Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 21, 23 Mei 1902 — HE MOOLELO NO KA Oihana Lawaia U PEN MAI A O. KANAULELIO [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KA Oihana Lawaia

UA PENI MAI A O. KANAULELIO

KA LAWAIA KALA KU.—O keia ano lawaia kala ku, ma na wahi kai hohonu, a me na wahi kai kohola. e Ike mau ia ai na kala ku, e like me Lahaina., Molokai, Waiaiae, a me na wahi kai kohola a pau. Ma na kahakai o Lahaina, e ike mau ia ana na kala ku e ai mau ana i na limu limukala, a i ka manawa e ike ia ai, e hoopuni koke ia me na upena malua. a makolu no hoi, he au wawae no ka hoopuni ana, a ma na waa no hoi, a puni pinepine i kahi manawa, a hala no hoi kahi wa, ma na wa kai maloo ka hoopuni mau ia, a he maalahi wale no ka hoopuni ana o ke kala ku, ma ko Lahaina nei mau kai kohola, a he wahi paina kakahiaka hikiwawe ioa, a he mau kenikeni no hoi i kahi wa, a ma na wahi kai kohola ole, he hoopuni maoli me ka upena papa. 27. LAWAIA MAOMAO.—O kekahi keia o na i'a puni a na alii, e like no hoi me ka opule, kole, maii, aka ma ka palupalu o ka ai ana, o kahi maomao paha ka oi aku. O keia ano ia aole noho ma kahi kai papau, aia ma kahi hohonu o kanakolu, iwakalua. a umi anana ka hohonu, aia ke koa lawala maomao o Lahaina, ma kai pono ae o ka uluniu o Mala, he 15 anana ka hohonu, a na ka poe ihupani a aho loa i ka luu e pono ai keia ano lawaia, a he upena malua ka upena e lawaia mau ia ai keia ano ia maomao, a i na ia kamalii loa o ko oukou mea kakau i ike ai au i ke lawaia e ko'u mau kupuna a makaukau hoi, pau aku nei lakou ma kela aoao, nalo loa keia ano lawaia. aia ma Halehaku, Hamakualoa a ma Kalepolepo ia mau wahi lawaia maomao, a mai laila mai i ike hope loa ai ko oukou mea kakau. a ai pu hoi i kona kino i'a kuhinia me ka mikomiko ke ai ae. A owai la ke kama lawaia ma Kalepolepo e ike hou ia ai keia ano i'a? O ko'u pokii S. P. Halaina paha? A ina ua lilo i ka lawaia pepe omaka, ina koa lawaia o Aloha S—a me Pipo, alaila, e nele loa ana ka ike hou ana i na io mikomiko o ka maomao, a ina no hoi aole i haalele loa mai ia pokii S. P. Hala ia Halehaku, ina ke puapua mau mai nei no la ka maomao mal iaila inai. I ka manawa e ola ana ke Kiaaina kaulana P. Nahaolelua, e loaa mau mai ana keia i'a maomao mai kona mau kaikaina mai e noho ana ma Halehaku. Nolaila, ke ninau nei au me ka minamina nui, aia la mahea o keia lahui e ola nei, he poe i koe i ike i keia lawaia, e lawaia nei, a e ai nei? E oluolu iakou e hoike mai i keia nupepa, a ke kauoha pu aku nei keia maka peni ke oluolu ia, e hoomaloo iho, a kaulai iho, a iawe pu mai i keia ahahui nui o ka Ahahui Euanelio, Ahahui Kula Sabati o ka Paeaina Hawaii e malama ia ana ma ko makou kulanakauhale o Lahaina, Maui, i ka malama o Iulai e hiki mai ana, o ua i'a ono Ia mai hoi ka oukou, o ka poi lehua o Kaukemio aku hoi o Iao ka makou, a ka Mea Hanohano John W. Kalua, ke hui ae keia mau mea, he ono mai hoi kau. He hewa ia ia? oiai owai la? a mahea la e loaa nei keia ano i'a? He 50 makahikl ke kaaio mau ana o ko oukou mea kakau ma ko kakou capitala o Honolulu, aole loa au i ike ma ka makeke o Ulakoheo a me ka makeke hou, he wahi l'a maomao kahi maluna o na pakauka, a peia no ma na wahi a puni o Hawaii a ko oukou mea kakau i hele makaikai al. KA LAWAIA MAHIMAHI.