Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 16, 18 ʻApelila 1902 — HE MAU HO KAKA ANA NO KA OIHANA LAWAIA Mai ka Peni mai a D. Kahaulelio o Lahaina, kekahi o na Hawaii Naauao, a lawa hoi ma keia Oihana Waiwai Nui. [ARTICLE]

HE MAU HO KAKA ANA NO KA OIHANA LAWAIA

Mai ka Peni mai a D. Kahaulelio o Lahaina, kekahi o na Hawaii Naauao, a lawa hoi ma keia Oihana Waiwai Nui.

1 ka hiki anft mal o ko'u mau kupuna l Lahaina noi ua lako lakou i na l*ho, na pohaku e kapili ai i keia mau a ia a like ka plli ana o ka leho mt ka pohaku alaila, loaa ka hee o ka moana pela no hoi ka wahine maikai, * no hoi a ike aku ola i ke kanaka u'i e plii ana no hoi ka lāua mau pupuleho, pela no hoi keia, aole o ka leho wai ke kai mal a hoopili ae me k& pokako, aole pela, he puhlpuhi i ke ahl; k& leho, alalla palu iho me ka wai o ke alelo, o ke ahi lanahu, a ahi ano j uah), ola na ano ahi e h&na ai, e hala ka kora hookahi i k& milikaa ana i ka! leho i ke ahi, aole no Itoi hookahi la- ] w&f« nan& e hana. he elua, ekolu eh&| elina lawai'a e noho pu ai ma kapua-; hi 4M& a lokahi k& manao ma ka puhl-1 puhi an& i k& ieho i ke ahi &1&U&, i ka hoh> ana i k&l e Luhee ai e hele ana ka 'waa l k& hae, & pel& Iho ke &no| foaaA mua e hana mun &L He nui a ke ano o na inoa o na pohaku « piii ai me ka leh<>, oia keia. He 0-ahS. he Ina, he H&wae, he Pala v *. ke AI&. a he 1 Pulewa & pela &ku. pe)& no hoi me ka leho, Ina he O-ahi ka pohaku, &1&U& he 0-ahi no hoi k& lekn» & $n& no hoi he In* k& poh&ku aUila, he' ina no hol ka leho, a pela «* M ano pohaku a pau, m& ke kula ae • k& hee i k& wa a k& poe lawal'a %ee e hoi m&i ai, a i ole i& ma n& hale aiakeke kuat f& nd hol. hookahi no 'MHHaa o k& hee. aka i ka po« okilo

hee a-o-hee, īehalehu na ano o ka hee i ka va e o!a ana—xia a hlkj I ka tra o ko oukoa mea kakau e hooikeike aku ai 1 ke ano o ka iawai'a Okliohee, alalia, hai aku vau i ka tnca o na he£ i plii ana U oihana lawai'a. I ka pii! ana o ka leho me pohAku, alaiia, | he wahl laau ioihi naaloko o ka leho me ka pohaku iUke loa no paha me ka penikaia ka loihi eueuikl hoi ka nui. no eono iniha no paha ka loihi. a he <»lua iaiha. aku kahi i koe a malaila e p:vt ai ka makau. a ua kapaia he kakfilahee. a he makau hoi, a hoopaa nc hoi 1 ke aho ellke me ke aho kaakolu e'ua kaau (elua kanaha) like me kana- « alu anana ka loihi. i . Hookahl mea 1 koe o ka holo i ka Jawai'a, a he waa ano paiki no hol ekolu anana ka loa, he kioo no hoi ke kiekie, , me ha lako Kao (he kuihao iolhi keia, ellke me ka ohelo o ka pu kaupoohi'wi) aoka welau no hoi o ua ano pu ala, l hoopaa ia me kekahi kumulaau paa, he mea keia e kaua ai me ua hee nei. I ka hooku'u ana i ke| aho a ku ilalo, alaila e hapai ae oe i hapaiua kapuai, a i ole ia hookahi kapuai mai ka papaku ae o lalo, alaiia. 0 kau hana I koe, e iulu mau ana oe i kou Uma me ke aho ina manawa a pau, 1 mea e onioni ai, ka ieho me ka pohaku a i ka nmnawa e ike mai ai ka hee, e holo mai no ia a puliki maluna o ka leho, e Ike ana »6 i ke kaumaha, a ina no e pa iho ana na aweawe o ka hee i ka honua o e ike ana no oe ua like me ka mea ua mau, oiai no e lele iho ana kela maluna o ka leho, e lawe ae oe i hookahi alu o ke aho a maloeloe pono, ia wa oe e koe mai ai i ka mao o ka waa me ka ikaiKa, a hoomaka no oe e huki, a i ka wa e aneane ai e pili i ka '.vaa, e ku oe iiuna a hoau aku oe a kaawale ka hee mai ka waa aku, i ole e pa mai na aweawe i ka waa a o ka puliki no ia a paa, alaila, me ka pohaku ame ka pahi oe e houhou ai a ,hiki i kona makeana, a ina aole e pili 1 ka waa, alaiia, me keia welau o ka pu e noke ai oe i ka houhou a nawaliwali, alaila hookomo iloko o ka poho ie kiekie-ao-ka kekahi poe no hoi me ka pau ku laau e' pepehi ai i ka hee, he hana luhi a maopaopa maoll ka lima i keia ano hana, aka, no ka imi ana i ke ola a me ka pono o ka ohana, he pono no e hana. I ko'u manawa e holo ana me ko'u wahi kupunakane i ka iuluhee, ua pau ioa kona mau niho, oielo aku nei au laia, pehea e pono ai ka kaua hee ke paa mal, oiai aole ou niho, a he uuku ioa au 11 no makahiki? Pane mai la kela, me keia kui hao no hoi e make ai. aia a hiki aku kaua i kai, alaila, maopopo ia oe, a pela i'o no, a i kahi manawa i na maloeloe ka lima i ka lulu, alaila, hawele ae ke aho i ka manamana Nui o ka wawae, alaila, hoonloni mau no hoi a hiki i ka paa ana o ka hee a hou aku i ka welau o ka pu a paa aku i ka lima me ka eleu e hana ai, i kahl manawa piha ka iwae kalua hee a oi aku a emi mai o ka la. O na la o ka mahina e holo mau ai, o na Laau ekolu, o ke ano o keia, hoo laau ka ai ana o yka i'a ma na ano lawal'a a pau a pela no ka hu a o Akua, o ke ano o keia, hooakua ka ai ana. o ka i'a..a o Mohalu, o ka manao o keia, hoomohalu ka hoi ka ai ana o ka l'a, a o Mahealani, o ke ano o keia, Manaialani ka hoi ka ai ana o ka ia', Olepau, hoopau ka hoi ka aina o ka hooiawe i ka hele ia e ko oukou mea kakau me ko'u mau makua, kupuna, i'a. o na ku hoi ekolu, kukupau ka hoi ka ai ana o ka i'a, a he niea keia a ko'u kupana i a'o mai ai ia'u, he makehewa ka holo ana i ka lawai'a i na kaulana mahina eae, loaa no, he uuku nae, aole elike ae la rae kela mau kaulana iiftahina he nui ka i'a( aole no nae inoa o ka mahina ke kumu o ka i'a, aka, he mau la maikai ia o ke au o ka M,oana, a pela ka olelo mai a ua mau kupuna nei, a ua hooiaio au i kela mea, a ina maikai ka pili «> ka leho me ka pohaku. loaa no ke kiau hee o ka la, a he kupono kuia ano! iawai'a na ka poe elemakule, aole na ka poe opiopio. (5) KA LAWAI'A OKILOHEE. Aole like loa ka lawai'a Luhee me keia, he nui ka hana oia, a he maalahl ka hana ana o keia, he wahi pohaku