Ka Nupepa Kuokoa, Volume XL, Number 16, 18 ʻApelila 1902 — Page 4
| This text was transcribed by: | Denise Cabral |
| This work is dedicated to: | Waianae Coast Comprehensive Health Center |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA Kupepa Kuakaa
No ka Makahiki $2.00
No Bono Mahina $1.00
O NA OLELO HOOLAHA A PAUE HOOUNAIA MAI ANA NO KA HOOLAHA MALOKO O KEIA NUPEPA, E HOOUNA PU MAI ME KE AUHAU, A I NA AOLE, AOHE NO E HOOKOMOIA.
O na Dala a pau o ka Pepa nei e hoouna polo lei mai I ka HAWAIIAN GAZETTE (COMPANY).
HOOPUKAIA E KA
HAWAIIAN GAZETTE CO.
Hookomola ma ka Hale Leka o Honolulu, Pa naleau o Hawaii, ma kea no mea o ka Papa Elua.
A. W. PEARSON, Luna Nui D. KANEWANUI,
Lunahooponopono
Honolulu , Oahu
POALIMA APERILA 18, 1902
Aole I hoopau ia o Mr. S. Keliinoi mai kana hana mai, e like me ka hoike a kekahi mau nupepa lalau, aka nana ponoi no I waiho mai I ka hana no kekahi mau kumu kupono. Ua haawi ia aku nei ia wahi I kekahi kanaka Hawaii, a ina ola e ae ana he Hawaii mai ana no ma la wahi.
O ke kula o Hilo kekahi o na kula kahiko loa a ua ike la hoi kona waiwai poko o ka aina, ke noi nei makou I ka lehulehu e haawi I na kokua ana no ke kukulu hou ana I mau hale ku a no na Keiki Kane amen a Kaikamahine ma kahi o na hale I popopo, E hoouna pololei mai ia makou a I oie ia Mr. C. L. Lyman, pookumu o keia kula, Hilo, Hawaii.
Wahi a Aberahama Linekona, keia Peresidena kaulana loa o Amerika, “Ua hiki ia o eke pelo a puni na poe apau ia oe I kekahi manawa.
Ua hiki ia o eke pelo a puni kekahi poe ia oe I na Manawa apau loa.
Aka, aole I hiki ia o eke pelo a puni na POE APAU LOA ia oe ina MANAWA APAU LOA.”
Ma na kolamu manu o ka Nupepa Koukoa Home Rula, ua ike iho makou e ku-e ana I ka hana maikai a na poe waiwai e hoao nei e noi I ke Aupuni Makua e haawi mai I na kala Kuke Awa no ke Kokua ana e uku I na hoolilo o kea hi bubonika. O na Hawaii ilihune ke pomaikai ana ma keia no ka mea he lehulehu o lakou I poho ma keia pauahi, aka ke ku-e mai nei nae ka aoao kalaiaina e olelo nei, ola ka aoao o ka poe ilihune. Mamua o ko lakou koho ia ana ua olelo mai lakou ina lakou e koho ia e uku ia ana keia koi poho, aka aohe wahi hapaumi I uku ia, a I ke ku ana ae nei o na Repupalika waiwai a huli I ka pono o ka poe I hoopilikiaia me ka aina ke kue mai nei. O ke komo ana mai o $3,000,000 I Hawaii nei he pomaikai ia no ka aina loaa hou na dalae hooholomua ai I na hana aka ua hoihoi ole o Home Rula ma I ka ike ana he poe Repupalika ka poe na lakou e imi nei keia pono.
PUHI AHI A KA PAPA OLA.
O Kekahi mau mea e olelo nui ia nei I keia mau ia, a makou hoi I lohe mau ai ma na haiolelo kalaiaina o ke koho Huikawa iho nei, ola ka Papa Ola Puhi Ahi, mea ae no Ka Papa Ola Puhi ahi? He ninau ano nui keia, ame ka ma na aoao like ole apau, a hooholo iho I ka pono ame ka pono ole oia hana. Heaha ia ke kumu o ka Papa Ola I puhi ai I ke kino make o na kanaka in kea hi! He ninau ano nui keia, ame ka noonoo akahele wale no e maopopo ai la kakou ke kumu o keia hana.
1. Ka Manawa puhi ahi. Aole he puhi ia o na kino make I keia ame keia Manawa, aka I ka Manawa wale no e ike ia ai ua komo main a ma’I ahulau iloko o ka aina, a ola hoi ke kumu o ka make ana o ka mea nona ke kino e puhi la ana. Ua maopopo kela I kela ame kela. I ka Manawa o ka ma’I bubonika e hooweliweli ana I ke ola o na kanaka me kela kulanakauhale, lehulehu na kanaka I puhi ia I ke ahi. I ka manawa e make ai o kekahi ua imi koke ia ke kumu o kona make ana, a ina no ka ma’i bubonika, puhi koke ia I ke ahi a ina no kekahi ma’I okou aku, ua ae ia no ka ohana e hoolewa a hanu iaia ma na ilina ohana.