—He wahi i'a pupuka loa keia ma ka nana ana i kona pauku kino, he lipilipi ke poo, wiwi pilalahi ke kino, aka, ua lilo nae keia inoa i mea kaulana loa i ka waha o na kanaka, na wahine, na kamaili, a o ka oi loa aku o ke Senetoa Hano-. hano o Honolulu Cecil Brown, ua kapaia ka inoa o ua Mea Hanohano la ma ka hula ka "Mahimahi o Puaena" a pela hoi ka mokuahi Mauna Loa ka "Mahimahi o na Kona," alaila. ma ka inoa o keia i'a ua u-i, aka, ma ka pauku kino, kohu kuala o Kinau moku, o keia ano i'a, o ka moana akea no kona koa lawaia, a oiai na waa lawaia hi-aku e lana ana, a hoolei ae oe i ka iao e kahulihuli ana iloko o ke kai, alaila, o ka manawa ia e ikeia mai ai ke|a ano, he elua ano a mahele o ka mahlmahl, he iapa a he oma, o ka lapa, oia ka mahimahi liplilpl o ke poo, e like me ka ihu o ka mokuahi Kalaudina. a o ka oma, ua like kona poo me ka ihu o ka mokuahi Mauna Loa, a he mahimahi wahine keia, a e loaa mau ana ma na hua ono mailoko mai o kona alopiko, a he mea ono ke pulehu koala, a kaulai maloo. Ke ano o ka lawaia ana. I ka manawa e ike ai oe i ka mahimahi, e wehe koke ae oe i ka opu o ke aku. a ina hoi he lawaia moana kau e lawaia ana, a laila, e hiu ae no hoi i ka opelu okoa, a, i ole ia, papaa a apana o ka opelu, alaila, hoolei aku oe i ka maunu, e holo koke mai ana ka mahimahi e hopu, a e hoomanao oe, o ka manawa e hopu ai i ka maunu, ke mumu aia no I ka waha, noalia, aole e pono oe e wikiwiki mai i ka huki, he aekopa, a i ole he minute paha, ia hoolai ana, ia wa hoomaka ka mahimahi e holo pupule, hoalu aku no i ka alu, ina umi anana ka loihi o ke aho e ahai aia, alaila, kohi mai oe, ia wa ike aku oe e lele kokeoheo ana kela iluna o ka ilikai, ke komo hou iioko o ke kai, hookahi ia helena pau ke kaau o ke aho, ia huki ana, hookahi ia moe ana pili kokoke i ka waa ia manawa, e hooponiuniu ae oe i ke poo o ka mahimahi, ina elua. a ekolu au hana ana alaila, lalau iho oe i ka hiu, o ka pau ae la no ia o ka ikaika, no ka mea, ua poniuniu maoli no mamuli o kau hooponiuniu ana, a he palupalu wale no ka hana pela, aka, ina he papa mahli mahi ke ikeia, a he waa lawaia moana ko kakou e lana nei, aiaila, e ike auanei oe e hihio lua ana ike one Kahualoa na aho lawaia, alaiia, aole he hooponopono ana e ike me kela a ko oukou mea kakau i hai ae la maluna, aia ka pono o ke kau iluna. Eia kekahi, i ka manawa, e huli hoi mai ai ka waa lawaia hi aku, ke kau la ka pea, ke hao hi i ka maaa, alaila. e hoowelowelo iho i ka maunu ilalo me ka palu (aku), aole e loihi kahi e holo mai ai, o ka paa mai la no ia i ka mahimahi a pela e hana mau ai, ala ka palena o ka pae i ka nalu, e loaa

*Uma, m«hlmaht. El* koi k«kaM, ina *ahi vaa puknhi kou» «iailA. e hoelM*- ihim e lik* me ka pahoe ulua. !>•>♦>* t W>w«k> k*hi m«ann iiam** kaU'. hooia&A wlU«rii| )UIU o* fc*tiata a mio o mu» ro*> hoj*\ «i boo< i<ā ma ke h*» eUm* «r.«iui, naai m&mo» t> kft ro»unn, »UiLt r:••*« no ho4 I k& bnch\>tf. rm* ke (utp«tt»a niaa 4n* 0 ka bo»e ! ka» ci*t> »> kd «u. aoH» 0 he mau pupu «iu oc | ia la huki, i Ike «ku 0* i kft |«k mai iluna. Ei« Ih>4 k«kahl k ioa 00 e ttku ana o*. o kahi h»mvi p|pi]| |q* ia o ka m«h!maitt, a &po sml h | k» hvwloo (!