me kahl kakala makau hookahi, he mau puanohu, nakii iho maluna o kahi pohakii, a he elima paha iniha ka loihi o kahi laa elike no hoi me ka penikaia, kau no hoi ma kahi waa uuku e lawa ai elua kanaka, a holo no hoi a mawaho o kuanalu, he hookahi anana, alaila, hoopaa iho no hoi i kahi waa e naue malie ai, puhi ke kukui malino ke kai, a nana no hoi ka maka o ka lawai'a iialo, o ka mea mau o ka noho 0 ka hee i ka waha o ka lua, aia a ike ko'u makuakane i ka hee, ninau mai la ia'u, ea ke ike iho ia no oe i ka hee? Hoole aku la au, olelo mai la kela he Hawae ke ano o kela hee, e nana oe e kuu ae au i ke kakala, aia hoi ke kakala ilalo, a poi ae i ka pua o ka nohu, Ike aku la au, a koe mai ia ko'u Papa 1 ke aho, ua paa mai la ka hee, kau ana iluna o ka waa, holo aku ana me ka hoomau no i ke puhi i ke kukui. a Ike aku la no, olelo mai ia ia'u, e nana iho oe i ka hee, he pu Puakala kela hee, nana iho la au, a ike iho la, ! aku nei au he linukala na paha kela, olelo mai oia ia'u he hee ia, e nana mai paha oe la, ia kuu ana aku no a

pIU kokoke, o k& holo mai la no ia kau ana lluna o ka pua nohu. a o ka paa mat la no ia, hoau aku ana, ike no kela i ka hee, olelo mai la he Laumaiapala kela hee, a pe!a aku ana, pane mal la, he Puiewa kela hee, Haukeuke kela hee, me ko'u hoomaopopo ole aku ke nana Iho, nui ke akamai o keia poe. A ina e hemo ka hee mai ka paa ana l ke kak&la, o ka nana pololel aku la no ia a komo i ka lua. o ka luu aku la no ia me kahi kul hao, i hoi mal ka hana e paa mai ana me ka hee, ' ina loaa elima hee, o ka huli hoi mai la no ia. me ka plha ole o ka hora 'hookahi, a ua lawa Jho la no ka paina Ikakahlaka, o ka hee llilii ka hapa nul lo k a hee okllo, a kakalkahi ka loaa jo ka hee nui. He pinepine loa ko'u holo lana l keia ano lawai'a me ko*u Papa, ! ma ka lulu hee hoi me ko'u Kupunaikane hoK («) KA I-AWAI'A O HEEL Aole au i lawelawe Ud ma kela oihana l&wai'a. o ko'u makuahine hanai a me ko'u kai> kuahine a me ka ohana. o lakou k&i j hana ma keia, maluna o ka waa. a ma |ka au wawae na hoi, o k& lakou mau I holke mai, ua like ke kulana o ka-<Hhee 1 me ko k& okiio, aka. o kahl ano e iki wahi a ko lakou hai mal, o ka hee ao»le I ike ia ka iuahee. aka. o ka iHIli nae e mok&ki mai ana, alaila noono'> iho ka opu o ka wahine o hee. ua hei<» e i lua, i ka au ana aku e ou mal o scn lus. a hwi hol up Icr > -W !ua i& oew & ho» ake

oe i ka h&o. ail# he V-\ o hana a ka l 'i■.-i» ai iua hee» e piK> «>»a. i ke St3-i, i ka holo ana o «ela ! ke kanl o ka po«> o kc kal e hofo ptilol<e( ana ota a komo i * 3 lua i luaa aka ai, o ka o aku Ja n«* ta» e nohi> mai sjsul ka he€ o, mamua o ka hee okilo, a ina e hoi aū> ai ka uahine o fcee, ua piha ke eke i kA hee. * he nui ke akamai o na waline o ko makoa nei wahl i ka O hee. x ko'u kaikuahine ka helu ekahi ma !& iaāa, aka, e kala mai oukou la'u nc ko'u hoike I keia ano lawai'a, aole na 1 i hana, aka, he wahi lawai'a no ho! keia he nana aku no na maka, aka i ke ano hana, ua iike no me ka Okilo hee ma ke ano o ke kulana, Ha.vae, Laumaiapala, Pulewa, Pulimukala a peia aku. A pela no hoi ka iawai'a hee pali, ma na kahakai o lalai me K&hoolawe kahi a ko oukou mea kak&u i lawal'a ai i keia, aoie he lawai'a maoli. aka, he kaau aku ia ao ma na kahakai papaii. a ike aku no ,>e, me kahi pahi a wahi hao oi no hoi a hou aku ai a ioaa mai la no, he nahupu ae no kau me kahi mamala uala, he ono mai hoi kau, poina au i ka hai aku i ka mooielo o ke kaikuaana o ko'u makuakane, ma Hamakuapoko ko iaua wahi i au ai i ka O hee a hakaka me :ca mano hē 0 Keia i ke kai uli, ua ike ko Maui poe aole he kai kohol* ia wahi, he nui ka poe i au wahi a iaua, a ua pau ma ka nui i ka hoi, a ua loaa no hoi ka laua hee, a ua kakua ae la no hoi ka wahine a punl ke kino, j 1 o laua Wale no koe, a e makaukau ana no ka e huii hoi mai, owe ana ke kai, i nana aku ka hana e holo mai ana ka mano me kona maka uila me ka hae nui, aia ma ko iaua lima, hookahi weiau pu ma ka lima o ke kane, a he kui hao o helo pu no hoi ma ka lima o ka wahine. i ka manawa i huii ae ai ka waha o ka mano e nahu i ka wahine, i pale aiiua wale ia aku la no ia e ke kane, elima paha hana ana pela, i ke ono o ka manawa, hou aku nei oia i ka welau pu ma ka maka kio, o ke akeia ioa mai ia ia o ka hae o ua Mano nei, ia laua e au ana me ka hakaka me keia Mano, ua hele ka wahine a nawaliwali, no ka piha i ka maka'u aka, o ke kane ke hoolana mai la i ka olelo, mai maka'u oe, o ko'u hakaka. iho la no ia me keia Mano a pae kaua i uka o ka Aina, ina e mau kona alualu a pae iuka o ka Aina, e make ana keia Mano ia'u, ka hele no ia a kuanalu o kuau, haalele ua Mano nei, eia nae, ua ano nawaliwali no, i ka noke ia i ka houhou ma na maka, 0 ua mano nei, pue no hoi iuka o kahakai o Kuau kahi o ka Lunakanawai P. N. Kahokuohuna e noho nel waiho a make iaua, a na ka poe o uka i kokua mai ia laua, oleio mai ua makuakane nei o'u, ina aole kona makaukau ma ka Lua, ina ua papapau iaua i ka alapoho ia e ka Mano, ma kona manao wale ana i ka lolhi o ua hookaiakupua ala o ke kai, he ekoiu anana a 01 aku, he ku maoii no i ka weliweli wahi ana, oiai ua like na maka me ka ula o ke ahi, na ia mea i kono aku iaia e haalele i ka aina o ka wahine ia Hamakuapoko, a hoi mai i Lahaina nei me kona pokii, aole paha I pili keia moolelo no ke kulana lawai'a, aka, he mea keia e a'o mai ana i ka poe-O-hee aole pono e au ina kai all me ke wale no, aka, maluna o ka waa ka| pono loa elike me ko Molokai poe, i ko'u ike ana ia Rev. H. Manase e holo mau ana maluna o ka waa, ina paha 'he au wawae ina paha ua pau kahiko ua Anela la i ka mano, ellke me Akawa Pake.'