2. Na kumu ola hana ana. Ua ike ia e na kauka naauao o ke ao nei, he poe holoholona liilii (germs) iloko o ke koko o ke kanaka I loaa I na ma’I ahulau o keia ano. Iluna o ke poo o ke kui-pine ua ike ia he 100,000 o keia poe holoholona liilii loa. He hikiwawe loa ko lakou ulu ana. Ina e komo kekahi o keia ano holoholona liilii iloko o ka la hookahi e piha ana he mau miliona e ai ana I kona ola a o ka make no ia. He ikaika loa ke ola ana o keia ano holoholona liilii a he hana nui ka pepehi ana ia lakou. Ua huli nui na kauka I na hana e hoomake ai I kaia holoholona liilii a ua ike lakou he elua wale no ano e make ai. (a). O ka nini I na laau hoomake ma’I maluna o ke kino o ka mea I make. (b) O ke puhi I kona kino I ke ahi a pau loa keia poe holoholona I ke ahi. Ma ke ano mua e koe ana kekahi o keia poe holoholona I kekahi manawa, a laha hou no ka ma’I, a ma kea no elua aohe hookahi o lakou e koe ana, a no keia kumu ua puhi ia ke kino o na kanaka I loaa I keia mau ma’I ahulau I weli nui la, no ka pono o ka lehulehu I loaa ole ia haawina. Ua hana ia keia hana ma na aupuni naauao apau, a ua ike ia ka pomaikai ame ka pakele o kekahi mau tausani ola makamae, a no keia kumu ua lawa nai ko kakou Papa Ola a hana I ka hana, aole no ka lealea I ke puhi ahi, aka no ka pono o ka lehulehu, no ka hoopakele ana I ko lakou mau ola makamae mai keia mau ma’I ahulau mai:
Pehea ia ina I lawe ia keia poe kino make a kanu ia iloko o ka lepo? E mau ana no ke ola ana o keia ano holoholona , e laha ana ma ia mau ilina, a e loaa ana ka poe e hele ana ma ia mau wahi. E komo ana iloko o na wai inu, e komo ana iloko o na wai a na I’a e ale ana a e laha hou ana, nolaila o ke ala wale no e pakele ai ola ke puhi ana I keia kino I kea hi a me na mea apau I pili I kona kino, hoopaa I na poe I pili me ia no ka ike ana ina ua komo kekahi o keia poe holoholona liilii iloko lakou, a iloko o ka manawa pokele make loa ka ma’I a palekana ka lahui.
He weliweli io no ke hoomanao ae I keia ano hana, he manaonao io no ke hoomanao ae ua puhi ia ke kino o kau mea aloha I kea hi no ka pono o ka lehulehu, aka ua oi ae ka weliweli ame ka manaonao, ina o kona kanu ia ana me kaia mau holoholona liilii o ka make ke kumu I kauoloko ia aku ai o ka ohana holookoa, na ohana e pili mai ana a hiki I ka waiho mokaki ana o na kino make, e like me ka mea I ike ia me kekahi mau kulanakauhale nui mamua o ka ike ia ana o ke ahi enaena ka enemi o keia mau ma’I ahulau.
Ua hiki anei ia kakou ke hoahewa I ka hana a ka Papa Ola? Ua hana anei lakou I keia hana no ka lealea puhi ahi, a I ole no ka pono paha o ka lehulehu? Ua oi aku anei ka manaonao o ke kino make hookahi I puhi ia I ke ahi mamua o na ola’lehulehu e waiho mokaki mai ana mamuli o ka hoao ole ia ana e pepehi keia poe holoholona liilii?
Aole makou e kakau ana in keia no ka hoopakele ana I ka Papa Ola mai kekahi hana hewa mai, aka no ke kakoo ana ia lakou ma kekahi hana pono a lakou I hana ai, a no ka hoomoakaka ana aku hoi I ka lehulehu I na kumu ola hana. A I lohe oukou ina olelo hoino I ka Papa Ola no ke puhi ahi, e pane aku, “He lalau oukou, aohe oukou I ike I ka oukou e olelo nei.”
HOI LANAKILA NA MOOPUNA A KA NA’I AUPUNI
(Mai ka aoao 1 mai.)
makou o ke ano o ka hoomaamaa ana a keia koa ma keia ano keihei, I kona manawa e hoomaamaa ana nakii ola I kekahi mea kaumaha ma kona mau wawae a holo I keia mile hookahi. Ua holo mau ola me keia mau mea kaumaha a hiki I ka hiki pono ana iaia ke holo me ia mau poka. I ka hiki ana mai o ka la heihei ua wehe ae ola I keia mau poka kaumaha ma kona mau wawae a I kona holo ana ua lilo keia mile hookahi iaia I mea ole, a ua hiki hoi iaia ke holo me ka mama loa.
HEIHEI ELIMA
O ka heihei elima kekahi o na heihei maikai loa. Ua ike kekahi mau hui aole he keiki mama o Kamehemeha I ka holo ma na heihei loloa, nolaila ua manao loa kekahi o lakou e loaa ana ia lakou ka helu ekahi ia Maioho o Kamehameha. Aole I loihi loa mai ka lakou wahi I holo mai ai ua ike ia ke ano paupauaho o Maioho, a I keia manawa I oili mai ai o Marcallino o Punahou I ka ike ana iaia mamua, aka no ka manawa wale no, no ka mea aole loa
na keiki o Kamehameha e haalele ana ia mea maikai. Me kona mama holo apau ua hoomaka mai ia o Scharsch e holo, a mamua o ka hiki ana I ka pahuhopu haule ino o Marcallino a lilo hou no ia hanohano I na keiki o Kamehameha.