«o e ana i k« makftu> o ka. mea mtkfcttkie io« i« « k& nMhli& nianawa v h«p«i m«i «np i k» nho makalii »u e UwaU aku la, a * wehe w w i ke «ho fc.uikoJu puoui l hiKvmakAUkau ta. no kt» ka«rnkaw& n(fiul» a aku nui no hui. bo % nakaala aku I ka maunu. o ke kalaii nuii ia nc la o ua mahinuhi la. & a{K> tu> 1 ka> hik>iou iao, he nu a ole ia i ka «>h«* kahiki, kaj<Alt:lu *na liuua n> ka wait. o ka mahimahi k«n4 rr,Ai ko anana k:i laihi a eiiii aku ll&lo, h<» mau t«huJehu ka ko oukou rutvi kakau i iuwaia mau ai īua k*4a ar,», * peU no na idwaia aku a pau o l«ahaina, eiua, ekolu, a elui mahimahi « p*a i k% I* hookahi me ka ohe hl aku. A iua he papa mahimahi i ka muku. % h«d> muku ka nuuui, ua pau loa \akou 4 ka puupa Huna o kiv waa» akn. tna he ol aku mamua 0 ke anana, hvxjkahl, mai hoohoa aku 00 o pau ka oho l ka haihai, a pilikia o<> noio h*> mea %> hoohana hou ai. (A). LAWAIA, A'l T A't*.-~Ke maopopo aia no kakou i ko &no o keia wahl i'a, he loihi pilalahi wale uo kahi kino, a hi* wahi ia ono kuukiemiko no hoi ke koala pu!«?hu ia. A hv» inaalahi wale no ku lawaia ana. Kiua o ka lawaia anu. U). Lawaia nu* ka UiK*na. O ka U|H-na hano. nmlo.o no ka upona. »> Hke n«> me ke ano o ka hana ana a nn» ka lawuīa ana. o ka upena hur.o mulolo. jH-la iho la no kc ano v Uana ai. a i kolu mrtu makahiki e lawt>lawe ia i;i k i keia ano lawaia, ua pau loa ka lawaia ia ana ma Lahaina nei. a m:i KaanapaU hoi m«* ka ujv>na hsuto malolo. (2). Ka lawaia mak.ui. 0 ka lawaia hi aku, a me ka lawaia moana ku kauia kah\ pipiU loa o keia uno i'a. t ka wa e ik»> ai ka poe lawaia uku i ke aku, a hooU'i aku *>» k i kn ia<\ he 1-apa a'uu'u kau mea e lialawai mua mai ana mal ka ike ana a k.i inaka. a he mea ku maoli I ka ho'iaukiuki, a me ka hnopakalakl i ka iawala aku ana. noialla, ua hoomakaukau mua ia kona mta e nmke kii. Pem i: 0 kela makau uwea hao i hana kohe la. liilii o kau halekual, ina ehft 4 eUma rnakau iiilii oia ano, e hiu iho oe me ka nanahe iao (iao Milii) a e kakele aku ov ine ka ohe pokopoko eiua anana, a e kekeie ae 00 ilui a o ka lUkai, o ka i:ianawa ia e apo like mal al, u n* % « oe e haua mau al. & pau loa kela papa a'ua'u i ka puupa iluna o ka wa-u K kala mal I ko oukou mea kakau, aoif o ka upena hano maloio me ka mnkau wale no na mea •» lawuia ia ai ke a'ua'u. Eia kekahl, o ka hunahun.i otona, e pelupelu mal oe a paa 1 na huehuelo o ke olona, a pupupu maikai, aialla, e naunau ibo oe I ka lao 1 kou waha a puhipuhi aku 1 ke kai, oia ka manawa e holo papa mai al Jke a'ua'u, alalla. me ka makol paeaea no oe e lawala aku ai, he pii pakahi wale no ia la me ka hala ole, hookahi no oki o ka apo ana mal o ka pau loa o ka papa a'u'au. Eia iho kekahi, ina e puhipuhl oe I ka lao au e mama ana I ka waha, e puhipuhi no oe ma ka muku o ka waa, hookahl kanaka nana epuhlpuhi. a elua a hoekahl k&naka e ku ana iluna, e makaukau ana la mau kanaka me aa hoe, al ka mānawa e inomoe like mal ai ke a'ua'u ma ka muku o ka waa, e hili like ana keia mnu kanaka i na hoe ma ka nihinihi a e puu loa keia papa a'ua'u I ka make, a pela iho la ke ano o ka lawaia ana o ke a'ua'u. O ka na Tiripati o makou o Lahalna nei, he olokea na waa mawahp lho o Keawaiki, me na paeaea a'ua'u, me ka opelu no hoi e n»ke ai i ka puhipuhi I ka manawa ku o ke a'ua'u, he hala ole inai hol kau o na makol, me la ano makau lillil kohe o kauhalekuai, a me na hunahuna maawe kaula e llke »0 me ke olona, he jmau koi a'ua'u kau e ike al e kalewa mai ana ma na alanul. no ekolu a eha a'ua'u o ktf hapaha, makepono no hoi, a he pupu ono ka )a no kahi apuawa o ko ka Ulu poe iho— pela paha. (B). LAWAIA HONU.