(7> LAWAI'A PU-A MALOLO, IHEIHE, O keia ano lawai'a ke kumu i puni ai o Lanai a me !Kaa ohana no hoi, hele o na waaiki, waanul, a ma ka aoao lulu o Lanai kahi i kapaia na lele o Lanahoa, me ka palij 0 Kaholo he piha ka mahine hoi mai, oia kahi oi aku 0 ka malolo, he make waa, ala no ka pea, hao mai la ka we-! lau makani maaaa, he kokoe hoi kau e halakiko ana i ka illkai, ma kekahi waa holo o makou, nona ka loa ewalu anana a puka haimoku, i kapaia ka inoa he manua a he ekolu anana ka loihi o ka paepae o ka pea, he hookahi anana me Iwllei oluna o ka piki o ka pea. a he ekolu anana me iwilei ke kiekie o ke kia, he ekolu wale no hora mai ka pali mai o Kaholo a hiki i 1 Lahaina, a ina he malkai ka maaa, lolua wale no hora, a e lilo mau aiia jka hookele ana 0 ka Tvaa i Ko oukou ( mea kakau, a ua allolo maoli no ma |ia hana, a na ka olamana i hoomaha |l keia mau la, pau no ka malolo i ke 1 kuai, huli hoi no no Lanai ma ka aoao I o ka Lae o Kaena, ka Lae kaulana la ;o Kaena, he puupale wale no ia mau ale ia Paulele kela wahine kaulana i |ka hookele moku, ma Kahoolawe nui Ika malolo, lawe no kuai i Lahaina nei, [ma kahi o ka $20. ko ka plha waa : hookahi, he mau mahina ke noho lawe mai no hol i ka i'a, hol aku piha ka waa I ke pai ai a pela iho la ka iml ana i ke dala a ola ka noho ana. Ma keia ano lawai'a hol ma Lahaina nei o ka Iheihe a me ke Puhlkli ka mea loaa, aole malolo, ala no ma na wahi makani keia m ea he malolo, no kanaha makahiki i haia aku la ka hanaia o kela lawai'a m Lahaina nel. ! keia wa pau loa, aia wale no ma Waikiki kahi hana mau ia.

Na ano hana e pili ana I keia ano lawai'a. He hano ka inoa o ka Upena o keia ano lawai'a, a ua kapaia he Hano Malolo, Eiima a oi aku anana ke Akea o ka waha. a he umi anana a oi ka loihi o kekahl a he umikumamalua a umiku kumamakoiu. kekahi a me na ao paku loloa ao hoi ma kekahi a me kekahi kuku aohe nukunukuaula ka pupu (ma kahi) a ma kahl owa mai, pela mai a he malua e pU! ana i ka waha, a o na paku hoi he makahi pahee. He ano laulima no kulana o kela, oiai me ka nui o na malihlni e pono ai, ma kahi o ke 30 a kanaha a kanalima waa. e!ua no hoi waa upena, a o ka lawai'a nui no ho! ma kona wahi waa, a I ka manawa e hoi ai na waa, ma ke ano hapalua Poai ka hoe ana, a na aa waa klhl ma keia me keia aoao e hoopoiole! i ka nee ana o na waa, a o ka honua o na waa kahl malama loa. e ku mau ana iiuna na kanaka o na waa kihi. a peia no hoi ka lawai> nui a e waiaau mau ana ka waha ! ke kahea: Penei e kahea ai. 010010 ka honua e! I keia waa kihl ae e? e pal ka honua e! o ka hana fho ia ao !a a komo ka malolo Iloko, i ka waa I haiki k>a ai na waa, I ka wa e kokoke ana i ka upepa ua pau mal la i ka hemo kahi ':>au waa mai kapu-a mai, aLaila, o ka iuwaa mama. mlkl mua ae la ma ka 'IHIUh! o ka upena, oia ka wa hel aul > na puhlkli. iheihe ina ao paku. ke hapai malu ala oe I ka aiity upena ua a pupopu I ka Ihelhe me ke puhikii he makahei kona oieio aaa, me ka

I ka iawai'a nana k& u-1 ; o iie la mai oe aele i k i .iiaawina, | I iii nae h? maaawa p;hoih 2 i ki ia v ; I lawai'a | ka hakl i ka hono l*a e iapai ia aaau-Ke laki hoi. hookaii no pu-a ana. i ka elua me ke ekoiu, c Piha no ta o ka waa i*a. i kai | ka &uwaa l koe Ika haawi ia, hoi wale na ko uka, o ka lawai'a ke:s. r-au ke ama me na iako i ka halhai, a a? ku a hakaka maoii, i a polpol waie ;ia aku no hol e ka poe maaiea i ke kamailio a pau wale ae la no hoi. a ! hauhoa wahl kaula iho la ao hpi paa, ae la ia pilikia. O k ela ka iawai'a. hele pu ka umeke poiawaawa, ka ualapaa, kalol, (ko maia ipu-haole, Ipu aia, poho akaakai i mea ku ai l'a Iheihe a puhikli) oiai ia mau la iokikUo loa, he Edena hua ai nui mao'.i no o Lahaina nei mai kela pea keia pea. aole lua elike ai l ka wa aole he mahiko ia manawa-Sure —I ka loaa ana mal la no o ka haawina Iheihe a Puhikii, o ka unahinahi mai i t no ia a hounuunu mai la no. komo iho; 1 na wahi Pa pohue o kahi nioi iho,' inamona. he halale ae ko ke kai. ihoj na O a Anamu ma, he ono mai hoi kau j a ka pu'u e monlmoni ai, o kā auwaaj 11010 hemahema, kahea aku la no hot e piii muku mai. hookahi ka ai ana,. o| kanaka no hoi ilalo wale no ka maka. no Honolua !a ano kanaka i kapaia; HekohUae 1 ka wa kahiko paha, i ko'u| mau makahiki e hele ana i ka Helu Auhau, he kanaka lokomalkai no ko f la wahi; a o ka lawai'a dala nul keia a ko Waikikl poe, e hana mau ana i; kela me keia makahiki, mai ko'u ike mua ana ia Honolulu i ka M. H. 1843 a hikl no i ka M. H. 1901 i pau aku la, ia'u 1 Honolulu i ka mahina o lune a holo kaa pu al wau me ka