HEIHEI EONO
He 220 i-a e holo ai. Ua lilo keia heihei ia Akana o Kamehameha me ka maalahi loa, a o Pa mai no mahope ona. O Hopkins o ka Maile Ilima ka helu ekolu. O Hopkins kekahi keiki mama loa I ka holo aka aole I loaa aku iaia ka mama holo o Akana ame Pa o ke kula o Kamehameha.
HEIHEI EHIKU
Ua hoomaha iki na keiki heihei I keia manawa no kekahi mau minute no ka hanu ana I na ea hu’ihu’I I hiki pono ke holo aku ma na heihei e hiki mai ana mahope mai o keia. O ka heihei relay no hookahi mile kekahi o na heihei I makemake nui loa ia a ola hoi ka heihei o keia manawa. O kea no o ka holo ana o keia heihei, he aha keiki I keia ame keia hapaha mile. Holo aku ke keiki mua me kekahi wahi hae uuku a haawi I ke keiki elua, a hoomaka aku ana ke keiki elua e holo me keia hae a haawi I ke keiki ekolu a mai ke keiki ekolu aku hoi I ke keiki eha. A nana e holo a hiki I ka pahuhopu. He ekolu no hui paani in komo ma keia heihei, na’ Kamehameha. Punahou, ame Maile Ilima.
I ka hoomaka ana o Scharsch ko Kamehameha. Marcallino ko Punahou, a o Punohu, he haumana no ke kula o Kamehameha mamua, ko na Maile Ilima. He poe mama holo wale no keia a ekolu a I ko lakou hoomaka ana e holo ua like wale no a maopopo ole hoi ko lakou mea e puka ana ma keia heihei I ka aneane ana e hiki I ka hapalua o ka lakou wahi e holo ai ikela ka haule o Punohu, a hoe aku no o Marcallino ame Scharsch o Kamehameha. I ke kokoke ana aku I ka hapaha mile, kahi a kekahi poe keiki e kali mai ana, ua kuupau aku la @@@@@@ I kona mama a haalele ia o Marcallino I hope. Hiki I ka hapapa mile loaa mua ka hae I ko Kamehameha keiki elua a hoomaka aku la ola e holo, I ka hiki ana mai o ko Punahou keiki e holo ana ko Kamehameha imua loa, aka he keiki mama ko Punahou a ua hoomaka aku la ola e uhai I keia wahi keiki o Kamehameha. Mamua ka hiki ana I kahi a ke keiki ekolu e ku mai ana ua puka ino aku la ko Punahou keiki. Manao ae la ka poe e nana ana e hele ino ana o Punahou ma keia heihei. Loaa mua ka hae I ko Punahou a hoomaka aku la oia e holo. Ma keia wahi I ike ia ai ka mama o kahi keiki ekolu o Kamehameha. Mamua o ko laua hiki ana I ka wahi a na keiki hope loa e ku ana ua loaa aku la ke keiki o Punahou a hiki like aku la laua I ka ekolu hapaha mile a loaa I ko laua mau keiki mama na hae. O Akana ko Kamehameha keiki hope loa, a o Williamson hoi ko Punahou. I ko laua holo ana mai ua like aka mahope mai oi iki mai ia o Williamson mamua o Akana, aka ua hiki loa ke ike ia aku e holo malie wale ana no o Akana. I ka hiki ana mai I ka hapalua o ka laua wahi e holo mai ai, ua pili mai ia o Akana mahope o Williamson, a I ke kokoke loa ana mai ua haawi aku la ua. Akana nei he hookahi nana hope loa ana I kona hoa heihei a kuupau mai la’I kona mama holo. Ua lilo hou no keia heihei ia Kamehameha.
Nui ka Hauoli o na keiki o Kamehameha, no ka mea ua maopopo loa ae la I keia manawa e loaa ana ia lakou ke kiaha kala makana I hoomakaukau ia. Aka, aole I pau na hana o ka la he mau heihei kakaikahi loa koe a ua kali ia aku la o ka pau oia mau heihei mamua o ka hiki ana I ke Kama’liiwahine ke haawi I ka makana o ka la.
NA HEIHEI LELE AME KEKAHI MAU HANA E AE.
Ma ka hoolei poka ua lilo ia Richards o Kamehameha ka helu ekahi. Heihei lele iluna ka mea kiekie loa o ka lele ana, lilo ia Hardee o Kamehameha. He loihi loa ka manawa I lilo ma keia hana, aka ua kiekie kahi I lele ia, he umi kapuai me 11 iniha, ua aneane loa e loaa he 11 kapuai ke kiekie I lele ia. O Kaulukou opio o Punahou ka helu elua ma keia heihei. Heihei holo a lele, ka mamao o ka lele ana ua lilo ia Harke o Kamehameha. Hoolei poka me ke kaula lilo ia Richards o Kamehameha. O ka pau loa ana ae la kela o na heihei oia ia.