—Ma Polihua o Lanai kahi kaulana loa i kela mea he honu, a aia no i uka o kahaone kahi e lawaia honu ai kamaaina oia wahi ke makemake no hoi i mea ai, a pela no hoi na malihinl ke makemake no hoi e holo makaikai, a ike pooo, a ku ae no hoi ka makemake i mea ai, ua hiki no i ike pono i ka ia kaulana o ka aina hanau o ko'u mama i aloha nui ia i hala mua ma o, ina la i omeo ae ai ko oukou mea kakau. O ka i'a la a Pahulu [Pahulu] i kauoha ai i na akua, aole e hoo komo i ka maneo, i ka ekekeu, a me ka puapua, aka ina e hele na malihini malaila (Lanai) e makaikai ai ia Polihua [Polihua] a me Keahiakawelo ke aliiwahine kaulana o ka aina o makou, a haawi mai o John Nakihei me Kaapuiki [Kaopuiki]. B. Kealakaa, me Judge Kahoohalahala I ka weke-aa, me kahi mau i'a iho. mai ai oukou, o pahulu ia oukou (maneo, a hapahapai ia oe iluna e hoolewaia ai i kou manawa e moe ai) oiai o Pahulu ke akua hope loa a Kaululaau i alualu ai a komo iloko o ke kai, oi puliki aku o Kaululaau ma ka poohiwi a paleno okoa iloko o ke kai, a ua paa i ka haku himeni ia e ka'u ohana keiki i ao ai i keia mea he ike himeni i hala ma kela aoao, no ka pomaikai o ke Kula Kaikamahlne o Makawao, no 26 makahihiki i hala aku, Elia, Hebera Upai, o Jauja Ihihi koe e ola nei. a ua kapaia lakou e Kiaaina Hon. M. Kapeoa, hemau porofesa ike himeni no la man ia. Eia na lalani meie i paa i ko oukou mea kakau: Chorus--Ke uhi, uha mai nei, O Pele la i ka lua, Hookeke-e kahi Akua, Holo o Pahulu luu i ke kai. Pauku 1--Pi mai moni na makou I mea kokua ia Makawao Hookahi haneri ka mamkou E kokua pu aku ai. He mau pauku elua aku i koe, aka ua lawa iho la na mea pili ia Pahulu a Kaululaau i hakaka ai me na akua hanai o Lanai a pau loa i ka make, a he keiki ui kanaka maikai maoli no, a no kona uluhua i keia poe akua i ke alualu mau ia o kanaka lawaia o Lanai i kela mau la i okikilo loa, nolaila, holo malu oia mai kona makua ae. A ina e makemake ka poe ike himeni e loaa ia lakou ka leo mele o keia himeni, e holo mai i kahi o ko oukou mea kakau, a e haawi ia aku no me

ke kumukuai ole. A o kekahi no hoi keia o kahi himeni i ohoia nui loa ia, a ke ole au e paanaau kuhihewa, ua aneane piha ka $200 i loaa ma ka aha mele i weheia no ka pomaikai o ke Kula kaikamahine o Maunaolu ia mau la. Ea, lalau loa paha ka mea kakau, ua hiki hoi e lea hoi ke mele Hawaii i ka loaa o na pauku oki. Ae, ke hiki oe i Polihua e lawia honu ai, e hana i kou ikaika a nui. Penei e hana ai, i ke ahiahi, hele mua oe a Polihua. Moe oe malaila, a i ka wa kakahiaka nui molehleuhu, hookokoke oe ma ka hai mauu kalamalo e pili ana me ke one, e ike no auanei oe i na honu wahine nunui e hoi ana i kai, ia manawa e holo awiwi oe me ka mama a loaa ka honu, alaila, o ka wawae hema keehi a paa i ka hui hema o ka honu, a o ka lima me kou ikaika a pau, ke huli ka honu i kau hoohuli ana, e ai honu ana oe, a i ole e huli o ke kai ka palena, a o ka hookuu ka pono o pulupe kou wahi ole i ke kai. Eia hoi kekahi, o ka luu maoli no ilalo o ke kai, a ua maa ko oukou mea kakau i ka ike, ma ka holo mau ana i kai, o kuanalu kahi pipili mau o ka honu, i ka manawa e ike aku ai oe i ka honu e puha ana iluna o ka ilikai, e hoe oe me ka malie loa, a i ke kokoke ana aku, e luu ana ka honu a holo ilalo, ia manawa e nana iho ana oe me ka maopopo loa, alaila, o ka luu iho la no ia a loaa, hoohuli awiwi me ka hikiwawe a huli ke alo luna, he mama wale no a kau ana i luna o ka waa. A me he la pela no ka hapa nui o na poe e makemake