Hon. J. K. Kekaula a me Hon. J. W. Keiki, nalaua i iawe ia'u e ike i kahi e kau ai ka auwaa pukahi o ua nalu hee ala 0 Kalehuawehe, kau paha kamalii o Maui iiuna o ua waa pukahi la, kahuli ka waa makai iho o kahi o ka Mea Mahaloia Kanakanui, e ole paha ka Mea Hanohano R. H. Makekau, nana i kii e hoolana i ua waa ala, o ke keiki ike ia o Maui i ka hooiana waa, no kaj noho ana aku nei paha I ke aia ulili o Hamakua (sure.) i 8. KA LAWAI'A OPELU. Ma ka M. H. 1848, ka hoomaka mua ana o ko oukou mea kakau e lawelawe i keia| oihana lawai'a, a elima makahiki mahope mai lawelawe wau i ka oihana' lawai'a Aku. O ka'u wahi lawal'a maikai loa keia, he kokoke no i ka aina, .ke hoomanao ala oe e Mr. Lunahooponopono i keia wahi ahua-pohaku o Kahea, ia M. H. 1848 e lawai'a ia ana ka opelu ma ia wahi, a o Kahea no ( ka inoa oia Koa lawai'a Opelu, a e hoomanao iho oe he 11 makahiki o kou mea kakau ia manawa, a he wahi kaikuaana.no hoi no'u, ua like no ko maua mau makahiki, a i ka hora 3 o ka wanaao e holo ai, a e. kau mua ia ana ka upena iiuna o ka waa i ke ahi- : ahi, pela hoi me ke Tini pu, ka hoe me na mea a pau, he ala wale ae no hapai ka waa. a ma keia la ua molowa ka ka nui o ka auwaa o ko makou wahi no ka Opelu ole oia kakahiaka, a' 0 ko'u Papa a me ka Papa 0 kela kaikuaana o'u o laua ke holo ana, a ua kuka mua iho ia maua, ina e ala mua kahi e kli mal e hoala, 0 ua wahl kaikuaana nei o'u kai ala mua, a kii mai ia'u e hoala, o ko maua hele no ia e kauo i ka waa, a he kokoke loa no ke kai, ia maua i puka aku ai iwaho o kuanalu e holo ae ana kahi auwaa no Puunau mai, hiki poeleele no makou, a kali iki a owehewehe ae kai ao, hoomaka no ka hanai i ke pu, a ua maalea no hoi maua i ka hoopio ana i ka ulei o ka upena, a kahi no nae a hoao| e lawai'a paka, o ka Opeiu o ka wa; poeleele, aole e nalo e pipii ae ana ke ; kai, a hookahi no anana ka hohonu aiii ae oe i ka aa ai pu, alalla maopopo ia oe ke kai o ka Opelu i ka pipii ae,j oiai ina e poi mai ka Opelu, pouli pu ka upena.a o ko maua plllkia ma kela lawai'a ana o ka hiki ole ke ohi a koko maoli e Ilke me ka hana mau a kanaka makua, aka, o ka maua hana, komo no ka Opelu a huki, he kala maoii no ka maua i na poe ulei o ka upena, a pau ka Opelu, ku'u hou iialo aia ka pono o ka loaa, pela maua i hana ai, a ekolu no kuu ana, he piha hoi kaua o ka waa o maua i ka Opelu, ka hoi iho Ia no hol ia, kuu pau na. w ? ahi keiki ika ho£. J E kamailio iki hoi wau i ka wa i ala ae ai na makua 0 maua no ka holo, i hiki ae ka hana i kahi o ka waa, aole ka waa, manao iho nei ua liio no i kahi poe, me ka nana ole 1 ko maua. wahi i moe ai, ko laua hoaa iho la , paha ia a ao, akahi no a ike, ua hala ia maua, pau ae Ia ka huhu, olelo iho la ka. pehea la e loaa ai ka Opelu a keia mau wahi keikl? e nonoho nui ana no i ka lae ililli o Makau, pae ana ko maua wa i ka nalu hookahi no ia nalu halakika ana i ka Ililii kahea aku nel 1 ko'u kokoolua, hele mai e hapal i ka I waa ua plha i ka Opelu, owau hoi ke kapapa ala wau i ka hoe i ka niao o ka waa. he rula paa loa ia o ka poe lawai'a o ko makou wahi, ke hana pela ka auwaa ke hol mai alalla. manao ae. | ka wahine o ka haie ua laki. o ka holo| no ia a ku ana ! ka waa o ko'u Pai>a nae i kona ike ana mai no i ko'u ka-j papa 1 ka waa, manao no ia aole ka'Uī he hana hoopunlpuni a hana kamalii,; I ke kil ana mai e hapai i ka upena, ua ; piha mal kuaiko mua a aneane e plll; I kahi ka liu. olelo iho la ko'u Papa, he; lehua aku ana oe ma ka lawai'a. sure.j Ha ano hana e pili ana i kela he nunui ka upena Opelu o ka wa ka-j hiko, a owau no ka mea upena Opeiu nul e waiho nel, a o ka upena Opelu 0 kela wa, Uili!, noho koke, ekolu anana' ka loihi o ka upena, a he eono anana ke anapuni, ekolu mahele o ka upena Opelu, he Hoioulel, he Poai. he Hope.! O ka holouiei h« upena maluaowa, ia o ka poai. he makahlowa, o hope he: makAhl paa. a o ka ulei no hoi, he anana. a he iwilei e pakuikui ai a piha; ka eono anana e Uke no me ka anapunl 0 ka upena. elua paha kapuai kahl e. koe aku o ka ulei mai kahi e hoopaa ai ka upena pela me na poo elua, a ma na poo eiua o na ulei ma kela aoao kela aoao. ua hana puka la me ke ahoi 1 kama ia a paa I wahi e hookomo al ke pOO ona ulel, a hoopio a poe»oe a me na hanai ewalu, a hoopaa ma na piko a pau. Ina ekolu anaaa ko kana I !tookahl a ol aku ka loihi. ellke me ka manao ana, a ma kahi e nikil al keia m&u hana!, ua kapala Le Pu e paa al me ke kaula hukl tne kah! waa kup«*no. elua a ekolu anaaa. ao eloa a ?ko!u kaaaka, !uka ae! no e hookuku a! ka upena. eiike no me na aoo lawai'a a pau.