I keia Manawa I akoakoa ae ai na keiki o ke kula o Kamehameha me no lakou poe hoa’loha e kali ana o ike aku I ka haawi ana mai a ke Kama’liiwahine I ke kiaha kala I na keiki o Kamehameha. Ua hele mai la o U. Lemon ke Kapena o Kamehameha a ku mamua o ke kama’liiwahine Kawananakoa a iaia I haawi ia aku ai keia kiaha kala nani. Ua haawi koke ae la na keiki o Kamehameha I mau huro hoomaikai no ka Boys’ Brigade, ka poe no lakou ka la, no ke Kama’liiwahine Kawananakoa, ka Moiwahine ola la, no ka Maile Ilima kekahi o ko lakou poe hoapaio oia la, Punahou, na koa, ame ka Y.M.C.A.. Hoi hauoli na moopuna a ka Na’I Aupuni.
Ma ka olelo a na kanaka I hoi mai o Kamehameha wale no ka mea nui, a mumule hoi ko Punahou poe, pau ka welo ana o na hae a hoi me ka ma’I no ko lakou home hoonaauao, aka a@@ aku no paha he manawa e hoike mai ai o na keiki o Punahou I ko lakou mama holo ma keia mua aku.
Ua lilo ka helu ekahi ma na lealea o keia ano ia Kamehameha no keia makahiki, a I ka helu ana ia o na huahelu I loaa ia lakou ua loaa aku la penei; Kamehameha-63; Punahou-26; Maile Ilima-6; Koa Amerika-5; Y.M.C.A.-3. Ke hoohuihui ia na helu I loaa I na hui e ae apau ua oi no o Kamehameha he 20.
He Ekolu Kaukani Poe e Hoopii ia ana.
Nui ka Poe I Uku ole I ko lakou mau Auhau mamua I hooponopono Ole ia.
Kauoha ia ka Loio Kuhina e Hoopii I Kela ame Keia e Hookaa Ole Ana I na Auhau Kahiko-Ua Aie Kekahi Poe Mai ka Makahiki 1900 Mai.
O ke keena aku ana o ka Loio Kuhina o Hawaii nei kekahi keena hana loa ma keia mua koke aku ina e hooko ia ana ka lakou mea I hooholo ai a ina hoi aole e uku ana keia poe I ko lakou auhau. Ma ka hoike a ka luna ohi auhau nui he 3,300 inoa o ka poe I uku ole I ko lakou mau auhau, mai ka makahiki 1900 mai kekahi o lakou, a mamua aku oia Manawa ka hookaa ole ana o kekahi o lakou. Aole o na auhau kino wale, aka, o na auhau o na waiwai lewa amen a waiwai paa kekahi, a ua hoopii ia no kekahi o lakou mamua aku nei, a ua kauoha ia e uku, aka, aole I hana ia keia hana a hiki wale no I ka hala ana o ka Manawa e mama ai ia mau olelo hooholo a ka Aha. Ua maopopo loa he hookahi wale no makahiki e mana ai o ka olelo kauoha a ka aha, a ina aole o hooko ia ia hana mamua ola manawa me ka lawe hou ole ia aku oia hihia imua o ka aha, ua pau ka mana o kela olelo hooholo mua, a ua lilo hoi ia olelo kauoha I mea ole.
I ka lilo ana aku nei o ka oihana ohi auhau nui ia Pratt, ua ike iho la oia aohe ala e pololei ai o kana mau buke koe wale no o ka hooponopono mua ana I keia mau aie I uku ole ia, a no keia kumu ua lawe aku oia I keia mea imua o ka Loio Kuhina. Ua hooholo ia o ka hana maikai wale no e hana ai o ka hoopii pakahi ana I kela ame kela I uku ole I kona auhau e like me ka hoike a ka buke auhau, a ma ka hooko ana I keia kauoha, ua maopopo loa he 3,300 poe a oi e hoopii ia ana, koe wale no o kele e aku o kekahi o lakou e uku I ko lakou auhau mamua o ka loaa ana o ka palapala hoopii.
o kekahi o keia poe aole I uku I ko lakou auhau no eha makahiki, a o kekahi nohoi he mau wahi makahiki heiu wale no. He elima wale no ka ale o kekahi o lakou, a ua hiki loa aku ka ale o kekahi o lakou, a ua hiki loa aku ka ale o kekahi o lakou I ka $5,000 o ka mea hookahi. Ina e loaa ana keia mau kala a pau I ke aupuni e piha ana ka waihona, a o ke kahea koke mai no ia o na Home Rula I ahaolelo kuikawa. E hoike ana no hoi keia I ka hoohemahema ia o keia hana e ka luna auhau mua. Aole oia I hana I kana hana me ka ikaika, I uku ai ka poe I aie I ke aupuni no kekahi mau makahiki loihi.