ana e loaa na luaau ono o ka honu. Eia hoi, o ka lawaia honu me ke o oia paha ka lawaia maalahi loa e loaa ai ka honu, a ina ma Pollhua e o ia he mau kauna honu ka mea loaa. I ka M. H. I850, e noho nui ia ana o Lahaina nel e na Poiapoia, mai na moku okohola mai lakou, a no ka nui o ka ulu a me ka niu. a me na huaai e ae he nul, ua hoohihi loa lakou e noho, ma kahi i kapaia o Puehuehu Nui mauka koke iho no o ka home noho o ko oukou mea kakau, a ua 10 paha, ko lakou nui, a o kekahl o lakou. o Piope ka inoa, oia ea helu 1 a me ka pakela akamai i ke i honu, he pinepine kona holo ana i ke o honu, ke hoi mai ua kele ka waa i ka honu, ua hiki iaia ke o i ka honu mai ka 5 anana a hiki i ka 10 anana ke kaawale a no ko makou makemake e ike pono i ke akamai o Piope Polapola i ke o honu, ua holo kekahi keiki o makou, o loane Makaele kona inoa, a i kona ike pono ana, ua hooia mai oia i ke akamai maoli, i kekahi wa he pololei no a i kekahi wa, he o iluna, i hoi iho mai luna iho ku ka honu, o ke kaawale keia he 10 anana. A owai a ko Hawaii poe kanaka akamai i ke o honu, he lohe mahui wale mai no ko'u i ke kapena o ka mahimahi o Kona, o na keiki kaulana no o ua kai malino la no a Ehu ka poe akamai ioa ke o o honu, na Mea Mahaio Nul ia, J. K. Nahele, G. P. Kamauoha, S. W. Kaai, aole ka ke o maoli ka lakou, o ke ki paumalana maoli no a na o kohola. e hou ai ma ka fine, ku no ka holu ke kikala o ko Hilo kini, aole no paha e hala ka pahu ana he kai malino i paa wale hol ha i ke mele ia: O Kona kai opua i ka lai, Opua hinano ua malie, * Hiolo na wainaoa a ke kehau-hau-a Ku'u la kolli I ke kai Ko na-u la kamalii Ke kohi ila ike kukuna o ka la Pumehana wale ia aina, Aloha wale ke kini o Hooluhi—e. Ua luhea, ua lupea Kona e ka ia Ua hina a e ke kai a Ehu ka—ipo Ua kaia e ka waimaka o ka opua Ua hanini ma ka uka o Alanapo—e Poete i ka ua, na Ulu a Weli—e He hooweliweii ka ka ke aloha ia'u He aa no oloko o'u e noho nei Hele hoi au a eha iaia ta. O keia ae la na mele kaulana o ka luna(?) o ua mau keiki kaeaea la o Kona. Aloha no. (O. KA LAWAIA O ME KE KUli(a Nuamealoa. Kaupo, I ka M. H. 1878, la au aku ko oukou mea kakau i ke o 'a, me ko'u hoaioha maikai Mr. Lohiui v ia Lohiau ka luu llalo e o ai i ka 'a, a ia'u hoi ka paa ike koi kaula o ea ra. Ina e nana iho oe i ka luu ana > ka mea o i'a Uaio o ka papaku o ke eai, • lke ana oe i ka paiamimo o ka ima i ka hou ana i ka i'a. Ina e kalewa ma mawaho o ka lua he i'a hala ol« a o ka pahu ana 1 ke o, a he ku ma»)i no I ka eleu ka hana ana, me he a, aole I piha ka hapalua hora o ko naua au lawaia ana. ua lawa ka maua (oi kau\a l'a. O ka Nenue. o ke kaia. MUani. panuhunuhu a pela aku. aka. o ta pilikia nui ma kela ano lawaia, he tu I ka well ame hoomak&'uka'u naoll no, he mea akaka loa, e hanal naoll ana no oe I kou klno na ka niho > ka mano, oiai maua e au nei, ua pula ee kai 1 ka hohonu I ke koko o na i'a • pahupahu ia ana, a e koeloelo ana eeia koi kaula Ta mahope. nolaila, ua *eto aku au i ua hoa lawaia nei, e hoi ;aua, me ko'u hoopuka ole aku i ko'u naka'u 1 ka niuhi pooiki o ka moana, l me ka mano nahu he Ihuwaa. A w>omanao pu ae la noi au l ka moolelo 4a kamaalna o Kaupo. i noho loiho na Lahaina nei a hala aku ia, I kona lakaka ann me ka mano ma kahakai » Manowainui e piU ala me Kahlklnul Umeh, ma keia hana no he o ia, ua lakaka oia me ka mano mai ke kal >le«le mal me kel» elau pu no, a