| O na Koa lawai'a Opeiu. Kahea. | Punapuna, Kanewahine. KeawaUU. Keawaawa. Kekaa. | O kekah! poe kuu mua no ka upeoa,' * o kekahi e hanai mua ka ai a ikeia ka Opelu. kuu ka upena. o ka ai a ka Opeiu, Pu. Papaia, Kaio. Opae. Loheiohe, a o ka Lohelohe ka helu ekahi o na ai a ka Opelu, i keia wa ua nak>wale ioa. aia keia mea iloko o na aao K>ko iiiiii elike me ko Mala mau ioko liiiiL | KALAWAI'A ANA. Ina aole i kuu mua !a ka Upena. alalla. e hanai mua ana oe I ka paiaai (pu), i kahi wa hoo-. kahi ao ai, o ka ike ia mai la ao ia o ( ka Opelu. ke ike iho oe i ka nui o kaj Opelu, kauoha oe i ke kanaka hana ai. ( e hana a piha ka Aaniu, ae he aaniu ka hol me kahi Kepau, a kaula aho af a! no hol, ke heie Ino aia kela manawa,' ike Iho oe ka lawai'a hemo no ka Aapu,' hookahi no_ia poi ana pau. alaila. uaj hae ka OpeīuTTDaila me ka awlwi loa.! ; 1. 2, 3, 4, 5, aapu nunui ua piha pono f 1 ike aku oe e uhau ana ka Opelu iluna : o ka llikai, hoemi Iki mai oe I ka waa, I hoolei awiwi ka upena, hoopio i ka U- ' lei me ka awlwi, omau iho no oe ua paa hoalu aku ka upena, Koai aku | oe 1 >ka waa imua i kah! 0 ka al, ina ike aku oe e hamu ana no ka Opelu i ; ka weli ai, alaila» hoonoho aku oe i s ai mawaho o ka upena, kauoha ae oe' ! i ke kanaka o hope e hoomalo i ke . kauia huki i maikai koke ka upenaj haule hou ua ai mawaho o ka upena'» ! ike aku no oe e poi mat ana no ka' Opeiu, manao ae oe ka opu o ka )a-J wai'a e make ana ka Opelu, alaiia ku-; ; kulu iho oe i ka ai i waena o ka upe-' na, malalo iki no o ka pu, ke ike ala oe ka iawai'a I ke komo pau o ka O- ; pelu, kauoha oe i ke kanaka, e lawe malie me ka oni ole o ke kaula, Ina holo ka Opeiu ilalo alaiia, olelo ka la-, wai'a, lawea a oolea, ike aku oe I ua' wahi taata huki kaula nei he kuupaul ' mai hoi kau aneane ! kahi wa e pUI, ana ke kua o ke kanaka huk! ! ka~ niao maioko o ka waa, ke pill ka ulei I ka iiikai pau ka pillkla, o ka ohi ana i ka upena ka hana nui 1 koe. O ka ohi ana i ka upena, ola kahi hana nihinihi, e hiki ole ai I na he ma-j lihini ioa kou hoa lawai'a, me na lima| elua na lawai'a e ohi nei, o na alu o; waho o ka holo ulei a me loko 0 ka pili waa ka kaua e makaala loa aole' e pono e maio ka upena, o pau ka Opelu i ka pipii, ke waiho pono ka honua' 0 ka pau no la o ka pilikia, i ka M. H. 1593 ko'u lawai'a Opelu hope loa ana, a! mamuli paha o ke pelu mau o na kuli' 1 ka waha o ka waa, pilikia na wawae r ; a hapakue ka huila o kahl aoao o kej kaa, a no ka hele mau 1 ke anu, aka, o ka mea i loaa i kou iima e hana ai e: hana no me ka ikaika. He uuku kej dala o ka Opelu la mau makahiki, piha ke Tini aiia mahu i ka Opelu, he hapalua ke kumukuai, i keia wa, he umi' no Opelu hapalua-make no ia waiwai ; ole o ka Pukalio. Na ulla laki o ka lawai'a Opelu. Ae, o ka makuakane a| makuahine o ka Opelu, he Onopupupu! ke ikeia keia ano i'a, manao ka iakl,| ; i kona manawa e kaalo mal ai malalo. 0 ka waa, e ike no oe i ka Opelu e holoi pu mal ana, a o kau hana pono, e mo-| kumoke ae oe 1 ka Opelu a hanai aku. 1 mau mai ka noho o ua Onopupupuj nei, hookahi no au hana mau he huki' mau i ka Opelu, o na lawal'a Opelu a pau, ua like loa keia me ka wahine' manuahi a kahl poe e kuwlliwili nei.l a he hoa'ioha maoli no, noi&ila, ua ka-| pa aku ka poe lawai'a Opelu a pau i. keia ano i'a, he Akuaaikahu. A i mea' < e pono ai keia hana lawal'a, he mea pono ia oe ka lawai'a e hooluu mau i, ka upena i ka hilikukui. oia no ka ili i o ke kukui inamona a kakou e mikol ■ nel i ke aloha, a o ke ano hana iho la 1 no ia ma na ano upena lawai'a a pau, i ula ka upena, aole e lilo ke keokeo i o ka upena i mea lioomakaukau aku i| S ka i'a. O ka ulei o kuahiwl, oia ka mea hana mau ia no na upena Opelu,! i keia wa, 0 ka laau Kolomona e ulu wale mai nei no, mamua aole manao . ia keia laau he mea walwai, aka, l| keia manawa he waiwai nui ia no kela; hana lawai'a Opelu, a ua hikl no i na wahine ke lawai'a pu, o ke kane no ka lawai'a, 0 ka wahine no ka huki. kaula upena, he mea liiiii wale no ia rj aia kahi wahiue 0 Lahaina I Walanae. kahi I lawai'a Opelu ai 0 Kawelau ka i inoa. I | 9. KA LAWAI'A MELOMELO. O ka lawai'a keia ! olelola he Makalei, ka laau ona ia e ka i'a, o 0 na lawa'ia punahele loa I ko'u Papa a o keia wahi laau Melomelo iloko o ka | pahu kapa e waiho pu ai, a ka manawa e makemake ai e lawai'a kil aku a holo i ka lawai'a. 0 kela wahi iaau, he wahi laau omolemole eleele, mal ka peahi mai o ka manamanaiima a hiki i ka poaeae kona loihi, ua hanaia a eleele, he uuku kahl poo oluna e paa al me ke aho. a e puhlpuhl mau la ana keia laau hīe ke ahl, a me ka wal nlu maloo, a