka mahiai me na kanaka ona, alaila huli loa aku la no ua elele la a loaa o Kaiakea i kahi e hana ana me na kanaka. I ka elele i hiki aku ai i ona la, ninau mai la ke Alii Kaiakea ma ka pane ana mai: Heaha ka huakai a ke kanaka o ke alii? Hai aku la ka elele he kaua ka Kamehameha me ke kaikuaana me Kiwala-o. I keia manawa i wehe ae ai o Kaiakea i ka ipu oleio ana e lei ana ma kona a-i, a kahiliihili ae la i ka lepo a maikai, lu aku la ia i na iliili mailoko aku o ka pu ana, he umikumamalua ko lakou nui, oiai kahi e waiho ai ia mau a-la @ilii a ua kapaia ua wahi ipu la he ipu-@l@lo. Kau pakahi aku la oia i na iliili e like me ka waiho ana o na mokupuni mai Hawaii a Kaula, alaila huli ae la oia a nana aku la i ka lewa o ka lani a ike aku la i ka ouli o kekahi kino i'a e kau mai ana i ka maka o ka opua; ina he kala ka i'a a i ole he puhi paka, a i ole, he moi paha, a, he mano paha, a ina he kala ka i'a, alaila penei oia e heluhelu aku ai: Eia ka i'a la he kala, he kala-ku ka lani, he okalakala ai hee kaua, he * akala ke auhee, aohe kaua, he ka@@ kaikamahine, he kaua heewale. Alaila, pane aku ke alii Kaiakea 1 ka

elelo, "O hoi a'hai aku i kjj alii he kaua heewaie ke kaua. Hoi no oe a kukuiu i ke kaua a ioaa no ka lanakila. I keia lioi ana a ka eioie a hoike aku i kda inau kuhikuhi a Kaiakea. ka 'noomaka iho la no ia o ke kaua mua ioa a Kaniehameha me kona hoa paio o Kiwaia-o a make aku !a o Kiwala-o « lanakila o Kamehameha 1 a nia ia ano o Kaiakea i alakai ai i na kahua kaua a Kamohameha. Ina he puhi ka i'a a i»onei e heluhelu ai: Kia ka i'a la ho puhi. he puhi ka i'a. ho one ka lani, lapa-puhi ke auhto. aohe kaua. he kaua. ho kaua wahine. Pa no i ka laau hi!:thilu a haalolo wa!o. Ina ho moi ka l'a. alaila, penel ko kalukaio ana: He kaua ikaika. he noho ka moi, he ehu, o eiiuehu ke kaua. ho hiki mua ka ianakiia, a lilo ka lanakila i ka .<ioi mua. v Ina h ' mano ka i'a i ka ouii o ka opua. a oia kona pano: Manomano ko kaua. ho kaua ikaika. e kukulu ke akua' imua «• Kukaillilioku. make a loaa ka i'a a ke akua, ai I ka*"puaa. a ioaa ka ianakila. Puni ka nina, kukaia k** kanawai he mamalahoa, o!a ko knnaka iki, ola ke kanaka nui. ola kn elemakule heie I ke ala ka lanakila la a Kamehameha.

O na i'a a Kaiakea i hoikoia ao la maluna, oia na kaua lanaklia a Kamehameha a hiki I ko kuokoa ana o k** aupuni ame ke kulkahi o na mokupuni Hiamuli o Kamehamoha. Aolo o kol 1 wale no ka Kaiakea mau aiakai kalaiaina, aka. o na mea n«» kokahi I ikola e Kaiakoa ma kana mau oihana I aola ai e kona mau kupuna o like mo na inea i hoikeia maiuna ae o koia mau hana i aola ua loaa pu taia he kilokilo kuhikuhi puuone, kaka-01010 lAaiuna <> ka papa hulihonua, oial nana no i hoiko ao, aia he niau eka aina lloko o ka hohouu o ka moana. a ho mau puu kekahi. ho mau kokahi e iawela mai t » ko.kai I ka alna maloo mc na •11. • hoike ae nia i ke ola o ko i i ko kuahiwi, ala lloko o ke kai. aia i ka lewa. aia i ka la ame ka mahina. aia i na hoku o ka akau. o ka hema. o ka hikina. a o ke komohana.

{ He mau hana nah» n«» ka keia msu | ir» ;i ma kokahl niau oihana a ke?a īlahui kanaka i hanaia e iakou mai ke iau kahiko loa mai. a o h«na i | hanaia, ka oihana kuriuhim alii. O ka i nui o kn KaUikoa mau kt*iki h*» umi. U walu a h* tiua kalkama- ■ h!n#» tr.i\U<>ko mal o kana mau vrahin<? : t kuiu i noho ai. l'a a'u uaie ia ho kt»ia ? kelki i k# kuauhau alii anw> ka : haku mel* ko'i honua e ia. Ela na inoa . > kana mau keiki 1 aoia ai ma keia ( mau hanat: Palea fk). Kaoulokaiani '«k). Kulu»»hu fk>. Keku<-lik*? <k). Kolik**li makuahine uia o K«- ! ianipoo. So ka nahine t-fua oia o Kaluinahinul ek<>iu keiki; Kaleikuahuhi j<k). Kaakaupua (w). am»' Kuehu (k). M»» ka wahine <~koiu oia o Kaianima* nula elua keiki: <k) ame | Kanapakum&ku *k). I'a lik* nw uml keīki a k. l* kanaka f hoike kt ae ia i hui r u aku me la ma k»nt kahua kaiaiaina. !'a ike lakou i m o ka iewa am»» na o ka moana am»» na nt<?a o ka honua maiok > o n* oihana a iakou i lo*a al. O k»Ma ka. Kaiakea inaa kau- ; k»? au •> kona n>h'm!ik tfia, a' niak?? ia. iii ih > ka aina i kana keiki I ia ka mana .a t rnake ai o K<&m?harr.«ha a IUo aku u k* aupuhsj t.i Uho'iho, rr?»ke ■?> Uhollhu i p,->kan#.! Uio k? aupuni ia Kai«-ut a; i, m»>h» Kko'u nrak<- «» n,i Kxtfijtf>ia-| mvha. *-koiu i:lo aua o Wi t,riii j na| h»r<M:j;a >» & r» v .ake nai o Ij?.» Ica airm i| kii k* h -noaiu ana. •> hsn*\ k.;iun * ;<*a a Ka»aki ba«a al | korwt' ' * * '" c «o ka rrtoku o 4|o-! !-:»kai ka hoohanji ana i kef# luawafl e- walh-» !i rra ma kahi ** k ' : _ ks k»iktti. k<» inaka o na; f ;'i aina. hnnaia k»*ia| . I-'-. - . R<i «r-»i m;- n* kanaka' •-* M U i hikf i ka io:» » an<t o k,t < I

Ht ?:a h>».>Kitn« ar.t « k.i llui; Kir.t E '«t t f a " |{%« l&! -u-Ut * r.*»,v tM > p.iha ki*a ik«> loUou ! k<. * v: *- ,J "' ;h * * &'}*••> ar. lE ini W«l*r.ut •-•'•••-s a l*a.v»a*, i