pili hol i kahakal. make toa ua raano ie< laia. no eiua anana a ol ka loihi » ua mano la« a wahi ana I hal mal ftl ko oukou mea kakau. he kau ka weU. »ka. me ke koa, a me ka wiwo ole e »aaa ai t lanakila wahi an«. Ile wahl kanaka puinul pauhakaki tf*a nona paha ke klekleelima kapuai > Kuplhea ka Inoa a <» kahi no o uw»a lanakiia, o ka makaukav> no ika ««, he poe haumana wa'e no na ea hiapaioie, tva aole «ea nana e pai kona poo, o ka elua !ftta ia kela o na k&nak* o Maui i h*« naka me ka mano. K o no ia Maui. iaa no hol paha peia ko Kona mau keW kaeaea ka au I kai e hakaka ai me »a niuhi o kai. ina hoi paha kaulana ana ka Inoa, aole nae, aia wale *• I aa makalae o Keahole. ka Ukou hapuna • pahupahu ai. nul iealea. Nalaikk ma keia ano lawaia. ke kau leo U» nH au i na poe punl lawala a pau. k» lawaia make kela. a mal hoao • law*taw* i keia ano hana. o haiawai mnmmHl me keia o kA mokm, a toaa ka poim». « o ka ta%mla ej m* ko K«m mau keikl. oia ka ia< \ wala malkai t uka no o ka mehana el Mk» al. he p» wale mai no ko ka ra. MalMio plha I <u kelki o Kona kai I kHMUkO I ka lai. | <D|. UAWAIA UPENA Umi?».kan wahl lawaia kaalana loa kela o< ka kakau alaa. m«a a* no. ~ka I'penal * ka L«tetair He wahī uj*»al «w leeim, i koopuai ta m«l m Im opa»a «|«klj

| no, i hoopaa. ia no hr.i me na haaai, [ eha, a o kauia no ho! ka maunu. Aia| a makaukau ka lawala i kela tip«na«f aiaila, hookahl no au mea luhl I ka| huii i kaula, ke !oaa no ka maunu, ala-« iia, o kahi waa ka roea makaukau no| ka holo ana ! kai. ina no hookahi, a| elua kanaka e like me ka makemake, | aiaiia, hoopaa mua kahi maunu he uia| i kuikuiia a waii. a hoopaa ae ma ka | pu o na hanai eha. aiaiia, hookuu iho > ua wahi upena huehue nei a e ike aku | no oe i ka lauhau. e kokomo ana iioko 0 ua upena iueiue nei. he huki wale no kau hana, & pela no hoi oe e hana mau al. a keie ka waa i ka i'a. iauhau. panuhunuhu no hoi, ku ae no hoi paha hoi ana i uka. o ka pol iehua uouo kohi puu no hoU he hana pono mai hoi kau a ke manao nei kou mea kakau, ua lawa keia ano lawaia ma na Kooiau a puni ka Paeaina. Aole o keia ano upena waie no e lawaia ia ai ka, lauhau. he upena hoopuni maoli no kekahl. Ma ka M. H. 1855. ua hoio aku au me ko'u luaui makuakane no Oahu, a hoio ioa maua no Koolaupoko, Kaneohe, a noho ma kahi o kona pokii kaikuahine o Kalaikini ka. inoa, I kekahi la ae no, ua hoeu ae ia no ko'u papa i ka waa me na upena, a holo aku la makou i kahl moku o Mokuoloe, a ma ka aoao no e huli mai ana i uka o Kaneohe, he kai papau !oa ma kau wahi, a he hohonu haalele loa ma kau wahl. a ke maopopo ala no I na mea a pau, a ka luna au o Nuuanu nana I koa moku-moku o Heeia. Ma kela wahi moku au i ike ai i ka nul o keia mea he lauhau, he elua wale no a makou hoopuni ana, aole o kana mai o ka lauhau, a ilaila I hoau ai ko oukou mea kakau 1 ka pulehu koaia I ka lauhau, a pahia iluna o kahi mokupuni o Mokuoloe, a mahope o ka paina ana, ua holo ioa aku ia no ka ioko o Heela-kea me Heela-uli e makaikai ai & he nani maoll no. (E). LAWAIA UPENA POUOUO.