o ke kapa mamak! oia ka mea| e anaanai ai a hinuhinu, owili a paa; . waiho iloko o ka pahu. honl aku no' kaua. he ala mai ho! kau. Mamua o' ka oili ana ae o ka la. ala ka waa ke : lana ala i kai, mawaho koke Iho no , o kuanalu o makou, eiua wale no ma--1 ua me ko'u papa, a me kah! upeaa ma;ka maluapaa he umi no anana ka lol- ; hi ekolu anana ke Uekie I ka manawa ; no e hookuu aku al i ua wahl laau nei, ;; i lawa no a ku ilalo, ua popol mai la . keia mau ano, Palani. Mahamea, Opejiu, Maii! (palapala) Humuhumu, Hlna--1 lea a peia aku, aiaila hookuu mua Iho •| la ka pune mahope o kahl waa, aiaila, '{o kekahi u o ka upena puili mai la ! , ka iima a paa, lele lho la Uoko o k» '. kai au aku la, lilo mai ia ka paa ana o ka laau Melomelo ia'u oia au ae la no a pun! kahi waa hookui ae la na kuku o na upena. ha-wele a paa. ala- ! Ua hoi ae la a luna o ka waa, naaa ■; pono i ka i'a. aia no ka i'a ke oohal 1 ala no i ka iaau, o ka lele Iho la no ; ia, kauo kela kuku. a kaoo kela kuku, a i ka hui aaa o na upena, ua ahuiia ; keia mau i'a a pau, o ka huli &ol mal i la no ia, o keia ano iawai'a, ua kapa' •. ko'u Papa i ka inoa he aina kakahia-j ka a be hoola makapehu. a ke make-, make ae oa'lii. he maalalii waie no. 00, f ko'u maka'u i ka luu, aole au i maia-] j ma iki ! keia oihana lawai'a m*vk« ao ko'u Papa pau ka hana aaa, ma ka ; hapa hope paha o ka M. H. ISCS, aihue ia ua wahi I§au Melomelo nel. noke I ka huii aole loaa. ua mahui waie - mal no nae ko'u Papa he kanaka ao i no ko makou wahi. olelo iho ia o ke kanaka naaa 1 lawe ku'u iaau Melomelo. aa ke Akua e ike iaia, a e houlala ia oia, o ka mea ao i lohe mahuUa i "ii. 1

*saa i alhue, ua 1010 kela kanaka. aole t fk£ kona ohana i kona wahi i make «i. Doko paha o ke kai i kuahiwi paha. w tt baaa «• kalohe liilii, aole au I ike, 1 ta hanaia ana o kela laau Meiomelo, aole 110 h..i i ha'i mai ko'u PaP»^ e I "» : loUii ke klno i hanaia ai keia wahi laa-i, a. m» <• lk - »ku oe 1 ka wa e hoonlom I» ai, ua like maoli no me ka pum ka md mai iloko o ke kai, aole no hoi āu ( i ike i Kahi poe lawai'a e ae o ko ma- ( ta>u wahl, malia paha aia i ko Kona y«a a l kau wahi e ae paha. m. KA LAWAI'A PALU. Ma Hookena, Kona-Hema ko'u wahi i p*ln ai me ka Mea Hanohano S. W.| Kaai, ma ka M. H. 1874, ua ano like feoi ka lawai'a Palu me ka iawai'a Me-| lomelo, no ke ala no hoi o ka laau Me-| lomelo i puia al i ka i'a, a pela no hoi o ka uiaala no hoi o ka hee, Kau-j i«t a maloo, kunu no hoi i ke ahi a| B»o'a maikai hui no hoi me ka wai Palaoi, Oini, a me kahi mau mea ala o-, ka Ko'u niau kupuna hoi, o ka| vai no o ka niu, hui pu me ka i polehu maikai ia i ke ahi lanahu, a- ( mai no hoi me ka pohaku a-la a aeae eiaikai, hui pu me ka wai niu, oia ka| lakou e lawala Palu al, ma Keoneoio, Honuaula ko lakou one hanau, keele eke lauhala i ke Pala a kole no hoi f a pela oo hoi maua i lawai'a ai me ua Ke* Hanohano la, ua hana ia ka Palu m lui la-Ū kaawale no kana, a kaawaie ao bol ka'u, o ke ano makau no hoi o ke Kole, a he wahi kea kepau mawae-, mm a ma na poo na makau, o kahi ma-J ka wale Iho no ke komi iho i ka palu/ Me no ilalo he hala ole mai hoi kau, •1 no ke nana a piha na poho iauhala & inaua, ko maua hoi no ia, ko maua lawai'a hookahi ana no ia, haaleie aku! jbo wau e iei ana no i ke pohue, mal-j mai no kau ana i ka Puu.Kauia-l ma o Ka'uwikl—Sure —Ke malama mau ke kanaka i ka Palu, pololi kali ole,' peia no me ka lawal'a laau Meiomelo llke ioa a o na ano hana ihola no ia e ai i koia mau ano lawa'la, aole «la lawa'ia ma Lahaina i keia' ~ I 1L KA LAWAI'A KAILI. Ua like mo ka lawai'a Kaili me ka law f al'a Palo ma ka iawelawe ana o ka iima, aka ba ka maunu ka iike ole, a me ka po-' haku paka, he pehaku kepau paa ka k* lawai'a Paiu, a he pohaku iliili he- ( *no }vaili o keia lawai'a a he nanoa a iealea maoli no ke hala ole mai Viv at aoa o ka i*a, he Ohiki a me ka ka maunu Kaili, o ka Moano, Hinalea, Laenihl, Puauu, Humu- ( ku;o(.r. a pela aku, a he hee no hoi kahi maunu ma ke ano pa-to. O ka manawa. J.:; : 'i a ko makou nei wahi mai ke ka£. r fc>iUka a Awakea, a i ko Ke'ei toi, i ka auwlna la ka ka naw '. aai loa o ka lawai'a Kaili, a ua ( liiki hoi ku'u kaikuaana o ka haie Imi r.v.vu,ni o Lahainaluna. k:i Mea' Mah:. f l:v B. Kailua, a nana olelo • ka A'iwiua la ka wa aal o U»* Kaili, ina h-i ha pela, a kakahiaka o ka la apopo h- :v» na akamai o kaua, ae «oai ia kelu, kakahlaka nui, hoolale aku nei wau i ku'u ohana, e hulihuU Ahu Opae, he manawa ole ua piha ke Ttnl Opae ola me ke kai no, aole i pai-| «la ka Aina Awakea o ua malihini nei. •*u. o ka panee iho la no ia o ka