E HIKI M I ANA KA UWEA TELEGAPAPAI HAWAII NEI
(Mai ka aoao 1 mai.)
wahi makemake nui loa ia e ka poe ma Kaleponi, a ke makemake nei hoi kekahi poe e lawe pololei loa, mai no a hiki Kapalakiko. Ua hele aku o Mr. Ward e nana pono I ke kai kuono o Monterey a ua maopopo iaia ka hiki e hoopae ia malaila, a no kona makemake e hoopae ia ma Kapalakiko, eia oia ma ia kulanakauhale kahi I nana pono ai I keia Manawa. O ka mea wale no ana e makau nei oia ka nui loa o na uwea uila ma ke kulanakauhale o Kapalakiko, a oiai he pilikia ka uwea telegarapa I ka ikaika o na uwea uila kokoke loa I kona wahi e moe ana, ua manao lakou o keia wale no ka mea e keakea ana I ka hele makaikai no ka hele ana mai e hoohala Manawa ma Hawaii nei. O kekahi mea wale no nana e paa nei ia lakou mai ka holo ana mai I Hawaii nei oia ko lakou makau o loaa kekahi pilikia I ko lakou mau waiwai oiai lakou I Hawaii nei a he hookahi pule okoa a lakou e kali aku ai mamua o ka loaa ana mai ia lakou o keia mea hou kaumaha. Ina he telegalapa kekahi aohe mea e makau aku ai, e lohe ia ana na mea a pau e hana ia ana ma ko lakou mau wahi like ole iloko o na minute helu wale no.
Aole ola wale, aka, e nui ana ke kaia komo mai I Hawaii nei. I keia manawa ua makau ka poe waiwai o Amerika ame kekahi mau wahi okoa aku o ke ao nei I ke kuai I na waiwai ma Hawaii nei, ma na mahiko hoi o kakou, no ka mea, aole I maopopo ia lakou ka mea e hanaia ana, a he manawa loihi ka lakou e kali ai mamua o ka hiki ana ia lakou ke hoomaopopo I ka mea I hana ia me ka lakou kala. Ina he telegalapa e lohe ana lakou iloko o na minute helu wale no, a e maopopo ana hoi ka mea e hana ia ana me ka lakou kala, a ma ia ano aole loa lakou e makau ana I ka hoolei ana mai I ka lakou kala I Hawaii nei no ka imi hou ana aku I kala, ame ka hooholomua ana aku hoi I na hana imi waiwai iloko o ka aina.
O kekahi o na pomaikai nui loa e loaa ana ia kakou ola no na mea hou o ke ao nei. E lohe mau ana kakou I na mea hou ano nui I kela ame keia la a ke manao nei makou I ka hiki ana mai ia manawa e nui ana na nupepa Hawaii puka la, no ka hoike ana aku I ka lahui Hawaii I na mea hou o ke kaona nei ame ko na aina e mai oia la. I keia manawa, aole he nui loa o na mea hou o ke kaona nei iho no ka hoopiha ana I na nupepa. Hawaii, aka, ina e hiki mai ana ia manawa e lawa ana I ka mea hou maikai mai kela ame keia kihi mai o ka honua.
Pauahi ma Kauai.
PAU I KE AHI KA HALE KUAI PIPI O WAIMEA, KAUAI, PAU PU NO ME KA HAOLE MALAMA I KE AHI.
I ka Lunahooponopono o ke Kuokoa. Aloha oe: Ma ka po o ka la 11 o Aperila neil, hora umi me ka hapa pahaia, ua a ae la kea hi ana ole I ka hale kuai pipi o Waimea nei, ua ike ia no ka haole malama I keia hale ua ona oia I ka rama maloko o na hale inu rama o Waimea nei, a e hele hikaka ana ma ke alanui; o kekahi lono hoi, o ke kumu ka o keia hana ana o keia haole peia, ua loaa mai iaia kekahi leta e hoike ana, ua make ia kana keiki ma Maui I lilo I ka wai I keia wa ino iho nei o kakou.
I ka wa I ike ia ai keia hale e kekahi mau mea ua a ia e ke ahi, ua hoao lakou e wawahi I ka puka, aole e hiki ke hemo, nokamea, ua hana ia keia hale me ka paa, ua wawahi ia ka puka aniani, malaila I ike ia ai aole hiki ke hoopakele I keia haole, ua piha oloko I kea hi, ua hoomaopopo ia aku kona moe ana, ua moe oia ma ka laula o ka moe, a ma ka aoao o ke pakaukau, me he mea aia maluna olaila ka ipukuikui a ua haule paha I ka wa I oni ai kona mau wawae. I ka wa I lohe ia ai keia leo pihoihoi Hale pau ahi! ua ike ia ka piha maoli o ua kahua pau ahi aia, a ike ia aku nohoi kona wahi e waiho ana iloko o ka puu lehu a ke ahi.
Ma ke kakahiaka o wa la 12 a’e ua hookomo ia kona kino lehu iloko o ka pahu a kanu ia aku la. O ka laki wale no o na hale kokoke loa ma keia hale, ua la’I pu keia po aohe oaniani makani; I na he makani me nei ua nui loa ka pilikia o na halemoe, halekuai a halepule no hoi.
HOIKE MEA HOU.
No ka hoopakele ana I na Banako.
KA NANI O NA PAHU TELEGARAPA O KA OIHANA MAKAI O KEIA MANAWA.