— He wahi upena no keia e like me ka upena luelue, aka, he uuku ia, a he nui ae keia, a o ka upena o keia, he malua no. a ua like no nae na. ano hana a pau. He laau walahee no hoi, a i ole he ulei liilii no hol majca alihl o ka upena, a he poepoe no h<f, me na kaula hanai no hoi eha e hoopaa al, a o kaula nō hoi ka maunu, a e Ilke ae la no hoi me ka hana ana o ka upena luelue, pela no hoi keia. Aia no hoi a makaukau a lako oe i keia ano upena. alalla, o kahi iwi ula no hol ka mea iml, ke loaa no hoi ia, panee no hoi kahi waa, o ka holo no ia. Ke hikl no hol oe i kal, a hookuu Iho I keia wahi upena, e ike auanei oe i ke panuhunuhu, a me ka halahala e kokomo ana iloko, ma na aina kahakai palipaii, malaila, e ike r.ui ia ai kela ano iawaia, a ma Lahaina nei i na la I hala, he hanaia no, Pau aku nei na makua 1 ka hala ma o, he neo ka mea loaa, oiai, he hihlu ke ka ana o ka upena, he hihiu ka kalahee me ka ulel, nolaila, hala ke aloha, naue me ka anoai e. Aloha no, A ke manaoio nei ko oukou mea kakau, aia ma na Kona, kahi e hana mau ia nei keia mau upena lawala, i ko'u noho malihini ana ma Kiilau, Kona Hame i ka M. H. 1861, ua ike au he mau upena ma kahi o Susana ka'u kaikamahine, na koha papa keia mau'upena, a ina paha i loihi loa iho ka noho ana, Ina paha ua ai panuhunuhu a halahala ilaila. A ke manaoio nei no au, ua lako ke keiki laiawai o Kona Akau, ka Mea Mahaloia J. K. Nahale, alla hoi, e kall aku hoi kakou a hiki ae i keia ahahui nui enoho ana ma Lahaina nei l ka malama o lutyi, alaila, hookahi no hawae lahue Kona, he mau opeope panuhunuhu maloo mai hol ka ka eueu o Kona, he pol lehua kaohi puu aku ka ke Ahi o Wailuku, elua no olua, puu ka nuku o na lala o ka Ahahui. Ia olua ia uwahi e—. (F). KA LAWAIA AMAAMA LOKO (ANAE),—Ma ka aina hanau o ka Mea Hanohano Jno. W. Kalua, a me ka Mea Hanohano Senetoa 8. E. Kaiue, o Molokai Nui a Hina, malaila kahi nul loa o na loko amaama a ua kaulana loa kekahi mau ioko 1 ka momona o ka. amaama, Ualapue. Niaupala, Pipio, Pukoo, Kupeke, a maluna wale no o keia mau ioko, ka hiiinai. a me ka makemake o ko Lahaina kinl, ke oleio ia mal no keia mau loko ka amaama, o ka holo no o ka lele. o ka holo no o ka mama, lohi iho no, o ka nele ka hope. Ka lawaia ana, ea, eia aku ke ao eia mal, aia na upena malua I ka lima o Hulu ma, Laumana ma, ke peehi nei ka makani me ka ikaika. me ia kuuiulu no la la a kuho ana iioko o ka huihui, hookahi no ia ko ana, i ka elua no. ua piha ka waapa. wehe ka pea, o Lahaina ka pahu hopu. eia no keia i ka po e hele nel, malamalama mal I Kekaa, a I ole i Lahaina loa mai no. ke hoopoha ae oe i ke alopiko o ka amaama o kela mau loko, o ka momona no o kapuaa. ola okoa no a e ao. a ma- | loko o ka loko o Piplo I kuho mua ai na | wawae o ko oukou mea kakau iloko o | ka ua a me ka makani pukiki o ka M. H. 185« me ia hukiki poniponi no o ka wanaao, aole he mea pono i ka mallhini e noho palaualelo, o ku auanei I ka olelo a kamaalna, aia ka pono o ka al I ka amaama momona, me ke awa kaukemlko o ua Pipio la. Eiua no kanaka hana nui. o na kanaka no ia laua ka upona, o na poe e ae, he peue wale aku no. He mau makakikl anahuiu » hiala ae nei, ua holo aku maua me ka Hon. J, W. Kaiua no Moiokai. a pae maua ma Kamalo, a ma kona home ; no maua i noho ai. olai no e oia ana no; j kona makua waipahe a oluolu. me na ihuaoleio hoomakeaaka he nul. i ke ao ! &na ** o kekahi la. makaukau ko maua |mau lio no ka hok> manae Waialua. | me ka manao la hol e hele ana la ma« ua e lawaia I ko maua loko ia Miklmiki. oiai maoa e holo ana a hiki i j Kaamola, i naha aku ka hana o maua. e holo mai ana kekahi lede maiuna o kekahl lio lokia nani» owai la hoi keia i ui hololio kakahiaka. I ke kaaio ana ae ma ka maua luiu. wehe at la