waa,' olelo aku nei wau mamua oe o ka waa o kaua, ia'u hol ke ka i ka iiu o ka waa, holo keia manao, 6 ko maua holo no ia, a mawaho aku o kahi noho o' kou mea kakau, ko maua hoio keia a hala mai la ka makou wahi e Kaili ai,J hoe no kela, ka holo ia a hala mai la ke kai olenalena, komo i ke kai hau\l-j uii e ike ole ia iho ai ka papaku oialo,' " pane mai'la kela. ua hiki kaua, ua paa roua iho la ka'u iliili, o ka lele koke aku la no ia, ia ku nna no ilalo a aiii ae i ka iliili. o ka paa mai ia no ia, kau no hoi ka'u iluna, paa mal la no hoi kau a hoa nel, he llila ole hoi kau, a o ke kumu o ka oi o ka'u i'a o ko la\a Ulo l ka paa l ka waa. aoie nohoi «,'u hana ka i ka Uu, ike i'o iho ia au ua pololei ka oielo a ua hoa o'u o Molokai. hookahi no paha hora o ka inaua lawai'a ana o ko'u olelo aku net oo la, e hoi kaua, e manao mai auanel ka wahine a kaua ! ka lawai'a. pane mai la kela, aoie hoi i pau ka maunu, • hol o hala loa nuanei ka Atna awakea. ola hoi ha. he i'a mai hoi kau, nolaila. mamuM o ko'u maalea e hoihoi lala mamua. oiai he wahi hana nul o mua I ka paa i ka ihu o ka waa. nolalla. helu oi no kamalii o MakUa i ko Kaluaaha Keikl, o kahi no hoi aole paha e hlki ana iala ke paka 1 kahi waa 0 maua i ka naiu o Wallehua, o ka huli auanei pau loa ka i'a a maua ua hiki uo au mahope, 1 ka ke Kepani. hele ka la hel« ka po, hoi mai. aole o kana *»ai ka Laenihi. Poou, Puaauu, aka, Ina hana mau a molowa ole o lakou ka 01 oa hele no maua o ka lihi nui a lii--1)1 hol mai he akena hol ko kauhale I a R«v. 8. M. Heulu o Kohala, I ka wa l mare ai me Mr«. Kualau Bmlth aiauka koke aku no o ,ka hale aoho o kmi mea kakau. a ia lakou e >alna ana, © ka mea nunui ka o ka mlki-pol, olelo ae )a ta ua Rev. 8. M. H.~elua a ka Uo. a he huakai lk> aui *ol kela e holo mal nei, a he olelo p! tna e hoopuka ia ka oielo o«ia, peia maua i paina ai me ku*u hoa, he pil mai hol kau. A I mea e apono ai i ka olelo a ku'u hoa, e hooia aku ana wau. ma ku'u lohe aaa t ka mooleio « kahl k«4kl hoopapa lawai'a ntl Hawall mat a noho I Waiaoae, Oaho, n*a keia ano law«a*a Kaiii bo ka hoopapa aaa me ko Wianae KeiWU I*enel ua Mooieio n«U ua kui aku k< kaulaiw o keia keiki o Walaaae I k« «kama! I k» KaUi. a ua K>he pu oia I MMi o ka r« KaiU o WaAaoae, « koa tawara Rattl no paoa ia aia ma <«»** tho • Kalaeioa, nolalla. ua hofe polof*f «Ml oia mal HawaU mal a htk! I Walaaaē, a aa ainaninaa po&o oia I kaiwaona «liili I kahi »dh6 o ua keikl akama) a<H o Walanae * maopopo, U&a aaho no hoi keia t kaahale o lu>aa «*%j» makamaka, % ( kekahl ia a». heH Ma e hul tne ua keiki &tl o Waiaikaa a&a ke ano maiihial kola, taia t httd aku at t kauhala, • hana. makau K*|!t «t»l ana keta. pa kah«u • malUUnl hAi, *» h» mi.ihini no haawf oa aloha *Vv lta U ae a)»ha «o. Heaha feta huakal WW w» «at? iaha aat u«t )

ko makou poe, ooe ka ke keiki akamai l kela wahi 1 ka Kaiii, a he nui ka ka i'a o keia wahi i ke Kalll, a he piha ka kou waa i ka i'a, ae, he oiaio ka lakou i kamaiUo aku ia ia oe. E oiuolu anel oe e holo pu kaua? Ae, e hoi oe e hana makau nau apopo holo kaua, ke nana pono aku la no ua keiki nei o Hawaii i ka makau kaiii a ua keiki nei 0 Waianae, he maikai i'o no a he like no me ka makau a ua keiki Hawaii nel, koe keia, aole oia nei ike aku e n»? lihi nunul ae kahi, noiaila, puka aku nei ka ia nei ninau. O kau ano maka'u wale iho la no keia Ia? Ae, i keia ano makau no la, pau ka i'a nui ma ka lillii. a ina pela e hol io ae au e hana makau na'u aole, ua makaukau: no ka ia nei makau nui a Ililii. A heaha ka kaua maunu? Pilipiil hee no hol, Ohiki no hoi, aohe pilo maunu, ae ua pono ae la. I ka manawa hea kaua e holo ai? He manaiwa holo ole anei kahi. Eku'u hoa, e oluolu hoi oe a kaha ae ka la 1 ka 1010 (poo) i pau hoi ka'u mau wahi makau I ke kaa, alaiia, holo kaua, aohe olelo malaila, ua hiki no. Akahi no a maopopo i ke keiki o Waianae he keikl hoopapa keia. Ia laua e makaukau ana e holo, pane aku nei ke keiki o Waianae i ke keiki o Hawaii, i keia la ikeia na keiki makaukau o kaua ma keia lawai'a, pane mai nei ke keiki o Hawaii, aia no hoi paha ma ka nui o ka heu ke akamai a me ka makaukau i ka, lawai'a, ua pono wahi a ke keiki o Waianae. I wahi pohaku paha kahl no kaua, aole hoi e Ulo kahi o kaua i ka paa i ka waa i ka loiele ia e ka makani, a lilo he hana nui wahl a ke keiki o Hawaii, ua pono ia, aole he oielo maiaila wahi a ke keiki o Waianae, a o ka makemake nui no ia o ke keiki o Hawaii, oiai e ike iho ana kakou i ka hana akamai o ua keiki nei 0 Hawaii. Pau ka olelo, hapai ka waa a o ka holo no ia, mamua o ka ihu o I ka waa ke keiki o Waianae, a mahope ! no hoi ke keiki o Hawaii, a mahope > no hoi ke kaula pohaku e hoopaa ai. 1 ka hiki ana i ke koa Kaili, hooiei no : hoi ka pohaku a ku, hoolei mua ae nei i no ua keiki Hawaii nei i kana aho, ij i maopopo ka ikaika o ke au a me ka j ole, ike iho la keia he nawe 7ixCfie loal ' ke au, ke hele ala ka iliiii a ke keikij , o Waianae, ieie no ka iliiii i ke kai o ka paa mai la no, paa ka i'a la, hana ia wahi a ke keiki o Hawaii, a paa hou ka i'a la, hana aku, a lele no hoi t ka ia nei iilili, oia makau iiiUi like no, aole a ia nei kamailio aku, ekolu a { eha paha 'a a ua keiki nei o Hawaii me keia ano makau liilii, waiho keia i ' ka lawai'a, hoomaka keia e unahinahi ' i ka unahi o keia poe i'a, ke pau mai 1 nei ua keiki nei o Waianae, e aha ana oe e apa mai nei, aole no hoi ewaiho ka unahi o ka i'a a hoi i uka? I loaa i hoi kahi mea e paina aku ai wahi a ua keiki Hawaii nei, aole nae pela ka manao, ua makaukau mai la keia he aaniu nui, o keia unahi a pau hooholo « iialo, aiii ae puehu aku %a unahi, koi 1110 mai ka i'a nui alaila, pau k amakau , a ke keiki o Waianae i ka mokumoku, I , i k- kuu ana aku o ua ope unahi neij , ilaio, he kuakea mai hoi kau, komo, ( mai ia ka i'a nunui iho ka ia nei ma-| , kau nui, he pii hoi kau o ka lohe. Ka ,ia nei ika leo, hu a«u la hoi ka i'aj i hukl mai ka hana ua moku kama-, ,' kau, pela ka hana ana a ua keikl nei 0 Walanae a pau loa kana maku, ke pii aia ka ke keiki o Hawaii, a hiki i k;i wa i noi mai ai ia ia nei i makau Kui, pane aku la keia, o ka'u wahi ma- , kau ivui hookahi no keia o i huki ua' kiMkl nei o Hawaii a piha ka waa. o na wahi i'a mua no a ua keiki nei o * \V:iianae,*i hoi aku ka hana i uka he waa piha. Paa pu mai nei kanaka, eaj i aole he i'a a kana mai a olua, pane akUi nei ke keiki o Waianae, na ke keiki' ' wale no paha o Hawaii keia l'a, ua pau loa ka'u makau i ka mokumoku i ka , |'a i ka hele makaukau ole no paha o ka makau nui a makau lillii, oia no j hoi, kena ae la ua keiki nei o Hawaii j t l ka poe i hiki ae I ka waa, hopu hoi ■. paha i i'a na oukou, o ka nui iho o ka | ia' no ku'u hoa lawai'a hopu no uaj keikl nel o Hwaii hookahi no wahi ia', . ku no hoi ana i kau hale, pane mai ( nej kamaaina o ko ia nei hale, o kau l wahi i'a wale mai la no kela? e kii no / hoi paha oukou i i'a na oukou, aia no; i ka i'a ke hoohikihiki ala, i hiki aku ka 1 hana o ka poe kamaaina o ko ia nei , hale i kahi o ka waa i'a, e piha ana ka- [ naka o ka wahine, o kamalil he nu hou L ia I ko Waianae poe. Ma ia hope iho , ua iilo laua i mau aikane aloha, a o k ka hopena, ua hoi laua i Hawii, a noho I ma Milolii ka Aina hanau o ua keiki Hawaii nei. O ka inoa o ua mau lak wai'a nei, aole no i hai mbai ka mea ' nana i hoike.mai i keia moolelo ia'u * oia no o S. W. Nailiili, he Loio Laikini ok> i laweiawe pu me David Kamaio- ' plli o makou no o Lahaina nei, a ua ' uv)ho loihi oia ma Hilo, Kau, a ma MUolii, Kona Hema Hawaii i lohe ai •, ola i keia moolelo. He moolelo keia i \ kupono t Ka poe e lawai'a nei i keia; > manawa I rula na lakou e hana al a k pela iho ia no ke kulana lawala moana l ku kaula, i kena mau ana au i ko'u poe! I hoa lawai'a e hana plnepine ka palu me| l ka nui pu. «ole e kali wale a hala elii ma minute i kela a me keia aili ana 1 , ka paka, oiai o ka puia o lalo o ke koa k lawai'a 1 ka palu, oia no ke kumu o ka . piha pineplne o ko'u mau waapa huel lopoki t ka i'a, nolaila, kual au elua waapa huelopoki nunui, a ko'u kai- [ kuaana elua waapa kiki nunul kohu . waapalana, a ua nahaha ekolu waapa. a hookahi i koe e iawa'ia nei no i t kela mau la. 11 KA LAWAI'A KUMU A AHUi LUHULU HOI. O klla kekahl ona laI wal'a puoahele lok 1 ko'u paha, a ua kapaia ka inoa o keia aso lawai'a e * la, he pololihlkiwawe. a pololt kali-ole J (E nana ma ka aoao 8.) »». - Oka Laau Arer*3 Sa«aparUia ka 1 laau nana e hookaawaie na ma*i ino t» mai kou koko aku. He laau hooaoono - al. a he laau e hooikaika ana 1 kou 1 naau lala apau. Oka Laau Ayer's Bar--6 haparilla ka laau kaulaoa ioa a pun) s ke ao holookoa, Ina e hoomau ia ka I lawelawe ana t kela laau e loaa ana ka ke ola klpo maUeal a me ke koko maei, wm» hof hou mai ka ula o kou mau i lehelehe» pu'ipu'l malkai kou pa. I paiina. a toaa ke kulaaa oia. kino matI kaL I He loaa na pu'u paa okt kino ika . A3W» BarftapartUa. * hoopakele ■ ana mal ka ma'i pou paa <Brt*hts» l D <«eaaed ame na ma'i oia ano. Ke k3t ikaika aku nei makou e taw# ia keia ! laau ma kahl I lk» ta na ma'i Puu J l«ia apau. * Hoomaka&kau la e Kaoka J. C, Aym e*. Lowe», Ma*a 1?. A. * E loaa »o keU mau Huaale ma ka > Haie Kual Laa® o HoUiater t alastf \ Papu.