Ma ka helu I hala ua hoike aku makou I ka pomaikai e loaa ana I ka lehulehu mai ka uwea taelegarapa a na maikai e hoomoe ia nei, a I makaukau hoi kekahi hapa I keia manawa. Mawaho ae oia mau mea a makou I hoike aku ai o kekahi pomaikai e loaa ana oia ka nana pono loa ia o na paahao ma Kawa. Ua hoohui loa ia aku nei keia mau uwea I lalia. I keia ame keia hapaha hora ua kauoha ia kela ame keia makai e ku ana ma na puka pa e hookani mai I ka hele I ke kakiana e noho ana iloko o ke keena. E hoonoho iana kekahi kakiana iloko o ke keena nui ma Kawa no ka makaala ana I ka loaa mai o ka hoike a kela ame keia kiai, a I ka manawa e haule ai o kana bele ua maopopo ua hiamoe oia, a I ole ua lalau oia mai ia wahi mai a ola ka manawa a keia kakiana e hele koke aku ai e huli.
Ma keia ano aole loa e hiki ana I kekahi makai ke hiamoe, a ma ia ano hoi e malama pono ia ana ka mahuka ana mai o na paahao. O ka mea wale no e pakele ai o ka hiamoe like o ke kakiana me na makai e ku ana ma na puka pa, aka, ua hoomakaukau ia no no keia. I mea e maopopo ai kona nana pono I kana hana ua kauoha ia oia e telegarapa mai I ka halewai I keia ame keia hapalua hora. Ina e haule ana kana hoike, e maopopo ana I ka lukaneia ma ka Halewai aole oia I makaala I kana hana, a e hoouna koke ia ana kekahi makai e nana iaia. Ma keia ano aohe wahi e pakele ae ai. O ka bele a na makai e ku ana ma na puka pa aole I hoohui ia me ka Halewai, a nolaila I ko lakou manawa e hookani ai I ka lakou bele I ke kakiana o ko lakou wahi aole e loaa loa ana ia bele I ka Halewai, aka o ka hoike wale no kakiana I kela ame keia hapalua hora.
O kekahi mea maikai loa ma kei mau uwea telegarapa ola ka hookomo ia ana o keia mau uwea ma keia ame keia banako o ke kulanakauhale nei I ka manawa e komo aku ai kekahi mea a hoao e kalohe, ua hiki loa kehoike koke ia I ka Halewai me ka maopopo ole I ke kalohe, a mumua o ka hiki ana iaia ke holo aku ua loaa aku oia I ka lima o na makai. He hana keia I ike mau ia ma na kulanakauhale nui. Ma kekahi mau wahi ua komo aku kekahi poe powa me ka lakou mau pu I ke awakea, oiai ka hapanui o na kupakako e ai ana I ko lakou aina awakea a koe kakaikahi iho na kupakako iloko o ka banako, a kau aku I ka lakou pu panapana imua o ka poe kakaikahi I koe iho oiai kekahi o na powa e ohi ana I na kala a mahuka aku mamua o ka hiki ana ke hoike ia aku ka lohe I ka Halewai. Aka, ma keia ano aole loa e hiki ana iaia ke hana mai I keia hana me kona loaa ole, no ka mea, I kona manawa e hiki aku ai ua hiki loa ke hehi la iho ma ka@ wahi o keia pihi uila a o ka loaa koke aku la no ia o ka lohe I ka Halewai a hiki ana na makai. E hoomakaukau ia ana I pihi uila ma ka noho o ka mea haawi kala, ka mea Malama buke, ame ka luna nui o keia hui, ame kekahi mau wahi e ae a lakou e makemake ai. He pomaikai nui keia no ua banako o kakou, a he hana hoi e hookuemi hope ana I ka manao kalohe o ka poe powa a kakou e lohe mau nei I keia mau la.
Ka Palapala Hooilina o Kikila Rhodes.
NUI KE KAMAILIO IA OIA MEA MA PELEKANEI KEIA MAU LA A UA HOOPOINA IA KEKAHI MAU NINAU PILI AINA.
O kekahi mea e kamailio nui loa ia nei ma Pelekane I keia manawa oia ka palapala hooilina o Kikila Rhodes, ka ona miliona I make mai nei ma A@erika Hema. Ua hoike piha aku makou I kona moolelo I kekahi manawa I hala aku a ua hoike hapa aku makou I kona moolelo I kekahi manawa. I hala aku a ua hoike hapa aku hoi I ka manao o kona palapala hooilina. Ma kana palapala hooilina ua waiho mai oia I ka hooponopono ana iloko o ka lima o kekahi o kona poe hoaloha naauao, a he poe waiwai wale no hoi lakou a pau loa, oia o Lord Rosebery, Earl Grey, Lord Milner, Alfred Belt, Kauka Jameson, L.L. Micell ame B.A. Hawksley. Ua waiho iho oia he $5,500,000.00 e mahelehele ia mawaena o lakou oiai lakoue ola ana, aka, I ka make ana o kekahi o lakou e hoi ana keia kala I koe iho I ka poe e ola ana, a pela aku ana a o ka mea o lakou e ola loihi loa ana, iaia e loaa ai keia koena dala. Ina aole e hoolilo ia kekahi o keia mau dala a hiki I ka make ana o ka mea hope loa e loaa ana iaia keia mau dala me ka uku pane no ia mau kakahiki.