no| hoi maua i ko maua mau papale, a haU j aku ia kela. ta mualrt hoomanao ae ta au i kekmhi m*u laianl mele a Kauluaae (w.) aiii o ko makou wahl. Pulwa ka manu eena 1 ke kanaka. Aoie wahl Hhi hopohopo Iho a hap« makai. Pihoihoi k« 'plina o Kawakea. PH no a hoomau i ka holo o Kuaiwa Hoaiai kawai o HUlawe lluaa. Olaio, oia paha e— K pawai au—a—e Kepa Kaua—a | I**u a« la bo ka o ko maua manao t*«aia i komaoa lolio ra la Mikimiki, o ka hoio loa i»o ia a hooaumoe ma ka hc»w# o Mw. KaĀohoia Kaioe. oiai oa haia aku ia o Hon. D. W. Kaioe ia ma- • kAhikl Iho ma keia aoao maa o ka ho> \ [Aioha kuu koa 9 ka loaa a»a | 1 \« ko maoa iaikini k>k> pika i ka la | IH i»m Kai no hol o aa loko awMuwna wale a« 0 Molokai ka j mom«v»a a ka int«a. aia »» ka t*l [1 Ka«ai • Mkm ta*i ka U '*.«■

1*37. ua pae maalahi aku la ko oukou! | m<ea i»jUu i Kauai. m« ka. la 1S d Se* ] paternaba no Walmea, a oa ka l& K |ae, aa hlki loa aku la m> An*hola. »-! nobo ma ka home o W. H» Wllllam,| |ka noakua hol o 8. W! MeheuLa. ka'u mau keiki hol. ma la ahi&hi o kaa hiki, [ ana aku ke Eke i& au I keia loko o ] | Anahoia, & m& ka hom 9 oia ahlahU * |ua makaukau k& aioa ahiahi. i hiki : aku ka hana ma ke pakaakau loihi he 112 kapuai, he iwllei haOima ka iauia. \ | ua piha pono keia papaaina i q& «ma-1 ama, awa, limukaia a m« na i'a &aw&[ hou, hinalealuahine, a me na ano i'al he nui, me ko*u manao he aniaama kai .? kela, i wehe ae ka hana ua piha pono" ke alopiko i ka momona, oielo iho ia au, e kuhi ana au o Molokai waie no ' kahi o ka amaama momona, eia ka hoi 0 Anahola ka oL Ao ae la no, oia mau ohuohu no o ke pakaukau ia mau ano a pau e hiaai ai ka puni momona, a haalele ia Anahoia' me ka manao e ai 1 Jce kinau aipuahala o Mahamoku tna ka home o S. W. Kanewanul, na makua hoi o ka'u keiki David Kanewanui,. i ka hiki ana aku hoi i ua ua loku hala nei o Hanalei, aole ua mau hoaloha nei, o ka hala ana aku no ia, haia ke aioha, naue me ka anoai—a—o ka iawaia ana o WAnahoia ioko amaama eiua waie no, aole kapeku e Uke me ko ilolokai, a ilaila au, hai ia mai !a, 0 ka amaama o Nomiiu ka ol ma Kauai. a ma Hawaii a puni, a ua hooia mai ka'u mama a me ka maua īei, ua ai iaua i ko laila anae momona loa. (Aole i pau.) Aohe he pono e holo na poe ksyi Kaa hehi wawae me ka paa ole i omole. Laau Chamberiain Pain Balm maioko • ko lakou mau eke mea hana kaa. He| laau maikai ioa keia no na eha hou ame na anuu e loaa ana. He hookaki no kau ana ioaa ka oluolu. E hoao. * loaa no keia laau ma na haie kuai laau apau. O Benson Smith & Co., n Afeoa no keia mau laau raa Hawaii aei. Ka Manawa Me ke Daia.—O ka ma'l ka mea e pau ai o ka manawa ame ke daia. Haule wale kou manawa hana a nui kou lilo i na kauka, a na ia hana ana ua papalua ia kou poho. Ua hiki loa ke hoopau ia keia pllikia ma ke kuai ana i kekahi laau i maopopo ka maikai, a ma ka iawe ana 1 keia iaau i ka hoomaka mai. Ina e knai koke ia i Omole o ka laau Kore)a a Hoopaa hi a Chamberlain e Jke ana oe i ka pomaikal oia kuai ana, no ka mea ma kou makaukau mau ana me keia iaau ua hiki ia oe ke ku aku imua o na mea apau e hiki mai ana, a aole hol e moe ma ka wahi moe no hookahi puie e uwe ai i ka eha. Aoie h« nele o ka loaa o ke ola i keia laau a he maikai ke lawe. E kuai i keia la. Malia o ka laau ia nana e hoopakele i kou ola. E loaa no keia laau m& »a nale. kuai laau apau. O Beason Smith & Co. na Agena no Hawaii a»4. I