He $25,000,000.00 ka nui o kana mau dala I waiho iho ma keia ao, a mailoko ae o keia huina kala ua hookaawale ia I huina kala kupono no ka hoonaauao ana I na keiki o kona aina hanau ame ko Amerika, ame ko Kelemania po@ @@iki. Ua waiho ia he haakina kala k@@@@@@@ ae ana I hookahi keiki m@@ kela @@@ keia wahi aku o Enelani, ame kona mau mokuaina, a he hookahi keiki mai keia ame keia Panalaau aku o Amerika ame kona mau Teritori, a he hookahi keiki mai kela ame keia mokuaina aku o Kelemania.
O ka mea e noonoo nui ia nei oia kona ae ana e haawi I keia pomaikai aole I na keiki wale o kona aina hanau, aka I na keiki o Amerika ame Kelemania kekahi. I ka ninau ana ia aku o kekahi o kona poa hoaloha I kona manao I hana ai pela ua hoike mai la lakou, mamua o kona make ana ua hoike ae oia I kona makemake nui e hui aku na keiki o kona aina me na keiki o keia mau aina holomua o ke ao nei. Ma kona manao o Kelemania ame Amerika na aupuni holomua loa ma kea o nei, a ua manao oia a ka hui ana o na keiki o kona one hanau me na keiki mai keia mau aupuni holomua mai he mea ia e hooulu ae ai I ka noho’na kuikahi mawaena o lakou, a e loaa mai ana hoi ia lakou kekahi ike o keia poe keiki mai keia mau aupuni nui mai. aole oia I manao he hana maikai na na keiki o Pelekane ka noho ana no lakou iho, a hui ole aku hoi me na keiki o waho.
Ina e hooko ia ana keia palapala kauoha, a ke manao nei hoi makou e hooko ia ana no ma na ano a pau, alaila e komo pu ana o Hawaii nei, no ka mea, o Hawaii nei kekahi o na Teritori o Amerika. Ina he keiki Hawaii ke ohi ia ana mai Hawaii nei aku e komo ana ia keiki iloko o ke kula kiekie loa o Ladana, (Oxford), a I kona puka ana mai mai ia kuia mai e lilo ana oia I alakai no kona lahui, ina oia he kanaka kupono. Aole oia wale aka e hui ana oia me na keiki naauao o na aupuni nui, a e ike ana hoi I na hana akeakamai.
Piha na nupepa o Pelekane I na olelo Mahalo no keia hana naauao a keia kanana waiwai, ame kone noonoo makai hoi I ka waiho ana iho I ka puu dala nui ana @@uluulu ai no ka hoonaauao ana I na keiki o kona aina ame ko na aupuna holomua loa o kea o nei ma ke kula kiekie loa @@@@@@@.
Ua hiki ke loaa ia oe ne lihilihi, na mea hoonani o na wahine ame na lole keiki liilii ma ka Lace House I keia la no ke kumukuai haahaa loa, no ka mea, e kuai ana lakou a pau ko lakou mau waiwai iloko o na la helu wale no mai keia manawa aku.
KOPA HOOLA-ILI
Aole mea I oi aku ke kupono ma @@ Malama ana ina keiki liilii mamua @@@ hoauau pinepine ia, me ka lawelawe ana I ke kopa maikai. Aole he k@@@@@ na kopa holoi lole no ne bebe. H@@@@ mea aai ko loko o ia ano kepa. O @@@ lawelawe ia ana he mea ia e ulu @@@ na puupuu, ina he hololia na wa@@@ ame puupuu, he mea ia e hooi a@@@ ka poina. Aole he mau mea hoo@@@ a maikai ole iloko o ke Kopa Ho@@@ E hoemi mai no ia a e hoopau @@@@@ hoi I na puupuu; a oia ke kopa @@@@@ loa no ka hoomaemae ana ina @@@@ no ka mea, aia maloko ona kekahi @@@@@ mea lapaau nana e hoola. @@@@@@ loaa kekahi poino o ka lii ma@@@@@ kopa.
Ua oi loa aku kona waiwai no @@@@@ welawe la ana iloko o ka wai a@@@@@ na bebe. E holoi I ke poo o na bebe @@ ke kopa Hoola Ili, a aole loa e loaa @@@ kekahi poino mamuli o na puupuu ma ke poo a I ole ia na mea ola @@@@@ I ka poe opiopio. Mamuli o kona @@@ laau, ua hoopau loa ia a pale loa ia @@@ na ano mai lele he nui.
O ke Kopa Hoola Ili oia ka mea maikai loa no na kanaka makua. O @@@@ lawelawe mau ia ana ka mae e loaa @@ ka helehelena maikai a e hoopalupalu @ hoomaikai I ka ili. He pomaikai ke oia mamuli o kona lawelawe ia ana. Mamuli o kona hoao ia ana e maopopo @@@ no I kela ame keia mea noon@@@@ @@@@ ano maikai maoli ma kea no he @@@@ lapaau ame auau.
He 25 keneta wale no ke kumukua; a e loaa no ma ka halekuai o KA HUI KUAAI LAAU O HOBRON. Mea Kuali Laau Kukaa a Kuai Lula.
MA KE KAUOHA,
HOOLAHA AINA AUPUNI.
I ka Poaono, Mei 7, 1902, hora 12 o @@ awakea, ma ka puka k@@@ @@@@ ka Hale Aupuni, e kuai kud@@@ akea @@ ai ka hoolimalima o ka aina I kapala @ “Kaupakuea” e waiho ala ma ka apana o @@@@, Hawaii, nona ka eria o 210 @@@ @@ iki aku a l ole emi mai paha.
Manawa:-Elima Makahiki.
Uku Hoolimalima Haahaa Loa I K@@ palenaia:-$600 no ka makahiki, e uh@ mua la I kela ame keia hapa makahiki ka hapalua like oia huina.
E hoomaka ana keia hoolimalima a@@ mai ka la 17 aku o June, 1902, a @@@@ e kuleana ai ka mea hoolimalima mai maluna o keia aina.
No na mea aku I koe, e kipa ma @@ Keena o na Aina Aupuni, Honolulu.
EDWARD S. BOYD,
Komisina o na Aina Aupuni Keena o na Aina Aupuni. Apr. 12, 190@
HOOLAHA KOMISINA O NA PAL@ NA AINA.
Oiai ua loaa mai ia’u he palapala nui main a Malama Waiwai o Bernice Pauahi Bishop mai e noi mai ana e nan@ pono ia na palena o keia poe apana aina e waiho ala ma ka Mokupuni @ Maui, ame Molokai:
Kula, Lahaina, Maui.
Halawa, Mokupuni o Molokai ame Keawanui, Mokupuni o Molokai.
O kela ame keia I kuleana I keia p@@@@ aina a I ole I na aina e pili ana @@@ lakou e ike, o ka Poakolu, Aperila @@, 1902, I ka hora 10 o ke kakahiaka, ma ko’u keena, rumi helu 22, Campbell Block, Honolulu, oia ka hora ame k@@ ia e lohe ia ai na hoike ana I ko lakou poe palena pololei, a @@ nohoi ka manawa e lohe ia ai na palapala ku-e e pili ana no ia n@au @@@ ana.
M.D. MONSARRAT.
Komisina o na Palena Aina, Apana
Hookolokolo Ekahi ame Elua.
Honolulu , Oahu, Aperila 8, 1902.
(Aperila 11-18-25.)
HOOLAHA KOMISINA O NA PA LENA AINA
Oiai ua loaa mai ia’u he palapala n@@ mai ka Kapiolani Estate mai no ka huli pono ia ana o na palena o keia poe aina malalo iho:
Honoulimaloo, Mokupuni, o Molokai.
Kapahaha, Honolulu, Oahu.
Kaliu, Honolulu, Oahu.
O kela ame keia I kuleana I keia p@@ aina a I ole I na aina e pili ana, @ hoike la aku nei ia lakou o ka Poakolu, Aperila 30, 1902 I ka hora 10 A.M., ma ko’u Keena. Rumi helu 22 make Campbell Block, Honolulu, ola ka la ame aina o keia poe aina ame na kue pili ana no lakou.
M.D. MONSARRAT.
Komisina o na Palena Aina, Apana
Hookolokolo Ekahi ame Elua.
Honolulu , Oahu, Aperila 8, 1902.
(Aperila 11-18-25)
HOOLAHA HOOILINA WAIWAI
MA KA APANA HOOKOLOKOLO ELIMA O NA AHA KAAUPUNI-TERITORI O HAWAII-MA KE KEENA-AHA HOOKO.
No na mea e pili ana I na Waiwai Ieremia Kaleikoa (k) I make Kau@@@@ ole-No ka Hoike Hooilina e kona Mau Waiwai.
Ma ka heluhelu ana I ka palapala @@@ a Kolohalole (k), ka Malama waiwai o na waiwai o ka mae I make I hoike @@ maluna ae, e noho nei ma Lihue, Mokupuni o Kauai, e noi mai ana oia e ka@@ oha kela aha I kela ame keia mea kuleana I na waiwai o ka mea I hoike @@ maluna ae, e hiki ae a e hoike I ko ia kou kuleana I keia mau waiwai, ma ke wahi ame ka manawa I hoike m@@ @@ nei.
Nolalia ke kauoha ia aku nei o @ Poaha, ka la 15 o Mei, M. H. @@@@, I ka hora 10 kakahiaka, oia ka la ame ka hora e hiki ae ai na poe kuleana I ke mau waiwai me na hoike oia kuleana ke Keena Hookolokolo ma Lihue, Mokupuni o Kauai, a ma keia @@@@ hiki ae ai keia ame kela mea kuleana e hoike I kona kuleana I kela mau waiwai.
Hanaia ma Lihue, Kauai, I kela @@ 31 o Maraki, 1902.
Ma ke kauoha a ka . Aba,
H.D. WISHARD.
Kakauolelo.
(Aperila 11-18-25.)